Μάης ‘68. Μια αναδρομή στη θυελλώδη περίοδο του Μάη

του Γιάννη Βάρλα

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Έναυσμα» το 1998 με αφορμή τα 30 χρόνια από την εξέγερση του Μάη του ’68 στη Γαλλία

Η δεκαετία

Η δεκαετία του '60 ήταν, από τη μια πλευρά, η περίοδος του εκφυλισμού του παλιού αριστερού και κομμουνιστικού κινήματος και της στροφής του προς τα δεξιά ("ειρηνικό πέρασμα στο σοσιαλισμό", κοινοβουλευτικές αυταπάτες, στήριξη της σοσιαλδημοκρατίας και πολιτική "ουράς"). Ήταν η περίοδος της παλινόρθωσης στη Σοβιετική Ένωση και τις άλλες ανατολικές χώρες, μιας νέας αστικής τάξης (παράλληλα με τις θεωρίες για "ειρηνική συνύπαρξη" με τον ιμπεριαλισμό). Από την άλλη πλευρά, χαρακτηρίστηκε από σημαντικά επαναστατικά γεγονότα, κινήσεις μαζών και αγώνες σε όλες σχεδόν τις γωνιές της γης. Από την καρδιά της Ευρώπης μέχρι τις "ζώνες των θυελλών". Από τη μακρινή Κίνα και μέχρι τις ίδιες τις ΗΠΑ.

Είναι η περίοδος των ηρωικών αντάρτικων εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική. Του ηρωικού αγώνα του λαού του Βιετνάμ και των άλλων λαών της Ινδοκίνας που κατέληξε στην παταγώδη ήττα του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού. Της νίκης των αντιαποικιακών κινημάτων και της κρατικής ανεξαρτησίας των περισσοτέρων χωρών της Αφρικής που άλλαξε το χάρτη αυτής της ηπείρου. Της δράσης του Τσε Γκεβάρα. Της απαρχής του παλαιστινιακού κινήματος και της αφύπνισης του αραβικού έθνους. Της Μεγάλης Προλεταριακής Πολιτιστικής Επανάστασης στη Λαϊκή Κίνα, που ενέπνευσε, επέδρασε, κινητοποίησε, άνοιξε ορίζοντες και προβληματισμούς.

Ο Μάης του '68 στη Γαλλία, μια πραγματική επαναστατική θύελλα κινητοποιήσεων φοιτητών, μαθητών, εργατών ακόμα και αγροτών και διανοουμένων αποτέλεσε ένα απ’ τα σημαντικότερα πολιτικά συμβάντα αυτής της δεκαετίας στην Ευρώπη (μαζί με τον "ιταλικό Μάη" και τα κινήματα στη Γερμανία). Αποτέλεσε απόπειρα ανατροπής στα πρόσφατα χρόνια. Παρακαταθήκη. Παράδειγμα. Αντικείμενο "μελέτης" από φίλους και εχθρούς: για να εντοπιστούν οι αδυναμίες του (από τους πρώτους) ή για να "διδαχθούν" (οι δεύτεροι) και να τον κάνουν ανώδυνο.

Γαλλία, Μάης-Ιούνης 1968

Οι χρονιές πριν το '68 στη Γαλλία δεν ήταν ήσυχες.

-Παράλληλα με τον αγώνα του λαού της Αλγερίας για ανεξαρτησία από τη γαλλική κυριαρχία, ένα έντονο κίνημα αλληλεγγύης στον αλγερινό λαό γεννιέται μέσα στην ιμπεριαλιστική Γαλλία. Διανοούμενοι και φοιτητές τάσσονται υπέρ της αλγερινής ανεξαρτησίας ενώ δραστηριοποιούνται και οι αντίθετες δυνάμεις (όπως η φασιστική ΟΑS). Τον Οκτώβρη του '61 Αλγερινοί διαδηλώνουν στο Παρίσι. Η αστυνομία διαλύει τη διαδήλωση και δολοφονεί 400 άτομα (εκδοχή του ΕΑΜ Αλγερίας, για 140 μιλούσε η αστυνομία).

-Διεργασίες στο εσωτερικό του "Κ"Κ Γαλλίας και ιδιαίτερα στη νεολαία του. Οι τάσεις που διαμορφώνονται είναι: οι "ορθόδοξοι" (φιλοσοβιετικοί), οι "ιταλοί" (ευρωκομουνιστές) και οι "αριστεροί" (που στην πλειοψηφία τους θα διαγραφούν, με συμμαχία πολλές φορές των δύο προηγουμένων). Στις προεδρικές του '65 το "Κ"ΚΓ στηρίζει τον Μιτεράν που ωστόσο ηττάται από τον Ντε Γκωλ.

-Αναπτύσσεται το κίνημα ενάντια στην ιμπεριαλιστική επέμβαση των αμερικάνων στο Βιετνάμ. Με πρωτοβουλία αγωνιστών της εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς ιδρύονται ή Εθνική Επιτροπή για το Βιετνάμ και οι Επιτροπές Βάσης Βιετνάμ.

Ωστόσο αυτό που πυροδότησε τη μετέπειτα εξέγερση δεν ήταν τα εξωτερικά στοιχεία (αλληλεγγύης). Αυτά τη συμπλήρωναν και την ενίσχυαν. Ήδη οι εργατικές μάζες και οι φοιτητές βρίσκονται σε αναβρασμό και δυσφορία. Για την καταπίεση, την εξαθλίωση, την ανεργία.

Την άνοιξη του '67 οι φοιτητές του πανεπιστημίου της Ναντέρ εξεγείρονται. Το σύστημα προσπαθώντας να αντιμετωπίσει τη μαζικοποίηση της παιδείας και πιθανούς αγώνες λόγω των προβλημάτων που γεννιούνται σχεδίασε το πανεπιστήμιο με "νέες" προδιαγραφές: απομονωμένο, μακριά από το κέντρο της πόλης, αυταρχικά οργανωμένο, με ποινικοποίηση της πολιτικής δράσης αλλά και των ίδιων των σχέσεων των φοιτητών. Ένα "πανεπιστήμιο στρατώνας". Αντί όμως για την πειθάρχηση ήρθε η εξέγερση....

Με το μπάσιμο του '68 η αστυνομία συλλαμβάνει φοιτητές και μαθητές επειδή προέβαιναν σε "βίαιες" πράξεις διαμαρτυρίας για τον πόλεμο στο Βιετνάμ. Ακολουθεί κατάληψη του διοικητικού κτιρίου του πανεπιστημίου της Ναντέρ με αφορμή τις συλλήψεις και η ίδρυση του "Κινήματος της 22 του Μάρτη" του μετέπειτα ανανήψαντα Κον Μπεντίτ. Άλλες δυνάμεις που αρχίζουν να δραστηριοποιούνται είναι η Κομμουνιστική Επαναστατική Νεολαία (τροτσκιστές) και η Ένωση Κομμουνιστικής Νεολαίας της Γαλλίας (μαρξιστική - λενινιστική).

Στους μαθητές, από την άλλη, αρχίζει έντονος αναβρασμός. Κύρια στοιχεία η διεκδίκηση ελευθερίας πολιτικής δράσης και η αντίθεση στην ταξική παιδεία. Ιδρύονται οι Επιτροπές Δράσης Λυκείων.

Τον Απρίλη του '68 η αστυνομία επεμβαίνει στο πανεπιστήμιο της Τουλούζης. Στη Ναντέρ αποδοκιμάζεται ο Πιέρ Ζυκέν ("Κ"ΚΓ).

Στις 30 Απρίλη το πανεπιστήμιο της Ναντέρ κλείνει και οι διωκόμενοι καταφεύγουν στη Σορβόννη.

Στις 3 του Μάη η αστυνομία μπαίνει στη Σορβόννη, οι φοιτητές διώχνονται, στήνονται οδοφράγματα και ακολουθούν ολονύχτιες συγκρούσεις. Συλλαμβάνονται περίπου 600 άτομα. Οι σύλλογοι των φοιτητών καλούν σε αποχή από τα μαθήματα ενώ κομμάτι των πανεπιστημιακών σε απεργία.

Η Εθνική Ένωση Σπουδαστών Γαλλίας καλεί σε διαδήλωση για τις 6 του Μάη. Την πλαισιώνουν καθηγητές και μαθητές Λυκείων. Καταλήγει σε σκληρές συγκρούσεις με τα πρωτοεμφανιζόμενα ΜΑΤ-CRS (Δημοκρατικά (sic) Σώματα Ασφαλείας) στο Καρτιέ Λατέν. 150 τραυματίες, 422 συλλήψεις. Ταυτόχρονα πάμπολλες διαδηλώσεις σε μια σειρά επαρχιακών πόλεων.

Στις 7 Μάη, νέα διαδήλωση, με σημαίες και υπό τους ήχους της "Διεθνούς" (και στην επαρχία). 30.000 κόσμος. Γνωστοί διανοούμενοι σχηματίζουν επιτροπή υποστήριξης στους φοιτητές (Μπωβουάρ, Σαρτρ κ.λπ.).

8 Μάη: νέα διαδήλωση 20.000 κόσμου στο Καρτιέ Λατέν.

9 Μάη: Φοιτητές και πανεπιστημιακοί συνεχίζουν την αποχή. Συνάντηση με φοιτητικές οργανώσεις άλλων χωρών. Αρχίζουν να μπαίνουν στο παιχνίδι και τα εργατικά συνδικάτα.

10-11 Μάη: "Η νύχτα των οδοφραγμάτων". 15.000 άτομα διαδηλώνουν μετά από κάλεσμα της Ένωσης Σπουδαστών και του Συνδικάτου Ανώτατης Εκπαίδευσης. Κατευθύνονται προς τις φυλακές που βρίσκονται οι εκατοντάδες συλληφθέντες. Χτύπημα απ' την αστυνομία. Ακολουθούν συγκρούσεις σε όλη την "πανεπιστημιακή" περιοχή του Παρισιού και στήνονται δεκάδες οδοφράγματα. Τα "κυβερνητικά κλιμάκια" συνεδριάζουν ολονύχτια. Εργάτες από διάφορες συνοικίες ενώνονται με φοιτητές και μαθητές. Οι μάχες είναι σκληρές, σώμα με σώμα, πέφτουν δακρυγόνα, ενώ χαρακτηριστική είναι η στάση αλληλεγγύης του λαού των συνοικιών στους διαδηλωτές (και με υλική βοήθεια). Η νύχτα κλείνει με 367 τραυματίες και 450 συλλήψεις.

Παρά τις προσπάθειες του πρωθυπουργού Πομπιντού να κατευνάσει τα πνεύματα (αφιχθείς από επίσκεψη στο Σάχη του Ιράν), τα πράγματα κινούνται αλλιώς: Καταλαμβάνεται το πανεπιστήμιο του Στρασβούργου από φοιτητές με ενεργή συμπαράσταση και μαθητών, ενώ πανεπιστημιακοί καταλαμβάνουν τη Φιλοσοφική. Ακολουθούν καταλήψεις και άλλων ιδρυμάτων ενώ το κύμα απλώνεται στα εργοστάσια και τις δημόσιες υπηρεσίες.

13 Μάη: Γενική απεργία των συνδικάτων. 800.000 κόσμου. Απελευθερώνονται οι φυλακισμένοι φοιτητές. Αρχίζουν οι καταλήψεις εργοστασίων: στα εργοστάσια αεροναυπηγικής της Νάντης, σε εργοστάσια της Ρενώ και της Σιτροέν (η Νάντη για λίγες μέρες ουσιαστικά μοιάζει κατειλημμένη πόλη). Στα πανεπιστήμια δημιουργούνται φοιτητικά συμβούλια και σε κάποιους εργασιακούς χώρους αντίστοιχα εργατικά.

Χαρακτηριστικά στοιχεία αυτής της φάσης

Η πολιτικοποίηση και η προβολή των αριστερών επαναστατικών ιδεών. Από τις κόκκινες σημαίες και τα πορτραίτα των Λένιν, Ρόζας Λούξεμπουργκ, Τσε, Μάο, Χο-Τσι-Μινχ μέχρι τις ιδεολογικές αντιπαραθέσεις των διάφορων ρευμάτων του κινήματος. Από την αντίθεση στην κυβέρνηση Ντε Γκωλ μέχρι την κριτική του καπιταλισμού. Επίσης -προς μεγάλη δυσφορία των ρεβιζιονιστών του "Κ"Κ Γαλλίας- παρατηρούνται στοιχεία ενότητας και κοινής δράσης του φοιτητικού με το εργατικό κίνημα. Αμβλύνονται οι παλιές αντιθέσεις εργατών-αγροτών.

20 Μάη: Δέκα εκατομμύρια απεργοί σε μία γενική απεργία που κρατά σχεδόν ένα μήνα. Παραλύουν πανεπιστήμια, εργοστάσια, εναέριες και σιδηροδρομικές συγκοινωνίες, ταχυδρομεία, κάποια δημαρχεία και τράπεζες, μαγαζιά και ξενοδοχεία. Παρατηρούνται προβλήματα με τη βενζίνη. Ο Ντε Γκωλ βγαίνει με το χαρτί του δημοψηφίσματος.

25 Μάη: Αρχίζουν οι συνομιλίες κυβέρνησης-συνδικάτων. Το προηγούμενο βράδυ η Λυών και το Παρίσι ταράσσονται από τις σκληρότερες συγκρούσεις των τελευταίων δεκαετιών, μεταξύ λαού πια και δυνάμεων καταστολής. 800 συλλήψεις, 1500 τραυματίες και κάποιοι νεκροί! Οι διαδηλωτές καίνε το χρηματιστήριο του Παρισιού.

27 Μάη: Κυβέρνηση-συνδικάτα υπογράφουν τις συμφωνίες της Γκρενέλ. Πιεσμένη η κυβέρνηση προβαίνει σε παραχωρήσεις (μεγάλες αυξήσεις στους μισθούς). Οι ρεφορμιστές των συνδικάτων (CGT, CFDT, FO) ευελπιστούν σε εκτόνωση. Οι εργατικές μάζες όμως δεν ικανοποιούνται, θέλουν κάτι παραπάνω. Την εξουσία ίσως. Το ίδιο βράδυ 35.000 άνθρωποι καταγγέλλουν σε συγκέντρωση τον Σεγκύ (ηγέτη της CGT -"Κ"Κ Γαλλίας, μιας "ΓΣΕΕ" ελεγχόμενης από δήθεν κομμουνιστές). Τα συνθήματα για επανάσταση και λαϊκή κυβέρνηση πληθαίνουν.

Παρόλα αυτά όμως, το συγκροτημένο επαναστατικό υποκείμενο απουσιάζει. Το "Κ"Κ Γαλλίας ποτέ δεν είδε με συμπάθεια την εξέγερση αυτή, ούτε βέβαια το κίνημα αλληλεγγύης στο λαό της Αλγερίας πιο πριν. Ερωτοτροπούσε με τον Μιτεράν, κατήγγειλε τους "προβοκάτορες" και κυρίως τους "μαοϊκούς", δεν επιθυμούσε ούτε την ενότητα φοιτητών-εργατών, ούτε το ξεπέρασμα των απλών οικονομικών αιτημάτων. Ήταν κόμμα αντεπαναστατικό.

Ο "Μάης" χτυπήθηκε. Ο Ντε Γκωλ εμφανίζεται θριαμβευτής, οι ντεγκωλικοί βγαίνουν στους δρόμους, κερδίζουν τις εκλογές (τέλη Ιούνη).

Οι "αριστερίστικες" οργανώσεις τίθενται εκτός νόμου. Ακολουθούν συλλήψεις. Στις 10 Ιούνη αστυνομικοί δολοφονούν το μαθητή Ζυλ Τωτέν, μέλος της ΕΚΝ(μ-λ) που συμπαραστεκόταν στους απεργούς της Ρενώ. Τη νύχτα συγκρούσεις με αφορμή τη δολοφονία.

Ο "Μάης" ηττήθηκε αλλά δεν "χάθηκε". Τίποτα δεν ήταν όπως παλιά. Ανήκει στο μέλλον να συμπληρώσει την ουσία του και να τον τιμήσει έμπρακτα....

Την ίδια περίοδο...

Στην Ιταλία αναπτύσσεται ένα έντονο κίνημα σε εργοστάσια και πανεπιστήμια, εκφρασμένο με καταλήψεις και στοιχεία έντονα πολιτικά, γνωστό ως "ιταλικός Μάης".

Φοιτητική αναταραχή σε όλο τον κόσμο. Κινήματα στη Γερμανία, εξεγέρσεις σε πανεπιστήμια της Ιαπωνίας, Βραζιλίας, Ουρουγουάης, Αργεντινής, Τουρκίας.

Επέμβαση των σοβιετικών σοσιαλ-ιμπεριαλιστών στην Τσεχοσλοβακία και στρατιωτική κατοχή αυτής της χώρας.

Έντονα κινήματα αναπτύσσονται στην καρδιά του ιμπεριαλισμού, τις ΗΠΑ. Αιχμή τους ο πόλεμος στο Βιετνάμ, ο ρατσισμός, ο μιλιταρισμός. Πολλά με πασιφιστικό χαρακτήρα, ωστόσο δεν έλειψαν και τα δυναμικά ("Μαύροι Πάνθηρες", ΡLΡ, Επαναστατικό Κίνημα της Νεολαίας, Weathermen κ.ά.) Δεν έλειψαν ούτε οι εξεγέρσεις των μαύρων, ούτε οι ειρηνικές διαμαρτυρίες της νεολαίας που καταστέλλονταν απ' την αστυνομία (όπως στο Δημοκρατικό Συνέδριο στο Σικάγο), οι καταλήψεις πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, ή οι διαδηλώσεις της "σακατεμένης γενιάς" του πολέμου του Βιετνάμ.