Μάης του ‘36. 80 χρόνια από την εργατολαϊκή εξέγερση στη Θεσσαλονίκη

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 778, στις 14/5/2016

Οι πρώτες μέρες του Μάη του ‘36 βρίσκουν το λαό της Θεσσαλονίκης στους δρόμους. Οι καπνεργάτες απεργούν εδώ και μέρες. Σταδιακά μπαίνουν στην απεργία κι άλλοι εργαζόμενοι. Στις 9 Μάη εξελίσσεται μια πραγματική εξέγερση σε μια στρατοκρατούμενη πόλη. Η χωροφυλακή αδυνατεί να την καταστείλει, ο στρατός της πόλης δεν υπακούει στις διαταγές και αρνείται να χτυπήσει τους απεργούς.

Πριν από το ‘36

Η περίοδος του μεσοπολέμου στην Ελλάδα χαρακτηρίζεται από έντονες πολιτικές διεργασίες σε όλα τα επίπεδα. Το εργατικό κίνημα, μπολιασμένο με τις κομμουνιστικές ιδέες, εμπνευσμένο από τη μεγάλη σοσιαλιστική νίκη των Μπολσεβίκων στη Ρωσία και την εδραίωση του πρώτου εργατικού κράτους στον κόσμο, οργανώνεται και διεκδικεί. Η βιομηχανική ανάπτυξη στα μεγάλα αστικά κέντρα συνοδεύτηκε από μια αντίστοιχη άνδρωση του απεργιακού κινήματος. Εκατοντάδες χιλιάδες εργατών κινητοποιούνται κάθε χρόνο και οι απεργίες καταλήγουν σχεδόν πάντα σε άγριες συγκρούσεις με την αστυνομία και με νεκρούς σε αρκετές περιπτώσεις.

Η κρίση του ‘29 κατέδειξε όλη τη σαπίλα που κυριαρχούσε στο αστικό πολιτικό σύστημα. Η απάντηση της ελληνικής αστικής τάξης -όπως και άλλων χωρών- ήταν η άνοδος του φασισμού και η προσπάθεια επιβολής αντιδημοκρατικών και δικτατορικών καθεστώτων μέσω πραξικοπημάτων (αποτυχημένο πραξικόπημα Πλαστήρα το 1933, κίνημα Βενιζέλου 1^ης Μάρτη 1935, πραξικόπημα Κονδύλη με επαναφορά μοναρχίας και στρατιωτικό νόμο το 1935, Μεταξάς 1936).

Πώς φτάσαμε στην εξέγερση

Οι εκλογές της 26^ης του Γενάρη του 1936 δεν έδωσαν απόλυτη πλειοψηφία σε κανένα κόμμα. Το Λαϊκό Κόμμα πήρε 143 έδρες, οι Φιλελεύθεροι (Βενιζέλος) 142 έδρες, και το Παλλαϊκό Μέτωπο (ΚΚΕ - Αγροτικό Κόμμα) 15 έδρες. Η αδυναμία εκλογής κυβέρνησης κατέστησε το Παλλαϊκό Μέτωπο ρυθμιστή των εξελίξεων. Υπήρξε μια προσπάθεια να σχηματιστεί κυβέρνηση μεταξύ Παλαϊκού Μετώπου (Στ. Σκλάβαινας) και Φιλελευθέρων (Θ. Σοφούλης) με βασικές προϋποθέσεις από τη μεριά του Παλλαϊκού Μετώπου την κατάργηση του «Ιδιωνύμου», την πολιτική αμνηστία όλων των πολιτικών κρατουμένων και εξόριστων, την εφαρμογή της Κοινωνικής Ασφάλισης κ.α. Οι Φιλελεύθεροι δε δέχτηκαν και ο βασιλιάς όρισε νέα υπηρεσιακή κυβέρνηση με αντιπρόεδρο και υπουργό στρατιωτικών τον Ι. Μεταξά.

Σύντομα όμως, μετά το θάνατο του υπηρεσιακού πρωθυπουργού Δεμερτζή, ο βασιλιάς ορκίζει πρωθυπουργό τον Μεταξά και το Λαϊκό κόμμα σε συνεργασία με τους Φιλελεύθερους δίνουν ψήφο εμπιστοσύνης. Για την ελληνική αστική τάξη και τους Άγγλους προστάτες της αυτή ήταν η πιο ευνοϊκή εξέλιξη. Ήταν ολοφάνερο ότι το πολιτικό σύστημα όδευε προς μια ανοιχτή δικτατορία που θα έβαζε φρένο στην άνοδο του εργατικού - επαναστατικού κινήματος.

Τα γεγονότα του Μάη

Στη Θεσσαλονίκη διοργανώνεται στις 29 Απρίλη από τους καπνεργάτες μεγάλη απεργία. 12 χιλιάδες εργάτες της πόλης απαιτούν αύξηση στο μεροκάματο και καλύτερες συνθήκες δουλειάς. Εκλέγουν κεντρική επιτροπή αγώνα και πραγματοποιούν παράσταση διαμαρτυρίας στο Διοικητήριο.

Την επομένη (30 Απρίλη) απεργούν όλα τα καπνεργατικά κέντρα στη βόρεια Ελλάδα αλλά και σε άλλες πόλεις της χώρας.

Την Πρωτομαγιά πραγματοποιούνται μεγάλες εργατικές συγκεντρώσεις στο Σέιχ Σου και στο Μπεχτσινάρ.

Στις 2 και 3 Μάη η αστυνομία μαζί με παρακρατικούς μέλη της Ε.Ε.Ε. επιτίθενται στις απεργιακές φρουρές.

Στις 4 Μάη γίνεται η πρώτη μεγάλη σύγκρουση με την αστυνομία. Πραγματοποιείται μεγάλη συγκέντρωση στα γραφεία της καπνεργατικής ομοσπονδίας και οι εργάτες βαδίζουν προς το τηλεγραφείο για να στείλουν ψήφισμα στην κυβέρνηση. Καταφέρνουν να σπάσουν τους απανωτούς αστυνομικούς κλοιούς μετά από πολύωρες μάχες. Αμέσως μετά ξεκινάνε απεργίες συμπαράστασης από πολλούς εργαζόμενους άλλων κλάδων και όχι μόνο της Θεσσαλονίκης.

Στις 5 Μάη απεργούν οι κλωστοϋφαντουργοί, οι χαρτεργάτες, οι τσαγκαράδες κ.α.

Στις 6 Μάη οι συγκρούσεις ήταν γενικευμένες. Η πόλη είχε μετατραπεί σε πεδίο μάχης. Η αστυνομία χτυπούσε αδιακρίτως άντρες, γυναίκες ακόμη και μικρά παιδιά. Μέχρι και οπλισμένα μέλη παρακρατικών και φασιστικών οργανώσεων πυροβολούσαν εναντίον των εργατών.

Στις 7 Μάη δεκάδες εργατικές ομοσπονδίες και εργατικά κέντρα από όλη τη χώρα προειδοποιούν με απεργία αν δεν ικανοποιηθούν τα αιτήματα των καπνεργατών.

Στις 8 Μάη κηρύσσεται πανεργατική απεργία. Η κυβέρνηση δίνει εντολή στην αστυνομία να επιτεθεί με μανία στους εργάτες. Όλη η οδός Εγνατία από το Βαρδάρι μέχρι την Αριστοτέλους γίνεται πεδίο μάχης. Χιλιάδες εργάτες κατευθύνονται στο Διοικητήριο σπάζοντας τα μπλόκα της αστυνομίας και στήνοντας οδοφράγματα. Ακόμα περισσότερος κόσμος κατεβαίνει από τις φτωχογειτονιές της πόλης για συμπαράσταση. Οι συγκρούσεις διαρκούν ώρες και οι τραυματίες είναι δεκάδες. Ο στρατός παίρνει εντολή να πυροβολήσει τους εργάτες αλλά οι φαντάροι αρνούνται. Πάνω από 100 συνελήφθησαν και δεκάδες τραυματίστηκαν.

Αξίζει να δούμε πώς περιγράφει ο Ριζοσπάστης της 9/5/1936 (σελ. 1 και 3) τα γεγονότα της 8 Μάη: «…Ξετυλίχτηκαν τότε σκηνές πραγματικού ηρωισμού των διαδηλωτών. Οι γυναίκες ρίχνονταν χάμω και τσαλαπατιώνταν, τους σκίζανε τα ρούχα και τις χτυπούσαν με τα σπαθιά και τους υποκοπάνους, που δεν πάψανε ν' ανεβοκατεβαίνουνε πάνω στους διαδηλωτές, ενώ οι σφαίρες σφυρίζανε παντού. Οι διαδηλωτές αμύνονταν ηρωικά, απελευθέρωναν συναδέλφους τους και αποκρούανε τις επιθέσεις. Μερικοί αρπάξανε από τους χωροφύλακες 2 όπλα και τα κάνανε συντρίμμια. Μια εργάτρια τραυμάτισε με τούβλο και έριξε χάμω έναν αστυνομικό, ενώ άλλοι τραβούσαν τα όπλα από τους χωροφύλακες, συγκρούονταν στήθος προς στήθος με αυτούς και χρησιμοποιούσαν για όπλα τις πέτρες. Από τα παράθυρα των σπιτιών και τα πατάρια των μαγαζιών, οι κάτοικοι και οι εργάτες ζητωκραύγαζαν υπέρ των διαδηλωτών και ρίχνανε πέτρες, γλάστρες και ό,τι άλλο βρίσκανε ενάντια στους χωροφύλακες».

Στις 9 Μάη οι συγκρούσεις γενικεύονται. Η κυβέρνηση επιστρατεύει τους σιδηροδρομικούς και τροχιοδρομικούς που είχαν κηρύξει κι αυτοί απεργία και στέλνει περίπολα σε όλο το κέντρο. Δεκάδες κλάδοι επαγγελματιών σταματούν τη δουλειά και κατεβαίνουν για συμπαράσταση στις διαδηλώσεις παρά την απαγόρευση κυκλοφορίας. Η απεργία μετατρέπεται σε παλλαϊκή εξέγερση. Οι εργάτες συγκρούονται ξανά με την αστυνομία, αποκρούοντας πολλές επιθέσεις ένοπλων αστυνομικών. Η αστυνομία πυροβολεί σκοτώνοντας πολλούς εργάτες. Επίσημα οι νεκροί είναι 12: Τάσος Τούσης, Β. Σταύρου, Ιντο Σενόρ, Γ. Πανόπουλος, Αγλαμίδης, Σαλβατόρ Ματαράσο, Δημ. Λαϊλάνης, Σ. Διαμαντόπουλος, Γιάννης Πιτάρης, Ευθύμης Μάνος, Μανώλης Ζαχαρίου, Αναστασία Καρανικόλα. Ο Ριζοσπάστης στην έκτακτη έκδοση της ίδιας μέρας αναφέρει 30 νεκρούς. Πρώτος που πέφτει νεκρός ήταν ο Τάσος Τούσης, οδηγός που έμελε να γίνει το σύμβολο του αγώνα των εργατών του Μάη του ‘36. Ο Τούσης πυροβολήθηκε στο κεφάλι, βρισκόμενους μαζί με άλλους εργάτες στην οδό Συγγρού μπροστά στο ξενοδοχείο «Μητρόπολις». Οι συνάδελφοι του Τούση μεταφέρουν το νεκρό σώμα του πάνω στη πόρτα μέχρι το Διοικητήριο.

Ιστορική θα γίνει πλέον η εικόνα του νεκρού Τούση με τη μητέρα του γονατιστή να σπαράζει. Η εικόνα αυτή θα εμπνεύσει και το Γ. Ρίτσο για να γράψει τον «Επιτάφιο».

Η λαϊκή οργή είναι τέτοια που οι χωροφύλακες αναγκάζονται να κλειστούν μέσα στα αστυνομικά τμήματα. Ο λαός της πόλης καταλαμβάνει όλο το κέντρο.

Το απόγευμα της ίδιας μέρας πραγματοποιείται νέα συγκέντρωση και το πλήθος απαιτεί την παραίτηση της κυβέρνησης, τη σύλληψη του διευθυντή της αστυνομία Ντάκου και την απελευθέρωση των συλληφθέντων εργατών. Πανικόβλητη η κυβέρνηση Μεταξά, για να καταστείλει την εξέγερση, αποφασίζει να στείλει ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις από τη Λάρισα καθώς και πολεμικά πλοία στο λιμάνι με τα κανόνια στραμμένα προς την πόλη.

Στις 10 Μάη, στην κηδεία των θυμάτων, δεκάδες χιλιάδες κατεβαίνουν ξανά στους δρόμους να αποχαιρετίσουν τους εργάτες που θυσιάστηκαν.

Μετά την εξέγερση

Το επόμενο διάστημα εκατοντάδες ηγέτες εργατικών σωματείων θα συλληφθούν και θα εξοριστούν. Όμως η κυβέρνηση και οι εργοδότες αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν και να δεχτούν πολλά από τα αιτήματα των εργατών. Ακόμα και μετά την επιβολή της δικτατορίας της 4^ης Αυγούστου ο Μεταξάς αναγκάστηκε να καθιερώσει την Κοινωνική Ασφάλιση και να εφαρμόσει το οκτάωρο. Οι θυσία των εργατών του Μάη δεν πήγε χαμένη.

Με απόφαση της ΚΕ του ΚΚΕ στις 17 Μάη του 1936 τονίζεται ότι: «Τα γεγονότα της Θεσσαλονίκης και το παλλαϊκό ξεσήκωμα, που ακολούθησε, αποτέλεσαν μια ανώτερη μορφή της επαναστατικής πάλης του Λαού και ανοίγουν καινούργιους δρόμους στο απελευθερωτικό, λαϊκό δημοκρατικό κίνημα στην Ελλάδα. Ο εργαζόμενος Λαός μοναδικός κυρίαρχος και το πιο πολύτιμο εθνικό κεφάλαιο με καινούργια ορμή και αποφασιστικότητα, επεμβαίνει στην πολιτική ζωή της χώρας για να δώσει τη δική του σφραγίδα στο παραπέρα ξετύλιγμά της». («Το ΚΚΕ, επίσημα κείμενα», τ. 4^ος, σελ. 370-371)

Βιβλιογραφία

1. Βασίλης Τζανακάρης, «Τότε που ξημέρωνε σκοτάδι. Η άγνωστη Ελλάδα του 1936», εκδ. Καστανιώτη

2. Μαρίκα Μπόχαλη - Τούση, «Τάσος Τούσης. Ο θάνατος ενός ήρωα για τα δικαιώματα των εργαζομένων», εκδ. Εγνατία

3. Γιάννης Ανδρικόπουλος, «Οι ρίζες του ελληνικού φασισμού», εκδ. Διογένης

4. Σπύρος Λιναρδάτος, «Πώς φτάσαμε στην 4^η Αυγούστου», εκδ. Θεμέλιο

5. Τάσος Βουρνάς, «Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας 1909-1940», εκδ. Τολίδη

6. Γιάννης Ρίτσος, «Επιτάφιος», εκδόσεις Κέδρος

7. «Το ΚΚΕ, επίσημα κείμενα», τ. 4^ος, εκδ. Σύγχρονη Εποχή

8. Φ. Γρηγοριάδης, «Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας», τ. 4^ος , εκδ. Κεδρηνός και Νεόκοσμος

9. Βασίλης Τσιράκης, «Τα χρόνια ανάμεσα» εκδ. Τόπος

10.Εφημερίδα «Ριζοσπάστης» 9/5/1936 και 10/5/1936