9 Μάη 1945. Η μεγάλη αντιφασιστική νίκη

Προλεταριακή Σημαία φ. 524 7-5-2005

Στις 9 Μάη του 1945 η ηττημένη, στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο (Β’ΠΠ), Γερμανία, υπέγραψε πράξη παράδοσης άνευ όρων. Το γεγονός αυτό, τυπικά αλλά και ουσιαστικά, δήλωνε το τέλος μιας ολόκληρης πορείας του Κόκκινου Στρατού, που ξεκίνησε με τη μεγάλη επίθεση στις αρχές του 1945 από τη Βαλτική και την Ουκρανία. Η γρήγορη επέλαση των Σοβιετικών, η μάχη του Βερολίνου και η κατάληψη της καρδιάς του Τρίτου Ράιχ με την κατάρρευσή του και τη συμβολική ύψωση της Κόκκινης Σημαίας στο Ράιχσταγκ, ήταν γεγονότα που συγκλόνισαν όλη την ανθρωπότητα, όλους τους λαούς που στέναζαν επί τέσσερα χρόνια κάτω από το ναζιστικό ζυγό.



Η έναρξη του πολέμου

Μεγάλη σημασία στην κατανόηση του πολέμου, όπως και για την εξαγωγή σωστών συμπερασμάτων, έχει η μελέτη των αιτίων του αλλά και όλης της διπλωματίας τα τελευταία χρόνια πριν το ξέσπασμά του.

Πέρα από τις ψυχολογικές ερμηνείες περί "ενός τρελού" που ξεκίνησε τον πόλεμο και που αποδεδειγμένα δεν έχουν καμιά βάση, η άποψη ότι η ιστορικά επεκτατική Γερμανία αποφάσισε να κατακτήσει τον κόσμο, σε καμία περίπτωση δεν αποτυπώνει ούτε στο ελάχιστο τα πραγματικά αίτια.

Τα αίτια του δευτέρου παγκοσμίου ιμπεριαλιστικού πολέμου έχουν να κάνουν με τις εγγενείς αντιφάσεις και αδυναμίες του καπιταλιστικού - ιμπεριαλιστικού συστήματος να απαντήσει στις αλλεπάλληλες κρίσεις του. Η μοιρασιά, μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο (Α’ΠΠ) με την ηττημένη Γερμανία, ήταν προσωρινή. Η γέννηση του πρώτου εργατικού κράτους, της Σοβιετικής Ενωσης (ΣΕ), που αποσπά μια τεράστια έκταση από την καπιταλιστική αγορά, ήταν από μόνος του ένας πολύ σοβαρός λόγος για έναν νέο πόλεμο. Η αστική τάξη το μόνο που είχε να επιδείξει ήταν το φασιστικό μοντέλο που κυριάρχησε σε όλη σχεδόν την Ευρώπη. Η συσσώρευση των ενδοϊμπεριαλιστικών αντιθέσεων βρήκαν την έκφρασή τους στη Γερμανία, η αστική τάξη της οποίας ασφυκτιούσε στα στενά πλαίσια που της έθεταν οι νικητές του Α’ΠΠ.

Βέβαια, από τη δεκαετία του ’30 ακόμα, οι βλέψεις της Γερμανίας ήταν προς ανατολάς με σαφή αναφορά στη ΣΕ και το μπολσεβικισμό. Οσο κι αν η δυτική ιστοριογραφία θέλει να το αποκρύψει, οι μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις Αγγλία, Γαλλία και ΗΠΑ έδωσαν σημαντική βοήθεια στην ανάπτυξη της ναζιστικής Γερμανίας (οικονομική αλλά και στρατιωτική) αμέσως σχεδόν μετά τον Α’ΠΠ. Όμως το σημαντικότερο είναι ότι με την πολιτική τους έδωσαν ουσιαστικά το πράσινο φως για την έναρξη των επιθέσεων της Γερμανίας προς τα ανατολικά. Στην προσάρτηση της Αυστρίας από τη Γερμανία (Ανσλους) δεν έφεραν καμία αντίρρηση. Με τη συμφωνία του Μονάχου το 1938 ουσιαστικά της χάρισαν την Τσεχοσλοβακία και η αντίδρασή τους στην κατάληψη της Πολωνίας το 1939 ήταν πολύ χλιαρή. Ο σχεδιασμός των Δυτικών ήταν να επιτρέψουν μια επίθεση της Γερμανίας στη ΣΕ. Προέβλεπαν μια σύγκρουση που θα αδυνάτιζε και τις δύο πλευρές ώστε αμέσως μετά να κυριαρχήσουν αυτοί. Η ΣΕ έκανε σημαντικές προσπάθειες σπασίματος αυτής της παράξενης "συμμαχίας". Σε πολλές περιπτώσεις ζήτησε τη δημιουργία μετώπου με τους Δυτικούς ενάντια στη Γερμανία αλλά η στάση των Δυτικών ήταν αδιάφορη. Το επόμενο βήμα της ΣΕ ήταν η υπογραφή του συμφώνου μη επίθεσης Ρίμπεντροπ - Μολότοφ με τη Γερμανία. Με το σύμφωνο αυτό η ΣΕ εξασφάλιζε χρόνο ώστε να προετοιμαστεί καλύτερα για τον πόλεμο που γνώριζε πολύ καλά ότι θα ερχόταν, αλλά ταυτόχρονα "έμπαινε σφήνα" στην ιδιότυπη συμμαχία του Χίτλερ με τους Δυτικούς. Το αποτέλεσμα ήταν να αντιστραφεί η φορά της επίθεσης (προς τα δυτικά) έστω και προσωρινά. Η επίθεση στη Γαλλία και στις Κάτω Χώρες έριξε στο κενό τα σχέδια των Δυτικών.


Η επίθεση στη ΣΕ

Η επίθεση της Γερμανίας στη ΣΕ καθυστέρησε περίπου δύο χρόνια. Εκδηλώθηκε το καλοκαίρι του 1941. Παρά την αντίσταση των σοβιετικών στρατιωτών, η Γερμανία μέσα σε λίγες βδομάδες καταλαμβάνει 1 εκατομμύριο τετρ. χιλ. σοβιετικού εδάφους και φτάνει μέχρι το Λένινγκραντ και τη Μόσχα.

Από την έναρξη σχεδόν της επίθεσης η ΣΕ ζητά από τους Δυτικούς το άνοιγμα του δεύτερου μετώπου απέναντι στη Γερμανία. Η απάντηση των Δυτικών δεν άφηνε πολλά περιθώρια παρερμηνείας: Με δήλωσή του στις 24 Ιουλίου 1941, στους Τάιμς της Νέας Υόρκης, ο Τρούμαν απαντά: «Αν δούμε ότι η Γερμανία κερδίζει τον πόλεμο οφείλουμε να βοηθήσουμε τη Ρωσία. Κι αν τον κερδίζει η Ρωσία οφείλουμε να βοηθήσουμε τη Γερμανία και με τον τρόπο αυτό ας τους αφήσουμε να σκοτώσουν όσο μπορούν περισσότερους…» («Από τη Γιάλτα στο Βιετνάμ», σελ. 87).

Η ΣΕ ουσιαστικά πάλευε μόνη της με το σύνολο σχεδόν της ναζιστικής πολεμικής μηχανής. Ολες οι προβλέψεις μιλούσαν για μια σύντομη συνθηκολόγηση και παράδοσή της. Η κατάσταση είχε γίνει υπερβολικά δύσκολη όταν τον Οκτώβρη του 1941 τα γερμανικά στρατεύματα βρίσκονταν κοντά στη Μόσχα. Είναι πολύ χαρακτηριστικό ένα περιστατικό που συνέβη τότε. Οι Γερμανοί στρατηγοί, λίγα χιλιόμετρα έξω από τη ρωσική πρωτεύουσα, έστειλαν το εξής μήνυμα στο Χίτλερ και τον Ρίμπεντροπ: «Από το σημείο που βρισκόμαστε, βλέπουμε τη Μόσχα». Η απάντηση ήρθε από τον ίδιο το Στάλιν που είπε: «Από τη θέση που είναι οι Γερμανοί μπορεί να βλέπουν τη Μόσχα, την πατρίδα τους όμως δε θα την ξαναδούν!» Προφητικότατος θα λέγαμε ο ηγέτης της ΣΕ. Γνώριζε καλύτερα από όλους τις αντοχές και τον αστείρευτο ηρωισμό του σοβιετικού λαού, που υπεράσπιζε την πατρίδα του, τις κοινωνικές και οικονομικές του κατακτήσεις, τις δύο δεκαετίες σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Και η επιβεβαίωση ήρθε σύντομα. Η αναχαίτιση των Γερμανών στη Μόσχα και η νίκη του Κόκκινου Στρατού ήταν η αρχή του τέλους της ναζιστικής αυτοκρατορίας. Το γεγονός όμως που άλλαξε οριστικά τη ροή του πολέμου ήταν η συντριβή της Βέρμαχτ στο Στάλινγκραντ, το Φλεβάρη του 1943. Η ανεπανάληπτη νίκη στο Στάλινγκραντ δείχνει πώς ένας λαός μπορεί να αναγεννηθεί μέσα από τις στάχτες του και να συντρίψει την κατακτητή του.

Συντριβή του ναζισμού

Από κει και πέρα ξεκινά μια επίθεση του Κόκκινου Στρατού προς δυτικά σε ένα μέτωπο που κάλυπτε όλη την περιοχή από τη Βαλτική ως την Ουκρανία. Τα σοβιετικά στρατεύματα με τη βοήθεια των παρτιζάνων σε όλες τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης απελευθέρωναν εδάφη από τους Γερμανούς ναζί. Στη συνδιάσκεψη της Τεχεράνης οι Δυτικοί αναγκάζονται να αποφασίσουν το άνοιγμα του δεύτερου μετώπου, όχι βέβαια για να χτυπήσουν τον ήδη ηττημένο γερμανικό στρατό, αλλά να προλάβουν την κατάληψη και της υπόλοιπης Ευρώπης από τον Κόκκινο Στρατό. Οι συνθήκες ήταν κάτι περισσότερο από κατάλληλες αφού σε πολλές χώρες δρούσαν αντάρτες που καθοδηγούνταν από κομμουνιστικά κόμματα και ήταν έτοιμοι με την αποχώρηση των Γερμανών να καταλάβουν την εξουσία. Το γεγονός αυτό φυσικά ήταν σε γνώση των Γερμανών και η τακτική τους ήταν από τη μια να επιτρέπουν την επέλαση των Δυτικών μετά την απόβαση στη Νορμανδία, χωρίς ουσιαστικές μάχες και από την άλλη να μάχονται σκληρά ενάντια στο σοβιετικό στρατό. Μάλιστα, αν και είχε ολοκληρωθεί η απόβαση των Δυτικών στη Νορμανδία, εξακολουθούσαν να μεταφέρουν δεκάδες μεραρχίες από το δυτικό στο ανατολικό μέτωπο. Η τακτική αυτή ήταν το αποτέλεσμα συμφωνίας που κλείστηκε μεταξύ ΗΠΑ, Αγγλίας και εκπροσώπων της Γερμανίας (στρατηγός Βολφ) στην Ελβετία. Με τη συμφωνία αυτή η μετακίνηση των Δυτικών στην Ευρώπη θα γινόταν χωρίς εμπόδια. Η κίνηση αυτή αποσκοπούσε στο να αφήσει ανοιχτά τα κανάλια επικοινωνίας των Γερμανών με τους Δυτικούς - ταξικούς τους συμμάχους - σε μια προσπάθεια να επιτευχθεί γενικότερη συμφωνία μεταξύ τους, ενάντια στη ΣΕ.

Ανάλογη συμφωνία μεταξύ Αγγλίας και Γερμανίας επιτεύχθηκε τον Αύγουστο του 1944 στη Λισσαβόνα και προέβλεπε την απρόσκοπτη αποχώρηση των Γερμανών από την Ελλάδα. Μ’ αυτό τον τρόπο πολέμησαν οι Δυτικοί τον Χίτλερ.

Παρόλα αυτά ο Κόκκινος Στρατός έφτασε μέχρι το Βερολίνο. Χτύπησε την καρδιά του ναζισμού και τον συνέτριψε. Στις 9 Μάη του 1945 η Γερμανία υπογράφει παράδοση άνευ όρων. Αν εξαιρέσουμε τον πόλεμο μεταξύ Δυτικών και Γερμανίας στην Αφρική, που από στρατιωτική άποψη δεν είχε και μεγάλη αξία, αφού η συντριπτική πλειοψηφία του γερμανικού στρατού ήταν στο ανατολικό μέτωπο, το συμπέρασμα είναι ένα και μοναδικό: Το πρώτο σοσιαλιστικό κράτος του κόσμου κατάφερε μόνο του μια τεράστιας σημασίας νίκη επί του γερμανικού ναζισμού. Ηταν μια νίκη του σοσιαλισμού ενάντια στον ιμπεριαλισμό, μια νίκη των λαών ενάντια στην «ανίκητη» μηχανή του ιμπεριαλιστικού πολέμου.

Η διαστρέβλωση της αλήθειας

Σήμερα γίνεται μεγάλη προσπάθεια από την μεριά των Δυτικών να υποβαθμίσουν την αξία της αντιφασιστικής νίκης. Προσπαθούν να αποδείξουν ότι αυτοί ήταν οι πρωταγωνιστές της νίκης, ενώ είναι γνωστό ότι το βάρος του πολέμου το σήκωσε σχεδόν αποκλειστικά η ΣΕ. Ερμηνεύουν τη νίκη της ΣΕ αναφερόμενοι στο βαρύ ρωσικό χειμώνα ή στην καλύτερη περίπτωση μόνο με το ένστικτο της υπεράσπισης της πατρίδας και ξεχνάν την παλλαϊκή οργάνωση της κοινωνίας απ’ άκρη σ’ άκρη της χώρας, σε πολύ δύσκολες συνθήκες πολέμου. Μια κοινωνία βασισμένη στο σοσιαλιστικό σύστημα που κατάφερε όχι μόνο να κερδίσει σε στρατιωτικό επίπεδο, αλλά, αν και βγήκε απ’ τον πόλεμο με τον τόπο της ρημαγμένο και ερειπωμένο, κατάφερε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα να υπερκεράσει τις άλλες καπιταλιστικές χώρες σε όλους τους τομείς.

Φυσικά και ξεχνάν (στην καλύτερη περίπτωση) να αναφερθούν στον ηγέτη αυτού του υπέροχου λαού, το Στάλιν, που η συμβολή του ήταν αποφασιστική στην έκβαση τού αγώνα. Βέβαια είναι πολλοί αυτοί που του επιρρίπτουν ευθύνες στο ότι ήταν απροετοίμαστη η χώρα για τον πόλεμο, τη στιγμή που από το 1933, είχε αναφερθεί στην πιθανότητα πολέμου, την ανάγκη οργάνωσης της οικονομίας σ’ αυτή τη βάση αλλά και την αναγκαιότητα δημιουργίας λαϊκών, αντιφασιστικών μετώπων. Το γελοίο της όλης υπόθεσης είναι ότι οι ίδιοι που θεωρούν υπεύθυνο το Στάλιν για το ότι η χώρα ήταν απροετοίμαστη, άρα και για τους εκατομμύρια νεκρούς, δηλώνουν ότι θα προτιμούσαν την παραίτησή του από την έναρξη κιόλας της γερμανικής επίθεσης και τη συνθηκολόγηση της χώρας.

Η εξίσωση του Στάλιν με το Χίτλερ είναι κάτι που έχει γίνει συνήθεια από τους αστικούς (και όχι μόνο) κύκλους. Και φυσικά προχωρούν ακόμα παραπέρα. Εξισώνουν το φασισμό με τον κομμουνισμό, μιλάν για κόκκινο και μαύρο φασισμό. Φαίνεται ότι γι΄ αυτούς είναι το ίδιο να επιτίθεσαι σ’ όλη την Ευρώπη όπως κάνανε οι ναζί και το ίδιο να αμύνεσαι για την σοσιαλιστική πατρίδα σου, με 20.000.000 νεκρούς όπως κάνανε οι σοβιετικοί. Εμείς το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να αναρωτηθούμε, γιατί οι σοβιετικοί πολέμησαν με τόσο σθένος ενάντια στη ναζιστική εισβολή και δεν δέχτηκαν να πάνε με τους ναζί, αφού … δεν υπήρχε καμιά διαφορά;

Βιβλιογραφία

1. «Γιάλτα ή Πότσνταμ», Βασίλης Σαμαράς, εκδ. Προλεταριακή Σημαία

2. «1917-1953. Η ιστορία διδάσκει και εμπνέει», Βασίλης Σαμαράς, εκδ. Προλεταριακή Σημαία

3. «Από τη Γιάλτα στο Βιετνάμ», David Horowitz, εκδ. ΚΑΛΒΟΣ

4. «Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος», Θανάσης Παπαρήγας, εκδ. Σύγχρονη Εποχή

5. «Η άνοδος και η πτώσις του 3ου Ράιχ», William Shirer, εκδ. Αρσενίδη

6. «Ιστορία της Σοβιετικής Ενώσεως 1917-1960», Loui Aragon, εκδ. Φυτράκη

7. «Ιστορία της Σοβιετικής Ενωσης», Jean Elleinstein, εκδ. Θεμέλιο

8. «Μια άλλη ματιά στο Στάλιν», Λούντο Μαρτένς, εκδ. Σύγχρονη Εποχή

9. «Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος», Διεθνής Συντακτική Επιτροπή, εκδ. Σύγχρονη Εποχή

10. «Ο πόλεμος», Ιβάν Μαΐσκι, εκδ. Γνώσεις

11. «Παγκόσμια Ιστορία», τόμοι Θ1,Θ2,Ι1,Ι2, Ακαδημία Επιστημών Σοβιετικής Ενωσης, εκδ. Μέλισσα

12. «Τεχεράνη, Γιάλτα, Πότσνταμ», Α. Ι. Κοραντής, εκδ. Βιβλιοπωλείο της Εστίας

13. «Το χρονικό της αντρειοσύνης», Ιλία Ερενμπουργκ, εκδ. Σύγχρονη Εποχή

14. «Ιστορία της Σοβιετικής Ενωσης», Αντριου Ροθστάιν, εκδ. HISTORIA, Αθήνα 1956

Τα αίτια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου

«Ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος όχι μόνο δεν έλυσε τα προβλήματα του παγκόσμιου καπιταλιστικού - ιμπεριαλιστικού συστήματος, αλλά δημιούργησε νέα και πολύ οξύτερα.

Ανάμεσα στα αποτελέσματα του πολέμου, υπήρξε και ένα "αποτέλεσμα" εξαιρετικά σημαντικό. Η πραγματοποίηση της μπολσεβίκικης επανάστασης, η ίδρυση του πρώτου προλεταριακού κράτους στον κόσμο. Η οικοδόμηση της ΕΣΣΔ, όχι μόνο "αφαιρεί" μια μεγάλη αγορά από το παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα, αλλά ταυτόχρονα εμπνέει και οδηγεί σε μια μεγάλη ανάπτυξη το εργατικό και γενικότερα το λαϊκό κίνημα σ’ όλον τον κόσμο, προκαλώντας πολύ σοβαρά προβλήματα, αλλά και την αβυσσαλέα έχθρα του συστήματος.

…Η μεγάλη οικονομική κρίση έκανε σκόνη όλα τα φτιασίδια του καπιταλιστικού συστήματος, πυροδότησε την έκρηξη στο σύνολο των αντιφάσεων και των αντιθέσεων του συστήματος που αντιδρά ολοένα και πιο σπασμωδικά.

Η γέννηση του φασισμού αποτελεί μια συγκεκριμένη έκφραση των εξελίξεων και των τάσεων που διαμορφώνονται σ’ όλες τις καπιταλιστικές χώρες. Αν σε ορισμένες από αυτές (π.χ. Γερμανία) ενσάρκωνε στη μια πλευρά του το ρεβανσισμό, στο σύνολο των καπιταλιστικών χωρών (και στη Γερμανία) αποτελούσε ένα είδος "απάντησης" του καπιταλιστικού συστήματος στην ανάπτυξη του κομμουνιστικού κινήματος. Πανικόβλητη η αστική τάξη στράφηκε "προς τα πίσω", αναζήτησε τη σωτηρία, ανέδειξε και πόνταρε στις πιο αντιδραστικές δυνάμεις που περιέκλειε στους κόλπους της.» («Γιάλτα ή Πότσνταμ», Βασίλης Σαμαράς, εκδ. Προλεταριακή Σημαία)

Οι αριθμοί αναδεικνύουν την αλήθεια

Το 70% του στρατού ξηράς της Γερμανίας πολεμούσε στη ΣΕ.

Το 80% της αεροπορίας των χωρών του Αξονα στάλθηκε στο ανατολικό μέτωπο.

Οι νεκροί του σοβιετικού στρατού ήταν πάνω από 20.000.000. Η Αγγλία είχε 375.000 και οι ΗΠΑ 400.000. Οι γερμανικές απώλειες στη ΣΕ ήταν τετραπλάσιες από τις αντίστοιχες απώλειες σε όλα τα άλλα μέτωπα μαζί.

Στη ΣΕ καταστράφηκαν ολοσχερώς 15 μεγάλες πόλεις, 1.710 κωμοπόλεις, 70 χιλιάδες χωριά.

Κάηκαν ή κατεδαφίστηκαν 6 εκατομμύρια κτίρια και 25 εκατομμύρια έμμειναν άστεγοι. Καταστράφηκαν πάνω από 30.000 βιομηχανίες, 65.000 χιλιόμετρα σιδηροδρομικές γραμμές, 36.000 τηλεπικοινωνιακές εγκαταστάσεις, 90.000 γέφυρες, 10.000 σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, 3.000 πηγάδια εξόρυξης πετρελαίου.

Λεηλατήθηκαν 98.000 κολεκτίβες, 2.890 μηχανοτρακτερικοί σταθμοί, 40.000 νοσοκομεία, 84.000 σχολεία, 43.000 βιβλιοθήκες, 44.000 θέατρα, 427 μουσεία και 2.800 εκκλησίες.

Θανατώθηκαν ή αρπάχθηκαν εκατοντάδες εκατομμύρια ζώα.

Οι υλικές ζημίες και οι πολεμικές δαπάνες για τη ΣΕ ανέρχονται στα 485 δις δολάρια.

ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΑΙΞΠΗΡ …ΣΤΟΝ ΝΤΙΚΕΝΣ

Απρίλης του 1942, ο πιο δύσκολος του Μεγάλου Πατριωτικού Αντιφασιστικού Πολέμου και στην Μόσχα οργανώνεται ένα τριήμερο εορταστικό φεστιβάλ για τον Ουίλιαμ Σαίξπηρ και σχεδόν παράλληλα μια έκθεση για τον Δαρβίνο οργανωμένη από την Ακαδημία Επιστημών. Λίγο πριν, τον Μάρτη, στο πολιορκημένο Λένινγκραντ, γίνεται η πρώτη εκτέλεση της 7^ης Συμφωνίας του Σοστακόβιτς. Αλλά και στο τέλος, τις μέρες της νίκης, όταν ακόμη δεν είχαν τελειώσει καλά-καλά οι μάχες στο Γερμανικό έδαφος, στις 12 του Ιούνη σύσσωμη η Σοβιετική διανόηση, οι εφημερίδες και τα περιοδικά, τα διάφορα Ινστιτούτα καλούσαν τους πολίτες της ΕΣΣΔ να πάρουν μαζικά μέρος στις εκδηλώσεις για τα 75 χρόνια από τον θάνατο του μεγάλου άγγλου συγγραφέα Κάρολου Ντίκενς. Πρωτοβουλίες, όχι μόνο συμβολικές για την αυτοπεποίθηση και την ακλόνητη πίστη στην νίκη αλλά και ενδεικτικές για την ταχύτητα με την οποία η καθυστερημένη Ρωσία των εκατομμυρίων μουζίκων και αμόρφωτων εκτοξεύθηκε μέσα σε δύο δεκαετίες σε ένα ανώτερο πολιτιστικό επίπεδο, ζηλευτό για όλη σχεδόν την Δύση.

Από τα πρώτα χρόνια της Επανάστασης ως το 1940 ο Τσέχωφ μεταφράστηκε σε 56 γλώσσες της ΕΣΣΔ (!) με έξι εκατομμύρια αντίτυπα, ο Πούσκιν σε 70 γλώσσες (!!) και τα έργα του Μπαλζάκ, του Βολταίρου, του Αριστοτέλη, του Μωπασάν και άλλων έγιναν κτήμα εκατομμυρίων Σοβιετικών πολιτών. Μόνο μέσα στον Μεγάλο Πόλεμο κτίστηκαν 90 καινούρια θέατρα, δεκάδες τμήματα της Ακαδημίας Επιστημών για να μην αναφέρουμε τα σχολεία και τα διάφορα Ινστιτούτα. Καμία άλλη εμπόλεμη χώρα δεν ένιωσε την ανάγκη - αλλά και την δυνατότητα - να κάνει απολογισμό αυτών των πρωτοβουλιών και επιτυχιών στις μέρες του πολέμου.

Οπως έχει αναφερθεί και άλλες φορές, κανένα σιδερικό δεν φτάνει από μόνο του για να νικήσει και μάλιστα σε μια τέτοιας κλίμακας και παρατεταμένη ολοκληρωτική σύγκρουση, όπως ήταν ο Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος. Και τίποτε δεν μπορεί να εξηγήσει την αυτοθυσία των Σοβιετικών λαών, παρά μόνο το γεγονός ότι είχαν πλήρη σχεδόν συνείδηση ότι μάχονταν για την δικιά τους ζωή και τις μεγάλες κατακτήσεις τους. Δεν ήταν φυσικά μόνο ο πολιτισμός και η απογείωση του μορφωτικού επιπέδου. Αλλά και η εξάλειψη των «πεινασμένων ύπνων», η αξιοπρέπεια στην εργασία, η καθολική και αναπτυσσόμενη υγειονομική και ιατρική κάλυψη, η δωρεάν στέγη και τόσα άλλα. Η αυτογνωσία πως το κοινωνικο-οικονομικό σύστημα του σοσιαλισμού λειτουργούσε για το συμφέρον της μεγάλης πλειοψηφίας των Σοβιετικών πολιτών. Αυτό ήταν το μεγάλο μυστικό του μεγάλου Αγώνα.