Βιβλιοκριτική. Εξόριστοι στο Αιγαίο

Προλεταριακή Σημαία φ. 466, 29-1-2003 

Μια σημαντική μαρτυρία

Μέσα στο 2002 μεταφράστηκε και εκδόθηκε από τις εκδόσεις «Φιλίστωρ» ένα πραγματικά ξεχασμένο βιβλίο που αναφέρεται στη εποχή του μεσοπολέμου για την Ελλάδα. Το βιβλίο αυτό με τίτλο «Εξόριστοι στο Αιγαίο» αποτελεί ένα εξαιρετικό έργο ψυχής και ο συγγραφέας αφιέρωσε έναν ολόκληρο χρόνο από τη ζωή του για να συγκεντρώσει όλα τα στοιχεία για τα γεγονότα που περιέχει. Συγχρόνως δε θα μπορούσε να υπάρξει καλύτερος τρόπος περιγραφής των πολιτικοϊστορικών γεγονότων της δύσκολης και περίπλοκης εκείνης εποχής. Ο συγγραφέας Μπερτ Μπερτλς (Αυστραλός δημοσιογράφος) φθάνει το καλοκαίρι του 1935 στην ταραγμένη και πλούσια από πολιτικά γεγονότα Ελλάδα. 

Μετά από μια περιήγηση σε Αθήνα, Ιθάκη, Ηπειρο και Πίνδο ξεκινά ένα οδοιπορικό σε νησιά όπου υπάρχουν εξόριστοι κομμουνιστές και αγωνιστές. Καταφέρνει μετά από πολλές δυσκολίες και εμπόδια να επισκεφθεί τους εξόριστους στην Ανάφη αλλά και στη δυσπρόσιτη Γαύδο, το «νησί του Θανάτου», που θεωρούνταν ο χειρότερος τόπος εξορίας. Θα ζήσει αρκετά με τους εξόριστους ώστε να γνωρίσει από πρώτο χέρι τις δυσκολίες στην επιβίωσή τους, αλλά και τις μικρές στιγμές χαράς που προσπαθούν να δημιουργήσουν μέσα στην κόλαση. Εντύπωση προκαλεί η πειθαρχία των εξόριστων στους κανόνες που οι ίδιοι έθεσαν για να μπορέσουν να επιβιώσουν, ο αλληλοσεβασμός και η αλληλοεκτίμηση, η πραγματική ισότητα μεταξύ των δύο φύλων, ο καταμερισμός των εργασιών ανάλογα με τις δυνάμεις του καθενός, η μεγάλη τους δίψα για μάθηση και η διαρκής προσήλωσή τους στην υπόθεση της επανάστασης.

Το Μάη του 1936 ο συγγραφέας θα βρεθεί στη Θεσσαλονίκη και θα μας περιγράψει με λεπτομέρειες σημαντικά γεγονότα από την μεγαλειώδη εξέγερση του λαού της πόλης.

Εκπληξη προκαλούν οι προσεγγίσεις σχετικά με τη σύνθεση της ελληνικής κοινωνίας, τις συνήθειες ανδρών και γυναικών αλλά και οι πρωτοποριακές απόψεις του συγγραφέα για τα δικαιώματα των γυναικών και τη στάση που πρέπει να κρατούν οι κομμουνιστές απέναντι στην εκκλησία.

Κατά την παραμονή του στην Ελλάδα θα συζητήσει με διανοούμενους της εποχής, το Δημήτρη Γληνό, τον Κώστα Βάρναλη, το Γιώργο Σεφέρη αλλά και με τον Πορφυρογένη και το Σκλάβαινα. Ακόμα θα προσπαθήσει χωρίς να τα καταφέρει, να πάρει συνέντευξη κι από το Μεταξά. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι ο Μπερτλς δίνει μαθήματα μάχιμης δημοσιογραφίας, σε πολλούς που θέλουν να λέγονται δημοσιογράφοι. Με κίνδυνο απέλασης, ίσως και με κίνδυνο της ίδιας του της ζωής, καταφέρνει να διαφυλάξει τις ανεκτίμητες πληροφορίες και μαρτυρίες που συνέλεξε.

Τέλος προκαλεί κατάπληξη το γεγονός πως ενώ το βιβλίο είχε γραφεί πριν πολλά χρόνια και αναφερόταν στην Ελλάδα, για πρώτη φορά τώρα μεταφράζεται στα ελληνικά. Το βιβλίο επιγράφεται ως «Εξόριστοι στο Αιγαίο. Αφήγημα πολιτικού και ταξιδιωτικού ενδιαφέροντος» και είναι αρκετά εκτενές (463 σελίδες). Περιέχει πολλές παραπομπές σχετικά με το ιστορικό-πολιτικό περίγραμμα της εποχής, (πολιτικά πρόσωπα, συγκεντρώσεις, απεργίες, διώξεις, φυλακίσεις, ονόματα εξόριστων) και αποτελεί ένα ατράνταχτο ιστορικό ντοκουμέντο χρήσιμο στην ιστοριογραφία.