Το κείμενο γράφτηκε από τον Δημήτρη Μάνο, δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Έναυσμα», το Φθινόπωρο του 1996 και αποτελούσε μέρος αφιερώματος για τα 30 χρόνια από την ΜΠΠΕ
 |
| Εργάτες του εργοστασίου εργαλειομηχανών Νο 1, του Πεκίνου |
Σε ποια βάση επανατοποθέτησε το εκπαιδευτικό ζήτημα η ΜΠΠΕ
1. Το ζήτημα της γνώσης. Αναγκαία αφετηρία.
1. Το ζήτημα της γνώσης. Αναγκαία αφετηρία.
"Τι είναι γνώση; Από τότε που υπάρχει η ταξική κοινωνία υπάρχουν στον κόσμο δυο μόνο τομείς γνώσης: εκείνος που σχετίζεται με τον αγώνα για την παραγωγή και εκείνος που σχετίζεται με την ταξική πάλη. Οι φυσικές και οι κοινωνικές επιστήμες αποτελούν αποκρυστάλλωμα των δυο αυτών τομέων της γνώσης και η φιλοσοφία αποτελεί τη γενίκευση και συνόψιση των δυο πραγμάτων". (Μάο Τσε Τουνγκ, "Να βελτιώσουμε το στυλ εργασίας του Κόμματος").
Δεν μπορεί να υπάρξει γνώση "ξεκάρφωτη", "αδέσμευτη από τη συγκεκριμένη μορφωτική διαδικασία μέσα από την οποία παράγεται, και δεν υπάρχει μορφωτική διαδικασία που δεν υπόκειται στις δεσμεύσεις και τους καθορισμούς της ταξικής κοινωνίας (όλα αυτά αποτελούν μια ενότητα).
Αυτό ισχύει και για τον πρωτόγονο άνθρωπο, την προταξική κοινωνία, μόνο που εκεί τον αγώνα για την παραγωγή τον αντικαθιστούσε η πάλη με τα στοιχεία της φύσης και τη γνώση της ταξικής πάλης, οι εμπειρίες από τη συμμετοχή στο φυλογενετικό σύστημα. Τα κενά της φιλοσοφίας τα κάλυπταν οι ποικίλες δοξασίες των λαών και το κενό της φυσικής επιστήμης η... μαγεία.
Βεβαίως αυτό που στον πρωτόγονο, αταξικό άνθρωπο θεωρούνταν "φυσικό", στις ταξικές κοινωνίες ήταν ανάγκη για τις άρχουσες τάξεις αυτή η "γνώση" ν' αποσπαστεί, να θεοποιηθεί (δουλοκτησία - φεουδαρχισμός) είτε να ανέβει στο βάθρο της κάθαρσης και της αυθεντίας (αστική εποχή).
Παραδείγματα, όμως, που αποδεικνύουν ότι η ανάπτυξη των επιστημών ούτε "καθαρή" ήταν, ούτε απροσπέλαστη από τον ταξικό και ιδεολογικό αγώνα, υπάρχουν άφθονα, ακόμα και από το χώρο των πιο "καθαρών", των θετικών επιστημών.
Μήπως η δαρβινική θεωρία της εξέλιξης δεν καθυστέρησε να δημοσιοποιηθεί ένα τέταρτο του αιώνα γιατί, σύμφωνα με όσα είχε πει ο ίδιος ο Δαρβίνος, έπρεπε ν' αντιμετωπιστούν οι θρησκευτικές προκαταλήψεις και η δεισιδαιμονική κατακραυγή εναντίον του;
Για να μείνουμε στο ίδιο έδαφος, ο λαμαρκισμός (η θεωρία της κληρονομικότητας των επίκτητων χαρακτηριστικών) αναπτύχθηκε στις γαλλόφωνες καθολικές χώρες, όπου η αντίληψη του καθολικισμού για την ανθρωποκεντρική δημιουργία του κόσμου ήταν ισχυρή (σ' αντίθεση με τις προτεσταντικές χώρες, οι οποίες τότε επέτρεπαν έναν μεγαλύτερο φιλελευθερισμό στην επιστημονική σκέψη, άρα και στη διάδοση του δαρβινισμού).
Αλλά και οι θεωρίες της ευγονικής για την "άριστη" φυλή, οι θεωρίες της κληρονομικότητας που ανακαλύπτουν γονίδια ομοφυλοφιλίας, εξυπνάδας ή βλακείας, ανάλογα με το χρώμα των φυλών κ.λπ. τι αποδεικνύουν;Και στην επιστήμη της φυσικής, η διάσταση γύρω από τη θεωρία της Μεγάλης Έκρηξης (Μεγάλο Μπουμ) δεν έχει θέσει μπροστά στους αντιμαχόμενους επιστήμονες ζητήματα θρησκείας κ.λπ. από τα οποία τόσο πολύ πασχίζουν να "αποστασιοποιηθούν".Η Μπεάτα Κιτσίκη, στο ίδιο βιβλίο που προαναφέραμε, παρουσιάζει με κάποια έκπληξη ή θαυμασμό το γεγονός, πως η ανακάλυψη από Κινέζους ειδικούς επιστήμονες της συνθετικής ινσουλίνης, συνοδεύτηκε με ειδική συνεδρίαση της Ολομέλειας της ΚΕ του ΚΚ Κίνας που έβγαλε μάλιστα και απόφαση φιλοσοφικού περιεχομένου:
"Το ζήτημα της προέλευσης της ζωής υπήρξε πρωταρχικό ζήτημα στην πάλη ανάμεσα στον ματεριαλισμό (υλισμό) και τον ιδεαλισμό. Οι ιδεαλιστές διατείνονται ότι η ζωή έχει δημιουργηθεί από τον θεό, ενώ οι ματεριαλιστές νομίζουν ότι είναι αποτέλεσμα εκατοντάδων εκατομμυρίων χρονών κίνησης, εξέλιξης, ανάπτυξης των ανόργανων κι αδρανών υλικών.
Ο Γερμανός επιστήμονας Φρίντριχ Βόλερ, όταν πέτυχε το 1823 τη συνθετική ουρία, να μετατρέψει, δηλαδή, την ανόργανη σε οργανική ύλη, έδειξε για πρώτη φορά στην ιστορία ότι δεν υπήρχε ανυπέρβλητος φραγμός ανάμεσα στην ανόργανη και οργανική ύλη. Ήταν ένα καινούριο άλμα που πέτυχε ο άνθρωπος στη γνώση της ζωής και ένα τρομερό χτύπημα στον ιδεαλισμό. Σήμερα που οι Κινέζοι επιστήμονες πέτυχαν τη σύνθεση μιας πρωτεΐνης, έδωσαν μια καινούρια και περιφανή απόδειξη για την ορθότητα της ματεριαλιστικής διαλεκτικής θεωρίας η οποία σχετίζεται με την προέλευση της ζωής...
Μεγάλη πάλη έγινε ανάμεσα στους επιστήμονες της παλιάς σχολής με τις καπιταλιστικές ιδέες και της καινούριας με τις σοσιαλιστικές.
Όταν γίνονταν οι έρευνες, έλεγαν πως ήταν τυχοδιωκτισμός ή όνειρα κι ότι οι μεγάλες κορυφές παγκόσμιας φήμης δεν αποτολμούσαν να επιχειρήσουν τέτοιες προσπάθειες. Κι όταν ακόμα πέτυχε το πείραμα, πάλι δεν δέχτηκαν να το αναγνωρίσουν".Τι ήταν αυτό που ανάγκασε ολόκληρη ΚΕ να συγκληθεί γι' αυτό το λόγο ειδικά; (ας μην ξεχνάμε για τι πληθυσμιακές κλίμακες μιλάμε). Λόγοι εθνικής υπερηφάνειας; Σαφώς. Αλλά η φιλοσοφική διάσταση του πράγματος;
Ήταν το νέο μάτι που διερευνούσε τα ζητήματα της γνώσης και θεωρούσε, πως ήταν ελλιπής και ανεπαρκής κάθε αντίληψη που δεν τοποθετούσε τη μορφωτική διαδικασία πάνω σε τρεις άξονες:
Ταξική πάλη, πάλη για την παραγωγή, πάλη για τον επιστημονικό πειραματισμό.
Αυτά τα τρία επαναστατικά κινήματα (έτσι το ονόμαζε μια επαναστατική επιτροπή δασκάλων της Σαγκάης) ήταν οι πυλώνες της νέας, σοσιαλιστικής θεωρίας για τη γνώση και την μόρφωση.
Το κάλεσμα της ΜΠΠΕ για τη συμμετοχή της νεολαίας, των εκπαιδευτικών, του λαού στα τρία επαναστατικά κινήματα έκφραζε τη νέα φιλοσοφική θεώρηση του εκπαιδευτικού ζητήματος, που διακηρυσσόταν μάλιστα με τέτοιο σαφή και ολοκληρωμένο τρόπο.
Η γνωσιολογική πλευρά της ΜΠΠΕ ήταν αυτή που τελικά ενέπνεε και κάλυπτε την εκπαιδευτική της πολιτική. Η αναγκαία αφετηρία.
2. Η σύνδεση με την παραγωγή. Παράλληλοι και αλληλοεπηρεαζόμενοι μετασχηματισμοίΣτις μέρες μας ακούγεται πολύ αυτό. Από πλευρές που υπερθεματίζουν μέχρι εκείνες που το "αντιμάχονται".
Η ΜΠΠΕ δεν θα ήταν συνεπής με τη γνωσιολογική της διακήρυξη, αν δεν επανατοποθετούσε το ζήτημα από την κομμουνιστική-σοσιαλιστική πλευρά.
Κι όταν λέμε "μη θεσμοθετημένη" παιδεία δεν εννοούμε μονάχα το σύνολο των τεχνικών πρακτικών γνώσεων της παραγωγής που παραμένουν αναξιοποίητες, εξαιτίας των δομικών χαρακτηριστικών του εκμεταλλευτικού συστήματος (σημαντικότατο θέμα). Εννοούμε ακόμα και τις εμπειρίες από την ταξική αντιπαράθεση στους χώρους δουλειάς.
Όλα αυτά, επειδή κυριαρχεί ο διαχωρισμός πνευματικής-χειρωνακτικής εργασίας, διεύθυνσης-εκτέλεσης, δεν μπορούν να περάσουν, όπως έλεγε ο Μάο από το στάδιο "της αισθητηριακής, στο στάδιο της ορθολογικής γνώσης". Να "ανέβουν".
Το σοσιαλιστικό σύστημα στο επίπεδο των τεχνικών γνώσεων κ.λπ., είχε αποδείξει, βεβαίως, την ανωτερότητα του και είχε κάνει στο θέμα της σύνδεσης της παραγωγής με την εκπαίδευση σοβαρά βήματα.
Δεν είναι μόνο το σταχανοφικό κίνημα... Η μεταφορά της πολεμικής βιομηχανίας της ΕΣΣΔ -πριν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο- πέρα από τα Ουράλια, η μεταπολεμική ανοικοδόμηση σε Αν. Ευρώπη και Βόρειο Κορέα (τότε οι Δυτικοί έτριβαν τα μάτια τους) κ.λπ. είχαν αποδείξει πως ο σοσιαλισμός μπορεί να λύνει εξαιτίας της ταξικής του φύσης πιο εύκολα και γρηγορότερα τα προβλήματα παραγωγικότητας. Να εφαρμόζει πρωτοπόρες τεχνικές και να κινητοποιεί σημαντικά τον ανθρώπινο παράγοντα, μορφώνοντάς τον αποτελεσματικά.
Όλα τα παραπάνω συγκαλύπτονται από μια συνομωσία σιωπής που παρακάμπτει αυτή την περίοδο και αναφέρεται μόνο στην περίοδο της ρεβιζιονιστικής "στασιμότητας", της καθυστέρησης, της αντιγραφής της Δύσης κ.λπ.
Η ΜΠΠΕ, όμως, δεν περιορίστηκε μόνο στον "τεχνικό" τομέα. Ή για να το διατυπώσουμε καλύτερα έκανε προσπάθειες (ανολοκλήρωτες επίσης) να επεκτείνει αυτή την ταξική ανωτερότητα στη συνολική αναμόρφωση του "συστήματος".
Φιλοδόξησε αυτή η σύνδεση να γίνει ο πολιορκητικός κριός που θ' αναμόρφωνε συθέμελα το φρούριο του εκπαιδευτικού συστήματος, φέρνοντας ανατροπές στην ίδια την ουσία της μορφωτικής διαδικασίας.
Έτσι η εργατική τάξη θα μπορούσε να εξασκήσει ολοκληρωτικά την ηγεμονία της σε όλο τον κορμό της κοινωνίας.
"Θα φανεί πως αυτό που διακυβεύεται, πέρα από την απλή εκμάθηση της τεχνικής από τις μάζες, είναι ένα αλλιώτικα δύσκολο και περιπλεγμένο πρόβλημα, αφού δεν πρόκειται για τίποτα λιγότερο από την άσκηση της δικτατορίας του προλεταριάτου στον τομέα της τεχνικής. Οι Κινέζοι προσέγγισαν το πρόβλημα αυτό από πολλές πλευρές, θα αναφέρω δύο:
Όλα αυτά, επειδή κυριαρχεί ο διαχωρισμός πνευματικής-χειρωνακτικής εργασίας, διεύθυνσης-εκτέλεσης, δεν μπορούν να περάσουν, όπως έλεγε ο Μάο από το στάδιο "της αισθητηριακής, στο στάδιο της ορθολογικής γνώσης". Να "ανέβουν".
Το σοσιαλιστικό σύστημα στο επίπεδο των τεχνικών γνώσεων κ.λπ., είχε αποδείξει, βεβαίως, την ανωτερότητα του και είχε κάνει στο θέμα της σύνδεσης της παραγωγής με την εκπαίδευση σοβαρά βήματα.
Δεν είναι μόνο το σταχανοφικό κίνημα... Η μεταφορά της πολεμικής βιομηχανίας της ΕΣΣΔ -πριν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο- πέρα από τα Ουράλια, η μεταπολεμική ανοικοδόμηση σε Αν. Ευρώπη και Βόρειο Κορέα (τότε οι Δυτικοί έτριβαν τα μάτια τους) κ.λπ. είχαν αποδείξει πως ο σοσιαλισμός μπορεί να λύνει εξαιτίας της ταξικής του φύσης πιο εύκολα και γρηγορότερα τα προβλήματα παραγωγικότητας. Να εφαρμόζει πρωτοπόρες τεχνικές και να κινητοποιεί σημαντικά τον ανθρώπινο παράγοντα, μορφώνοντάς τον αποτελεσματικά.
Όλα τα παραπάνω συγκαλύπτονται από μια συνομωσία σιωπής που παρακάμπτει αυτή την περίοδο και αναφέρεται μόνο στην περίοδο της ρεβιζιονιστικής "στασιμότητας", της καθυστέρησης, της αντιγραφής της Δύσης κ.λπ.
Η ΜΠΠΕ, όμως, δεν περιορίστηκε μόνο στον "τεχνικό" τομέα. Ή για να το διατυπώσουμε καλύτερα έκανε προσπάθειες (ανολοκλήρωτες επίσης) να επεκτείνει αυτή την ταξική ανωτερότητα στη συνολική αναμόρφωση του "συστήματος".
Φιλοδόξησε αυτή η σύνδεση να γίνει ο πολιορκητικός κριός που θ' αναμόρφωνε συθέμελα το φρούριο του εκπαιδευτικού συστήματος, φέρνοντας ανατροπές στην ίδια την ουσία της μορφωτικής διαδικασίας.
Έτσι η εργατική τάξη θα μπορούσε να εξασκήσει ολοκληρωτικά την ηγεμονία της σε όλο τον κορμό της κοινωνίας.
"Θα φανεί πως αυτό που διακυβεύεται, πέρα από την απλή εκμάθηση της τεχνικής από τις μάζες, είναι ένα αλλιώτικα δύσκολο και περιπλεγμένο πρόβλημα, αφού δεν πρόκειται για τίποτα λιγότερο από την άσκηση της δικτατορίας του προλεταριάτου στον τομέα της τεχνικής. Οι Κινέζοι προσέγγισαν το πρόβλημα αυτό από πολλές πλευρές, θα αναφέρω δύο:
Επανάσταση στο σύστημα εκπαίδευσης και κατάρτισης.
Επαναστατικοποίηση των παραγωγικών σχέσεων στις παραγωγικές μονάδες". (Μπενζαμίν Κοριά, "Τα Εργοστασιακά Πανεπιστήμια στην Κίνα στην Πολιτιστική Επανάσταση").
Οι επισημάνσεις αυτές (με υπογραμμίσεις δικές μας), που προέρχονται από Γάλλους παρατηρητές, οι οποίοι μελέτησαν τις αλλαγές που επέφερε η ΜΠΠΕ στο χώρο της εκπαίδευσης-παραγωγής, είναι καίριες.
Το διπλό κίνημα επαναστατικοποίησης απόδειχνε πως οι αλλαγές σε εκπαίδευση-παραγωγή δεν ήταν απλώς εξωτερικές, παράλληλες ή έστω επάλληλες... Ήταν εσωτερικές σε βαθμό που να απορροφιέται η μια από την άλλη.
Ειδικά στον τομέα της ανώτερης εκπαίδευσης, μια από τις μεταφράσεις των έργων του Μάο, αποδίδει μια σημαντική "λεπτομέρεια" για το θέμα που εξετάζουμε."Είναι ακόμη αναγκαίο να έχουμε Πανεπιστήμια (υπογράμμιση δική μας).Επαναστατικοποίηση των παραγωγικών σχέσεων στις παραγωγικές μονάδες". (Μπενζαμίν Κοριά, "Τα Εργοστασιακά Πανεπιστήμια στην Κίνα στην Πολιτιστική Επανάσταση").
Οι επισημάνσεις αυτές (με υπογραμμίσεις δικές μας), που προέρχονται από Γάλλους παρατηρητές, οι οποίοι μελέτησαν τις αλλαγές που επέφερε η ΜΠΠΕ στο χώρο της εκπαίδευσης-παραγωγής, είναι καίριες.
Το διπλό κίνημα επαναστατικοποίησης απόδειχνε πως οι αλλαγές σε εκπαίδευση-παραγωγή δεν ήταν απλώς εξωτερικές, παράλληλες ή έστω επάλληλες... Ήταν εσωτερικές σε βαθμό που να απορροφιέται η μια από την άλλη.
Εδώ δεν αναφέρομαι κυρίως σε σχολές επιστημών και μηχανολογίας. Ωστόσο, είναι πολύ ουσιώδες να μικρύνουμε το χρόνο της σχολικής εκπαίδευσης, να επαναστατικοποιήσουμε την παιδεία, να έχει το προβάδισμα η προλεταριακή πολιτική και να πάρουμε το δρόμο που πήρε η Βιομηχανία Κατασκευής Εργαλείων της Σανγκάης για την εκγύμναση των τεχνικών από τις τάξεις των εργατών. Οι φοιτητές και οι φοιτήτριες θα πρέπει να διαλέγονται ανάμεσα από τους εργάτες/ εργάτριες, αγρότες/αγρότισσες που έχουν πρακτική εμπειρία και θα πρέπει να επιστρέψουν στην παραγωγή ύστερα από μερικά χρόνια μελέτης". ("Αποσπάσματα από λόγους στην Πολιτιστική Επανάσταση", Μάο Τσε Τουνγκ).
Στο λόγο του αυτόν ο Μάο θέτει τους άξονες της εκπαιδευτικής πολιτικής της ΜΠΠΕ, όμως αυτό το "ακόμα να έχουμε Πανεπιστήμια", φανερώνει ίσως το πόσο μακριά "το πήγαινε το πράγμα" ο Μάο. Εδώ πολλοί έχουν αναγνωρίσει τη "δημιουργική καταστροφή" του πανεπιστημίου. Το στοιχείο της ρήξης της Προλεταριακής Πολιτιστικής Επανάστασης απέναντι στην αστική πολιτιστική επανάσταση:
Αν η αστική πολιτιστική επανάσταση οχυρώθηκε πίσω από τον ακαδημαϊσμό των πανεπιστημίων για να υπεράσπισε, την πρωτοπορία της απέναντι στη φεουδαρχία, η ΜΠΠΕ καταστρέφει τον ακαδημαϊσμό και προχωρεί στους πρώτους πειραματισμούς αντικατάστασης του (τι τυχοδιωκτισμός!).
Αν η αστική πολιτιστική επανάσταση υποχρεώθηκε να υπερασπίσει τις ακαδημαϊκές αυθεντίες, τον επιστημονισμό, τον ορθολογισμό απέναντι στη θρησκεία και τη φεουδαρχική πίστη, η προλεταριακή πολιτιστική επανάσταση γκρεμίζει αυτές τις αυθεντίες από το βάθρο τους και αναιρεί μια θρησκευτική πίστη σε μια ουδέτερη και "καθαρή" επιστήμη.
Τυπικό παράδειγμα εφαρμογής της νέας αντίληψης στάθηκαν τα Εργοστασιακά Πανεπιστήμια, με πρωτοπόρο το Εργοστάσιο Εργαλειομηχανών της Σανγκάης που ο Μάο -όχι τυχαία- μνημονεύει.
Εργοστασιακά Πανεπιστήμια
Το Εργοστασιακό Πανεπιστήμιο αντιπροσώπευε μια εκπαίδευση που οργανωνόταν:
α) Τριγύρω από τα εργοστάσια κι όπου βασικά η εργατική τάξη έχει τη διεύθυνση.
β) Στρατολογεί φοιτητές από τις γραμμές της...
γ) Μορφώνει απόφοιτους που ξαναγυρίζουν σ' αυτήν σε εναλλασσόμενα διευθυντικά-εκτελεστικά καθήκοντα.
Ούτε η ιδέα των Εργοστασιακών Πανεπιστημίων ήταν νέα. Εργατικά Πανεπιστήμια είχε δημιουργήσει και η σοβιετική εξουσία που μόρφωσαν χιλιάδες και εκατομμύρια εργατικά στελέχη.
Όμως η ΜΠΠΕ δεν περιορίστηκε στον τομέα της "τεχνικής" κατάρτισης. Θέλησε τα Εργοστασιακά Πανεπιστήμια ν' αποτελέσουν μια τυπική και ουσιαστική μορφή μιας προλεταριακού τύπου εκπαίδευσης.
"Τριπλή ένωση και δυο συμμετοχές"
Για να πάρουμε μια γεύση των μετασχηματισμών αυτών είναι περίπου αναγκαίο να 'χουμε κάποια παραδείγματα για τον τρόπο, που η ΜΠΠΕ μεθόδευσε αυτή την "επαναστατικοποίηση των παραγωγικών σχέσεων".
Ξεκινάμε πάλι από τις παραγωγικές σχέσεις όχι μόνο γιατί τους έχουμε κάποια... αδυναμία, αλλά γιατί οι μετασχηματισμοί σ' αυτόν τον τομέα στάθηκαν αποφασιστικοί για τη νέου τύπου εκπαίδευση που ήθελε να οικοδομήσει (αποικοδομώντας το παλιό) η ΜΠΠΕ.
Τόσο γιατί αποτέλεσαν ένα είδους πρότυπο (έμμεσα δηλαδή), αλλά και γιατί άμεσα πάνω τους στηρίχτηκε αυτή η εναλλαγή διευθυντικών-εκτελεστικών καθηκόντων, ή πάλι το "ξαναγύρισμα των αποφοίτων στην εργατική τάξη", αλλά και οι τεράστιες "αλλαγές στη σύνθεση του διδακτικού σώματος", που θα εξετάσουμε παρακάτω.
Τι ήταν για παράδειγμα οι ομάδες "τριπλής ένωσης για την τεχνική καινοτομία»;
"Αντί να αναθέσουν τα καθήκοντα της καινοτομίας και της τεχνικής ανανέωσης σε μια χούφτα επαγγελματίες, τεχνικούς και μηχανικούς και ερευνητές πασχίζουν ώστε οι εργάτες να τα πάρουν στα χέρια τους και να τα θέσουν υπό έλεγχο!... Η κινέζικη λύση είναι η ακόλουθη: Σε κάθε εργοστάσιο συγκροτούνται ομάδες όπου συνεργάζονται εργάτες, τεχνικοί, στελέχη.... Κατά προτεραιότητα πραγματοποιείται επιλογή καινοτομιών: σε κάθε εργαστήρι οι προτάσεις των εργατών συγκεντρώνονται σε ότι αφορά τις τροποποιήσεις που πρέπει να γίνουν. Αυτό επιτρέπει ώστε οι προτάσεις των εργατών να γίνονται όχι μονάχα για τη βελτίωση των τεχνικοοικονομικών επιδόσεων των μηχανών αλλά για οτιδήποτε αφορά τις συνθήκες εργασίας στα εργαστήρια.
Εκείνοι από τους εργάτες που έχουν την πρόθεση να συμβάλλουν ενσωματώνονται τελικά στις τριπλές ενώσεις.
Αν η αστική πολιτιστική επανάσταση οχυρώθηκε πίσω από τον ακαδημαϊσμό των πανεπιστημίων για να υπεράσπισε, την πρωτοπορία της απέναντι στη φεουδαρχία, η ΜΠΠΕ καταστρέφει τον ακαδημαϊσμό και προχωρεί στους πρώτους πειραματισμούς αντικατάστασης του (τι τυχοδιωκτισμός!).
Αν η αστική πολιτιστική επανάσταση υποχρεώθηκε να υπερασπίσει τις ακαδημαϊκές αυθεντίες, τον επιστημονισμό, τον ορθολογισμό απέναντι στη θρησκεία και τη φεουδαρχική πίστη, η προλεταριακή πολιτιστική επανάσταση γκρεμίζει αυτές τις αυθεντίες από το βάθρο τους και αναιρεί μια θρησκευτική πίστη σε μια ουδέτερη και "καθαρή" επιστήμη.
Τυπικό παράδειγμα εφαρμογής της νέας αντίληψης στάθηκαν τα Εργοστασιακά Πανεπιστήμια, με πρωτοπόρο το Εργοστάσιο Εργαλειομηχανών της Σανγκάης που ο Μάο -όχι τυχαία- μνημονεύει.
Εργοστασιακά Πανεπιστήμια
Το Εργοστασιακό Πανεπιστήμιο αντιπροσώπευε μια εκπαίδευση που οργανωνόταν:
α) Τριγύρω από τα εργοστάσια κι όπου βασικά η εργατική τάξη έχει τη διεύθυνση.
β) Στρατολογεί φοιτητές από τις γραμμές της...
γ) Μορφώνει απόφοιτους που ξαναγυρίζουν σ' αυτήν σε εναλλασσόμενα διευθυντικά-εκτελεστικά καθήκοντα.
Ούτε η ιδέα των Εργοστασιακών Πανεπιστημίων ήταν νέα. Εργατικά Πανεπιστήμια είχε δημιουργήσει και η σοβιετική εξουσία που μόρφωσαν χιλιάδες και εκατομμύρια εργατικά στελέχη.
Όμως η ΜΠΠΕ δεν περιορίστηκε στον τομέα της "τεχνικής" κατάρτισης. Θέλησε τα Εργοστασιακά Πανεπιστήμια ν' αποτελέσουν μια τυπική και ουσιαστική μορφή μιας προλεταριακού τύπου εκπαίδευσης.
"Τριπλή ένωση και δυο συμμετοχές"
 |
Επαναστατική επιτροπή τριπλής ένωσης
|
Για να πάρουμε μια γεύση των μετασχηματισμών αυτών είναι περίπου αναγκαίο να 'χουμε κάποια παραδείγματα για τον τρόπο, που η ΜΠΠΕ μεθόδευσε αυτή την "επαναστατικοποίηση των παραγωγικών σχέσεων".
Ξεκινάμε πάλι από τις παραγωγικές σχέσεις όχι μόνο γιατί τους έχουμε κάποια... αδυναμία, αλλά γιατί οι μετασχηματισμοί σ' αυτόν τον τομέα στάθηκαν αποφασιστικοί για τη νέου τύπου εκπαίδευση που ήθελε να οικοδομήσει (αποικοδομώντας το παλιό) η ΜΠΠΕ.
Τόσο γιατί αποτέλεσαν ένα είδους πρότυπο (έμμεσα δηλαδή), αλλά και γιατί άμεσα πάνω τους στηρίχτηκε αυτή η εναλλαγή διευθυντικών-εκτελεστικών καθηκόντων, ή πάλι το "ξαναγύρισμα των αποφοίτων στην εργατική τάξη", αλλά και οι τεράστιες "αλλαγές στη σύνθεση του διδακτικού σώματος", που θα εξετάσουμε παρακάτω.
Τι ήταν για παράδειγμα οι ομάδες "τριπλής ένωσης για την τεχνική καινοτομία»;
"Αντί να αναθέσουν τα καθήκοντα της καινοτομίας και της τεχνικής ανανέωσης σε μια χούφτα επαγγελματίες, τεχνικούς και μηχανικούς και ερευνητές πασχίζουν ώστε οι εργάτες να τα πάρουν στα χέρια τους και να τα θέσουν υπό έλεγχο!... Η κινέζικη λύση είναι η ακόλουθη: Σε κάθε εργοστάσιο συγκροτούνται ομάδες όπου συνεργάζονται εργάτες, τεχνικοί, στελέχη.... Κατά προτεραιότητα πραγματοποιείται επιλογή καινοτομιών: σε κάθε εργαστήρι οι προτάσεις των εργατών συγκεντρώνονται σε ότι αφορά τις τροποποιήσεις που πρέπει να γίνουν. Αυτό επιτρέπει ώστε οι προτάσεις των εργατών να γίνονται όχι μονάχα για τη βελτίωση των τεχνικοοικονομικών επιδόσεων των μηχανών αλλά για οτιδήποτε αφορά τις συνθήκες εργασίας στα εργαστήρια.
Εκείνοι από τους εργάτες που έχουν την πρόθεση να συμβάλλουν ενσωματώνονται τελικά στις τριπλές ενώσεις.
Καθορισμός συγκεκριμένου προγράμματος καινοτομιών που πρέπει να πραγματοποιηθούν κατά προτεραιότητα:
Αντιπρόσωποι της επαναστατικής επιτροπής συζητούν με το τμήμα της επιτροπής το επιφορτισμένο με την προώθηση της τεχνικής επανάστασης.
Εκτέλεση προγραμμάτων: Σε κάθε ομάδα συγχωνεύονται εργάτες με διαρκή τρόπο, τουλάχιστο για το διάστημα που πραγματοποιείται το σχέδιο, συχνά για πολλά σχέδια". ("Εργοστασιακά Πανεπιστήμια στην Κίνα").
Βλέπουμε μια διαρκή συμμετοχή των εργατών από το επίπεδο της πρότασης, μέχρι το σχεδιασμό και την τελική εκτέλεση των τεχνικών καινοτομιών.
Για να ήταν, όμως, ουσιαστική αυτή η συμμετοχή έπρεπε οι εργάτες να "μυηθούν" στη διαχείριση από τη μια και από την άλλη τα στελέχη ν' αποκτήσουν επαφή με τον κόσμο της χειρωνακτικής εργασίας, της "εκτελεστικής εργασίας".
Το σύστημα των δύο συμμετοχών ερχόταν ν' απαντήσει τούτο το πρόβλημα."Με βάση αυτή την αρχή όλα τα στελέχη κατά περίοδο συμμετέχουν στην παραγωγική εργασία. Λέω παραγωγική και όχι μονάχα χειρωνακτική. Δηλαδή ενσωματώνονται σε μια παραγωγική μονάδα σε μια δοσμένη θέση και υπόκεινται επομένως όπως όλα τα άλλα μέλη της ομάδας σε εξαναγκασμούς ποσότητας και ποιότητας".(Στο ίδιο)
Έτσι απαντιέται το πρόβλημα της συμμετοχής των στελεχών, αλλά τι γίνεται με τους εργάτες;
Η δεύτερη συμμετοχή σχετίζεται με την "ανύψωση" των εργατών στη διαχείριση, στις τεχνικές διαχείρισης:
Ορίζεται μια ομάδα ελέγχου, από τους εργάτες της επιχείρησης στην οποία παραδίδονται όλα τα διαθέσιμα υλικά διαχείρισης του εργοστασίου (κονδύλια, πόροι, έγγραφα, αποφάσεις κ.λπ.). Ό,τι δεν θεωρείται ικανοποιητικό από την άποψη της υπεράσπισης της εργατικής τάξης, κριτικάρεται. Παράλληλα με τον έλεγχο οι εργάτες "μυούνται" στα μυστικά της διαχείρισης.
Ανάλογα παραδείγματα αλληλεπίδρασης εκπαίδευσης-παραγωγής βρίσκουμε στις πρωτοπόρες κολεκτίβες της υπαίθρου και τις ταξιαρχίες παραγωγής του χωριού. Εκεί, (με πρωτοπόρο το παραγωγικό συγκρότημα του Τατσάϊ) παρουσιάζεται το φαινόμενο αρκετές κολεκτίβες να έχουν δικά τους εκπαιδευτικά ιδρύματα και οργανισμούς.
"Συχνά το εκπαιδευτικό συγκρότημα περιλαμβάνει (στις μεγάλες αγροτικές κομμούνες) μια γεωργική σχολή, ένα γεωργικό πειραματικό και ερευνητικό σταθμό για καινούργιους σπόρους, για καλύτερα ζευγαρώματα κ.λπ..
Χαρακτηριστικό παράδειγμα για την αναπτυσσόμενη ενσωμάτωση εργασιών και σπουδών αποτελεί μια τάξη μαθητών που με την επίβλεψη του δασκάλου μεγαλώνει κουνέλια ειδικής ράτσας απ' όπου αποφέρουν ένα σημαντικό εισόδημα. Ενθαρρύνουν επίσης ικανούς νέους από τις πόλεις για να πηγαίνουν στην ύπαιθρο και να διδάσκουν καθώς εργάζονται στη γεωργική έρευνα, ώστε να βοηθήσουν στη συμπλήρωση των χρόνιων ελλείψεων των περιοχών της υπαίθρου". (Ο Κινέζικος Δρόμος για τον Σοσιαλισμό").
Έτσι απαντιέται το πρόβλημα της συμμετοχής των στελεχών, αλλά τι γίνεται με τους εργάτες;
Η δεύτερη συμμετοχή σχετίζεται με την "ανύψωση" των εργατών στη διαχείριση, στις τεχνικές διαχείρισης:
Ορίζεται μια ομάδα ελέγχου, από τους εργάτες της επιχείρησης στην οποία παραδίδονται όλα τα διαθέσιμα υλικά διαχείρισης του εργοστασίου (κονδύλια, πόροι, έγγραφα, αποφάσεις κ.λπ.). Ό,τι δεν θεωρείται ικανοποιητικό από την άποψη της υπεράσπισης της εργατικής τάξης, κριτικάρεται. Παράλληλα με τον έλεγχο οι εργάτες "μυούνται" στα μυστικά της διαχείρισης.
Ανάλογα παραδείγματα αλληλεπίδρασης εκπαίδευσης-παραγωγής βρίσκουμε στις πρωτοπόρες κολεκτίβες της υπαίθρου και τις ταξιαρχίες παραγωγής του χωριού. Εκεί, (με πρωτοπόρο το παραγωγικό συγκρότημα του Τατσάϊ) παρουσιάζεται το φαινόμενο αρκετές κολεκτίβες να έχουν δικά τους εκπαιδευτικά ιδρύματα και οργανισμούς.
"Συχνά το εκπαιδευτικό συγκρότημα περιλαμβάνει (στις μεγάλες αγροτικές κομμούνες) μια γεωργική σχολή, ένα γεωργικό πειραματικό και ερευνητικό σταθμό για καινούργιους σπόρους, για καλύτερα ζευγαρώματα κ.λπ..
Χαρακτηριστικό παράδειγμα για την αναπτυσσόμενη ενσωμάτωση εργασιών και σπουδών αποτελεί μια τάξη μαθητών που με την επίβλεψη του δασκάλου μεγαλώνει κουνέλια ειδικής ράτσας απ' όπου αποφέρουν ένα σημαντικό εισόδημα. Ενθαρρύνουν επίσης ικανούς νέους από τις πόλεις για να πηγαίνουν στην ύπαιθρο και να διδάσκουν καθώς εργάζονται στη γεωργική έρευνα, ώστε να βοηθήσουν στη συμπλήρωση των χρόνιων ελλείψεων των περιοχών της υπαίθρου". (Ο Κινέζικος Δρόμος για τον Σοσιαλισμό").
Το σύστημα υπολογισμού και εκτίμησης της αξίας της εργατικής δύναμης που χρησιμοποιείται σ' αυτές τις κολεκτίβες και ταξιαρχίες παραγωγής της υπαίθρου, μας βοηθά να κατανοήσουμε πώς μετασχηματίστηκε συνολικότερα ο τρόπος κοινωνικής αξιολόγησης άρα και της εκπαιδευτικής.
"Δεν υπολογίζονται πια οι διαφορετικές εργασίες που εκτελούν τα διάφορα μέλη, ούτε οι ατομικές επιδόσεις. Σημειώνεται μόνο ποιος δούλεψε στη διάρκεια της μέρας. Η εργάσιμη μέρα έχει πάντα την ίδια αξία...
Όμως τα πρόσωπα δεν έχουν το ίδιο ωράριο και ακόμα η τοποθέτηση απέναντι στην εργασία αλλάζει. Η εργάσιμη μέρα του ενός δεν είναι ίδια με του άλλου. Κι αυτό είναι ανάγκη να παίρνεται υπόψη. Γι’ αυτό στη χρονιάτικη συνέλευση εκτιμιέται η εργασιακή ικανότητα του καθενός και σ' αυτή την εκτίμηση δε λογαριάζεται μόνο η φυσική δύναμη αλλά παρεμβαίνουν και άλλοι παράγοντες: πείρα, όχι σπατάλη υλικών της κολεκτιβίστικης ιδιοκτησίας, πολιτική συνείδηση. Αυτή η εκτίμηση δεν γίνεται από μια επιτροπή ή από κάποια ομάδα εμπειρογνωμόνων. Στη συνέλευση ο καθένας λέει απλά εκείνο που σκέπτεται ότι μπορεί να ‘ναι η αξία της εργασίας του σε βαθμούς. Έπειτα στη διάρκεια της συνέλευσης αυτή η εκτίμηση συζητιέται και σταθεροποιείται η ανταμοιβή της εργασιακής μέρας του καθενός". ("Ένα Κινέζικο χωριό στην Πολιτιστική Επανάσταση").
Αποτέλεσμα αυτού του τύπου της αξιολόγησης είναι ένας αδύναμος γέρος με πολιτική συνείδηση, που φροντίζει την κολεκτιβίστικη ιδιοκτησία, που κάνει οικονομίες, φροντίζει για τα παιδιά κ.λπ., να παίρνει περισσότερους πόντους στη δουλειά απ' όσους θα έπαιρνε, αν λογαριάζονταν μόνο η φυσική του ρώμη!
Η μεταρρύθμιση αυτή (που διαχωρίστηκε από τον τρόπο αξιολόγησης της εργασίας στα σοβιετικά κολχόζ) είναι κεφαλαιώδους σημασίας και αντανακλάστηκε σχεδόν άμεσα στο σύστημα σχολικής αξιολόγησης.
"Δεν υπολογίζονται πια οι διαφορετικές εργασίες που εκτελούν τα διάφορα μέλη, ούτε οι ατομικές επιδόσεις. Σημειώνεται μόνο ποιος δούλεψε στη διάρκεια της μέρας. Η εργάσιμη μέρα έχει πάντα την ίδια αξία...
Όμως τα πρόσωπα δεν έχουν το ίδιο ωράριο και ακόμα η τοποθέτηση απέναντι στην εργασία αλλάζει. Η εργάσιμη μέρα του ενός δεν είναι ίδια με του άλλου. Κι αυτό είναι ανάγκη να παίρνεται υπόψη. Γι’ αυτό στη χρονιάτικη συνέλευση εκτιμιέται η εργασιακή ικανότητα του καθενός και σ' αυτή την εκτίμηση δε λογαριάζεται μόνο η φυσική δύναμη αλλά παρεμβαίνουν και άλλοι παράγοντες: πείρα, όχι σπατάλη υλικών της κολεκτιβίστικης ιδιοκτησίας, πολιτική συνείδηση. Αυτή η εκτίμηση δεν γίνεται από μια επιτροπή ή από κάποια ομάδα εμπειρογνωμόνων. Στη συνέλευση ο καθένας λέει απλά εκείνο που σκέπτεται ότι μπορεί να ‘ναι η αξία της εργασίας του σε βαθμούς. Έπειτα στη διάρκεια της συνέλευσης αυτή η εκτίμηση συζητιέται και σταθεροποιείται η ανταμοιβή της εργασιακής μέρας του καθενός". ("Ένα Κινέζικο χωριό στην Πολιτιστική Επανάσταση").
Αποτέλεσμα αυτού του τύπου της αξιολόγησης είναι ένας αδύναμος γέρος με πολιτική συνείδηση, που φροντίζει την κολεκτιβίστικη ιδιοκτησία, που κάνει οικονομίες, φροντίζει για τα παιδιά κ.λπ., να παίρνει περισσότερους πόντους στη δουλειά απ' όσους θα έπαιρνε, αν λογαριάζονταν μόνο η φυσική του ρώμη!
Η μεταρρύθμιση αυτή (που διαχωρίστηκε από τον τρόπο αξιολόγησης της εργασίας στα σοβιετικά κολχόζ) είναι κεφαλαιώδους σημασίας και αντανακλάστηκε σχεδόν άμεσα στο σύστημα σχολικής αξιολόγησης.
Να σημειώσουμε εδώ, πως οι Κινέζοι έβλεπαν στην επιβίωση του παλιού συστήματος αξιολόγησης στο σχολειό "μια μεταμόρφωση των νόμων της αξίας" που ανατανακλούνταν στο χώρο της εκπαίδευσης από την οικονομία. ("Σχολείο για τις μάζες στην Κίνα").
(Δεν είναι άσχετο το γεγονός πως και στη χώρα μας οι ρεβιζιονιστές είναι από τους πιο φανατικούς υποστηρικτές της βαθμολογίας στο σχολείο. Έχουν βγάλει και σχετικές εκπαιδευτικές αναλύσεις γι' αυτό, που έχουν εκδοθεί).
Ήταν φυσικό, λοιπόν, μέσα σ' ένα πλαίσιο όπου οι αλλαγές στις παραγωγικές σχέσεις αλληλοκαθρεφτίζονταν με τις αλλαγές στην εκπαίδευση και όπου οι μεν απορροφούσαν τις δε, να αναδεικνυόταν ένας νέος (για πολλούς αιρετικός) τρόπος προσέγγισης των εκπαιδευτικών ζητημάτων. "Φωναχτό" παράδειγμα "διπλής ανατροπής" ο λόγος που εκφώνησε ο Μάο, το 1964, δύο χρόνια πριν την έναρξη της ΜΠΠΕ:
"Μπορούμε π.χ. να ετοιμάσουμε είκοσι ερωτήσεις πάνω στο μυθιστόρημα "Το όνειρο της Κόκκινης Κάμαρας". Αν ένας μαθητής μπορεί να απαντήσει σωστά σε μερικές ερωτήσεις και αν μερικές απ' αυτές είναι καλές και δημιουργικές μπορεί να του βάλουν 100. Αν απαντήσει και στις 20 και οι απαντήσεις του αυτές είναι σωστές μεν αλλά κοινές και χωρίς δημιουργικό μυαλό, να του δώσουν 50 ή 60. Στις εξετάσεις οι μαθητές θα πρέπει να ‘χουν το δικαίωμα να ψιθυρίζουν ο ένας στον άλλο και να χρησιμοποιούν άλλους για να δίνουν εξετάσεις στις θέσεις τους. Το ν' αντιγράφεις ή να γράφεις με ανοιχτά βιβλία είναι επίσης καλό. Πρέπει να βάλουμε μπροστά αυτό το σύστημα". ("People’s China: New York", Vintago Book 1974)
Η ΜΠΠΕ είχε τη δικιά της αντικομφορμιστική ρητορική που θα ξάφνιαζε πολλούς επικριτές της "ξύλινης" κομμουνιστικής γλώσσας. Όμως εδώ μπαίνουμε στα χωράφια της αμφισβήτησης του αστικού δικαίου και της επιβίωσής του στην εκπαίδευση.
(Δεν είναι άσχετο το γεγονός πως και στη χώρα μας οι ρεβιζιονιστές είναι από τους πιο φανατικούς υποστηρικτές της βαθμολογίας στο σχολείο. Έχουν βγάλει και σχετικές εκπαιδευτικές αναλύσεις γι' αυτό, που έχουν εκδοθεί).
Ήταν φυσικό, λοιπόν, μέσα σ' ένα πλαίσιο όπου οι αλλαγές στις παραγωγικές σχέσεις αλληλοκαθρεφτίζονταν με τις αλλαγές στην εκπαίδευση και όπου οι μεν απορροφούσαν τις δε, να αναδεικνυόταν ένας νέος (για πολλούς αιρετικός) τρόπος προσέγγισης των εκπαιδευτικών ζητημάτων. "Φωναχτό" παράδειγμα "διπλής ανατροπής" ο λόγος που εκφώνησε ο Μάο, το 1964, δύο χρόνια πριν την έναρξη της ΜΠΠΕ:
"Μπορούμε π.χ. να ετοιμάσουμε είκοσι ερωτήσεις πάνω στο μυθιστόρημα "Το όνειρο της Κόκκινης Κάμαρας". Αν ένας μαθητής μπορεί να απαντήσει σωστά σε μερικές ερωτήσεις και αν μερικές απ' αυτές είναι καλές και δημιουργικές μπορεί να του βάλουν 100. Αν απαντήσει και στις 20 και οι απαντήσεις του αυτές είναι σωστές μεν αλλά κοινές και χωρίς δημιουργικό μυαλό, να του δώσουν 50 ή 60. Στις εξετάσεις οι μαθητές θα πρέπει να ‘χουν το δικαίωμα να ψιθυρίζουν ο ένας στον άλλο και να χρησιμοποιούν άλλους για να δίνουν εξετάσεις στις θέσεις τους. Το ν' αντιγράφεις ή να γράφεις με ανοιχτά βιβλία είναι επίσης καλό. Πρέπει να βάλουμε μπροστά αυτό το σύστημα". ("People’s China: New York", Vintago Book 1974)
Η ΜΠΠΕ είχε τη δικιά της αντικομφορμιστική ρητορική που θα ξάφνιαζε πολλούς επικριτές της "ξύλινης" κομμουνιστικής γλώσσας. Όμως εδώ μπαίνουμε στα χωράφια της αμφισβήτησης του αστικού δικαίου και της επιβίωσής του στην εκπαίδευση.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου