40 χρόνια Αναγέννηση. Η "Αναγέννηση" και το ελληνικό αριστερό κίνημα

 Προλεταριακή Σημαία φ. 512, 30/10/2004

Σε μια από τις πιο ταραγμένες στιγμές της μετεμφυλιακής Ελλάδας, αποφασίζεται η έκδοση της "Αναγέννησης". Στις αρχές του 1964, η Ενωση Κέντρου, υπό τον Γ. Παπανδρέου, κερδίζει μεγάλη πλειοψηφία στη Βουλή και σχηματίζει κυβέρνηση. Η πολιτική σύγκρουση, όμως, ανάμεσα στα διάφορα αστικά κέντρα ισχύος κάτω από την επιρροή του ξένου παράγοντα, θα συνεχιστεί με αποκορύφωμα το βασιλικό πραξικόπημα του 1965. Θα ακολουθήσει μια περίοδος βραχύβιων κυβερνήσεων της δεξιάς, ενώ στο παρασκήνιο ετοιμάζεται η επιβολή του στρατιωτικού πραξικοπήματος. Τον Απρίλη του 1967 θα προλάβουν οι συνταγματάρχες του ΙΔΕΑ και του Αμερικανικού παράγοντα να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους.

Σε αυτό το διάστημα, λοιπόν, από τον Οκτώβρη του 1964 ως τις παραμονές της δικτατορίας, διανύεται ένας σύντομος αλλά μεστός σε περιεχόμενο κύκλος παρέμβασης με επίκεντρο την "Αναγέννηση", και παράλληλα διευρύνεται με την έκδοση του "Σπουδαστικού Κόσμου", την δημιουργία της ΠΠΣΠ και το άνοιγμα της δουλειάς σε κλάδους εργαζομένων αλλά και τμήματα της νεολαίας.

Το εγχείρημα δεν ήρθε ξαφνικά και "εν αιθρία". Είχε προηγηθεί μια μακρόχρονη πάλη μέσα στις παράνομες οργανώσεις του ΚΚΕ και κατόπιν μέσα στην ΕΔΑ, από ένα δυναμικό με σημαντική προϊστορία στο κομμουνιστικό κίνημα και στην Εθνική Αντίσταση. Για μια ακόμη φορά, όμως, σε μια κρίσιμη καμπή του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, απουσίασαν οι "κεφαλές". Αυτές είτε συμβιβάστηκαν με τη νέα κατάσταση στο ΚΚΕ και το αριστερό κίνημα είτε πέρασαν εκούσια στο περιθώριο, παρά το γεγονός ότι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της βάσης, αντιστάθηκε ενστιχτώδικα και για καιρό στις αποφάσεις της 6ης Ολομέλειας και τη "στροφή προσαρμογής" Το βάρος έπεσε σε ένα μεσαίο και κατώτερο στελεχικό δυναμικό που μόλις είχε βγει από τις φυλακές και τις εξορίες και καταπιάστηκε με την προσπάθεια ανασυγκρότησης.

Είχε προηγηθεί μια αντιπαράθεση για σχεδόν δέκα χρόνια που κορυφώθηκε όμως μετά την 6η Ολομέλεια και τις ανατροπές που υπαγόρευσε. Η διάλυση των κομματικών οργανώσεων που επιβλήθηκε από τη νέα ηγεσία και εποπτεύθηκε από τον ίδιο τον Κολιγιάννη, που το 1958 μπήκε στην Ελλάδα, υπήρξε μια από τις κορυφαίες στιγμές αυτής της σύγκρουσης. Μια νέα κορύφωση ήρθε με το πρώτο συνέδριο της ΕΔΑ το 1960. Αναφέρονται αυτές οι ημερομηνίες, διότι έχει σημασία να υπογραμμιστεί μια αναντίρρητη αλήθεια. Σε αντίθεση με άλλες χώρες και περιπτώσεις η αντιπαράθεση μέσα στο ελληνικό κομμουνιστικό κίνημα δεν ήρθε από τα έξω και στη βάση της Κινεζικής ακτινοβολίας. Οχι μόνο προϋπήρξε, ωρίμασε και αναδείχτηκε αλλά και η εκδήλωσή της θα μπορούσε να γίνει και νωρίτερα, εάν δεν κυριαρχούσαν οι δισταγμοί και οι φόβοι των αποτελεσμάτων της διάσπασης και επίσης ορισμένες απόψεις για την δυνατότητα επαναφοράς στην προηγούμενη κατάσταση. Αυτό δείχνει το βάθος και την γείωση αυτού του ρεύματος στις ελληνικές συνθήκες, και τις δυνατότητες που κουβαλούσε για μια πιο επιτυχημένη πορεία.

Το "παλιό" αυτό δυναμικό, γρήγορα συνδέθηκε με νέα κομμάτια του αριστερού κινήματος που αναδεικνύονταν εκείνη την περίοδο μέσα από την άνοδο του μαζικού λαϊκού κινήματος. Ενα καινούριο και μαχητικό δυναμικό, χωρίς τις ”δουλείες” του παρελθόντος, χωρίς την ισχυρή πίεση της ήττας που ήθελε να αγωνιστεί και να συμβάλλει στην ανασυγκρότηση. Το δυναμικό αυτό ασφυκτιούσε μέσα στις οργανώσεις της ΕΔΑ και των "Λαμπράκηδων", καταλάβαινε από τη ζωή ότι η "νέα" γραμμή οδηγούσε στην ήττα και τον συμβιβασμό, αρνούνταν να υποταχτεί στην γραμμή ουράς στον Παπανδρέου. Δεν είναι τυχαίο ότι η "Αναγέννηση", διαβαζόταν μαζικά από αυτά τα κομμάτια της νεολαίας, ούτε επίσης, ότι η ηγεσία της ΕΔΑ έσπευσε από την πρώτη στιγμή να φτιάξει υγειονομικές ζώνες, να προβοκάρει και να κάνει ”φροντιστήρια” καταγγελίας των "ακραίων σεχταριστών και φιλοκινέζων που -δήθεν-ήθελαν τον ατομικό πόλεμο". Το κύμα αυτό αμφισβήτησης εντάθηκε μετά τα Ιουλιανά του 1965 και την δολοφονία του Πέτρουλα, όταν αποκαλύφθηκε ότι η ηγεσία της ΕΔΑ βρέθηκε πολύ πίσω από τις λαϊκές διαθέσεις. Η συγχώνευση αυτή θα μπορούσε να δώσει άλλα ποιοτικά και ποσοτικά αποτελέσματα εάν δεν άλλαζαν -άρδην- οι συνθήκες με την επιβολή της δικτατορίας και δεν έμπαινε το εγχείρημα -από τα πρώτα βήματά του- σε δύσκολες καταστάσεις.

Η νέα ηγεσία του ΚΚΕ -ελέω της εξωτερικής Χρουστσοφικής επέμβασης- και οι διάφοροι ηγέτες στο εσωτερικό της χώρας και κατόπιν της ΕΔΑ, πρόβαλλαν την ανάγκη προσαρμογών στη νέα μετεμφυλιακή κατάσταση. Πράγματι υπήρχε ανάγκη και προσαρμογών και αλλαγών, όπως επίσης και αποτίμησης της προηγούμενης περιόδου. Το ζήτημα ήταν όμως -όπως πάντα- είναι σε ποια κατεύθυνση και με ποιο περιεχόμενο θα γίνονταν αυτό. Η νέα ηγεσία σε πλήρη ταύτιση με τις πιο συμβιβασμένες μερίδες του εσωτερικού, ακολούθησαν την γραμμή του συμβιβασμού και της πρόσδεσης στην πιο "φιλελεύθερη" αστική πλευρά. Εγιναν ουρά της Ενωσης Κέντρου, την αιμοδότησαν χωρίς καμία φειδώ και αναγόρευσαν τον εκδημοκρατισμό και την ομαλότητα σε στρατηγικό στόχο, αφού πρώτα εξοβέλισαν κάθε ιδέα για ριζικότερες ρήξεις και αλλαγές. Ενώ η βάση του αριστερού και λαϊκού κινήματος απέδειξε -με την γρήγορη ανασυγκρότησή της- ότι υπήρχαν περισσότερες δυνατότητες, ότι η στρατιωτική ήττα δεν ήταν και πολιτική και ότι μια διαφορετική πολιτική γραμμή δεν ήταν μακριά από τις διαθέσεις της. Για την επιβολή της συμβιβαστικής γραμμής έγιναν "σημεία και τέρατα". Συκοφαντίες, εκφοβισμοί, διαγραφή όλου του παρελθόντος, καταδίκη της προσωπολατρίας και του αριστερισμού, επίκληση της ενότητας κλπ. Σημαντικό ρόλο έπαιξαν και αστικά κέντρα -εντός Ελλάδας- ”δημοκρατικές” εφημερίδες, ένα πλήθος παλιών συμβιβασμένων στελεχών του ΕΑΜ και αρκετές περιπτώσεις ανθρώπων που είχαν αποστασιοποιηθεί από το κίνημα στα χρόνια της φωτιάς. Επίσης πρωταγωνιστικό ρόλο είχε και η ηγεσία του ΚΚΣΕ και της Σοβιετικής Ενωσης, που υπαγόρευε τα ανοίγματα στο Κέντρο, καλούσε διάφορους "δημοκρατικούς" πολιτικούς στη Μόσχα, άνοιγε διαύλους επικοινωνίας με αστικές μερίδες, επέβαλλε τις εκλογικές συνεργασίες.

Σε αυτήν την εκστρατεία οι δυο μετέπειτα αντιμαχόμενες -και ως τις μέρες μας- μερίδες του ελληνικού ρεφορμισμού-ρεβιζιονισμού πήγαν χέρι-χέρι, παρά τις διάφορες παρασκηνιακές αντιπαλότητες. Θα άξιζε τον κόπο να μεταφέρουμε στους αναγνώστες μας τις "βαθυστόχαστες" αναλύσεις των διάφορων ηγετών της ΕΔΑ και του ΚΚΕ, εκείνη την περίοδο εάν δεν είχαμε τον περιορισμό του χώρου. Αναλύσεις που οδήγησαν το λαϊκό κίνημα αφοπλισμένο μπροστά στα τανκ της Αμερικανοκρατίας την ημέρα που η "Αυγή" επιχειρηματολογούσε την πρόβλεψη γιατί δεν θα γίνει πραξικόπημα!!

Η έκδοση της "Αναγέννησης" και όλη η προσπάθεια των τριών περίπου χρόνων από το 1964 ως το 1967, αποτελεί μια πολύτιμη παρακαταθήκη για τις νέες προσπάθειες ανασυγκρότησης του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος. Η μελέτη και το ξανακοίταγμα αυτής της πρώτης απόπειρας, αποτελεί ένα από τα σύνθετα και πολύπλοκα καθήκοντα του παρόντος αλλά και του μέλλοντος. Οπως επίσης και η μελέτη των συνθηκών μέσα στις οποίες έγινε αυτή η απόπειρα. Πολύ περισσότερο όταν τα ίδια προβλήματα έχουν το πείσμα να ξαναπαρουσιάζονται στην ιστορία με διαφορετική μορφή.