Το κείμενο γράφτηκε από τον Δημήτρη Μάνο, δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Έναυσμα», το Φθινόπωρο του 1996 και αποτελούσε μέρος αφιερώματος για τα 30 χρόνια από την ΜΠΠΕ
4. Συνολικός μετασχηματισμός της εκπαίδευσης - το σχολείο "ανοιχτών θυρών"
Οι μετασχηματισμοί στη σύνδεση παιδείας -παραγωγής, στις αντιλήψεις για τη γνώση, στο εξεταστικό σύστημα ενεργοποίησαν ένα επαναστατικό "ντόμινο" σ' όλο το φάσμα της εκπαίδευσης.
Δεν έφτανε η στρατολόγηση να γίνεται μόνο από τις τάξεις των εργατών και αγροτών (όσο κι αν αυτό έγινε στην Κίνα της ΜΠΠΕ πολύ πιο "κομμουνιστικά εμπλουτισμένο"). Οι ηγέτες της ΜΠΠΕ είχαν συνείδηση ότι δεν ήταν αρκετό να υπάρχει μια "κόκκινη" διανόηση (όσο σημαντικό επίτευγμα κι αν θεωρούνταν κάτι τέτοιο).
Οι κυρίαρχες σχέσεις στο πολιτιστικό εποικοδόμημα βρίσκονταν με τη μεριά του αστισμού- ρεβιζιονισμού και παρήγαγαν ένα ιδιότυπο κοινωνικό γενιτσαρισμό, μετατρέποντας τους πιο προικισμένους γόνους των εργατών στο αντίθετο τους, σε νεοαστούς διαχειριστές.
Ήταν σε γνώση της ΜΠΠΕ πως τα πιο "επικίνδυνα" εκπαιδευτικά συστήματα των εκμεταλλευτριών τάξεων ήταν εκείνα, που μπορούσαν να αφυδατώσουν τις κατώτερες τάξεις από τα πιο μορφωμένα τους στοιχεία. (Φυσικά δεν μιλάμε για αστικές τάξεις σαν την ελληνική!)
"Ας πάρουμε για παράδειγμα το θέμα των στόχων διαμόρφωσης. Το αμερικάνικο σύστημα έχει για στόχο να διαμορφώσει "πνευματικούς οδηγούς". Το σοβιετικό σύστημα έχει για στόχο να διαμορφώσει εκατομμύρια "οργανωτές και ηγέτες του λαού", με λίγα λόγια να φτιάχνει υπαλλήλους. Ο Κομφούκιος έλεγε: "Στους καλύτερους φοιτητές, οι καλύτερες θέσεις". Ο Λιου Σάο Σι έλεγε: "Μελετήστε για να γίνετε υπάλληλοι"". ("Η ταξική πάλη στο Κινγκ Χούα μετά την Πολιτιστική Επανάσταση").
Αλλά και εξωτερικοί παρατηρητές της ΜΠΠΕ στην εκπαίδευση είχαν να το λένε...
"Δεν είναι η κοινωνική σύνθεση του πανεπιστημιακού πληθυσμού που βρίσκεται υπό αμφισβήτηση αλλά η φύση του Πανεπιστημίου. Δεν είναι πια αντικείμενο συζήτησης η ποσότητα χρόνου που ο διευθυντής πρέπει να περάσει στη μηχανή του εργάτη (μολονότι η εμπειρία δείχνει πως χωρίς μια διαρκή κοινωνική ένταση ο διευθυντής δουλεύει πολύ λίγες ώρες στη μηχανή) αλλά το σύνολο της διοίκησης και καταμερισμού" (Ροσάνα Ροσάντα: "Η Διαλεκτική του Μάο Τσε Τουνγκ").
Η ΜΠΠΕ προχώρησε ακόμα πιο βαθιά από τις αρχικές μηχανιστικές (αλλά αναγκαίες) μεταρρυθμίσεις:
Η συνθηματική λέξη που χρησιμοποιούσαν οι Κινέζοι ήταν "ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΜΕ ΑΝΟΙΚΤΕΣ ΠΟΡΤΕΣ". Ανοικτό βεβαίως ως προς τι και μέχρι που... Ο Μάο είχε διαγράψει - όπως είδαμε - τα γενικά χαρακτηριστικά μιας τέτοιας εκπαίδευσης (μείωση χρόνου σπουδών, σύνδεση με την πρακτική, "πρωτιά" στην πολιτική, στρατολόγηση από εργάτες και αγρότες και επιστροφή, συνένωση παραγωγικής δουλειάς με την ύλη των μαθημάτων κ.λπ.). Με πιο κρίσιμο το ζήτημα της ΔΙΕΥΘΥΝΣΗΣ ΤΩΝ ΣΧΟΛΕΙΩΝ, το επαναστατικό "ντόμινο" επεκτάθηκε στον ΤΡΟΠΟ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ - ΣΥΝΘΕΣΗ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ - ΥΛΗ ΜΑΘΗΜΑΤΩΝ -ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΠΟΥΔΩΝ - ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΙΕΡΑΡΧΙΑ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ. Όλη η σφαίρα του εκπαιδευτικού παραδόθηκε στον έλεγχο, την κριτική και τον μετασχηματισμό.
Την απάντηση, ως προς τι ανοικτό, μας δίνει η διεκδίκηση της διεύθυνσης του σχολείου. Την απάντηση μέχρι που η "διεκδίκηση" όλων των άλλων τομέων:
Α. Διεύθυνση και έλεγχος - άσκηση ηγεμονίας
Η διεύθυνση των σχολείων δεν αντιμετωπίστηκε από την ΜΠΠΕ ως ένα διοικητικό θέμα με την στενή γραφειοκρατική του έννοια, αλλά ως ζήτημα θεμελιακό που διαμόρφωνε όλο το υπόλοιπο φάσμα της παρεχόμενης παιδείας (ύλη, προγράμματα κ.λπ.). Επρόκειτο ουσιαστικά για την άσκηση της ηγεμονίας της εργατικής τάξης στο χώρο του σχολείου. Σ' αυτή την τάξη, στις ανάγκες, στις αξίες και την ιδεολογία της, τελικά στον έλεγχο της, όφειλε να είναι ανοικτό το σχολείο... Με τον ίδιο τρόπο που όφειλε να είναι κλειστό στην αστική τάξη και σ' όλη τη σκουριά που αυτή κουβαλούσε.
Η άσκηση της διεύθυνσης του σχολείου από την εργατική τάξη, αποτελούσε τη "δίδυμη αδελφή" της εργοστασιακής εκπαίδευσης που στηνόταν παράλληλα και βασανιστικά στους χώρους παραγωγής.
Έτσι, οι "δίδυμες αδελφές" συνεργάζονταν για την κατάληψη και απόσπαση αυτού του οχυρού από την αστική τάξη. Η μια από τα "έξω" η άλλη από τα "μέσα". Σε πιο πρωτοπόρους πειραματισμούς ήταν δύσκολο να διακρίνεις που τέλειωνε η μια πλευρά και που άρχιζε η άλλη. Σε πολλές περιπτώσεις, αντιθέτως, αυτή η συνεργασία δεν ήταν εύκολο πράγμα, όπως θα δούμε.
"Ας πάρουμε το θέμα της μορφής της ιδιοκτησίας στη σοσιαλιστική κοινωνία εκτός από το γεγονός ότι το πρόβλημα δεν λύθηκε οριστικά και ότι υπάρχουν μερικές περιπτώσεις ατομικών παραγωγών, η ουσία είναι εκείνη της διευθυντικής πραγματικής εξουσίας. Αυτό ισχύει και για μια εταιρία και για ένα σχολείο. Πρέπει να δούμε σε ποιας κοινωνικής τάξης τα χέρια βρίσκεται η πραγματική διεύθυνση. Πάνω σ' αυτό το πρόβλημα η πάλη είναι ανοικτή γιατί η αστική τάξη δεν υποτάσσεται. Αρνείται να χάσει ένα χώρο που παραδοσιακά ήταν δικός της και των παιδιών της..." ("Σχολείο για τις μάζες στην Κίνα").
Πραγματικά η διεκδίκηση αυτή κάθε άλλο παρά με αβρό τρόπο πραγματοποιήθηκε, καθώς η αντίσταση της αστικής τάξης ήταν ισχυρή.
Η ένταση της αντίστασης συνέπεσε με την κορύφωση του κινήματος της νεολαίας, των ερυθροφρουρών, που άρχισε να πιάνει γύρω στα 1968, τα όρια του, στα σχολεία και τις σχολές.
Η αναταραχή και αποδιοργάνωση, που μοιραία προκλήθηκε, συνοδεύτηκαν από εμφάνιση εκατοντάδων φραξιών, όπου ήταν δύσκολο να διακρίνει κανείς τη "δεξιά από την αριστερά" πολύ περισσότερο, αφού η πρώτη κρυβόταν "και πίσω από υπεραριστερά συνθήματα, όχι λίγες φορές".
Έτσι, καλέστηκε η ίδια η εργατική τάξη με τις Ομάδες Εργατικής Προπαγάνδας να μπει στα πανεπιστήμια, στα σχολεία και τις υπόλοιπες σχολές.
Η είσοδος αυτή πλαισιώθηκε από μονάδες του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού και σ' ορισμένες περιπτώσεις υπήρξαν και θύματα.
Αν δεν συνεχίσουμε να κριτικάρουμε σε βάθος αντιλήψεις σαν "οι εξωτερικοί δεν μπορούν να διευθύνουν εσωτερικούς" ή "όποιος δεν έχει επαγγελματική ικανότητα δεν έχει δικαίωμα λόγου", η αστική τάξη μπορεί να ξαναβάλει χέρι στην εξουσία" ("Σχολείο για τις μάζες"). Η προειδοποίηση σαφής...
Ο Μάο αναγκάστηκε νε επέμβει προσωπικά, και να ρίξει όλο το πολιτικό βάρος του, με ντιρεκτίβα που ειδικά αναφερόταν στο ζήτημα της εργατικής διεύθυνσης του σχολείου και στο "αποτελείωμα της προλεταριακής επανάστασης στην εκπαίδευση":
"Για ν' αποτελειώσουμε την προλεταριακή επανάσταση στην εκπαίδευση πρέπει ν' αναλάβει τη διεύθυνση η εργατική τάξη, πρέπει να ενδιαφερθούν για την υπόθεση οι εργατικές μάζες και να πραγματοποιήσουν, σε στενή συνεργασία με τους αγωνιστές του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού, την τριπλή επαναστατική ενότητα, συγκεντρώνοντας και τα δραστήρια στοιχεία που, ανάμεσα στους φοιτητές, τους καθηγητές και τους εργαζόμενους στα σχολεία, είναι αποφασισμένα να προωθήσουν μέχρι τέλους την προλεταριακή επανάσταση στην εκπαίδευση. Οι Ομάδες Εργατικής Προπαγάνδας πρέπει να μείνουν για πολύ στα σχολεία και να παίρνουν μέρος σε όλα τα καθήκοντα του αγώνα -κριτική -μετασχηματισμός.
Πρέπει ακόμα να διευθύνουν για πάντα τα σχολεία.
Στην ύπαιθρο πρέπει να ασχοληθούν με τα σχολεία οι πρώην φτωχοί και μεσαίοι αγρότες του κατωτέρου στρώματος που είναι οι πιο σταθεροί σύμμαχοι της εργατικής τάξης" (Μάο, "Λόγοι από την Πολιτιστική Επανάσταση").
Επρόκειτο, δηλαδή, για μια "κανονική" επανάσταση που, ταυτόχρονα, αποικοδομούσε και οικοδομούσε. Αυτό, ίσως, ήταν και το δραματικό της πρόβλημα: επείγουσα ανάγκη για την αποκρυστάλλωση νέων δομών και θεσμών που ταυτόχρονα έπρεπε να είναι επιδεκτικοί σε μια συνεχή και διαρκή ρευστότητα. Κάτι τέτοιο επιβάλλονταν από τη φύση ενός κινήματος από τα "σπλάχνα" μιας κατεξοχήν μεταβατικής κοινωνίας σαν τον σοσιαλισμό. Επείγουσα ανάγκη για να μην μετατραπεί ξανά η πολιτική αντιπαράθεση στην εκπαίδευση σε μια διαμάχη ακαδημαϊκού χαρακτήρα με την μόνιμη παραμονή της εργατικής τάξης στα σχολεία. Παράλληλα, όμως, αναγκαίοι και κάποιοι συμβιβασμοί με στελέχη που θεωρήθηκε (σωστά ή λάθος) ότι κριτικαρίστηκαν υπερβολικά ή άδικα...
"Δίκοπο μαχαίρι", καθώς, συνέπιπταν όλα αυτά με την ανάδειξη κάποιων ευρύτερων συμβιβασμών, σε ανώτερο κομματικό ή κρατικό επίπεδο, στο τέλος της ΜΠΠΕ.
Ετσι, λοιπόν, από τις προτάσεις εργατικής διεύθυνσης, που σύντομα θα εκτεθούν, δεν είναι πάντα εύκολο να διακρίνει κανείς εκείνη ή ετούτη την πλευρά ή αν "αντιπροσωπεύονται" εκεί όλες οι πλευρές με τις αντιφάσεις τους.
Στη Σαγκάη, (στα τέλη του '68) η Επαναστατική Επιτροπή των δασκάλων των κεντρικών συνοικιών και των προαστίων της πόλης δημοσίευσε μια "σύνθεση γνωμών και προτάσεων" για το πως πρέπει να οργανωθεί η άσκηση της εργατικής διεύθυνσης στα σχολεία.
Οι προτάσεις χωρίζονταν σε τρία μέρη:
1. "Τα εργοστάσια διευθύνουν τα δημοτικά σχολεία"
"Οι σύντροφοι που κάνουν αυτήν την πρόταση συμβουλεύουν ν' αφήσουμε τη διεύθυνση του σχολείου στο εργοστάσιο που βρίσκεται κοντά. (Τα μικρά εργοστάσια μπορούν να συγκεντρώνονται και να διευθύνουν ένα σχολείο μαζί). Το σχολείο αντιστοιχεί σε μια μονάδα βάσης του εργοστασίου (τομέας) και υπόκεινται άμεσα στην καθοδήγηση της επαναστατικής επιτροπής του εργοστασίου.
Αυτοί νομίζουν ότι το μεγαλύτερο πλεονέκτημα της διεύθυνσης αυτής είναι το σπάσιμο της υπόθεσης καθοδήγησης, στην οποία υποβάλλονται τα σχολεία (δημοτικός μορφωτικός υπεύθυνος, επαρχιακός, κεντρικό σχολείο) και η εναπόθεση της εξουσίας της διεύθυνσης των σχολείων άμεσα και για πάντα στα χέρια της εργατικής τάξης".
2. "Οι συνοικίες πρέπει να διαχειρίζονται τα δημοτικά σχολεία". Εδώ γίνεται βάση οργάνωσης και διεύθυνσης η γειτονιά - συνοικία.
"Οι σύντροφοι που έχουν αυτή την γνώμη προτείνουν ότι με την εγκατάσταση των εργατικών ομάδων περιφρούρησης στις διάφορες συνοικίες της πόλης πρέπει να ιδρύεται η επαναστατική επιτροπή της συνοικίας με τους βιομηχανικούς εργάτες και τους εργάτες που έχουν πάρει σύνταξη σαν βασικά στελέχη και αρχηγούς οικογενειών, ν' αξιοποιηθούν στο έπακρο οι μεγάλοι συνταξιοδοτημένοι εργάτες των συνοικιών".
3. Τα σχολεία δεν πρέπει να τα διευθύνουν αναγκαστικά τα εργοστάσια και οι συνοικίες.
"Με τις εργατικές ομάδες προπαγάνδας που θα μείνουν καιρό στα σχολεία θα δημιουργηθούν σταθερές σχέσεις σύνδεσης με τα εργοστάσια, τις κολεκτίβες, τις συνοικίες".
Έτσι, η παραμονή των εργατών στα σχολεία, με πιο αργά και προσεκτικά βήματα, θα εξασφάλιζε τη "διάδοχη" κατάσταση.
Αντίθετα, οι δύο πρώτες προτάσεις ήθελαν να επιφέρουν πιο γρήγορα και αποφασιστικά πλήγματα σ' αυτό που ονομάσαμε "πυραμιδωτή οργάνωση της εκπαίδευσης", στην αυτονόμηση των εκπαιδευτικών υπηρεσιών από την κοινή.
Το πνεύμα της "Παρισινής Κομμούνας" ιδιαίτερα στο τελευταίο αυτό ζήτημα ήταν παρόν.
Στην ίδια λογική βάδιζαν και οι αντίστοιχες προτάσεις για την άσκηση της διεύθυνσης του σχολείου από εργάτες και φτωχούς αγρότες στην ύπαιθρο:
"Το δημοτικό σχολείο πρέπει να είναι μέρος της ταξιαρχίας παραγωγής και αυτή να το διευθύνει και σε ό,τι αφορά την πολιτική διεύθυνση και σε ό,τι αφορά τα οικονομικά, τους δασκάλους κ.λπ.
...Νομίζουμε ότι αυτό ανταποκρίνεται στην κατεύθυνση της σοσιαλιστικής ανάπτυξης γιατί η ταξιαρχία παραγωγής είναι μια μονάδα που δεν πρέπει να απασχολείται μόνο με τη γεωργία, τη δασοκομία, την κτηνοτροφία, αλλά πρέπει να ‘χει και μια κομματική οργάνωση, ένα διοικητικό οργανισμό και μια μορφωτική εργασία" ("Σχολείο για τις μάζες").
Εδώ, σκιαγραφείται με τον πλέον έντονο τρόπο η εκπαίδευση του κομμουνιστικού μέλλοντος...
Και για να μην υπάρχει καμία αμφιβολία για το πώς "ψυχολογήσαμε" τα βαθύτερα κίνητρα τέτοιων μετασχηματισμών, παραθέτουμε ένα κομμάτι από το περιοδικό "Ρεμπίν Ριμπάο", γραμμένο το 1968, σχετικά με την ανατροπή του αυτονομημένου από την κοινωνία εκπαιδευτικού μηχανισμού:
"Σύμφωνα με τον οποίο το κεντρικό δημοτικό σχολείο διευθυνόταν από το γραφείο κουλτούρας και εκπαίδευσης της περιοχής, που όμως (τα κεντρικά δημοτικά σχολεία) διεύθυναν τα δημοτικά σχολεία ολοκληρωμένου τύπου, που όμως με τη σειρά τους διεύθυναν τα σχολεία 1ου τύπου". Είναι σαφής η σατυρική πρόθεση του αρθρογράφου.
Μια ενδιάμεση μορφή
Στη "συνάντηση" της εργοστασιακής παιδείας με την μέχρι τότε "επίσημη" θεσμοθετημένη εκπαίδευση, προέκυπταν ενδιάμεσες μορφές "συγχώνευσης" εκπαίδευσης και παραγωγής.
Μάλιστα, μερικές σχολές μηχανολογίας έχουν διαλυθεί και συγχωνευτεί με κοντινές βιομηχανικές μονάδες και μονάδες σχεδιασμού, έτσι ώστε, οι φοιτητές, καθηγητές, μηχανικοί, σχεδιαστές εργάτες και τεχνικοί, να κάνουν διάφορες δουλειές εναλλάξ μέσα στα κοινόβια, αυτά που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε κοινόβια παραγωγής. "Εκεί, όλοι παράγουν, μαθαίνουν και δημιουργούν με τη σειρά τους και μετά ξεπηδούν ομάδες παραγωγής που μπορούν να ξεκινήσουν καινούργια κοινόβια παραγωγής και μάθησης" ("Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα").
Καταλαβαίνουμε, λοιπόν, ότι δεν προηγήθηκαν τυχαία ούτε τα "συστήματα των δύο συμμετοχών", ούτε οι "τριπλές ενώσεις" στις παραγωγικές μονάδες. Αντίθετα, προετοίμασαν το έδαφος και έγιναν υποδοχείς σοβαρότατων αλλαγών στο χώρο της εκπαίδευσης γενικότερα... Και, φυσικά, καθόλου άσχετη η αναφορά μας σ' αυτές.
Βλέπουμε, τέλος, η αντιφατικότητα - καθιέρωση νέων δομών από τη μια, και συνεχείς ρευστοί μετασχηματισμοί από την άλλη- να γεννά πλήθος λύσεων και πειραματισμών.
Πειραματισμοί που δεν έμειναν μόνο στα χαρτιά ή σ' ένα επίπεδο πιλοτικής εφαρμογής, αλλά εφαρμόστηκαν πλατιά (και οι τρεις προτάσεις) σε χιλιάδες σχολεία. Και το σημαντικότερο, μέσα στο καμίνι της ταξικής πάλης!
Β. Αλλαγές στο διδακτικό σώμα
Είναι λογικό, για ανθρώπους που έχουν διαμορφωθεί μέσα στο εκμεταλλευτικό σύστημα όπου διάφορες σχέσεις και θεσμοί θεωρούνται "φυσικές" και αναμφισβήτητες, να προκαλεί κάποια έκπληξη και σκεπτικισμό αυτή η πλευρά της εκπαιδευτικής πολιτικής της ΜΠΠΕ.
Όπως επιχείρησε να "εμβολίσει" την επιλογή σπουδαστών, παρακάμπτοντας την πυραμιδωτή δομή του εκπαιδευτικού συστήματος, η ΜΠΠΕ, με τον ίδιο τρόπο, εμβολίζει και την επιλογή του διδακτικού σώματος, που θα στελέχωνε τους νέους εκπαιδευτικούς θεσμούς.
Δεν είναι ο μονός τομέας που η ΜΠΠΕ επιχείρησε να κάνει υπέρβαση του θεσμοθετημένου τρόπου παροχής και μετάδοσης της γνώσης:
Στην Ιατρική, δόθηκε μεγάλο βάρος στην ορθολογικοποίηση και ανάδειξη σε επιστημονικό επίπεδο της παραδοσιακής Ιατρικής. Χαρακτηριστικό αποτέλεσμα αυτής της κίνησης ήταν η ανάπτυξη, σε επιστημονική βάση, του βελονισμού όπου έφτασαν να γίνονται μέχρι και πολύπλοκες επεμβάσεις, όχι με ολική αναισθησία αλλά με βελονισμό!
Στον ίδιο τομέα, η δημιουργία μιας πλατιάς πρωτοβάθμιας περίθαλψης στηριγμένης στο σύστημα των "ξυπόλητων γιατρών", (αγρότες, κατά βάση, που ύστερα από ταχύρυθμη εκπαίδευση και με την καθοδήγηση των τοπικών κέντρων υγείας, αναλάμβαναν να παρέχουν υπηρεσίες υγείας, πρώτου βαθμού και προληπτικής ιατρικής, στις αγροτικές μάζες) βρίσκονταν σε παρόμοια κατεύθυνση.
Η αξιοποίηση των γνώσεων και της εμπειρίας των ηλικιωμένων και συνταξιούχων σε εργοστάσια, συνοικίες, κομμούνες...
Στην εκπαίδευση, τώρα, αυτό που αμφισβητήθηκε ήταν μια παιδεία που στηριζόταν στα "τρία κέντρα", όπως τα αποκαλούσαν οι κινέζοι, για τους οποίους, φαίνεται, ότι ο αριθμός "τρία" είχε ιδιαίτερη θέση στη σημειολογία της ΜΠΠΕ.
Τα τρία κέντρα ήταν ο καθηγητής - το μάθημα - το βιβλίο.
Η σοσιαλιστική εκπαίδευση έπρεπε να μετατοπίσει αυτή τη δοσμένη και θεωρούμενη αιώνια τάξη πραγμάτων γιατί:
"Η εκπαίδευση που στηρίζονταν στα τρία κέντρα αναπαρήγαγε τους τρεις διαχωρισμούς: χωρισμός από την παραγωγική εργασία, χωρισμός από τις εργατοαγροτικές μάζες και χωρισμός από την προλεταριακή πολιτική" ("Εργοστασιακά Πανεπιστήμια στην Κίνα").
Ένα από αυτά τα "κέντρα" ήταν ο δάσκαλος. Ξεσηκώνει ρίγη αγανάκτησης και απόρριψης αυτή η "αποκοτιά" της ΜΠΠΕ... εκπαίδευση χωρίς εκπαιδευτικούς;
Όμως, δεν επρόκειτο γι' αυτό, αλλά, για μια νέα επανατοποθέτηση πρώτα πρώτα του κοινωνικού ρόλου του δασκάλου κι έπειτα της διαμόρφωσης - σύνθεσης και ανανέωσης του διδακτικού σώματος. Εννοείται, όλες αυτές οι συνιστώσες σε στενή σύνδεση και σε μεταξύ τους αλληλοεπηρεασμό.
Δεν υπάρχει τίποτα το μηδενιστικό σ' αυτή την ανατροπή. Ακόμα και στο σημερινό αστικό νηπιαγωγείο π.χ., όπου τα περιθώρια μιας ανθρωπιστικής και δημοκρατικής εκπαίδευσης (λόγω του ρόλου του) είναι μεγάλα, συναντάμε ένα πρόγραμμα που δεν είναι καθόλου "δασκαλοκεντρικό", αλλά, τονίζει την αυτενέργεια κ.λπ. των νηπίων.
Τώρα, το πως αυτά τα απαυγάσματα των πιο πρωτότυπων αστικών παιδαγωγικών θεωριών "χάνονται" όσο ανεβαίνει κανείς τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, δεν είναι καθόλου "άλλου παπά ευαγγέλιο". Ο "πόλεμος εναντίον όλων", που γίνεται βασική ραχοκοκαλιά των υπόλοιπων βαθμίδων, έχει να κάνει με τον κοινωνικό ρόλο της παιδείας.
Η διαφορά με την ΜΠΠΕ, είναι ότι σαν κίνημα προχώρησε ακόμα παραπέρα από τα όρια που η πιο "προοδευτική" αστική παιδαγωγική είχε φτάσει, σχετικά, με το τι είναι πιο καλό για το παιδί κ.λπ.
Το προς τα "μέσα" κοίταγμα της εκπαίδευσης το είχε εξαντλήσει η αστική παιδαγωγική, ενώ η ΜΠΠΕ κοιτούσε προς τα "έξω"...
-Στα Εργοστασιακά Πανεπιστήμια
Πρωτοπόρα στις αλλαγές, σχετικά με το διδακτικό σώμα ήταν, πάλι, τα Εργοστασιακά Πανεπιστήμια. Στο Εργοστασιακό Πανεπιστήμιο Εργαλειομηχανών της Σαγκάης όπου το διδακτικό σώμα δεχόταν έναν σοβαρό "εμβολισμό".
"Έχει υποστεί αλλαγές στο βαθμό των μετασχηματισμών που πραγματοποιούνται. Αποτελείται από 22 μόνιμα μέλη και προέρχεται από τρεις πηγές: 8 είναι εργάτες και τεχνικοί του ίδιου εργοστασίου (2 έμπειροι εργάτες και 6 εργάτες/τεχνικοί που καταρτίστηκαν επιτόπου), 4 προέρχονται από τις τεχνικές σχολές της Σαγκάης και οι 10 τελευταίοι ανήκουν στο διδακτικό προσωπικό διάφορων Πανεπιστημίων. Αλλά δεν πρέπει να θεωρούνται σαν ένα μόνιμο "επαγγελματικό" σώμα. Αδιάκοπα προστίθενται έμπειροι εργάτες ή τεχνικοί του εργοστασίου που δίνουν ένα μάθημα, εκτελούν μια άσκηση, προλαβαίνουν μια δυσκολία ή λύνουν ένα πρόβλημα" ("Εργοστασιακά Πανεπιστήμια στην Κίνα").
Εδώ, πρόκειται για μια, "αριστερού" τύπου, ευελιξία εργασίας και εκπαίδευσης (ελπίζουμε να μην "δίνουμε ιδέες" σε μια "κεντροαριστερού" τύπου...).
Επειδή, όμως, δεν έφτανε αυτή η οργανωτική αναδιάταξη να σταθεί από μόνη της, έπρεπε να "γεμίσει" από νέα ουσία.
"Όταν οι μάζες παίρνουν στα χέρια τους το πρόβλημα, οι δυσανασχετήσεις των στελεχών σαρώνονται και οι δυσκολίες μπορούν να λύνονται μία -μία. Το καθήκον μας συνίσταται τότε να βοηθήσουμε το εργοστάσιο να βρει το απαραίτητο διδακτικό προσωπικό. Για να γίνει αυτό οργανώνουμε συναντήσεις ανάμεσα στα διάφορα εργοστάσια που βάζουν κάτω τις εμπειρίες τους και τα μέσα τους. Το άλφα εργοστάσιο αποδεσμεύει για την εκπαίδευση δύο τεχνικούς, μηχανικούς, το βήτα εργοστάσιο ηλεκτρολόγους κ.λπ. μέχρι που να συγκροτηθεί διδακτικό σώμα. Πέρα από αυτές τις αλλαγές και ανταλλαγές αν χρειαστεί, θα ερχόμαστε σε επαφή με τις ανώτατες τεχνικές σχολές και τα Πανεπιστήμια που παρέχουν συμπληρωματικό διδακτικό προσωπικό ή και υλικά πειραματισμών" ("Εξηγήσεις της συντρόφισσας Σιου του Γραφείου Μηχανικών Κατασκευών των δήμων της Σαγκάης", από το ίδιο βιβλίο).
Ανύψωση της εργατικής εμπειρίας σε ορθολογιστική γνώση και χρησιμοποίηση εργατών σε ρόλο διδακτικού προσωπικού. Όπως λέει η ίδια η Σιου, το 1975 δημιουργήθηκε, μάλιστα, και ένα Εργοστασιακό Πανεπιστήμιο που η ειδική και αποκλειστική του λειτουργία ήταν να εκπαιδεύει εργάτες/τεχνικούς, που θα στελέχωναν διδακτικά τα νέα Εργοστασιακά Πανεπιστήμια!
Και σ' αυτή την περίπτωση, όμως, ήταν όρος ζωής να υπάρχει επαγρύπνηση, αφού και ο πιο επαναστατικός πολιτικός οργανισμός υπήρχε ο κίνδυνος ν' αφυδατωθεί από την ουσία του. Η ανάγκη καθημερινών πολιτιστικών επαναστάσεων...
Όμως δεν σταματάει εδώ η δουλειά. Περιοδικά -ή με αίτηση- οργανώνονται συσκέψεις απολογισμού για να εξασφαλίζουμε πως το Πανεπιστήμιο προχωράει στο σωστό δρόμο. Το κυριότερο καθήκον μας είναι -συμπεραίνει η Σιου- ν' ανιχνεύουμε και να εντοπίζουμε τους "δύο δρόμους" που μπορεί να πάρει το Πανεπιστήμιο και να κινητοποιούμε τους εργάτες για να αγωνίζονται ενάντια σε κάθε γραφειοκρατική ή ρεφορμιστική τάση που θα μπορούσε να εκδηλωθεί".
Βρίσκουμε, ξανά, τους σπόρους του κινήματος επαναστατικοποίησης των παραγωγικών σχέσεων και την σημαντική τους συνεισφορά στην οικοδόμηση ενός εργοστασιακού εκπαιδευτικού συστήματος. Το 1974 στην Σαγκάη υπήρχαν 240 τέτοια Εργοστασιακά Πανεπιστήμια!
-Στα σχολεία που διεύθυνε η εργατική τάξη
Αλλά, και η άσκηση της διεύθυνσης από τις εργατοαγροτικές μάζες στην "επίσημη", βασική και μέση εκπαίδευση, είχε τις ξεχωριστές επιπτώσεις της στη συγκρότηση του διδακτικού σώματος. Κατά περίπτωση...
α) Στα σχολεία που εφάρμοζαν την πρόταση για κατευθείαν υπαγωγή στη εργοστάσιο
"Στη διάρκεια των σπουδών οι μαθητές μπορούν να μελετούν, να εργάζονται και να παίρνουν μέρος στους ταξικούς αγώνες του εργοστασίου. Και οι δάσκαλοι γίνονται μέλη του εργοστασίου και δεν παίρνουν πια μισθό από το κράτος.
Με εξαίρεση μιας μειοψηφίας δασκάλων με πλήρη απασχόληση, οι άλλοι θα διδάσκουν και θα εργάζονται μαζί, θα αναμορφώνονται από την εργατική τάξη και θα τους δίνεται ένα "πιστοποιητικό ικανότητας". Αυτοί που θα απασχολούνται μερικά με τη διδασκαλία πρέπει να είναι βασικά εκλεκτά στοιχεία, με πρακτική πείρα, δηλαδή εργάτες, φτωχοί αγρότες και στρατιώτες. Με αυτό τον τρόπο μεταβάλλεται η ταξική σύνθεση στο σώμα των δασκάλων" ("Σχολείο για τις μάζες").
Οι συνέπειες της πρότασης αυτής στο "σώμα των δασκάλων" την φέρνουν πιο κοντά στις πρακτικές των Εργοστασιακών Πανεπιστημίων.
Για άλλη μια φορά αντικρίζουμε την αντίστροφη ταξική επιλογή στο χώρο των διδασκόντων. Βέβαια, εξακολουθεί όμως να αφήνει μια ομάδα δασκάλων "πλήρους απασχόλησης", αναγκαίο μέτρο για την συνέχεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Κι αυτούς τους εντάσσει στο εργοστάσιο απ' όπου πληρώνονται.
Κατά χρονικά διαστήματα, σπουδαστές και διδάσκοντες πηγαίνουν και δουλεύουν στην ύπαιθρο, στις ταξιαρχίες παραγωγής και τις αγροτικές κολεκτίβες.
"Μ' αυτό τον τρόπο αλλάζει η αντίληψη διδασκόντων- διδασκομένων της πόλης, να θεωρούν τη βιομηχανία σπουδαία και να υποτιμούν τη γεωργία".
β) Στα σχολεία εφαρμογής της πρότασης για υπαγωγή στη συνοικία
"Κάτω από την ενωμένη καθοδήγηση των συνοικιών, μαθητές και δάσκαλοι θα μπορούν να πηγαίνουν στα εργοστάσια, στους τομείς υγείας και καθαριότητας της πόλης και σε άλλα μέτωπα, για να πάρουν μέρος στη δουλειά και την ταξική πάλη της ζώνης. Ακόμα τα σχολεία θα καλούν τις ομάδες διδασκαλίας των εργατών, αγροτών και στρατιωτών για να δέχονται από αυτούς μαθήματα. Έξω από το σχολείο, ιδρύοντας οργανώσεις μικρών κόκκινων στρατιωτών που θα καλούν εργάτες που έχουν πάρει σύνταξη, επαναστατικά στελέχη και αρχηγούς οικογενειών για να πάρουν μέρος της ευθύνης στην οργάνωση της ζωής των μαθητών έξω από το σχολείο και να παίρνουν μέρος στα τρία επαναστατικά κινήματα".
Η δεύτερη πρόταση, "περικυκλώνοντας" το σχολείο, διατηρεί το βασικό κορμό των εκπαιδευτικών, μπολιάζοντας τον, όμως, με σχέσεις που τροποποιούν σημαντικά τον κοινωνικό του ρόλο.
γ) Η πρόταση της όχι αναγκαστικής υπαγωγής των σχολείων σε εργοστάσιο/συνοικία.
Όπως και με το ζήτημα της άσκησης της διεύθυνσης των σχολείων, η πρόταση αυτή ρίχνει το βάρος στις εργατικές ομάδες προπαγάνδας που, "διαλέγοντας μερικές ομάδες με βάση τα καλά αποτελέσματα που είχαν στην κάθαρση και την σταθερότητα της ηγετικής ομάδας, στις επιτυχίες που είχαν στην μεγάλη κριτική, τις οδηγούν στην επανάσταση της διδασκαλίας".
-Στις παραγωγικές ταξιαρχίες και κολεκτίβες
"Ακριβώς όπως και στα κοινόβια της υπαίθρου, δίνεται μεγάλη έμφαση στη χρησιμοποίηση των προχωρημένων εργατών και μηχανικών στην παραγωγή σαν δασκάλων στον ιδιαίτερο τους τομέα" ("Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα").
"Στην ύπαιθρο υπάρχει η τάση να δημιουργούνται συνεργεία που αναλαμβάνουν ολόκληρη την ευθύνη για την στοιχειώδη εκπαίδευση. Οι δάσκαλοι δε διαλέγονται, ούτε πληρώνονται πια από τα επαρχιακά ή νομαρχιακά εκπαιδευτικά τμήματα, αλλά διαλέγονται και συντηρούνται άμεσα από τα συνεργεία που αντί για μισθούς τους δίνουν βαθμούς εργασίας όπως και σε κανονικά μέλη οποιασδήποτε εργασίας" (Στο ίδιο). Ενσωμάτωση των εκπαιδευτικών στην παραγωγική μονάδα και τη ζωή της...
Όσο προχωρούσε η ΜΠΠΕ, σε πόλη και ύπαιθρο, όλο και περισσότερο ορισμένες πρακτικές, μέσα στην πειραματική τους εφαρμογή, γίνονταν "κοινός τόπος".
Αποκρυστάλλωση των παραπάνω πρακτικών, στην σύνθεση-διαμόρφωση-ανανέωση του διδακτικού σώματος, αποτέλεσαν οι νέες τριπλές ενώσεις εκπαιδευτικών.
"Η τριπλή ένωση των εκπαιδευτικών που ήδη υπήρχαν, των εκπαιδευτικών που διαλέχτηκαν ανάμεσα στους εργάτες και των εκπαιδευτικών που διαλέχτηκαν ανάμεσα στους τεχνικούς μηχανικούς αποτελεί συνεισφορά των εκπαιδευτικών που υπηρετούν τη σοσιαλιστική επανάσταση" ("Σχολείο για τις μάζες στην Κίνα").
Δηλαδή, διδακτικό σώμα:
• Όχι στενά επαγγελματικό.
• Με συνειδητό πολιτικό και κοινωνικό ρόλο.
• Επιδεκτικό σε συνεχή ανανέωση και ταξική "διείσδυση" από εργάτες και αγρότες.
• Υπαγόμενο σε συνεχή κριτική και αναμόρφωση από διδασκόμενους και, πάνω απ' όλα, την εργατική τάξη και τις λαϊκές μάζες.
• Συνδεδεμένο και όχι αποκομμένο από τη χειρωνακτική εργασία και την υπόλοιπη κοινωνική συνεισφορά.
Ο νέου τύπου "εκπαιδευτικός"...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου