85 χρόνια από την ίδρυση του ΚΚΕ

Προλεταριακή Σημαία φ. 490 29-11-2003

Φέτος συμπληρώνονται 85 χρόνια από την ίδρυση του ΚΚΕ. Η αρχική ονομασία του ήταν ΣΕΚΕ (Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδας). Από τις 4(17) ως τις 10(23) Νοέμβρη του 1918 (σε παρένθεση οι ημερομηνίες με το νέο ημερολόγιο που δεν ίσχυε ακόμη στην Ελλάδα) πραγματοποιήθηκε στον Πειραιά το 1ο Σοσιαλιστικό Συνέδριο που ήταν και το ιδρυτικό του ΣΕΚΕ. Η μετονομασία σε ΚΚΕ θα γίνει λίγο αργότερα (Νοέμβρης του 1924).

Η ίδρυση του ΣΕΚΕ ήταν η κορύφωση μιας ολόκληρης περιόδου, που ξεκίνησε αρκετά χρόνια νωρίτερα, με την δυναμική είσοδο της εργατικής τάξης στο πολιτικό σκηνικό της Ελλάδας. Ηταν το αποκρυστάλλωμα της συσσωρευμένης εμπειρίας στην ταξική πάλη και η οικοδόμηση του βασικότερου μηχανισμού σύνδεσης της επαναστατικής θεωρίας του μαρξισμού με την ίδια την εργατική τάξη. Ηταν όμως και γέννημα του απόηχου που άφησε στην Ελλάδα η μεγάλη Οκτωβριανή Επανάσταση στη Ρωσία ένα χρόνο πριν.



Η εργατική τάξη σε Ευρώπη και Αμερική οργανώνεται

Η ίδρυση ενός κομμουνιστικού κόμματος την περίοδο εκείνη δεν ήταν κάτι πρωτόγνωρο. Σ’ όλο τον κόσμο οι επαναστατικές ιδέες είχαν τεράστια απήχηση. Μετά την ίδρυση της 1ης Διεθνούς από το Μαρξ το 1864 και της 2ης το 1889, και μετά την Κομμούνα του Παρισιού το 1871, ξέσπασαν σε Ευρώπη και Αμερική μεγάλοι εργατικοί αγώνες με πολύ σημαντικά αποτελέσματα: εξέγερση στο Σικάγο 1886, γενική απεργία στη Νέα Ορλεάνη το 1892, απεργία ανθρακωρύχων στην Αγγλία το 1893, γενική απεργία στη Βαρκελώνη στα 1909. Αμεση επίπτωση ήταν η ίδρυση, σε όλες σχεδόν τις χώρες, εργατικών, σοσιαλιστικών και κομμουνιστικών κομμάτων. Κορυφαίο γεγονός, όμως, που έδειξε στην παγκόσμια εργατική τάξη τις τεράστιες δυνατότητες που κρύβει και έμελλε να φωτίσει την πάλη της τα επόμενα χρόνια, ήταν η Οκτωβριανή Επανάσταση που έκανε πράξη τα οράματα των εργατών στη Ρωσία.



Η κατάσταση του εργατικού κινήματος στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα δεν ήταν λίγες οι φωνές που αρκετά χρόνια νωρίτερα προσπάθησαν να αφυπνίσουν την εργατιά. Η επίδραση των γάλλων ουτοπικών σοσιαλιστών (Σεν Σιμόν κ.α.) ήταν σημαντική. Από τα 1875 ακόμα κυκλοφόρησε, στην Κεφαλονιά και μετά στην Αθήνα, η εφημερίδα «Εργάτης» του πρωτοπόρου σοσιαλιστή Παναγιώτη Πανά. Ο Πανάς συμμετέχει σε σοσιαλιστικές ομάδες του εξωτερικού, όπου μαζί με άλλους δημοκράτες των Βαλκανίων επιδιώκουν την εθνική και κοινωνική απελευθέρωση των βαλκανικών λαών. Ετσι ιδρύεται η «Δημοκρατική Ανατολική Ομοσπονδία των Βαλκανίων» και την επόμενη χρονιά ο πολιτικός σύλλογος «Ρήγας» που λειτουργεί σαν το ελληνικό τμήμα της. Επίσης στα 1876 θα ιδρυθεί στην Πάτρα ο «Δημοκρατικός Σύλλογος». Είναι ένας εργατικός σύλλογος με ριζοσπαστικές απόψεις. Δυο χρόνια αργότερα, ο «Δημοκρατικός Σύλλογος» θα εκδώσει την πρώτη σοσιαλιστική εφημερίδα με τίτλο «Ελληνική Δημοκρατία»

Σημαντικό γεγονός στην ιστορία του εργατικού κινήματος της χώρας μας ήταν η μεγάλη απεργία της Σύρου στα 1879. Πραγματοποιήθηκε ύστερα από μια μεγάλη υποτίμηση της δραχμής κατά 50%, με αποτέλεσμα η αγοραστική δύναμη να πέσει κατακόρυφα. Οι συνθήκες εργασίας ήταν άθλιες. Οι εργάτες δουλεύουν 15 ώρες την ημέρα και τα ημερομίσθια ήταν εξευτελιστικά. Ετσι δεν άργησε να ξεσπάσει η πρώτη οργανωμένη απεργία στην ιστορία του ελληνικού εργατικού κινήματος, στα ναυπηγεία της Σύρου (Φλεβάρης-Απρίλης 1879).

Στη συνέχεια αρχίζουν να ιδρύονται διάφοροι σύλλογοι και ομάδες εργατών. Στα 1885 ο Σταύρος Καλλέργης και ο Ρόκκος Χοϊδάς ιδρύουν το «Σοσιαλιστικό Σύλλογο» και τον Αύγουστο εκδίδεται το περιοδικό του συλλόγου, «Άρδην». Μετά τη σύλληψη και το θάνατο του Χοϊδά στη φυλακή, ο Καλλέργης ιδρύει στις αρχές του 1890 τον «Κεντρικό Σοσιαλιστικό Σύλλογο», μια αριστερή ριζοσπαστική οργάνωση και τον ίδιο χρόνο εκδίδει το πρώτο φύλλο της εφημερίδας «Σοσιαλιστής». Την επόμενη χρονιά ο Πλάτωνας Δρακούλης θα κυκλοφορήσει το βιβλίο «Το Εγχειρίδιον του Εργάτου» που διαβάστηκε πολύ από τους έλληνες εργάτες.

Βέβαια η πορεία αυτή της εργατικής τάξης κάθε άλλο παρά εύκολη ήταν. Απαγορεύσεις, διώξεις, φυλακές, ξυλοδαρμοί, εκτελέσεις ήταν η απάντηση της αστικής τάξης απέναντι στο ξύπνημα των εργατών.

Η συγκρότηση της εργατικής τάξης θα συνεχιστεί με τον πρώτο γιορτασμό της πρωτομαγιάς το 1893 που κατάληξε σε σύλληψη του Καλλέργη. Από τότε οι έλληνες εργάτες θα κατεβαίνουν όλο και πιο συχνά στο δρόμο. Σε πολλές περιπτώσεις θα συγκρούονται με τους κατασταλτικούς μηχανισμούς του κράτους. Όπως στα 1896 που ξεσπά η τρίτη κατά σειρά απεργία των μεταλλωρύχων στο Λαύριο που καταλήγει σε εξέγερση και καταπνίγεται άγρια, με δύο εργάτες νεκρούς. Όλα αυτά όμως αντί να κάμψουν τις αντιστάσεις των εργατών, καταφέρνουν να μαζικοποιήσουν ακόμα περισσότερο τις εργατικές ενώσεις. Συγχρόνως όμως οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής Αγγλία και Γαλλία επεμβαίνουν στα εσωτερικά της χώρας με τον πιο ωμό τρόπο: αποκλεισμοί λιμανιών, εκβιασμοί, δανεισμοί με απαράδεκτους όρους και τελικά την επιβολή Διεθνούς Οικονομικού Ελέγχου (ΔΟΕ) στη χώρα το 1897, μετά την ήττα του ελληνικού στρατού από τον τουρκικό, στο λεγόμενο «ατυχή» πόλεμο. Ετσι, ένα από τα βασικά καθήκοντα του ελληνικού λαού ήταν και η αποτίναξη της ξένης εξάρτησης που όλο και βάθαινε.

Στα 1907 ο Γ. Σκληρός κυκλοφορεί ένα από τα σημαντικότερα θεωρητικά βιβλία των σοσιαλιστών της εποχής, «Το κοινωνικό μας ζήτημα». Ηταν η πρώτη σοβαρή προσπάθεια να στηριχτούν και θεωρητικά οι σοσιαλιστικές απόψεις, επιχειρηματολογώντας πάνω στο ζήτημα της ταξικής πάλης, ως κινητήρια δύναμη στην ιστορία. Στα 1908 ιδρύεται η πρώτη εργατική συνδικαλιστική ένωση με την ονομασία «Πανεργατικός Σύλλογος η Αδελφότης». Την ίδια περίοδο αναπτύσσεται και το αγροτικό κίνημα της χώρας με σημαντικότερο σταθμό το Κιλελέρ (Μάρτης του 1910) και τη δολοφονία του Μαρίνου Αντύπα το 1907.

Το σημαντικότερο όμως γεγονός που σημάδεψε την ιστορία εργατικού κινήματος σε όλη την Ελλάδα ήταν η ίδρυση της Φεντερασιόν στη Θεσσαλονίκη. Ηταν μια Σοσιαλιστική Εργατική Ομοσπονδία, με πλούσια δράση μέσα στο λαό της Θεσσαλονίκης και μετά την αποκοπή της Βόρειας Ελλάδας από την Οθωμανική αυτοκρατορία, η δράση της θα επεκταθεί. Στα 1911 πολλά από τα ιδρυτικά στελέχη της, όπως ο Αβρ. Μπεναρόγια, θα συλληφθούν.



Η ίδρυση του ΣΕΚΕ και τα πρώτα χρόνια

Ένας από τους σημαντικότερους στόχους της Φεντερασιόν ήταν η ένωση όλων των σοσιαλιστικών οργανώσεων ομίλων και ομάδων, που δρούσαν ξεχωριστά σε όλη τη χώρα, σε ένα ενιαίο και ανεξάρτητο Κόμμα της Εργατικής Τάξης. Το αποτέλεσμα ήρθε στα 1918 πρώτα με την ίδρυση της ΓΣΕΕ (Οκτώβρης 1918) και ένα μήνα αργότερα με την ίδρυση του ΣΕΚΕ. Αξίζει να σημειωθεί ότι προηγήθηκε η ίδρυση της Σοσιαλιστικής Νεολαίας Αθήνας, με πρωτοβουλία του Δημοσθένη Λιγδόπουλου το 1916.

Από τα ιδρυτικά στελέχη του ΣΕΚΕ ήταν ο Δημοσ. Λιγδόπουλος, ο Αρίστος Αρβανίτης, ο Ν. Δημητράτος, ο Σταμ. Κόκκινος, ο Μιχ. Σιδέρης ο Αβ. Μπεναρόγια, κ.α.. Στο ιδρυτικό συνέδριο του ΣΕΚΕ διατυπώθηκε ξεκάθαρα ο ταξικός χαρακτήρας της πολιτικής που έπρεπε να έχει το νέο κόμμα. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε κάποια σημεία από τις αρχές και το πρόγραμμα του κόμματος όπου ανακοινώνεται ο διεθνιστικός χαρακτήρας του: «Τα συμφέροντα των εργατών εις όλας τας χώρας που έχουν καπιταλιστικήν παραγωγήν είναι ίδια… Η απελευθέρωσις λοιπόν της εργατιάς είναι έργον εις το οποίον οι εργάται όλων των χωρών λαμβάνουν από κοινού μέρος. Τούτο συναισθανόμενον και το Σοσιαλιστικόν εργατικόν κόμμα της Ελλάδος, κηρύσσει εαυτόν ηνωμένον με όλους τους εργάτας των άλλων χωρών που έχουν προαχθεί εις συναίσθησιν της τάξεώς των». (Το ΚΚΕ, Επίσημα κείμενα, τόμος 1, σελ. 6, εκδ. Σύγχρονη Εποχή)

Από το «Πρόγραμμα των Σημερινών Απαιτήσεων» αναφέρουμε μερικές από τις πολιτικές απαιτήσεις: «την κατάργησιν του βασιλικού θεσμού και την εκδημοκράτησιν της νομοθετικής, εκτελεστικής και δικαστικής εξουσίας, δηλαδή την εγκαθίδρυσιν της λαϊκής δημοκρατίας, ως μεταβατικής περιόδου διά την πραγματοποίησιν της σοσιαλιστικής πολιτείας, το δικαίωμα της ψηφοφορίας και της εκλογής εις άνδρας και γυναίκας για κάθε είδος εκλογής, … εισαγωγή του θεσμού του δημοψηφίσματος …κατάργησις του στρατιωτικού νόμου, …πλήρης ελευθερία του τύπου, … ελευθερία πάσης θρησκείας χωρίς την ανάγκη επισήμου θρησκείας,… πλήρης ελευθερία των συνεταιρισμών, συνδικάτων, οργανώσεων κλπ,… απονομή δικαιοσύνης υπό δικαστών εκλεγμένων υπό του λαού, …μετατροπή του συστήματος των φυλακών σε μορφωτικά ιδρύματα, …δωρεάν παροχή της ιατρικής περιθάλψεως και των φαρμάκων, …εκλαΐκευσις της εκπαιδεύσεως, … κατάργησις των έμμεσων φόρων και παντός φόρου εις τα είδη πρώτης ανάγκης, …εθνικοποίησις των τσιφλικιών και των μοναστηριακών κτημάτων…» (Το ΚΚΕ, Επίσημα κείμενα, τόμος 1, σελ. 7-9, εκδ. Σύγχρονη Εποχή)

Αλλά και στο ζήτημα της εξωτερικής πολιτικής το συνέδριο απαιτούσε: «…πολιτική ειρήνης, συνεννοήσεως και ειλικρινούς συνεργασίας με τα άλλα κράτη, κατάργησις της μυστικής διπλωματίας, …αποχήν κατ’ αρχήν από κάθε πόλεμον, …αποχή από κάθε συμμαχίαν που φέρει εις τον πόλεμον…». (Το ΚΚΕ, Επίσημα κείμενα, τόμος 1, σελ. 7-8, εκδ. Σύγχρονη Εποχή)

Πρωτοποριακές ήταν και οι απαιτήσεις υπέρ των εργατών: «Οι επιθεωρηταί και επόπται εργασίας δια την εφαρμογήν της εργατικής νομοθεσίας …να εκλέγονται από τους οργανωμένους εργάτας, …καθιέρωσιν οκταώρου, …καθορισμόν του κατωτάτου ορίου αμοιβής, …την καθιέρωσιν της υποχρεωτικής Κυριακής αργίας, την ίδρυσιν υπό του κράτους ταμείου εργατικών συντάξεων, …την κατάργησιν κάθε νόμου που εμποδίζει την απεργίαν, …την κατάργησιν του νόμου περί επιστρατεύσεως των εργατών διαφόρων επαγγελμάτων....». (Το ΚΚΕ, Επίσημα κείμενα, τόμος 1, σελ. 9-10, εκδ. Σύγχρονη Εποχή)

Μεγάλης πολιτικής σημασίας ήταν και το ψήφισμα για την ίδρυση της Δημοκρατικής Ομοσπονδίας των βαλκανικών κρατών, που έβαζε το καθήκον της αντιμετώπισης κάθε ιμπεριαλιστικής αξίωσης στα Βαλκάνια όπως και της επίλυσης των εθνικών προβλημάτων της περιοχής με τη συμμετοχή των λαών, στηριγμένη στην πολιτική, εθνική, γλωσσική και θρησκευτική ελευθερία.

«…η οικονομική, πολιτική και κοινωνική πρόοδος των βαλκανικών χωρών εμποδίζεται από τα κυριάρχους τάξεις που θέλουν εκάστη την πολιτικήν ηγεμονίας επί ζημία του γείτονος, …, ο μόνος τρόπος ενώσεως μεταξύ των βαλκανικών λαών …είναι η Βαλκανική δημοκρατική ομοσπονδία…». (Το ΚΚΕ, Επίσημα κείμενα, τόμος 1, σελ. 12-13, εκδ. Σύγχρονη Εποχή)

Το Μάη του 1919 εκλέγεται το 1ο Εθνικό Συμβούλιο του ΣΕΚΕ. Διακήρυξε τις επαναστατικές του απόψεις για κοινωνική αλλαγή, αποφάσισε την αποχώρηση του κόμματος από τη 2η Διεθνή, αποκηρύσσοντας την οπορτουνιστική τακτική της, τάχθηκε ανοιχτά με το μέρος της Σοβιετικής Ενωσης και εναντιώθηκε στην ιμπεριαλιστική επιδρομή των δυτικών χωρών εναντίον της. «Το συμβούλιον διαμαρτύρεται κατά της ειρήνης βίας που θέλουν να επιβάλλουν εις τους υποφαινόμενους λαούς. Διαμαρτύρεται με αγανάκτησιν κατά της εκστρατείας των δυνάμεων εναντίον της ρωσικής δημοκρατίας, η οποία εκστρατεία αποτελεί φανεράν προσπάθειαν προς κατάπνιξιν της εκδηλωθείσης ήδη κοινωνικής επαναστάσεως…». (Το ΚΚΕ, Επίσημα κείμενα, τόμος 1, σελ. 30, εκδ. Σύγχρονη Εποχή)

Επίσης, ένα χρόνο μετά, πήρε σαφή θέση ενάντια στην επέμβαση του ελληνικού στρατού στη Μικρά Ασία, αν και το κλίμα στην Ελλάδα ήταν έντονα αντιδραστικό και εθνικιστικό.

Τον Απρίλη του 1920 πραγματοποιείται το 2ο Συνέδριο του ΣΕΚΕ όπου συμμετέχει και ο Γ. Κορδάτος (με γραμματέα τον Δημητράτο) και αποφασίζεται η σύνδεση του κόμματος με την Κομμουνιστική 3η Διεθνή και η προσθήκη της λέξης «Κομμουνιστικό» στον τίτλο του. Επίσης ο «Ριζοσπάστης» γίνεται επίσημο όργανο του κόμματος, (νωρίτερα ήταν ο «Εργατικός Αγών», ενώ ο «Ριζοσπάστης» ήταν μια φιλική, προς το ΣΕΚΕ, εφημερίδα). Στο καταστατικό που ψηφίστηκε από το 2ο Συνέδριο καθορίστηκαν ως θεμελιακές αρχές του κόμματος, η δικτατορία του προλεταριάτου και ο προλεταριακός διεθνισμός.

Μέσα σε κλίμα τρομοκρατίας και συλλήψεων, στις εκλογές του 1923 θα καταφέρει να πάρει 18000 ψήφους.



Στη συνέχεια η πορεία είναι λίγο - πολύ γνωστή. Ανάπτυξη του κόμματος, παρά τα συνεχή χτυπήματα από τις δικτατορικές και τις «δημοκρατικές» κυβερνήσεις, παρανομία, εξορίες και φυλακές, που όμως δεν θα γονατίσουν τους χιλιάδες αγωνιστές που πάλεψαν μέσα από τις γραμμές του ΚΚΕ. Το αποκορύφωμα ήρθε με τη συγκρότηση του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ που έθεσε ζήτημα εξουσίας στην Ελλάδα. Μετά την ήττα στον εμφύλιο, νέες διώξεις ακολούθησαν. Όμως το καθοριστικό χτύπημα στο κόμμα δεν έμελλε να έρθει από τον εξωτερικό εχθρό αλλά μέσα από τις ίδιες τις γραμμές του. Με τη ρεβιζιονιστική στροφή του ΚΚΣΕ και τις πραξικοπηματικές διαγραφές του ’56, ανακόπηκε η λαμπρή και δοξασμένη πορεία του. Παρ’ όλα αυτά, χιλιάδες αγωνιστές δεν υποτάχθηκαν. Συνέχισαν την πάλη τους μέσα από νέες, πραγματικά κομμουνιστικές οργανώσεις, που συνεχίζουν επάξια την ηρωική πορεία του ΚΚΕ.