Μάης 1936 - Η εξέγερση του λαού της Θεσσαλονίκης

Προλεταριακή Σημαία φ. 547 29-4-2006

«Για το αίμα που ‘βαψε τη γης αντρειεύτηκαν τα πλήθια,

-δάσα οι γροθιές, πέλαα οι κραυγές, βουνά οι καρδιές, τα στήθεια.

…Κι όπως περνάν, λεβέντηδες, γεροί κι αδελφωμένοι,

λέω και θα κατακτήσουνε τη γης, την οικουμένη» 

(από τον «Επιτάφιο» του Γ. Ρίτσου)

Οι πολιτικές εξελίξεις λίγο πριν το Μάη του ‘36

Το 1936 βρίσκει την Ελλάδα σε περίοδο εκλογών. Στις εκλογές της 26ης του Γενάρη δεν υπήρξε απόλυτη πλειοψηφία για κανένα κόμμα. Το Λαϊκό Κόμμα πήρε 143 έδρες, οι Φιλελεύθεροι (Βενιζέλος) 142 έδρες, και το Παλλαϊκό Μέτωπο (ΚΚΕ-Αγροτικό Κόμμα, που πριν λίγες μέρες είχε συγκροτηθεί) 15 έδρες. Ετσι θα μπορούσαμε να πούμε ότι το Παλλαϊκό Μέτωπο φαινόταν ότι έγινε «ρυθμιστής» των εξελίξεων. Για τη δημιουργία κυβέρνησης έθετε ως βασικούς όρους την κατάργηση του «Ιδιωνύμου», την πολιτική αμνηστία όλων των πολιτικών κρατουμένων και των εξορίστων, την εφαρμογή της Κοινωνικής Ασφάλισης κ.α.
Μετά από μια ανεπιτυχή προσπάθεια των Φιλελευθέρων (Θεμιστοκλής Σοφούλης) και του Παλλαϊκού Μετώπου (Στ. Σκλάβαινας) να σχηματίσουν κυβέρνηση, ο βασιλιάς ορίζει νέα υπηρεσιακή κυβέρνηση υπό τον Δεμερτζή και αντιπρόεδρο και υπουργό στρατιωτικών τον Ι. Μεταξά. Ο Μεταξάς ήταν γνωστός για τις δικτατορικές του απόψεις καθώς συμμετείχε (κρυφά ή φανερά) σε πολλές απόπειρες πραξικοπημάτων από το 1923 ακόμα. Λίγο μετά πεθαίνει ο Βενιζέλος στο Παρίσι (18 Μάρτη) και στις 13 Απρίλη πεθαίνει ο υπηρεσιακός πρωθυπουργός Δεμερτζής. Την ίδια μέρα ο βασιλιάς -χωρίς να θέσει το ζήτημα στη Βουλή- ορκίζει πρωθυπουργό το Μεταξά, στον οποίο μετά από μερικές μέρες τα δύο μεγάλα κόμματα της Βουλής δίνουν ψήφο εμπιστοσύνης. Ετσι η νέα κυβέρνηση είχε τη στήριξη και του Λαϊκού Κόμματος και των Φιλελευθέρων.

Η προσπάθεια επιβολής ανοιχτής δικτατορίας στην Ελλάδα ήταν εμφανής. Σε διεθνές επίπεδο η παγκόσμια οικονομική κρίση του ‘29, η άνοδος του φασισμού σε όλη την Ευρώπη, η ισχυροποίηση της Σοβιετικής Ενωσης, της πρώτης σοσιαλιστικής χώρας αλλά και η απειλή για τους καπιταλιστές του παγκόσμιου εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος προμήνυαν το ξέσπασμα ενός γενικευμένου πολέμου. Αυτό απαιτούσε για τον ελληνικό καπιταλισμό λυμένα τα χέρια και για τους Αγγλους προστάτες «καθαρές» λύσεις.



Τα γεγονότα του Μάη

Στη Θεσσαλονίκη διοργανώνεται στις 29 Απρίλη από τους καπνεργάτες μεγάλη απεργία. 12000 εργάτες της πόλης απαιτούν αύξηση στο μεροκάματο και καλύτερες συνθήκες δουλειάς. Την επομένη απεργούν όλα τα καπνεργατικά κέντρα στη βόρεια Ελλάδα αλλά και σε άλλες πόλεις της χώρας. Στις 4 Μάη γίνεται η πρώτη μεγάλη σύγκρουση με την αστυνομία. Αμέσως μετά ξεκινάν απεργίες συμπαράστασης από πολλούς εργαζόμενους άλλων κλάδων και όχι μόνο στη Θεσσαλονίκη. Στις 6 Μάη οι συγκρούσεις ήταν γενικευμένες. Η πόλη είχε μετατραπεί σε πεδίο μάχης. Η αστυνομία χτυπούσε αδιακρίτως άντρες, γυναίκες ακόμη και μικρά παιδιά. Μέχρι και οπλισμένα μέλη παρακρατικών και φασιστικών οργανώσεων πυροβολούσαν εναντίον των εργατών.

Στις 8 Μάη κηρύσσεται πανεργατική απεργία. Η κυβέρνηση, που από την προηγούμενη μέρα είχε καταστρώσει σχέδιο για την καταστολή της απεργίας, δίνει εντολή στην αστυνομία να επιτεθεί με μανία στους εργάτες. Δολοφονούνται 30 εργάτες και εκατοντάδες τραυματίζονται. Την άλλη μέρα (9 Μάη) γίνεται η κηδεία των νεκρών. Οι συγκρούσεις δε θα αργήσουν να ξεσπάσουν. Οι εργάτες συγκρούονται με την αστυνομία σπάζοντας σε πολλές περιπτώσεις τα μπλόκα και αποκρούοντας πολλές επιθέσεις ένοπλων αστυνομικών. Η αστυνομία πυροβολεί συνεχώς στο ψαχνό σκοτώνοντας δεκάδες εργάτες. Μέσα σ’ αυτούς ήταν και ο Τάσος Τούσης οδηγός που έμελε να γίνει το σύμβολο του αγώνα των εργατών του Μάη του ‘36. Βαθιά χαραγμένη στη μνήμη όλων των εργατών θα μείνει η εικόνα του νεκρού Τούση πάνω σε μια πόρτα με τη μητέρα του γονατιστή να σπαράζει. Η εικόνα αυτή θα εμπνεύσει και το Γ. Ρίτσο για να γράψει τον «Επιτάφιο».

Ομως το αίμα των εργατών έφερε το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που περίμενε η κυβέρνηση. Αν και υπήρχε ρητή απαγόρευση της κυκλοφορίας, όπως και πολιτική επιστράτευση των απεργών που συμπαραστέκονταν στους καπνεργάτες, η απεργία μετατρέπεται σε παλλαϊκή εξέγερση. Κόσμος από όλα τα σημεία της πόλης κατεβαίνει για συμπαράσταση στην εργατιά. Οι συνάδελφοι του Τούση μεταφέρουν το νεκρό σώμα του πάνω στη πόρτα μέχρι το Διοικητήριο με μια τεράστια διαδήλωση.

Ο Σπ. Λιναρδάτος περιγράφει τα γεγονότα: «Η δολοφονία του αυτοκινητιστή Τούση αποτέλεσε το σύνθημα για μεγάλη διαδήλωση του λαού της Θεσσαλονίκης. Ενώ οι υπερασπιστές των οδοφραγμάτων κάτω από την πίεση των χωροφυλάκων (…) υποχρεώνονται να συμπτυχθούν, απ’ όλες τις γωνίες των κεντρικών δρόμων ξεχύνονται χιλιάδες εργαζόμενοι. Οι διαδηλωτές βγάζουν μια πόρτα ενός μεγάρου, βάζουν απάνω της πτώμα του σκοτωμένου αυτοκινητιστή και προχωρούν προς το Διοικητήριο.» (Λιναρδάτος, σελ. 212)

Η κυβέρνηση δεν έχει άλλη επιλογή από το να στείλει το στρατό για να επιβάλει την τάξη. Ομως ο στρατός ενώθηκε με το λαό της πόλης και τάχθηκε με το μέρος των εργατών. Ηταν μια από τις κορυφαίες στιγμές του εργατικού κινήματος στη Θεσσαλονίκη. Η πόλη πέρασε για περισσότερο από μια μέρα στα χέρια του λαού. Οι δυνάμεις καταστολής κλείστηκαν στα πολιορκημένα από το λαό αστυνομικά τμήματα. Οι εργοδότες αναγκάστηκαν να δεχτούν τα αιτήματα των εργατών.

Πανικόβλητη η κυβέρνηση Μεταξά αναγκάστηκε να στείλει ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις από τη Λάρισα για να καταστείλει την εξέγερση τις επόμενες μέρες. Αμέσως μετά την καταστολή της εξέγερσης εκατοντάδες ηγέτες εργατικών σωματείων θα συλληφθούν και θα εξοριστούν.



Μια αποτίμηση του Μάη

Οι εργάτες της Θεσσαλονίκης με το ξέσπασμα του Μάη του ’36 έδωσαν το παράδειγμα σ’ όλο τον ελληνικό λαό για το πώς πρέπει να παλεύει για το ψωμί του και τις δημοκρατικές του ελευθερίες. Εκατοντάδες χιλιάδες λαού (αγρότες, εργαζόμενοι, φοιτητές κ.α.) κατέβηκαν μαζί με τους εργάτες στους δρόμους για να εκφράσουν την αλληλεγγύη τους και συγκρούστηκαν με τους κατασταλτικούς μηχανισμούς του κράτους. Εσπασαν την τρομοκρατία κυριαρχώντας στους δρόμους της Θεσσαλονίκης και προκαλώντας πανικό στην εξουσία.

Με απόφαση της ΚΕ του ΚΚΕ στις 17 Μάη του 1936 τονίζεται ότι: «Το παράδειγμα της Θεσσαλονίκης, ο δρόμος της αποφασιστικής παλλαϊκής πάλης είναι ο δρόμος της συντριβής του φασισμού και της λαϊκής απολύτρωσης. Οι ομαδικές δολοφονίες των απεργών εργατών στη Θεσσαλονίκη από την κυβέρνηση του βασιλιά και της πλουτοκρατίας, ένα μοναδικό δίδαγμα δίνουν σ’ όλο τον εργαζόμενο λαό της χώρας: Οι εκμεταλλευτές-κηφήνες μια απάντηση έχουν για τους εργαζόμενους, τους μοναδικούς δημιουργούς κάθε πλούτου, όταν παλεύουν για να εξασφαλίσουν το ψωμί τους, τη ζωή των παιδιών τους: τις ομαδικές εκτελέσεις, τη φασιστική τρομοκρατία, τη λαϊκή εξόντωση. (…) Τα γεγονότα της Θεσσαλονίκης και το παλλαϊκό ξεσήκωμα, που ακολούθησε, αποτέλεσαν μια ανώτερη μορφή της επαναστατικής πάλης του Λαού και ανοίγουν καινούργιους δρόμους στο απελευθερωτικό, λαϊκό δημοκρατικό κίνημα στην Ελλάδα. Ο εργαζόμενος Λαός μοναδικός κυρίαρχος και το πιο πολύτιμο εθνικό κεφάλαιο με καινούργια ορμή και αποφασιστικότητα, επεμβαίνει στην πολιτική ζωή της χώρας για να δώσει τη δική του σφραγίδα στο παραπέρα ξετύλιγμά της». («Το ΚΚΕ, επίσημα κείμενα», τ. 4ος, σελ. 370-371)

Τρεις μήνες μετά τα γεγονότα του Μάη (την 4η Αυγούστου) ο Ι. Μεταξάς καταργεί το Σύνταγμα και με τη βοήθεια του βασιλιά και τη συγκατάθεση της Αγγλίας προχωρά προς την ανοιχτή δικτατορία. Ομως η θυσία του Τούση και των άλλων εργατών δεν πήγε χαμένη. Σύντομα ο Μεταξάς αναγκάστηκε να καθιερώσει την Κοινωνική Ασφάλιση και να εφαρμόσει στην πράξη το ήδη θεσμοθετημένο οκτάωρο.

Αλλά και λίγα χρόνια αργότερα μετά την επίθεση της φασιστικής Ιταλίας και των ναζί στη χώρα μας, η εμπειρία του ελληνικού λαού από τους αγώνες της δεκαετίας του ’30 αποδείχθηκε πολύτιμη για τη συγκρότηση του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ. Το εθνικοαπελευθερωτικό κίνημα στην Ελλάδα στη διάρκεια της Κατοχής είχε τα σπέρματά του στις αντιφασιστικές διαδηλώσεις του ’34, στα εργατικά ξεσπάσματα και τα αγροτικά συλλαλητήρια του ’35, τις αντιδικτατορικές εκδηλώσεις του ’37 και σίγουρα στην ηρωική και αιματοβαμμένη εξέγερση του Μάη του ’36.







Βιβλιογραφία

1. Βασίλης Τζανακάρης, «Τότε που ξημέρωνε σκοτάδι. Η άγνωστη Ελλάδα του 1936», εκδ. Καστανιώτη

2. Μαρίκα Μπόχαλη - Τούση, «Τάσος Τούσης. Ο θάνατος ενός ήρωα για τα δικαιώματα των εργαζομένων», εκδ. Εγνατία

3. Γιάννης Ανδρικόπουλος, «Οι ρίζες του ελληνικού φασισμού», εκδ. Διογένης

4. Σπύρος Λιναρδάτος, «Πώς φτάσαμε στην 4η Αυγούστου», εκδ. Θεμέλιο

5. Τάσος Βουρνάς, «Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας 1909-1940», εκδ. Τολίδη

6. Γιάννης Ρίτσος, «Επιτάφιος», εκδόσεις Κέδρος

7. «Το ΚΚΕ, επίσημα κείμενα», τ. 4ος, εκδ. Σύγχρονη Εποχή

8. Φ. Γρηγοριάδης, «Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας», τ. 4ος , εκδ. Κεδρηνός και Νεόκοσμος





Το μοιρολόι της μάνας

Κλαίνε τ’ αντίπερα βουνά, τ’ Ασβεστοχώρι κλαίει

δεν κελαηδάνε τα πουλιά, βουβάθηκαν τ’ αηδόνια

τα λούλουδα μαράθηκαν, κι η γη νερό δε βγάζει

τον Τάσο Τούση σκότωσαν, το νιό το παλικάρι.

Δεν έκλεψε δε σκότωσε, δεν έβλαψε κανέναν

λίγο ψωμί στην εργατιά, γι’ αυτήν μονάχα ζήτησε

και πάλεψε μόνον γι’ αυτό, μαζί με τους εργάτες

μα ένα βόλι φονικό τον βρήκε στο κεφάλι

έκλεισε τα ματάκια του, κυλίστηκε στο χώμα

με τη στερνή του την πνοή χάρισε στον εργάτη

τη δύναμη ν’ αντισταθεί στην τόση αδικία

στην τόση εκμετάλλευση και αδιαφορία