Το κείμενο δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία, φ. 436-437, 8/9/01
Πέρασαν 46 χρόνια από τα γεγονότα στην Κομματική Οργάνωση του ΚΚΕ στην Τασκένδη. Τη νύχτα ανάμεσα στις 9 με 10 του Σεπτέμβρη του 1955, στην πρωτεύουσα του Ουζμπεκιστάν ξεκίνησαν άγριες συγκρούσεις ανάμεσα στους έλληνες κομμουνιστές - πολιτικούς πρόσφυγες για τον έλεγχο της κομματικής οργάνωσης. Της πιο μαζικής οργάνωσης του ΚΚΕ στην πιο μεγάλη κοινότητα πολιτικών προσφύγων απ' αυτές που δημιουργήθηκαν μετά την υποχώρηση του Δημοκρατικού Στρατού στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και τη Σοβιετική Ενωση.
Με τα γεγονότα στην Τασκένδη κορυφώθηκε η εσωτερική κρίση στο ΚΚΕ και αποκαλύφθηκε η ανοιχτή επέμβαση της ηγεσίας του ΚΚΣΕ στα εσωτερικά του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος. Επέμβαση που ολοκληρώθηκε με τη διεξαγωγή της 6ης και 7ης Ολομέλειας της ΚΕ, που έβαλαν το ΚΚΕ στο δρόμο του αναθεωρητισμού και της υποταγής στους χρουστσοφικούς ρεβιζιονιστές.
Τα γεγονότα της Τασκένδης και τα όσα ακολούθησαν για χρόνια ολόκληρα συνεχίζουν να αποτελούν μια από τις λευκές σελίδες στην ιστορία του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος. Οι διώξεις, οι φυλακίσεις, οι εκτοπίσεις χιλιάδων κομμουνιστών, οι ταπεινώσεις και οι φοβερές δυσκολίες παραμένουν σε σημαντικό βαθμό γεγονότα άγνωστα και επιμελώς κρυμμένα. Φρόντισαν γι' αυτό οι κατοπινές ηγεσίες του "Κ"ΚΕ και τα καθεστώτα του ανύπαρκτου σοσιαλισμού.
Διαλέξαμε να παρουσιάσουμε τρία βιβλία που αναφέρονται σ' αυτή την περίοδο. Κατά τη γνώμη μας, βοηθάνε στην παραπέρα μελέτη αυτών των γεγονότων, δίνουν στοιχεία και αποκαλύπτουν άγνωστες πτυχές. Γιατί πιστεύουμε ότι ένας από τους πολλούς ανοιχτούς λογαριασμούς στην προσπάθεια αποτίμησης - απολογισμού της πορείας και της πάλης του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος είναι και αυτή η περίοδος. Περίοδος που σημάδεψε βαθιά τη φυσιογνωμία, το χαρακτήρα του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα. Και που σκιάζει ακόμη τις σημερινές προσπάθειες ανασυγκρότησής του.
Ο Αχιλλέας Παπαϊωάννου, διοικητής της 103ης Ταξιαρχίας του ΔΣΕ, έζησε από κοντά την τραγωδία της Τασκένδης. Υπήρξε παράνομος γραμματέας της 7ης πολιτείας μετά την 6η Ολομέλεια, ενώ αργότερα εξορίστηκε στο Χοντζιλί, στην αυτόνομη δημοκρατία του Καρακολπάκ, κοντά στη λίμνη Αράλη. Χωρίς να αποφεύγει υποκειμενισμούς, καταθέτει την προσωπική μαρτυρία του τόσο για τα γεγονότα της Τασκένδης όσο και για τη μετέπειτα πολιτική των διώξεων ενάντια στο Ν. Ζαχαριάδη αλλά και σ' άλλους εκατοντάδες πολιτικούς πρόσφυγες, μέλη του κόμματος. Από τα πιο καλά σημεία του βιβλίου, η περιγραφή της διαδρομής Αλβανία - Τασκένδη και οι πρώτες εικόνες από την εγκατάσταση στις πολιτείες.
Το κείμενο, με τίτλο Απαγορευμένη Εικόνα, Διώκτες και Ιεροκτόνοι του Ν. Ζαχαριάδη, του Αχ. Παπαϊωάννου, εντάσσεται σε μια σειρά ανάλογων προσωπικών μαρτυριών που τα τελευταία χρόνια εκδόθηκαν από παλιούς αγωνιστές που γύρισαν από την αναγκαστική προσφυγιά. Το υλικό αυτό αποτελεί πολύτιμη βοήθεια για την ολόπλευρη κατανόηση του κλίματος και των συνθηκών μέσα στις οποίες διαδραματίστηκαν τα γεγονότα. Αποκαλύπτει τις φοβερές δυσκολίες όλων εκείνων που αποφάσισαν να αντισταθούν στη διορισμένη - δοτή ηγεσία και αρνήθηκαν να προσκυνήσουν τη χρουστσοφική πολιτική.
Ταυτόχρονα δείχνει και το επίπεδο συνειδητοποίησης εκείνων των σημαντικών αλλαγών που συνέβαιναν τόσο μέσα στο ΚΚΕ όσο και στη Σοβιετική Ενωση, που μια σειρά αντικειμενικές και υποκειμενικές προϋποθέσεις δεν επέτρεπαν να κατανοηθεί το βάθος και η σημασία της στην πρώτη φάση. Ειδικότερα επικεντρώνει στη διαδρομή του Ν. Ζαχαριάδη και στην περιπέτεια διώξεων που αντιμετώπισε ώς το τέλος στο "βαθύ πηγάδι της Σιβηρίας".
Η συλλογική αρχειακή δουλειά με το γενικό τίτλο Οι σχέσεις ΚΚΕ και ΚΚΣΕ στο διάστημα 1953 - 1977 βασίστηκε σε έγγραφα του Αρχείου της ΚΕ του ΚΚΣΕ που προέρχονται από το Κέντρο Φύλαξης Σύγχρονων Εγγράφων και Κρατικών Αρχείων της Ρωσικής Ομοσπονδίας. Αποτελεί, σε σχέση με τα υπόλοιπα δύο βιβλία που παρουσιάζουμε, παλιότερη έκδοση του εκδοτικού οίκου Παρατηρητής σε συνεργασία με το Ιδρυμα Μελετών της χερσονήσου του Αίμου. Ο κύριος όγκος των εγγράφων αφορά την περίοδο 1955-1962, τα περισσότερα των οποίων προέρχονται από την ΚΕ του ΚΚΣΕ και την ΚΕ του ΚΚ Ουζμπεκιστάν, και από διάφορες επιτροπές. Ξεχωρίζουν επίσης η έκθεση της επιτροπής της ΚΕ του ΚΚΣΕ για τα γεγονότα στην Τασκένδη, επιστολές μελών της ΚΟ Τασκένδης προς το ΚΚΣΕ που καταδείχνουν την άμεση σχέση των αντιηγετικών - αναθεωρητών με τη νέα ηγεσία του ΚΚΣΕ, επιστολές διαμαρτυρίας των διαγραφέντων κομμουνιστών από την Τασκένδη καθώς και τα διάφορα γράμματα του Νίκου Ζαχαριάδη προς την ηγεσία του ΚΚΣΕ, που έστελνε από την εξορία στο Σοργκούτ της Σιβηρίας.
Αποκαλυπτικά επίσης είναι τα κείμενα της νέας ηγεσίας του ΚΚΕ μετά το 1956, που υποδείκνυε και συναινούσε στις διάφορες διώξεις που δέχονταν οι έλληνες κομμουνιστές που διαφωνούσαν μαζί της. Το βιβλίο είναι χωρισμένο σε τέσσερις ενότητες. Το πρώτο και το δεύτερο μέρος αναφέρονται στα γεγονότα της Τασκένδης και το τέταρτο στο Νίκο Ζαχαριάδη μετά την απομάκρυνση και διαγραφή του και την έναρξη των διώξεών του. Το τρίτο περιέχει κατοπινά κείμενα που αφορούν την κρίση - διάσπαση του 1968.
Παρ' ότι είναι γνωστό ότι ακόμα και τώρα υπάρχουν έγγραφα και στοιχεία εκείνης της περιόδου αλλά και άλλα που αφορούν το τέλος του Ν. Ζαχαριάδη, τα οποία παραμένουν κρυφά, το διάβασμα αυτών των εγγράφων που δημοσιεύονται αποτελεί σημαντική βοήθεια τόσο άντλησης στοιχείων όσο -το κυριότερο- εισαγωγής στο κλίμα της εποχής. Και, το πιο σημαντικό, αποδεικνύουν την υπονομευτική πολιτική των χρουστσοφικών ρεβιζιονιστών στην ΚΟ Τασκένδης του ΚΚΕ και σ' ολόκληρο το κόμμα.
Ο Γαβρίλης Λαμπάτος, στην εργασία του Ελληνες πολιτικοί πρόσφυγες στην Τασκένδη 1949-1957, βασίστηκε στο υλικό των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ), σ' ένα μέρος από προσωπικές μαρτυρίες-εκδόσεις των τελευταίων 25 χρόνων καθώς και σ' ορισμένες μελέτες. Είναι γνωστό ότι στα ΑΣΚΙ περιλαμβάνεται μόνο ένα μικρό σχετικά μέρος των αρχείων του ΚΚΕ και κατά βάση προέρχονται από το αρχείο του "Κ"ΚΕ(εσ.). Παρ' ότι η δουλειά του Γ. Λαμπάτου πάσχει από μια σχετική μονομέρεια στις πηγές, αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο για την ανασύνθεση των γεγονότων της περιόδου. Εννοούμε μονομέρεια τη μεγάλη έλλειψη χρησιμοποίησης των πηγών (κύρια προσωπικών μαρτυριών) που κατά καιρούς δημοσιεύτηκαν από την πτέρυγα των υπερασπιστών των μαρξιστικών - λενινιστικών αρχών του ΚΚΕ. Στα έντυπα του μ-λ χώρου, ειδικά της περιόδου 1975-1980, υπάρχουν αρκετά υλικά (συνεντεύξεις - γράμματα - μαρτυρίες) που φαίνονται ότι αγνοούνται από το συγγραφέα, εκτός ελαχίστων εξαιρέσεων. Και το υπογραμμίζουμε αυτό γιατί ο Γ. Λαμπάτος φιλοδοξεί να παρουσιάσει μια ιστορική - αρχειακή δουλειά με επιστημονικά κριτήρια. Είναι χαρακτηριστικό ότι αγνοείται το υλικό των παράνομων οργανώσεων των μ-λ οργανώσεων τόσο στη Σοβιετική Ενωση όσο και στις υπόλοιπες ανατολικές χώρες αλλά και προσωπικές μαρτυρίες πρωταγωνιστών όπως αυτή του Πολύδωρου Δανιηλίδη. Για τον τελευταίο υπάρχει μόνο η αναφορά σε μια συνέντευξή του στο Φ. Οικονομίδη στην "Ελευθεροτυπία" (24/3/80).
Ο Γ. Λαμπάτος αποδέχεται την πραγματικότητα της επέμβασης (παρέμβαση όπως γράφεται ευγενικά) του ΚΚΣΕ και των κρατικών οργάνων της Σοβιετικής Ενωσης στα εσωτερικά του ΚΚΕ. Αναφέρεται στις διώξεις και το κυνηγητό που επακολούθησε. Περνάει όμως πολύ "απαλά" το γεγονός ότι η υποτιθέμενη κρίση στην ΚΟ Τασκένδης άρχισε να δημιουργείται αμέσως μετά την επιστροφή διάφορων στρατιωτικών στελεχών από την περίφημη επανεκπαίδευση το φθινόπωρο του 1952. Αλήθεια, τι έγινε τότε σ' εκείνες τις σοβιετικές σχολές σε μια περίοδο μεταβατική για τη Σοβιετική Ενωση όπου ήδη είχε αρχίσει η πάλη για την εξουσία; Ολα τα δεδομένα δείχνουν ότι από κει ξεκίνησε το οργανωμένο σχέδιο ανατροπής της ηγεσίας του ΚΚΕ, που πραγματοποιήθηκε αργότερα με επίκεντρο την Τασκένδη και κατέληξε στην 6η Ολομέλεια του 1956.
Στο τελευταίο κεφάλαιο με τίτλο "Συμπεράσματα" ο Γ. Λαμπάτος δεν αποφεύγει να δείξει ότι προσπαθεί, ισορροπώντας πάνω στα γεγονότα, να ισοκατανείμει τις ευθύνες και να βγάλει από τις σοβαρές ευθύνες την πλευρά των πραξικοπηματιών. Ακόμη και για τα γεγονότα της Τασκένδης το Σεπτέμβρη του 1955 φταίει η "σταλινική εκδοχή της πολιτικής" που είχε διαποτίσει τα μέλη του ΚΚΕ! Και αποτελεί αυθαιρεσία η διαπίστωση ότι, σε αντίθεση με την Τασκένδη, στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης η απομάκρυνση του Ν. Ζαχαριάδη έγινε αποδεκτή από τη μεγάλη πλειοψηφία των μελών του ΚΚΕ. Μπορεί να μη συνέβησαν συγκρούσεις όπως αυτές στην ΚΟ Τασκένδης, αλλά και στην Πολωνία και στην Ουγγαρία και στη Ρουμανία και στην Τσεχοσλοβακία η αντίσταση που υπήρξε ήταν και σφοδρή και μαζική. Και φυσικά δεν μπορεί να αποτελεί αξιόπιστη πηγή η αναφορά του Ι. Μπάεφ στα Βουλγαρικά Κρατικά Αρχεία, όταν είναι πασίγνωστο ότι ειδικά οι Βούλγαροι κράτησαν την πιο σκληρή στάση, με πρωτοφανείς διώξεις, φυλακίσεις, έως και απελάσεις (βλ. περίπτωση Θ. Δούλγερη).
Οπως επίσης αποτελεί στην καλύτερη περίπτωση ανακρίβεια η διαπίστωση ότι "όλες οι πτέρυγες στον Αη - Στράτη αποδέχθηκαν την αλλαγή ηγεσία του ΚΚΕ". Οταν ακόμη και οι ίδιοι οι Σοβιετικοί (ημερολόγιο Β. Ι. Σούνιν, υπαλλήλου της σοβιετικής πρεσβείας) αποδέχονται ότι η αριθμητικά ισχυρότερη ομάδα στον Αη - Στράτη ήταν οι λεγόμενοι ζαχαριαδικοί (έγγραφο που δημοσιεύεται στη συλλογή που παρουσιάσαμε παραπάνω και ο Γ. Λαμπάτος την έχει υπόψη του μιας και την αναφέρει στη βιβλιογραφία του).
Γενικά είναι δύσκολο για κάποιον που προέρχεται από μια από τις δυο πτέρυγες της νέας κατάστασης στο ΚΚΕ μετά το 1956 να σταθεί ακριβοδίκαιος απέναντι σ' αυτούς που με τις πλάτες των Σοβιετικών ανέτρεψαν την ηγεσία και προχώρησαν σε μαζικές διαγραφές και διώξεις. Πρόσωπα που κατοπινά έλαμψαν ως αστέρες της "ανανέωσης", όπως οι Παρτσαλίδης, Δημητρίου κ.λπ. Ισως και γι' αυτό η εργασία του Γ. Λαμπάτου αξίζει να διαβαστεί, μιας και αποδεικνύεται ότι είναι δύσκολο να αγνοηθούν τα πραγματικά γεγονότα, έστω και αν αυτά γίνεται προσπάθεια να ενταχθούν σ' ένα ερμηνευτικό πλαίσιο που προσπαθεί έμμεσα να δικαιώσει τους όψιμους "ανανεωτές".
Σημείωση
Για τον αναγνώστη, χρήσιμη πηγή πληροφοριών αποτελεί η ενότητα άρθρων - κειμένων από το Λαϊκό Δρόμο που παρουσιάζονται σε ειδική ενότητα με τίτλο Η ρεβιζιονιστική επίθεση στο ΚΚΕ, στην ιστοσελίδα του ΚΚΕ(μ-λ), στο ιστορικό τμήμα της.
Αχιλλέας Παπαϊωάννου, Η Απαγορευμένη Εικόνα - Διώκτες και Ιεροκτόνοι του Νίκου Ζαχαριάδη, Φιλίστωρ, Αθήνα, 2001
Β. Γ. Αφινιάν, Β. Κόντης, Κ. Παπουλίδης, Ν. Ντ. Σμιρνόβα, Ν. Τομίλινα, Οι σχέσεις ΚΚΕ και ΚΚ Σοβιετικής Ενωσης στο διάστημα 1953 - 1977, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη, 1999
Γαβρίλης Λαμπάτος, Ελληνες πολιτικοί πρόσφυγες στην Τασκένδη (1949 - 1957), Κούριερ-Εκδοτική, Αθήνα, 2001
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου