Με αφορμή την ταινία «Trumbo»: Ξεφεύγοντας από τα καθιερωμένα σενάρια

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία αρ. φυλ. 773, 27/2/2016

Αρχίζοντας με μια σύντομη ματιά στο ιστορικό background της ταινίας του Jay Roach, να πούμε, ότι βρισκόμαστε στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, στην Αμερική. Από τα τέλη της δεκαετίας του '40, η Επιτροπή Αντιαμερικανικών Δραστηριοτήτων και το χαφιεδότσουρμό της -ανάμεσά του, αντιδραστικά κατακάθια, όπως οι John Wayne, Walt Disney, Ronald Reagan και αρκετοί ακόμη- δίνουν αγώνα, τον γνωστό και ως μακαρθισμό, προκειμένου να καταστείλουν τον “κόκκινο τρόμο” και να πνίξουν κάθε ανατρεπτική και ριζοσπαστική φωνή. Στην κορυφή της λεγόμενης Μαύρης Λίστας βρίσκεται ένας από τους πιο ακριβοπληρωμένους σεναριογράφους του Hollywood, ο Dalton Trumbo, μέλος του Κομμουνιστικού Κόμματος ΗΠΑ, που διώκεται με άλλους 9. 

Μαζί απαρτίζουν τους λεγόμενους δέκα του Hollywood, οι οποίοι κρίνονται επικίνδυνοι απ' την Επιτροπή και απολύονται. Ο Trumbo, μάλιστα, αφού αρνείται να κριθεί βάσει της ιδεολογίας του, περνά και έντεκα μήνες πίσω απ' τα κάγκελα. Πολλοί είναι αυτοί, που θα σταθούν πλάι του. [...] ο Alfred Hitchcock, ο Kirk Douglas, o Stanley Kubrick, o Orson Welles, o Jules Dassin, ο Bertolt Brecht, o Charlie Chaplin, o Humphrey Bogart, o Gregory Peck, η Audrey Hepburn, το σωματείο των σεναριογράφων και τα σωματεία των εργατών, καθώς και -θα μπορούσαμε να πούμε- ο δικός μας Καζαντζάκης και ο Λουντέμης, οι εξόριστοι ποιητές μας, οι εκτελεσμένοι ως προδότες Julius και Ethel Rosenberg [...] (“Dalton Trumbo: ένας Αμερικανός με την τέχνη παρά πόδα”, Χρήστος Σκυλλάκος). Μετά το πέρας της ποινής του, ξαναπιάνει τη γραφομηχανή, αυτή τη φορά χρησιμοποιώντας διαφορετικές υπογραφές. Οι ορκισμένοι πολέμιοί του, θα του χαρίσουν τότε δύο όσκαρ, χωρίς φυσικά να γνωρίζουν σε ποιον τα απευθύνουν. Φτάνοντας πια στη δεκαετία του '60, η πτώση της Μαύρης Λίστας συναντά... τον “αέρα αλλαγής” του John Kennedy, όταν, με αποδυναμωμένο το λαϊκό παράγοντα και την κομμουνιστική “απειλή”, η Αμερική θα αποτελούσε ξανά σύμβολο “ενότητας, ασφάλειας και δύναμης”.

Είναι φανερό, πως το θέμα, που πραγματεύεται η ταινία, ξεφεύγει από τη θεματολογία, που συνήθως χαρακτηρίζει τις ταινίες του Hollywood. Είναι μια ταινία, που δεν προσφέρει φτηνή και επιφανειακή γοητεία, αλλά καταφέρνει να προβληματίσει και να ευαισθητοποιήσει τον θεατή. Ο τρόπος βέβαια, που το κάνει, είναι αναγκαστικά συμβατικός. Εγείρει μεν συμπάθεια απέναντι στο πρόσωπο του κομμουνιστή Trumbo και στέκεται επικριτικά απέναντι στον παροξυσμό, τη μισαλλοδοξία και τον αντικομουνισμό όσων τον κυνηγούν, η κριτική της όμως διατυπώνεται περισσότερο με ηθικούς και λιγότερο με πολιτικούς όρους (όχι, δεν θα μπορούσε να γίνει αλλιώς). Καταφέρνει, πάντως, κάτι σημαντικό: Να περάσει τα μηνύματά της με μαζικό τρόπο, προσφέροντας παράλληλα ένα αισθητικό αριστούργημα και σχολιάζοντας μια σκληρή ιστορική αλήθεια. Πρόκειται για μια ταινία σπάνια στο σήμερα.

Στο πρόσωπο του Trumbo θα μπορούσε κανείς να διακρίνει οποιονδήποτε εξέφραζε τότε την ανοιχτή στήριξή του απέναντι στη Σοβιετική Ένωση και σε οτιδήποτε ριζοσπαστικό, ανατρεπτικό και κόκκινο. Το αίσθημα συμπάθειας απέναντι στη φιγούρα του δεν είναι και δεν πρέπει να είναι αποτέλεσμα μιας κατά τα άλλα πολύ επιτυχημένης ερμηνείας (από τον Bryan Cranston), μα κυρίως του τι πρέσβευε ο ίδιος ο Trumbo. Η δε μανιώδης δίωξή του από την Επιτροπή και τους πιστούς ρουφιάνους της ενισχύει αυτό το αίσθημα.

Γενικά, η ταινία δίνει... ό,τι μπορεί να δώσει. Είναι εξάλλου παράλογο να έχει κάποιος απαιτήσεις από τα αριστερά (!) για μια ταινία του Hollywood. Το γεγονός και μόνο, ότι προσεγγίζει ένα τέτοιο ζήτημα, ξεπερνώντας την επιφανειακή και γλυκανάλατη δομή της παραδοσιακής χολιγουντιανής κουλτούρας, είναι ένα μεγάλο συν. Γι' αυτό, μα και για τις εξαίρετες ερμηνείες της, συνίσταται ανεπιφύλακτα. Γιατί, όση απογοήτευση κι αν δημιουργεί η αναγκαία συμβατικότητά της (αποκορύφωμά της είναι οι τελευταίες σκηνές, όπου με το τέλος της Μαύρης Λίστας εγκαινιάζεται η “ελπιδοφόρα” περίοδος για την Αμερική, με την άνοδο του John Kennedy -ο ίδιος, χαιρετίζει την τότε νέα ταινία Spartacus, σε σενάριο Dalton Trumbo και σκηνοθεσία Stanley Kubrick), άλλο τόσο ενδιαφέρον και προβληματισμό προκαλεί η κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα, στην οποία αναφέρεται.