ΠΑΡΑΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΤΟ ΑΝΑΓΝΩΣΜΑ

του Γιάννη Χατζή

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Έναυσμα» το 1995

Αφού για χρόνια τα προϊόντα της παραλογοτεχνίας, συγκέντρωναν την αδιαφορία του κατεστημένου των γραμμάτων, ξαφνικά φαίνονται ν' απασχολούν όλο και περισσότερους. Συνάμα επανεκδόσεις λαϊκών μυθιστορημάτων, στολίζουν τις βιτρίνες των βιβλιοπωλείων, ενώ στο χρηματιστήριο αξιών των συλλεκτών, η τιμή των πρωτότυπων εκδόσεων ανεβαίνει κατακόρυφα. Είναι σαν παραμύθι. Το ασχημόπαπο που έγινε κύκνος. 

Απ' ότι φαίνεται τα "φτηνά φυλλάδια" μας έγιναν πολύτιμα. Είναι αναβίωση; Είναι μόδα; Είναι κριτική προσπάθεια, για κάποιο παραγνωρισμένο είδος; Απέχουμε πολύ από μια ολοκληρωμένη αντιμετώπιση της παραλογοτεχνίας, από μια κοινωνικοπολιτική ανάλυση των συνθηκών που τη γέννησαν και την ανέδειξαν. Μέχρι τότε θα χρειαστούν αξιόλογος διάλογος και προβληματισμός, για να καλυτερεύσουν οι όροι για μια σωστή αντιμετώπιση της παραλογοτεχνίας.

Την είπαν παραλογοτεχνία, παραφιλολογία, λαϊκό μυθιστόρημα, λογοτεχνία φυγής, υπολογοτεχνία, μυθιστόρημα της δεκάρας, λογοτεχνία τριωδίων, λαϊκή λογοτεχνία, λογοτεχνία ευρείας καταναλώσεως, λογοτεχνία αναψυχής, ακόμα και pulp (χαρτοπολτό) κατά τα αμερικάνικα πρότυπα. Ποτέ, σε κάποιο είδος κουλτούρας, δεν παρουσιάστηκε τέτοια αδυναμία εξεύρεσης κάποιου ονόματος, που θ' απέδιδε εμπεριστατωμένα τα σημεία αναφοράς και τη χροιά τού περιεχομένου της. Φαινόμενο παγκόσμιο, που πέρα από οποιεσδήποτε εθνικές ιδιαιτερότητες, εμφάνισε η παραλογοτεχνία αριστουργήματα λαϊκής μυθιστορίας, όσο και γελοία αντιδραστικά καρμποναρισμένα κατασκευάσματα.

ΚΑΠΟΥ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟΥΣ ΑΙΩΝΕΣ

Η ιστορία της παραλογοτεχνίας είναι η ίδια η ιστορία της εξέλιξης του μυθιστορήματος, όπως αυτή διαγράφηκε από την άμεση επιρροή των κοινωνικών μετασχηματισμών. Στην εποχή μας, εποχή μαζικής παραγωγής έργων παραλογοτεχνίας, μ' εκατομμύρια αναγνωστικού κοινού, έγινε η παραλογοτεχνία, στα χέρια της άρχουσας τάξης, ένα από τα καλύτερα πολιτιστικά μέσα στην προσπάθεια αναπαραγωγής της αστικής ιδεολογίας, μέσο ενσωμάτωσης και προσεταιρισμού.

Συνηθίζεται να λέγονται τα παραλογοτεχνικά προϊόντα "λαϊκές εκδόσεις" κι η ίδια η παραλογοτεχνία "λαϊκό μυθιστόρημα", όχι γιατί αντανακλά τα λαϊκά αδιέξοδα και τις λύσεις τους, αλλά γιατί κύρια απευθύνεται στα μέσα και κατώτερα στρώματα, με τιμή προσιτή στα φτωχά βαλάντια. Είναι, λοιπόν, λαϊκή ή λαϊκίστικη η παραλογοτεχνία; Με τα τελευταία δεδομένα της, αβίαστα, σίγουρα είναι όχι μόνο λαϊκίστικη, αλλά και ριζικά αντιδραστική.

Στοιχεία της παραλογοτεχνίας και του κύριου εκπροσώπου της, του "λαϊκού" μυθιστορήματος, αναμφισβήτητα, μπορούν ν' αναζητηθούν στα έπη, τις παγανιστικές δοξασίες, τη μυθολογία. Η Αλεξανδρινή αυτοκρατορία κάνει τον παλιό κόσμο όχι μόνο κλινικά, αλλά κι ουσιαστικά νεκρό. Ο ήρωας-οδηγός καθιερώνεται στη λαϊκή συνείδηση. Το Ελληνιστικό πνεύμα, συγκερασμένο με στοιχεία των Ανατολικών κατακτήσεων, παραδίνεται στους επίγονους κι από κει στις μιμητικές τάσεις της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, για να περάσει στον κοινωνικό χριστιανισμό των πρώτων χρόνων, που γρήγορα διαστρεβλωμένος θα φέρει το πισωγύρισμα του Μεσαίωνα.

Οι θρύλοι κι οι παγανιστικές δοξασίες γίνονται καθημερινή πραγματικότητα στον κοινωνικό βίο. Νέα μορφή, η λύτρωση από τα ταξικά αδιέξοδα. Το κοινωνικό περιεχόμενο της λογοτεχνίας φυγής θεμελιώνεται και γίνεται η βάση των λαϊκών αναγνωσμάτων. Όλη η λογοτεχνική προσπάθεια κεντράρεται στη λύτρωση, έστω και μεταθανάτια. Μέχρι την περίοδο των Κομνηνών, η ανεύρεση του δρόμου για το θεό, είναι ο δρόμος φυγής της εποχής. Αν και μέχρι τον 4ο μ.Χ. αιώνα η Χριστιανική λογοτεχνία, είτε μέσα από πατερικά κείμενα, είτε από μυθιστορίες, παρουσιάζεται δογματική και ατομική σαν σκέψη και δημιουργία, από τον 5ο μ.Χ. αιώνα τα λαϊκά στοιχεία όλο και περισσότερο θα προβάλουν σε "Υπομνήματα", "Ανθολογίες" και "Συναξάρια Αγίων". Τα "Συναξάρια" μαζί με τη δημοτική ποίηση, λαϊκούς θρύλους και παραμυθίες, θ’ αποτελέσουν προδρομικές μορφές του νεώτερου Ευρωπαϊκού λαϊκού μυθιστορήματος.

Το πνεύμα του Σάντσο στον Θερβάντες, είναι το πνεύμα της νέας εποχής. Οι νέες υλικές συνθήκες απαιτούν την αλλαγή της σκυτάλης της εξουσίας. Το περιθώριο της ιστορίας αγκαλιάζει το Δον Κιχώτη και τους ανεμόμυλούς του. Η Γαλλική επανάσταση καθιερώνει σε κρατικό επίπεδο τις νέες επιλογές. Τ' αστικά κέντρα ενισχύονται. Η τεχνολογική εξέλιξη με καλπασμό προχωρά οπό το "Ατμόπλοιο του Φούλτον", στην αχαλίνωτη για την εποχή, φαντασία του Βερν. Η Βιομηχανική εποχή ανατέλλει.

Αν και το ταξίδι "Από τη γη στη Σελήνη" είναι ακόμη μακριά, ο Γύρος του κόσμου σε 80 ημέρες" είναι δυνατότητα προσιτή και πολύ βολική, για τις οικονομικές επιδιώξεις των αστικών τάξεων των μεγάλων δυνάμεων. Μολονότι οι μυθιστορίες φυγής των παλιότερων χρόνων, βασίζονται στις ανθρώπινες φυσικές τάσεις, που ασφυκτιούν στα διαγεγραμμένα θεοκρατικά κοινωνικά πλαίσια κι αποτελούν εστίες εναντίωσης, η νέα μορφή φυγής του αστικού "λαϊκού" μυθιστορήματος, θα μεθοδευτεί και καθοδηγηθεί από την άρχουσα αστική τάξη, σαν όργανο των επιδιώξεών της. Η παραγωγή έργων παραλογοτεχνίας γίνεται μαζική, γίνεται βιομηχανία, γίνεται κέρδος. Το συλλογικό πνεύμα του ήρωα, θ' αντικατασταθεί από τον ατομισμό. Η εναντίωση από την ευκαιρία κοινωνικής ανάδειξης.

Η ενεργητική αφύπνιση της λαϊκής συνείδησης, θα φέρει τα οδοφράγματα στο Παρίσι της Κομμούνας. Η άρχουσα τάξη θα επιδιώξει την ενσωμάτωση και αναπαραγωγή της ιδεολογίας της, χρησιμοποιώντας και το πολιτιστικό της εποικοδόμημα. Σ' έναν κόσμο ευκαιριών, όπου όλα μπορούν να συμβούν, ο καθένας έχει την ευκαιρία. Ο "ένας στους δυο κερδίζει". Η παραλογοτεχνία προσφέρει, σ' όσους έχουν τα "μάτια ανοιχτά", το δρόμο για δικαίωση στην αγκαλιά του συστήματος ή τη φυγή με την ονειροπόληση τέτοιων δρόμων και την ταύτιση με τους ιδανικούς καταφερτζήδες. Στο κάτω-κάτω υπάρχει κι η εκτόνωση. Όλα υπάρχουν εκτός την εναντίωση.

Η παραλογοτεχνία με περιεχόμενο αστικό και μάλιστα κοσμοπολίτικο και λαϊκή κατανάλωση παίρνει τις τελικές της διαστάσεις. Η συγγραφική δραστηριότητα και σκέψη θα εμπορευματοποιηθούν. Ο Αλέξανδρος Δουμάς θα υπογράφει τα παραλογοτεχνικά προϊόντα 72 υπαλλήλων- συγγραφέων. Η εποχή του φυλλαδίου σε συνέχειες αρχίζει. Νέα πρότυπα παρουσιάζονται, παλιά -γιατί όχι- προσαρμόζονται. Τα καθημερινά προβλήματα μεταφέρονται ή τραβάν το δρόμο έξω από τη γη, στο διάστημα. Τα προβλήματα του συστήματος ταυτίζονται με του λαού. Η λύτρωση βρίσκεται ακόμη και σε κάποιον μακρινό πλανήτη "Κρύπτωνα". Ο δρόμος των "Μυστηρίων των Παρισίων" του "Περιπλανώμενου Ιουδαίου" του Ευγένιου Σύη, θα φτάσει στη σημερινή φάση των κόμικς, άμεσα επηρεασμένος από τη συμμετοχή των οπτικοακουστικών μέσων στις εκδηλώσεις της καθημερινής δημόσιας ζωής.

ΣΤΑ ΙΧΝΗ ΤΗΣ ΑΣΤΥΝΟΜΙΚΗΣ ΠΑΡΑΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ

Την περίοδο ανάμεσα στους δυο παγκόσμιους πολέμους, στην Αμερική η βιομηχανία παραγωγής Πολπς (χαρτοπολτός) αγκαλιάζει εκατομμύρια αναγνωστών. Δεκάδες τίτλοι φυλλαδίων εμφανίζονται. Στην Γαλλία ο Αρσέν Λουπέν του Μωρίς Λεπλάν ξεπερνά σε δημοτικότητα κάθε προηγούμενο. Στην Αγγλία ο Σέρλοκ Χόλμς, αφού για χρόνια θα είναι ο αναμφισβήτητος βασιλιάς του Αστυνομικού Μυθιστορήματος θα παραδώσει το θρόνο του, στον Ηρακλή Πουαρώ της μεγάλης κυρίας του Αστυνομικού Μυθιστορήματος, της Αγκάθα Κρίστι.

Από τον εγκεφαλισμό του Κόναν Ντόυλ, μέχρι τον πρακτικισμό και αντικομμουνισμό των Φλέμιγκ και Βιλλιέ, σωρεία συγγραφέων και ηρώων θα εμφανιστούν στην Αστυνομική παραλογοτεχνία. Μια λεωφόρος αναψυχής γεμάτη με ονόματα. Ο Ντόυλ με τον Σέρλοκ Χολμς, ο Λεπλάν με τον Αρσέν Λουπέν, ο Γκαστόν Λερού με τον Ρουλταμπίλ, ο Μαρσέ Αλλαίν με τον Φαντομά, ο Γκυ ντε Τεραμόν με τον Ραβεργκάρκα Ζιγκομάρ, οι Αρθουρ Μπέρνετ-Λουί Φεριάντ με τον Ζούντεξ, και τόσοι άλλοι.

Στον ελλαδικό χώρο από το 1870, που κυκλοφορεί σε φυλλάδα η "Συνθήκη αίματος" του Πονσόν Ντυ Τεράιγ κι ο Ροκαμβόλ στην Κωνσταντινούπολη η εκδοτική κίνηση οργιάζει.

Η μεγάλη στιγμή της αστυνομικής παραλογοτεχνίας δίνεται από τον Απόστολο Μαγγανάρη με την έκδοση της "ΜΑΣΚΑΣ" πρώτης περιόδου (1935-1938). Η πλατειά διάδοση της "ΜΑΣΚΑΣ" θα εύρει πλειάδα μιμητών, μέχρι την εμφάνιση του βιβλίου τσέπης. Όλη αυτή την ποικιλόμορφη θάλασσα εκδόσεων, τη διακρίνει πέρα από ελάχιστες εξαιρέσεις, η προχειρότητα σ' εμφάνιση και περιεχόμενο. Οι κακές μεταφράσεις "έδιναν κι έπαιρναν", ενώ ξένα ονόματα τα καπηλεύονταν ντόπιοι συγγραφείς, μ' αποτέλεσμα σήμερα να είναι αδύνατο ν' αποδοθεί η πατρότητα πολλών αστυνομικών έργων. Η πένα συγγραφέων, όπως οι Τσουκαλάς, Ρούτσος, Καμπούρης, Χάνος, Μπακόπουλος ήταν βαθιά επηρεασμένοι από το Αμερικανικό αστυνομικό φυλλάδιο.

Σταθμός στην εξέλιξη της Ελληνικής αστυνομικής παραλογοτεχνίας είναι ο Γιάννης Μαρής (Γιάννης Τσιριμώκος, 1918-1979). Ανέπτυξε το κοσμοπολίτικο αστυνομικό μυθιστόρημα. Η δράση του εξελίσσεται στους κύκλους της ανώτερης τάξης. Ήρωάς του ο αστυνόμος "Μπέκας". Τα μυθιστορήματά του έτυχαν αλλεπάλληλων εκδόσεων και πολλά γυρίστηκαν σε ταινίες. Το Έγκλημα στο Κολωνάκι" θεωρείται πια κλασσικό στο είδος.

Στα χνάρια του Μαρή κινήθηκαν ο Χρήστος Χαιρόπουλος, ο Νίκος Φώσκολος, ο Γιάννης Ιωαννίδης, Ανδρέας Μαρκάκης.

ΧΑΡΤΙΝΟΙ ΕΡΩΤΕΣ

Η συμμετοχή των ερωτικών ιστοριών (τις λένε και αισθηματικές) στον περιοδικό τύπο της μετεπαναστατικής Ελλάδας δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητη. Δεν θ' αργήσουν τα γυναικεία περιοδικά, που θα στοχεύουν αποκλειστικά στο γυναικείο αναγνωστικό κοινό. Πολύ δάκρυ θα πέσει για τη φουκαριάρα τη "Γενοβέφα" και την "Κασσιανή".

Κι ενώ στην Ευρώπη, ο αγώνας για γυναικεία χειραφέτηση παίρνει διάφορες μορφές, μέχρι και δυναμικής σύγκρουσης, κι ενώ από το 1886 ως το 1918 κυκλοφορεί εβδομαδιαία η φεμινιστική εφημερίδα "Εφημερίς των Κυριών" της Καλλιρόης Παρέν, η αστική τάξη διαμορφώνει και πολιτιστικά τις προδιαγραφές της. Δημιουργεί -κατ' επιλογή- στις γυναίκες τα "ιδανικά είδωλα" για τη θέση τους και τον έρωτα. Καθοδηγεί τη φυγή, από τα διάφορα γυναικεία αδιέξοδα, στα ανεκτά και πάντοτε μέσα στο σύστημα καλούπια. Φυλλάδια κι αυτοτελή περιοδικά που στοχεύουν τη γυναίκα είναι τόσο πολλά, που μετρημό δεν έχουν: Ελληνίς, Μπουκέτο, Η Εβδομάς, Ρομάντζο, Θησαυρός, Ζέφυρος, Διάβασέ με, Καρδιά, Τίφανυ, Νόρα, Άρλεκιν, είναι μόνο μερικοί τίτλοι που διεκδικούν για δεκαετίες την προτίμηση των αναγνωστριών.

Τα κέρδη της παραγωγής ερωτικής παραλογοτεχνίας ξεπερνούν κάθε πρόβλεψη. Επιτελεία συγγραφέων παραδίνουν στο κοινό τυποποιημένες ιστορίες, αλλάζοντας μόνο τον τόπο, τα ονόματα και τις ασχολίες των ηρώων.

Η κοινωνία κι οι θεσμοί της, η καθημερινή εκμετάλλευση ποτέ δεν αμφισβητούνται στις ερωτικές αυτές ιστορίες. Οι διέξοδοι που δίνονται, περνούν μέσα από τον έρωτα και το γάμο με κάποιον παραπάνω, με άμεση συνέπεια την κοινωνική άνοδο. Δεν υπάρχει η καθημερινότητα της ανεργίας και της λιτότητας, όλα ξεφεύγουν μπρος το όνειρο μιας πλούσιας αγκαλιάς. Δεν υπάρχουν άσκημοι ήρωες, όλοι τους είναι όμορφοι σαν Άγγελοι. Φυσικά η πλούσια αγκαλιά δεν είναι μια εύκολη κατάκτηση, οι ήρωες περνούν από χίλια κύματα, αλλά τελικά ο έρωτας θριαμβεύει. Μια γραμματέας ή μια νοσοκόμα, γίνονται -σαν την περίπτωση της Σταχτοπούτας- γυναίκες βιομηχάνων ή κτηματιών. Το παιδί του γκαράζ -τις περισσότερες φορές τα βράδια διαβάζει για να πάρει πτυχίο- τελικά εγκαθίσταται στην πλούσια βίλλα κάποιου ατίθασου και κακομαθημένου πλουσιοκόριτσου. Να ο δρόμος, να κι η ευκαιρία. Τώρα, αν δεν υπάρχουν πλούσιοι βιομήχανοι στον κύκλο σας, ε, σε κάποια παραθέριση δεν ξέρεις τι γίνεται. Στο κάτω-κάτω υπάρχει και η παραψυχολογία, για ονειρώδικες δικαιώσεις σε κόσμους άλλους. "Προσβλέπομεν και εις μίαν άλλην ζωήν".

Η "Γκόλφω" κι ο "Αγαπητικός της Βοσκοπούλας" όλο και περισσότερο, δεν έχουν περίγυρο διαβίωσης. Οι βάσεις για ένα ντόπιο σύγχρονο κοσμοπολίτικο, αστικό, ερωτικό μυθιστόρημα έχουν μπει. Πατέρας του ο Γρηγόριος Ξενόπουλος. Τα μυθιστορήματα του θα είναι εκείνα που θα σπάσουν την αποκλειστικότητα της "ΡΕΒΒΕΚΑΣ", της "ΑΓΝΩΣΤΗΣ", της "ΤΖΑΙΗΝ ΕΥΡ'. Εκείνη, όμως, από το ντόπιο καστ, που θ' αναδειχτεί και θ' αναδείξει το είδος, είναι η Ιωάννα Μπουκουβάλα-Αναγνώστου, που από τα 1939, θα παραδώσει στο γυναικείο κοινό, πάνω από 100 ερωτικά μυθιστορήματα. Αναμφισβήτητη βασίλισσα της ερωτικής παραλογοτεχνίας θα κινηθεί στην αρχή πάνω στα ξένα πρότυπα, για να ελληνικοποιήσει αργότερα τα έργα της σε περιεχόμενο και μορφή. Για πάρα πολλά χρόνια το όνομα της Ιωάννας Μπουκουβάλα- Αναγνώστου, ήταν το πιο αγαπητό στο γυναικείο αναγνωστικό κοινό. Μπουγάδα, παιδιά και φάμπρικα, ξεθώριαζαν μπροστά στους πονεμένους -πλην όμως- δικαιωμένους τελικά έρωτες. Οι τίτλοι των έργων της χαρακτηριστικοί, "Πληγωμένη αγάπη", "Αμάρτημα κι εξιλέωσις", "Στη σκιά μιας άλλης", "Ρίτα", "Μελίνα", Νάντια". Στα ίδια κανάλια έγραψαν πολλοί. Ο Χρήστος Χαιρόπουλος, ο Νίκος Φώσκολος, η Αννα Ρεβελτζή (Το σπίτι των Ανέμων).

Η πολιτιστική και πνευματική εκπόρνευση της γυναίκας, βρίσκεται σε κάθε πάγκο ή περίπτερο, προσιτή σε κάθε τσέπη. Η εποχή της "ΝΟΡΑΣ", η εποχή του "Μ' ένα ΑΡΛΕΚΙΝ ξεχνιέσαι" είναι η δική μας εποχή. Κάπου, όμως, στη φυγή, που μας διαγράφουν, έχουν λάθος υπολογίσει. Κάπου "μπάζει". Το μεροκάματο κι η αναδουλειά δε δίνουν πολλά περιθώρια φυγής. Προσγειώνουν. Η γυναίκα, ο λαός ολόκληρος θα επιβάλλουν τις δικές τους οριοθετήσεις και θα γράψουν τη δική τους "ερωτική ιστορία". Και σίγουρα θα είναι η πιο όμορφη ερωτική ιστορία του κόσμου.

ΟΠΟΥ ΣΤΑ ΛΗΣΤΡΙΚΑ ΦΥΛΛΑΔΙΑ Ο ΝΤΑΒΕΛΗΣ ΚΙ Ο ΚΑΚΑΡΑΠΗΣ ΒΡΙΣΚΟΥΝ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ ΛΗΜΕΡΙ

Το 1895 ο Αρ. Κυριάκος εκδίδει την "Ιστορία του Νταβέλη". Δίνεται ώθηση στην ηρωικοποίηση της ληστοκρατίας και οι λαϊκές εκδόσεις επηρεάζονται άμεσα.

Η ληστοκρατία, πρόβλημα κοινωνικό στην πραγματικότητα της μετεπαναστατικής Ελλάδας, συνδέεται άμεσα με την τύχη των αγωνιστών του '21, τη Βαυαροκρατία και τη διανομή της γης. Μπρος στη φυσική εξόντωση, αναβιώνει ο τόσο κοντινός και τόσο γνωστός δρόμος των αρματολών και των κλεφτών, σαν αυθόρμητη λύση επιβίωσης και αντίστασης. Η δημοτική ποίηση ανέβασε τους ληστές σε επίπεδο Καπεταναίων της επανάστασης, ο δε Κολοκοτρώνης δημόσια χαρακτήρισε τον Νταβέλη "κλέφτη κι αρματολό".

"Μας πήρε η μέρα κι η Αυγή

Χρήστο Νταβέλη αρχιληστή.

Μας πήρε μεσημέρι

Κακαράπη και Νταβέλη

Και που θα λημεριάσουμε

Νταβέλη θα μας πιάσουνε.

Που θα στήσουμε λημέρι

Κακαράπη και Νταβέλη."

Η ληστρική παραλογοτεχνία είχε όλα τα στοιχεία για να προσελκύσει τις λαϊκές μάζες. Συνέχεια των βουκολικών κωμειδυλλίων, έδινε διέξοδο στις πιο κρυφές επιθυμίες κοινωνικής εκδίκησης του αναγνώστη. Πόνταρε στη λαϊκή μνήμη των απελευθερωτικών αγώνων και στη ντόπια πολιτική κατάσταση, που η εξάρτηση την έσπρωχνε από τη μια εθνική περιπέτεια στην άλλη και κρατούσε το λαό στην "έσχατη ένδεια". Η ταύτιση αναγνώστη-ήρωα ήταν συνάμα και η ικανοποίηση πολλών "μαγεμένων".

Δεν έμεινε ληστής που να μην μυθιστοριματοποιήθηκε. Καμιά ευκαιρία δεν πήγε χαμένη για φανταστικούς ήρωες της φουστανέλας.

Ο "Δράκουλας" του Μπραμ Στόουκερ δημοσιεύεται με τον τίτλο "Καπετάν Βρυκόλακας". Το 1929 ο Γ. Τσουκαλάς μας παρουσιάζει την Ελληνική εκδοχή με τον ίδιο τίτλο. Ο "Αόρατος άνθρωπος" του Ουέλς βάζει φουστανέλες, γίνεται ήρωας του Τσουκαλά και αλωνίζει τους μυστικούς διαδρόμους και τα υπόγεια του Αλή Πασά.

Πατέρας των ληστρικών θεωρείται ο Αρ. Κυριάκος (1861-1921). Οι ήρωές του ήταν, κυρία, ιστορικά πρόσωπα, σ' αντίθεση με τον άλλο μεγάλο του είδους, Γιώργο Τσουκαλά (1903-1974) που είχε μεταφυσικές ανησυχίες. Στη ληστρική παραλογοτεχνία σταδιοδρόμησαν ακόμη ο Ηλίας Οικονομόπουλος, ο Παύλος Αργυρός, ο Γιάννης Σκουτερόπουλος και "μύριοι όσοι"...

Το ληστρικό μυθιστόρημα συγκέντρωνε την περιπέτεια, το μυστήριο και τον έρωτα. Τρομεροί για τους εχθρούς οι Αρχιληστές, υποστήριζαν τη φτωχολογιά και βολόδερναν από ρομαντικούς έρωτες. Φυσικά δεν έλειψαν και σελίδες αποτρόπαιων εγκλημάτων, ακόμη και σε άμαχους, αλλά δεν είναι αυτό το στοιχείο που διακρίνει τη ληστρική παραλογοτεχνία. Κύριο χαρακτηριστικό της, η ταύτιση φυγής κι εκδίκησης. Σήμερα οι παλιές εκδόσεις των ληστρικών, έγιναν ήδη συλλεκτικά κι οι τιμές τους καθόλου ευκαταφρόνητες. Ποιος να το περίμενε, όταν διαβάζοντας το φύλλο το πετούσε όπου να ήταν.

Γίνανε οι ληστές ακόμη Καραγκιόζης, Κινηματογράφος, Θέατρο, τηλεόραση. Όπως φαίνεται, ο Νταβέλης που ο λαός τον ζητωκραύγαζε, όταν έσωσε το λαϊκό φιλότιμο, βάζοντάς τα με τους Γάλλους ιμπεριαλιστές του αποκλεισμού και τα Οθωνικά τσανάκια τους, ε... αυτός ο Νταβέλης δε χρειάζεται πια να ψάχνει για λημέρι.

ΟΠΟΥ ΟΙ ΙΠΠΟΤΕΣ, ΟΙ ΚΟΥΡΣΑΡΟΙ ΟΙ ΚΑΟΥ-ΜΠΟΥΣ ΓΕΜΙΖΟΥΝ ΤΟΥΣ ΜΠΑΚΟΥΣ, ΣΤΟ ΠΑΖΑΡΙ ΤΗΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΑΣ

Στην εποχή του μεσοπολέμου κορυφώνεται η διάδοση φυλλαδίων περιπέτειας. Ξένες μεταφράσεις στην αρχή Ελληνικό παραλογοτεχνικό καστ, στυλ Τσουκαλά, αργότερα.

Από τα έκπληκτα μάτια των αναγνωστών, περνούν "χώρες μαγικές κι ονειρεμένες", ήρωες απίθανοι στην υπηρεσία της φαντασίας. Κουρσάροι κάθε απόχρωσης. Κόκκινοι, Μαύροι, Χρυσοί. Ανίκητοι γιοι και κόρες κουρσάρων σαν τη "Μυρτίλλα την κόρη του Χρυσού Διαβόλου". Ιππότες με σπαθιά που σκίζουν κορμιά και γυναικείες καρδιές. Ο "Ντ' Αρντανιάν", ο "Μπαρταλιάν", ο "Λοχαγός Φάντασμα", ο "Ραγκαστέν", ο "Λαγκαστέρ". Αγνές παρθένες, που, αφού, περάσουν από "μαύρα κύματα", αράζουν στο απάνεμο λιμάνι κάποιας αγκαλιάς (πάντοτε οικονομικά καλοστεκούμενες). Ακόμη... Πύργοι Αίματος, Γέφυρες των στεναγμών, Μυστήρια... πόλεων, Μυστήρια... ζούγκλας. Ένα οδοιπορικό ανάμεσα στα χρόνια που έφυγαν, από τους ωκεανούς στα σύνορα του Τέξας, από το Λονδίνο του Λόρδου Κλέυστοκ, στη ζούγκλα του Ταρζάν.

Οι "γιαλαντζί" Έλληνες Βασιλείς της ζούγκλας τελειωμό δεν έχουν. Από τον Έλληνα Ταρζάν του Τσουκαλά, στον Γκαούρ-Ταρζάν του Ν. Ρούτσου. Κι ανάμεσα... Τάργκα, Μικρός ταρζάν, Κι-Γκορ, Σήνα, κι η Ταρζανολαγνεία δεν έχει τέλος.

Στο παραλογοτεχνικό παζάρι της περιπέτειας εισβάλλουν ο ΖΟΡΡΟ, οι "καουμπόυδες", όπως τους λέγαμε, Γερόλυκος, Τομ Μιξ, Γεράκι, διάφοροι "κόκκινοι", "μαύροι" Κουρσάροι και στη δεκαετία του '50 με την εμφάνιση του βιβλίου τσέπης, αναπτύσσεται κι η πολεμική περιπέτεια κι η κατασκοπεία με κύριους εκπροσώπους τον Ν. Μαρκάκη και τον Γιάννη Β. Ιωαννίδη.

Πολλές οι μορφές παραλογοτεχνίας περιπέτειας κι αδύνατο σ' αυτή τη δουλειά, να πιαστούν συνολικά και μεθοδικά. Έπειτα είναι, ότι σ' ένα τέτοιο εκδοτικό παραφιλολογικό οργασμό, πράγματι δεν ξέρει τι να πρωτοσυμμαζέψει κανείς. Αν επιχειρούσε κάτι τέτοιο σίγουρα θα ζούσε μια περιπέτεια ανάλογη και εξίσου ενδιαφέρουσα, μ' αυτές που φιγουράρουν κατά διαστήματα στους πάγκους των περιπτέρων.

ΟΠΟΥ Ο ΠΑΙΔΟΚΟΣΜΟΣ "ΜΑΘΑΙΝΕΙ" ΙΣΤΟΡΙΑ ΑΠΟ ΤΟ "ΜΙΚΡΟ ΗΡΩΑ"

Στο παιδικό αναγνωστικό κοινό, από πολύ νωρίς ακόμη, απευθύνονταν περιοδικά και φυλλάδια. Από τις παιδικές σελίδες κάποιου περιοδικού ποικίλης ύλης, στο τεύχος και το βιβλίο τσέπης.

Η τροφοδότηση όλων αυτών, κινήθηκε στα όρια της ηθικής διαπαιδαγώγησης της μέσης αστικής οικογένειας. Πέρα από ελάχιστες περιπτώσεις προγενέστερες του 1950, χρησιμοποιήθηκαν την εποχή αυτή, χρυσή εποχή του παιδικού φυλλαδίου κύρια για να αποπροσανατολίσουν τα Ελληνόπουλα από τα προβλήματα που ξεπήδαγαν από την Κατοχή και τον Εμφύλιο και για να πλασάρουν ένα ξενόφερτο τρόπο σκέψης, μια αντιδραστική κουλτούρα που ξεπήδαγε από τις Αμερικάνικες προδιαγραφές.

Αν το καλοεξετάσει κανείς, η διαστρέβλωση της ιστορικής πραγματικότητας και το θάψιμο των αγώνων του λαού μας, ήταν η βάση γιο τον πολιτισμό της Coca-Cola. Το 1952 ο Στ. Ανεμοδουράς εκδίδει σε τεύχη συνέχειας το "Μικρό Ήρωα". Πρόδρομος του "Μικρού Ήρωα" ο "Πιτσιρίκος" του Γιάννη Μπακόπουλου. Ο "Πιτσιρίκος" ξεπήδησε από τη φιγούρα του Κατοχικού σαλταδόρου, των παιδιών της σχάρας της Ομόνοιας. Ο "Πιτσιρίκος" και σαν πνεύμα και σα φιγούρα, ξεπήδαγε μέσα από πραγματικές καταστάσεις κι αυτό του προσέδιδε μια κάποια αληθοφάνεια. Ο "Μικρός Ήρωας", ο Γιώργος Θαλάσσης και η παρέα του, η Κατερίνα, η Καραγκιοζίστικη φιγούρα του Σπίθα κι οι εκάστοτε κολλητοί τους (Ζουζούνι, Διαβολάκος και πάει λέγοντας), κάτω από τις διαταγές του Αγγλικού Στρατηγείου Μέσης Ανατολής, κατατροπώνουν κάθε μορφής κατακτητές σε χίλιες δυο συγκρούσεις.

Εντυπωσιάζει ο εξωραϊσμός των λαϊκών αγώνων, της αντίστασης, που μπορεί κανείς να χαρακτηρίσει την παρουσία τους ως και ανύπαρκτη.

Η επιτυχία του "Μικρού Ήρωα" γέννησε τους "Μικρούς Ταρζάν", "Μικρούς Ζορρό", "Μικρούς Μπουρλοτιέρηδες", "Μικρούς φαντομάδες", "Μικρούς κάου-μπόυς", "Μικρούς ινδιάνους", μικροί να ήτανε... κι ό,τι θέλει ας ήτανε, λεφτά πάντως έφερναν.'

Το 1950 πάλι ο Στ. Ανεμοδουράς, πάντα κατά τα αμερικάνικα πρότυπα εμφανίζει τον "Υπεράνθρωπο" και την παρέα του Ελ Γκρέκο, Αστραπή, Τσιπιτσούπ να αντιμετωπίζουν.... "χωρίς σχόλια"… "τέρατα και σημεία".

Έλληνες υπεράνθρωποι, Έλληνες ντετέκτιβ, Έλληνες Ταρζάν, Έλληνες ήρωες των γηπέδων της Βραζιλίας.

"Τζων Γκρηκ", "Γκρέκο", "Δεκατρία", "Λάσο", "Μυστήριο", "Μάσκα", "Μασκούλα", "Μπλεκ", "Κατερίνα", "Μανίνα" μια παρέλαση χωρίς τέλος κι αρχή θα έλεγε κανείς.

Πράγματι, η παράθεση τευχών δεν εξαντλείται εδώ. Τα παιδικά τεύχη, των χρόνων που πέρασαν, η παιδική αυτή παραλογοτεχνία, βάζει πολλά ερωτήματα.

Το κυριότερο είναι, μέχρι πότε όλοι εμείς, που μεγαλώσαμε με το "Μικρό Ήρωα" και τον "Υπεράνθρωπο", θα βλέπουμε τα παιδιά μας να μεγαλώνουν με το Μίκυ Μάους, τον Μπλεκ και το Σούπερμαν;