Η αφορμή και οι αιτίες
Στις 28 Ιουνίου του 1914, στο Σεράγεβο, δολοφονείται ο διάδοχος του θρόνου της Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας αρχιδούκας Φραγκίσκος Φερδινάνδος μαζί με τη σύζυγό του Σοφία Χότεκ. Πίσω από τη δολοφονία βρισκόταν η σερβική εθνικιστική οργάνωση «Μαύρο Χέρι». Το γεγονός ήταν η αφορμή για την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (ΑΠΠ).
Δύο ήταν τα αντίπαλα στρατόπεδα που δημιουργήθηκαν. Από τη μια οι Κεντρικές Δυνάμεις (Γερμανία, Αυστροουγγαρία κ.α.) και από την άλλη η Αντάντ ή Εγκάρδια Συνεννόηση (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία κ.α.)
Οι πραγματικές αιτίες όμως της έναρξης του ΑΠΠ βρίσκονται στη νέα φάση στην οποία περιήλθε το καπιταλιστικό σύστημα στο ανώτατο στάδιό του, το ιμπεριαλιστικό, στα τέλη του 19ου και στην αυγή του 20ου αι. Στο στάδιο εκείνο όπου κυριαρχεί το χρηματιστικό κεφάλαιο (συγχώνευση τραπεζικού και βιομηχανικού), κυριαρχούν τα μονοπώλια και όρος ύπαρξής τους είναι η εξασφάλιση πρώτων υλών για τη βιομηχανία και η εξαγωγή κεφαλαίου από τα ισχυρά κράτη με στόχο την υποδούλωση των υπολοίπων. Και ο μόνος τρόπος για να γίνει αυτό, στον ήδη μοιρασμένο κόσμο, είναι η επανακατάκτηση εδαφών και το ξαναμοίρασμα των αποικιών και των σφαιρών επιρροής. Ετσι ο οικονομικός και πολιτικός ανταγωνισμός μεταξύ των ισχυρών κρατών οξύνεται στο έπακρο, η ανισομετρία στην ανάπτυξη των χωρών γίνεται παγκόσμιος νόμος και η «λύση» του προβλήματος δεν μπορεί να γίνει αλλιώς παρά με γενικευμένο πόλεμο. Επιβεβαιώνεται για άλλη μια φορά η ρήση του Κλαούζεβιτς ότι «ο πόλεμος είναι η συνέχιση της πολιτικής με άλλα μέσα».
Ο Λένιν στο άρθρο του «Ο πολεμοχαρής μιλιταρισμός» που γράφηκε στα 1908 αναφέρει: «Εύφλεκτο υλικό συσσωρεύτηκε τον τελευταίο καιρό αρκετό… Στο μεταξύ με το δίχτυ των τωρινών φανερών και μυστικών συνθηκών, συμφωνιών κτλ, αρκεί να θιγεί μια οποιαδήποτε Δύναμη από μια ασήμαντη αφορμή για να ανάψει από τη σπίθα η φλόγα»
Ο ίδιος στα 1920 στον πρόλογο του βιβλίου του «Ο ιμπεριαλισμός ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού» (σελ. 9-10) ανέφερε για τον ΑΠΠ ότι ήταν «…και από τις δύο πλευρές ιμπεριαλιστικός (δηλαδή κατακτητικός, αρπακτικός, ληστρικός) πόλεμος, πόλεμος για το μοίρασμα του κόσμου, για το μοίρασμα και το ξαναμοίρασμα των αποικιών, των "σφαιρών επιρροής" του χρηματιστικού κεφαλαίου» (Λένιν).
Ο Ενγκελς από το 1887 (!!) σε ένα προφητικό κείμενο του έγραφε: «Ο μόνος πόλεμος που μπορεί πλέον να εξαπολύσει στο μέλλον η Πρωσία- Γερμανία θα είναι ένας παγκόσμιος πόλεμος, η έκταση και το επίπεδο βίας του οποίου ξεφεύγουν από την ανθρώπινη φαντασία. Οκτώ με δέκα εκατομμύρια στρατιώτες θα αλληλοεξοντωθούν, απογυμνώνοντας την Ευρώπη σαν σμήνος ακρίδων. Θα πρόκειται για έναν Τριακονταετή Πόλεμο συμπυκνωμένο μέσα σε τέσσερα έως πέντε χρόνια και απλωμένο σε ολόκληρη την ήπειρο. Πείνα, επιδημίες, καθολική παλινδρόμηση στη βαρβαρότητα, τόσο των στρατών όσο και των λαών, εξαιτίας της οξύτατης δυστυχίας... Μόνο μία συνέπεια αυτού του πολέμου είναι απολύτως βέβαιη: η παγκόσμια εξάντληση και η δημιουργία προϋποθέσεων για την τελική νίκη της εργατικής τάξης». (Καθημερινή, 29-12-2013)
Οσο αφορά το ξεκίνημα του πολέμου θα μπορούσαμε να πούμε ότι έγινε από τη οικονομικά ασφυκτιούσα Γερμανία και Αυστροουγγαρία, εξαιτίας της αποικιακής εξάπλωσης των δυτικών δυνάμεων. Φυσικά τεράστια σημασία έπαιξε και η τεχνολογική ανωτερότητα της Γερμανίας σε στρατιωτικό εξοπλισμό.
Οι ανταγωνισμοί της προηγούμενης περιόδου
Ηδη από τον προηγούμενο μεγάλο πόλεμο, τον γαλλοπρωσσικό (1870-1871) υπήρχε η εκκρεμότητα της περιοχής της Αλσατίας και Λωραίνης (ανάμεσα σε Γαλλία και Γερμανία). Στο τέλος αυτού του πολέμου κατακτήθηκαν από τη Γερμανία αλλά η Γαλλία δεν έπαψε να έχει σαν στόχο την επανακατάκτηση. Επίσης λίγο πριν τον ΑΠΠ ξέσπασε η λεγόμενη Μαροκινή κρίση. Η Γαλλία προσπάθησε να κυριαρχήσει στο Μαρόκο προκαλώντας τη σφοδρή αντίδραση της Γερμανίας.
Αλλά και στο ζήτημα της Μ. Ανατολή, τα πετρέλαια της Μοσούλης και του Ιράκ ήταν εδώ και πολλά χρόνια πεδίο ανταγωνισμού μεταξύ Αγγλίας-Γερμανίας. Η κατασκευή του σιδηροδρόμου της Βαγδάτης από τη Γερμανία ανησύχησε την Αγγλία γιατί δημιουργούνταν νέοι δρόμοι που συνέδεαν την Ευρώπη με την Ανατολή, υποβαθμίζοντας τους θαλάσσιους όπου η Αγγλία είχε την κυριαρχία.
Σοβαρές ήταν και οι αντιθέσεις μεταξύ Ρωσία-Γερμανίας για το ζήτημα του μοιράσματος των εδαφών της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και ειδικότερα των Βαλκανίων.
Αλλά και οι αναδυόμενες ΗΠΑ δεν έκρυβαν τις βλέψεις τους. Ο αμερικανός γερουσιαστής Μπέβεριτς έλεγε: « …Από όλες τις φυλές ο θεός υπέδειξε τους Αμερικανούς που τελικά οφείλουν να οδηγήσουν τον κόσμο στην αναγέννηση». (Παγκόσμια ιστορία, τομ. Ζ2, σελ. 704).
Όπως και η μιλιταριστική Ιαπωνία επεδίωκε την κυριαρχία της στην Ανατολική Ασία και στο γειτονικό με αυτήν τμήμα του Ειρηνικού.
Το ξέσπασμα του πολέμου
Στις 28 Ιουλίου, η Αυστροουγγαρία υποστηριζόμενη από τη Γερμανία κηρύσσει τον πόλεμο στη Σερβία και αρχίζουν οι πολεμικές επιχειρήσεις.
Αμέσως η Ρωσία ως σύμμαχος της Σερβίας κηρύσσει γενική επιστράτευση και η γερμανική κυβέρνηση ζητά από τη ρωσική κυβέρνηση να αναιρέσει την απόφασή της. Οι Ρώσοι αρνούνται και την 1η Αυγούστου η Γερμανία κηρύσσει τον πόλεμο στη Ρωσία. Μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα στο ανατολικό μέτωπο ο γερμανός στρατάρχης Χίντεμπουργκ καθηλώνει τους Ρώσους.
Μέσα στον ίδιο μήνα ενεπλάκησαν μια σειρά κράτη και ο πόλεμος άρχισε να αποκτά χαρακτηριστικά Παγκοσμίου. Η Γερμανία κηρύσσει τον πόλεμο στη Γαλλία, η Αγγλία και η Ιαπωνία στη Γερμανία. Η Γερμανία επιτίθεται σε Γαλλία, Βέλγιο και Λουξεμβούργο.
Τέλος οι δυνάμεις της Αντάντ κηρύσσουν τον πόλεμο και στην Οθωμανική αυτοκρατορία, αναδεικνύοντας τις πραγματικές αιτίες του πολέμου δηλαδή το ξαναμοίρασμα του κόσμου σε μια τεράστια περιοχή (σημερινή Τουρκία, Μέση Ανατολή και βόρεια Αφρική) που το καθεστώς, με τα φεουδαρχικά χαρακτηριστικά που είχε, δεν μπορούσε να επιβιώσει.
Στα 1915 ο πόλεμος επεκτείνεται στα Βαλκάνια. Οι δυνάμεις της Αντάντ εντείνουν τον αποκλεισμό της Γερμανίας και οι Γερμανοί απαντούν με τον πόλεμο των υποβρυχίων. Το 1917 μετά τη βύθιση του αμερικανικού υπερωκεανίου «Λουζιτάνια» από γερμανικό υποβρύχιο μπαίνουν στον πόλεμο οι ΗΠΑ στο πλευρό της Αντάντ. Συνολικά ενεπλάκησαν στον πόλεμο περισσότερα από 30 κράτη.
Αξίζει να αναφέρουμε μερικές σημαντικές στιγμές του πολέμου. Στις αρχές του 1916 μια γερμανική επίθεση στο Βερντέν αποτυγχάνει. Μετά από μια αγγλογαλλική αντεπίθεση στην περιοχή του Σομ οι Γερμανοί υποχωρούν. Το αποτέλεσμα ήταν η μεγαλύτερη σφαγή στην ιστορία. 500.000 Γερμανοί και 380.000 Γάλλοι νεκροί.
Στη Ρωσία στα τέλη του 1916 οι νεκροί στον πόλεμο ξεπερνούν τα 2 εκατομμύρια, οι ανάπηροι και οι τραυματίες είναι πολλοί περισσότεροι. Ο λαός πεινάει. Οι λιποταξίες από το στρατό φτάνουν το 1 εκατομμύριο. Η κατάσταση γίνεται εκρηκτική και φτάνουμε σε συνθήκες πολιτικής κρίσης. Τον Οκτώβρη ξεσπούν μεγάλες απεργίες εναντίον του πολέμου και της ακρίβειας. Δύο συντάγματα πεζικού που πήραν εντολή να πυροβολήσουν τους εργάτες, αρνούνται και στρέφουν τα όπλα εναντίον της αστυνομίας. Ο τσάρος σκέφτεται να υπογράψει ξεχωριστή ειρήνη με τους Γερμανούς, αφήνοντας τους δυτικούς μόνους στον πόλεμο. Η δολοφονία του Ρασπούτιν από ανθρώπους των αγγλογάλλων στα τέλη του 1916 ήταν ένα μήνυμα προς στον τσάρο να συνεχίσει τον πόλεμο.
Η κατάληξη
Μετά από σφοδρές μάχες σε όλη σχεδόν την Ευρώπη, τη Μ. Ανατολή, την Ασία αλλά και με σημαντικές θαλάσσιες συγκρούσεις και με διαδοχικές αλλαγές στην πλάστιγγα των συσχετισμών, οι κεντρικές δυνάμεις αναγκάζονται να υποχωρήσουν. Στα 1917 οι Άγγλοι καταλαμβάνουν τη Βαγδάτη και την Ιερουσαλήμ. Στα 1918 στη δεύτερη μάχη στο Μάρνη, νικούν οι Γάλλοι τους Γερμανούς. Λίγο μετά συνθηκολογεί η Τουρκία που ήταν με το πλευρό των Κεντρικών δυνάμεων.
Τελικά στις 5 Νοέμβρη του 1918 η Γερμανία ζητάει ανακωχή. Στις 11 Νοέμβρη υπογράφεται στην Κομπιένη, ανάμεσα στην Αντάντ και την ηττημένη Γερμανία, ανακωχή. Έτσι τελειώνει οριστικά ο ΑΠΠ. Το αποτέλεσμα ήταν 10 εκατομμύρια νεκροί και 20 εκατομμύρια τραυματίες. Οι Γερμανοί υποχρεούνται να αποχωρήσουν από όλα τα εδάφη που είχαν καταλάβει ...εκτός από τα ρωσικά για τα οποία «οι σύμμαχοι θα κρίνουν πως έφτασε γι’ αυτό η στιγμή, αφού πάρουν υπόψη τους την εσωτερική κατάσταση στα εδάφη αυτά». Επίσης «για την τήρηση της τάξης οι σύμμαχοι θα έχουν το δικαίωμα να μένουν ελεύθερα στα ανατολικά εδάφη που θα αδειάζουν οι Γερμανοί». (Παγκόσμια ιστορία, τομ. Η σελ. 144). Ο λόγος για την εξαίρεση αυτή ήταν η επικράτηση των μπολσεβίκων με την Οκτωβριανή Επανάσταση ένα χρόνο νωρίτερα. Ουσιαστικά αυτό σήμανε την έναρξη της ξένης στρατιωτικής επέμβασης στην Σοβιετική Ρωσία.
Στις 28 Ιούνη του 1919 υπογράφεται η Συνθήκη των Βερσαλλιών. Η Γαλλία προσαρτά τη Λωραίνη και την Αλσατία, η Πολωνία ανακηρύσσεται ανεξάρτητο κράτος, η Γερμανία υποχρεώνεται να αφοπλιστεί (;), παραχωρεί όλες τις αποικίες της και πληρώνει βαριές επανορθώσεις στους νικητές. Λίγο αργότερα (10 Σεπτέμβρη του 1919) με τη Συνθήκη του Αγίου Γερμανού χωρίζεται η Αυστρία απ’ την Ουγγαρία και παραχωρείται η περιοχή της Τεργέστης στην Ιταλία.
Τέλος στα 1920 υπογράφεται η συνθήκη των Σεβρών όπου μοιράζεται η λεία της Οθωμανικής αυτοκρατορίας σε Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία και ΗΠΑ.
Η στάση της σοσιαλδημοκρατίας
Σε όλη τη διάρκεια του πολέμου η στάση της σοσιαλδημοκρατίας που καθοδηγούσε τη Β Διεθνή ήταν προδοτική. Εκτός από ελάχιστες εξαιρέσεις, όλα σχεδόν τα κόμματα που υποτίθεται πάλευαν για την υπόθεση της εργατικής τάξης, στήριξαν τις αστικές κυβερνήσεις των χωρών τους στον πόλεμο και οι ηγέτες της ουσιαστικά καλούσαν την εργατική τάξη να αλληλοεξοντωθεί στον ΑΠΠ και ταυτόχρονα να σταματήσουν οι εργάτες τον πολιτικό τους αγώνα στις χώρες τους. Στη Γερμανία και τη Γαλλία λίγες μόλις μέρες μετά την έναρξη του πολέμου, στις 4 Αυγούστου του 1914, ψηφίζονται οι πολεμικές πιστώσεις από τη σοσιαλδημοκρατική κοινοβουλευτική ομάδα του γερμανικού Ράιχσταχ και τη σοσιαλιστική ομάδα της γαλλικής βουλής. Σχεδόν αμέσως στη Γερμανία σχηματίζεται η «Ομάδα Διεθνής» από αριστερούς γερμανούς σοσιαλδημοκράτες (Λήμπκνεχτ, Τσέτκιν, Λούξεμπουργκ, Μέρινγκ κ.α.) που τάσσονται ενάντια στον ιμπεριαλιστικό πόλεμο που διεξάγεται. Αργότερα η ομάδα αυτή θα ονομαστεί «Σπάρτακος» με επαναστατική προπαγάνδα στη διάρκεια του πολέμου. Αντίστοιχα στη Ρωσία οι μπολσεβίκοι με τον Λένιν άμεσα έβαλαν το ζήτημα της μετατροπής του πολέμου σε εμφύλιο με στόχο την κατάκτηση της εξουσίας από την εργατική τάξη σε αντίθεση με τους μενσεβίκους (Πλεχάνοφ κ.α.), τους εργατικούς και τους εσέρους και που στήριζαν την τσαρική πολιτική του πολέμου. Το αποτέλεσμα ήταν πολύ σύντομα η Β Διεθνής να χρεοκοπήσει.
Συμπεράσματα
Ο ΑΠΠ πέρα από τα εκατομμύρια των νεκρών και τραυματιών, πέρα από τις καταστροφές που προκλήθηκαν σε μια σειρά χώρες, έφερε την ριζοσπαστικοποίηση εκατομμυρίων σε όλο τον κόσμο. Ιδρύθηκαν πολλά κομμουνιστικά κόμματα και σε πολλές περιπτώσεις έφτασαν μέχρι την εξέγερση και την επανάσταση.
Στην Ουγγαρία, για παράδειγμα, στις αρχές του 1919, οι κομμουνιστές με επικεφαλής τον Μπέλα Κουν καταλαμβάνουν την εξουσία για ορισμένο διάστημα. Ανακηρύσσεται σοβιετική εξουσία. Μετά από στρατιωτική επέμβαση των δυτικών ιμπεριαλιστών οι Ούγγροι φεουδάρχες και καπιταλιστές ξαναπαίρνουν την εξουσία και εγκαθιστούν στυγνό φασιστικό καθεστώς στη χώρα υπό τον Χόρτι.
Τον ίδιο χρόνο η Σλοβακία ανακηρύσσεται σε Σοβιετική Δημοκρατία και ενώνεται με τη Σοβιετική Ουγγαρία.
Στη Γερμανία στις αρχές του 1918 ο λαός εξεγείρεται. Ξεσπάει η επανάσταση σε πολλές μεγάλες πόλεις της Γερμανίας και δημιουργούνται σοβιέτ. Ο ηγέτης του «Σπάρτακου» Καρλ Λίμπκνεχτ ανακήρυξε τη Γερμανία σε «Ελεύθερη Σοσιαλιστική Δημοκρατία». Καλεί το λαό να συγκροτήσει κυβέρνηση από εργάτες και στρατιώτες. Όμως στις αρχές του Γενάρη του 1919 η αστική κυβέρνηση προκαλεί τους εργάτες του Βερολίνου σε εξέγερση ώστε να προχωρήσει στη συντριβή της. Δολοφονούνται οι Γερμανοί κομμουνιστές ηγέτες Καρλ Λίμπκνεχτ και Ρόζα Λούξεμπουργκ και το Μάρτη η επανάσταση καταστέλλεται. Να σημειωθεί ότι στους όρους της ανακωχής της Κομπιένης οι δυτικοί επέτρεψαν στη Γερμανία «…να διατηρήσει όσο το δυνατό περισσότερα όπλα για τον αγώνα εναντίον του κινδύνου από τους μπολσεβίκους» (Παγκόσμια ιστορία, τομ. Η, σελ. 144).
Στη Διάσκεψη ειρήνης στις Βερσαλλίες η Ρωσία αποκλείστηκε από τη συμμετοχή. Η σοβιετική κυβέρνηση με διακοίνωση τάχθηκε σταθερά υπέρ του αφοπλισμού της Γερμανίας ενώ η Αγγλία και οι ΗΠΑ αντιδρούσαν. Ήθελαν να χρησιμοποιηθεί η Γερμανία εναντίον της Σοβιετικής Ρωσίας αλλά και σαν αντίβαρο στην ενίσχυση της Γαλλίας στην Ευρώπη. Ετσι κι αλλιώς στις εργασίες της διάσκεψης το ζήτημα που συγκέντρωσε περισσότερο την προσοχή ήταν η επέμβαση των δυτικών εναντίον της Ρωσίας.
Εκτός από την ανάδειξη της πρώτης σοσιαλιστικής χώρας στον κόσμο, της ΕΣΣΔ, στα επόμενα χρόνια ξέσπασαν εθνικοαπελευθερωτικοί αγώνες σε μια σειρά χώρες «τραντάζοντας τον κόσμο» όπως είχε προβλέψει ο Λένιν.
Βιβλιογραφία
1. «Ο πολεμοχαρής μιλιταρισμός…» (Απαντα Λένιν, τόμος 17, εκδ. Σύγχρονη Εποχή)
2. Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ, «Παγκόσμια Ιστορία», εκδ. Μέλισσα, τόμοι Ζ2 και Η
3. «Ο ιμπεριαλισμός ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού» Λένιν, εκδ. Σύγχρονη Εποχή.
ΣΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου