ΙΔΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ. Αποδίδει ο όρος το περιεχόμενο;

του Δημήτρη Μάνου

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Έναυσμα» το 1996

Η επίθεση που έχει εξαπολυθεί και στο χώρο της παιδείας (ελλαδικά- ευρωπαϊκά- διεθνώς) έχει θέσει στο επίκεντρο της συνθηματολογίας, του γενικότερου προβληματισμού το ζήτημα της ιδιωτικοποίησης, όπως λέγεται.

Για την άποψη που εκτίθεται εδώ αυτό το και, έχει την σημασία του βέβαια. Όμως δεν πρόκειται να πελαγοδρομήσουμε σε βυζαντινολογίες σχετικά με τον άριστο όρο που μπορεί να αποδώσει αυτό που συμβαίνει.

"Αυτό που συμβαίνει" φυσικά, διαμορφώνεται και από τις μάχες, τους συσχετισμούς που φτιάχνει το κίνημα, και κατά συνέπεια από τον τρόπο που προσεγγίζει όλο και περισσότερο ενεργά την πραγματικότητα (και την ερμηνεύει).

Την πραγματικότητα, λοιπόν, προσπαθούμε να προσεγγίσουμε κάνοντας έτσι, πιο αποτελεσματική την παρέμβαση απ' τη μεριά του κινήματος.

Μ' αυτό το σκεπτικό, θεωρούμε, πως ο όρος "ιδιωτικοποίηση της παιδείας" που τελευταία καταλαμβάνει σημαντικό χώρο στις αναλύσεις που κάνουν όλες ανεξαίρετα οι αγωνιστικές δυνάμεις (και ο αγωνιστικός ρεφορμισμός του "Κ"ΚΕ) έχει ανάγκη κάποιου ξεκαθαρίσματος.

Αν θέλουμε να κάνουμε πιο συγκεκριμένο αυτόν τον προβληματισμό, "έχουμε τις υποψίες" πως δεν αποδίδεται το εύρος και το βάθος της αντιεκπαιδευτικής λαίλαπας.

Η ιδιωτικοποίηση βέβαια αποτελεί μια παράμετρο "αυτών που συμβαίνουν" δεν αποτελεί όμως ούτε τον κεντρικό ούτε τον αποκλειστικό στόχο της επίθεσης (αλλά και σαν παράμετρος θέλει ανάλυση).

Απαραίτητη διευκρίνηση

Ας επανέλθουμε στο "και".

Τα αντιλαϊκά - ταξικά μέτρα στην εκπαίδευση είναι κομμάτι της πιο πλατιάς και βαθιάς αντιλαϊκής - αντεργατικής επίθεσης που συντελείται σε όλα τα μήκη και πλάτη του κόσμου. Τα διάφορα πακέτα μέτρων που σήμερα εφαρμόζονται βρέθηκαν στο επίκεντρο του προβληματισμού και διαφόρων πειραματισμών του συστήματος την προηγούμενη δεκαετία στην προσπάθεια ν' απαντήσει στην χρόνια και δομική του κρίση.

Μέσα από την αναρχία που διέκρινε το σύστημα είχαν αρχίσει να φαίνονται αυτές οι τάσεις και οι "ροπές", όμως δεν μπορούμε να πούμε πως αποτελούσαν (ούτε και σήμερα αποτελούν) μέρος ενός ορθολογικού σχεδίου συνολικής απάντησης στην κρίση.

Τέτοιο σχέδιο δεν υπάρχει. Η ύπαρξή του θα σήμαινε πως το σύστημα θα έλυνε τις βασικές και απαράγραπτες αντινομίες του.

Επρόκειτο δηλαδή για κατευθύνσεις και δέσμες μέτρων που επιβλήθηκαν από την κρίση και μέσα από την κρίση του συστήματος (που εξακολουθούσε και εξακολουθεί να 'ναι αγιάτρευτη αν δεν επιδεινώνεται ακριβώς από την εφαρμογή των μέτρων που θ' απαντούσαν δήθεν στην κρίση!).

Αν πριμοδοτήθηκαν αυτές οι τάσεις κι οι ροπές του συστήματος αυτό έγινε γιατί συνέβη το αναπάντεχο... αναμενόμενο των αλλαγών στο Ανατολικό μπλοκ και των δραματικών ανατροπών στους παγκόσμιους συσχετισμούς που φυσικά έδωσαν φτερά στις αντιλαϊκές και αντιδραστικές κατευθύνσεις.

Τα παραπάνω φυσικά δεν σημαίνουν:

α) Πως δεν διαμορφώνονται κατευθύνσεις με συγκεκριμένο ταξικό περιεχόμενο. Σαφέστατα διαμορφώνονται και οι σχεδιασμοί παίρνουν όλο και πιο καθολική μορφή.

β) Πως δεν έχουμε οπισθοδρομήσεις στο κοινωνικό επίπεδο. Σαφέστατα έχουμε και ειδικά στο χώρο της παιδείας κάτι τέτοιο φαίνεται ξεκάθαρα (π.χ. η προσπάθεια επαναφοράς της δημοδιδασκαλίας του προηγούμενου αιώνα "εν ονόματι" της αποκέντρωσης.

γ) Πως βρισκόμαστε σ' ένα στάδιο πειραματισμών. Σαφέστατα δεν βρισκόμαστε. Ήδη μπαίνει "χοντρό χέρι" σε βασικά, στοιχειώδη δικαιώματα και κατακτήσεις εργαζομένων, νεολαίας, κ.λπ.

Ισοσκελισμό του προϋπολογισμού το ονομάζουν πέραν του Ατλαντικού, σύγκλιση στην Ευρώπη, περιορισμό του πλεονάσματος στην Ιαπωνία, προσαρμογή στην οικονομία της αγοράς στις ανατολικές χώρες και πρώην ΕΣΣΔ....

Όλα αυτά οδηγούν σε μια "νεωτερική" δήθεν αντιμετώπιση της παιδείας - υγείας - πρόνοιας από το καπιταλιστικό σύστημα.

Πριν, οι δαπάνες για το κοινωνικό αυτό τρίπτυχο αποτελούσαν για το σύστημα έναν ελλειμματικό παράγοντα, ένα αναγκαίο κακό για τη λειτουργία του μονοπωλιακού καπιταλισμού (ποτέ το σύστημα δεν είδε την παιδεία - υγεία σαν παράγοντες ικανοποίησης ανθρώπινων αναγκών).

Τώρα το σύστημα απαλλαγμένο από περιττά δέη και πιέσεις διεκδικεί να "ορθολογικοποιήσει" αυτές τις δαπάνες, να ισοσκελίσει τα ελλείμματα, να βάλει την αγορά και την αποτελεσματικότητα γενικό ρυθμιστή.

Θυμίζει αυτό ή παρομοιάζει την ιδιωτικοποίηση ή έστω με τον αέρα ιδιωτικοποίησης που φυσάει τελευταία και στους χώρους της παιδείας;

Προφανώς θυμίζει, αλλά προσοχή, μόνο στο ιδεολογικό επίπεδο!

Οι "ισοσκελισμοί", το "λιγότερο κράτος", η "επιχειρηματική παιδεία" κ.λπ. οπωσδήποτε αποδίδουν κάτι από την πραγματικότητα ή στην καλύτερη περίπτωση τις αυταπάτες που μπορεί να 'χει η κυρίαρχη τάξη για τον εαυτό της και τις δυνατότητες της. Όμως δεν παύουν ν' αποτελούν βασικά στοιχεία του ιδεολογικού οπλοστασίου (αναγκαίου βέβαια πάντα) για το πέρασμα αυτής της επίθεσης που σύμφωνα με την άποψη που εκτίθεται εδώ πρόκειται για μια μονοπωλιακή αναπροσαρμογή της παιδείας σε μια σειρά επίπεδα (κι όχι μονάχα ιδιωτικοποίηση).

Η μια πλευρά αυτού του οπλοστασίου είναι το "λιγότερο κράτος" και η "επιχειρηματικότητα", η άλλη πλευρά είναι οι "νέες τεχνολογίες" και η "παγκοσμιοποίηση της πληροφορικής" (φαίνεται και από την Λευκή Βίβλο" της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την παιδεία).

Πεποίθησή μας, λοιπόν, είναι πως το κίνημα δεν πρέπει να παρασυρθεί σ' αυτήν την ιδεολογικοποίηση αλλά θα πρέπει να την ερμηνεύσει κι όχι για να κάνουμε τη ζωή μας πιο δύσκολη απ' ό,τι είναι ήδη (αν και η απλοϊκότητα καμιά φορά δημιουργεί μεγαλύτερες... δυσκολίες).

Οι τάσεις της αναπροσαρμογής στο χώρο της παιδείας

1) Η τάση επέκτασης του κεφαλαίου σε χώρους που θεωρεί (και παλιότερα δεν θεωρούσε ή έστω δεν τολμούσε να θεωρήσει) ζωτικούς για την αναπαραγωγή των κερδών του.

Όπως με την αγροτική οικονομία, τις δημόσιες επιχειρήσεις ρεύματος, τηλεπικοινωνιών, την υγεία, έτσι και στην παιδεία η τάση αυτή του κεφαλαίου είναι ένα γεγονός. Αυτό είναι κάτι πιο συγκεκριμένο από το γενικό "ιδιωτικοποίηση".

Φυσικά η παιδεία δεν είναι από τους "εύκολους" χώρους (όπως π.χ. οι τηλεπικοινωνίες). Γιατί όπως και να το κάνουμε δεν μπορούμε να πάμε τόσο δραματικά πίσω από ένα γενικό μορφωτικό επίπεδο που έχει επιτευχθεί (ακόμα και μέσα στον καπιταλισμό). Κάτι τέτοιο δεν θα συνέφερε ούτε το ίδιο το κεφάλαιο.

Ούτε η αξιοποίηση, η άμεση καπιταλιστική λειτουργία της παιδείας - υγείας - πρόνοιας είναι ένα θέμα που μπορεί εύκολα να "αντιμετωπιστεί". Π.χ. τα πανάκριβα ιδιωτικά Πανεπιστήμια, τα απλησίαστα διαγνωστικά κέντρα και κλινικές, οι υψηλών προδιαγραφών και παροχών ασφαλιστικές συμβάσεις αφορούν μικρές και περιορισμένες μερίδες της κοινωνίας. Μια ανακατανομή (αν ειδωθεί πλατύτερα) εισοδήματος στα πλαίσια της ανώτερης τάξης (άντε και κάποιων περιχώρων!).

Το "πρόβλημα" όμως με τη μάζα εξακολουθεί να υφίσταται. Είναι ένα "πρόβλημα" που χρεώνεται η αστική τάξη και οι προσπάθειες να ξεχρεωθεί θα ξυπνούν τους δαίμονες της!

2) Η κατεδάφιση του κράτους πρόνοιας - υγείας - παιδείας.

Πολύ ξεκάθαρα είναι τα πράγματα μ' αυτή την τάση.

Είναι δεδομένη η προσπάθεια για τη μείωση του λεγόμενου κοινωνικού μισθού που θα φτάσει την εργατική τάξη και τη νεολαία (σαν αυριανούς ή τωρινούς εργαζόμενους) στα όρια της στοιχειώδους αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης.

Δηλαδή, η μάζα θα έχει τις στοιχειώδεις απολαβές και τις γνώσεις ίσα-ίσα για να μπορεί να συντηρηθεί στην επιβίωση (κάτι που αρχίζει να γίνεται πραγματικότητα με τις στρατιές των φτωχών και των νεόφτωχων).

Οι ρεφορμιστές βέβαια ("Κ"ΝΕ, κ.λπ.), ξελαρυγγίζονται για να βάλουν μυαλό στην αστική τάξη και να επενδύσει στην παιδεία, να αυξηθούν οι δαπάνες κ.λπ.

Το ζήτημα της καταβαράθρωσης της δημόσιας παιδείας και της υλοποίησης της τάσης για μείωση του "κοινωνικού μισθού", δεν περιορίζεται απλά στο πόσα κονδύλια δίνονται από τον προϋπολογισμό κάθε χρόνο (περιέχει βέβαια και αυτήν την παράμετρο).

Όταν ο ΟΟΣΑ στην έκθεσή του διαπιστώνει -όλως παραδόξως πως δεν παρέχονται "αρκετοί πόροι" στην παιδεία, κάτι σημαίνει αυτό. Αν, δηλαδή, αύριο, μεθαύριο δούμε να διατίθενται κάποια κονδύλια από τον κρατικό κορβανά για να ενισχυθούν π.χ. τα προγράμματα ταχείας μαθητείας, για την εφαρμογή προγραμμάτων "δια βίου εκπαίδευσης" και άλλα τέτοια, που φυσικά θα ενισχύσουν τις ιδιωτικές επενδύσεις κ.λπ., αυτό δεν θα σημαίνει φυσικά ενίσχυση, αλλά ακόμα ένα βήμα καταβαράθρωσης της δημόσιας εκπαίδευσης.

Αυτό που "συνεπαίρνει" τα διάφορα επιτελεία σχεδιαστών είναι η προσπάθεια ν' αξιοποιηθεί προς όφελος του κεφαλαίου η κατάσταση αυτή: η παραγωγική και κερδοφόρα αξιοποίηση και διαχείριση της κρίσης. Έτσι οι εκπαιδευτικές αλλαγές πάνε χέρι-χέρι με αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις και η εκπαίδευση χρησιμοποιείται -για τη μάζα- σαν ένα είδος ανεργίας στην κατάψυξη: εργαζόμενοι που θα αποσύρονται από την "κυκλοφορία" για να επανειδικευτούν "ευέλικτα" χωρίς μόνιμη και σταθερή επαγγελματική απασχόληση, συνεχώς ανανεούμενα επαγγελματικά δικαιώματα (άρα όχι δικαιώματα) και προπαντός χωρίς υποχρεώσεις από τη μεριά του καπιταλιστικού κράτους σε θέματα διορισμού, τοποθέτησης κ.λπ.

Έτσι το σύστημα θεωρεί ότι απαντά και το πρόβλημα με την "μάζα". Ελαστικότερα ωράρια, περισσότερη εναλλαγή μεταξύ εργασίας και κατάρτισης" (Λευκή Βίβλος).

3) Εντονότερη ταξική οριοθέτηση στους μορφωτικούς μηχανισμούς - ένταση της ταξικότητας στις εκπαιδευτικές διαδικασίες.

Μα δεν είχαμε μέχρι τώρα ταξικούς φραγμούς ή μήπως δεν γίνονταν ταξικοί διαχωρισμοί στο ισχύον σύστημα (θ' αναρωτιόταν κανείς);

Κανένας δεν αντιλέγει.

Το 98% των μαθητών που προέρχονται από την αστική τάξη προτιμά το γενικό λύκειο και μόλις το 44% από τα εργατικά στρώματα. Αντίστροφα είναι τα πράγματα στα Τεχνικά Λύκεια. Μισός πληθυσμός κάθε γενιάς δεν φτάνει καν στις εισαγωγικές εξετάσεις (παρατάει το σχολείο σε διάφορα στάδια από την πρωτοβάθμια μέχρι την τελευταία τάξη του Λυκείου). Όπως επίσης δεν είναι τυχαία η επιλογή και η επάνδρωση (τάχα ελεύθερη) των σχολείων που από το ΕΚΚΕ χαρακτηρίζονται "υψηλού βαθμού επιθυμίας" από τους γόνους της μεσαίας και ανώτερης αστικής τάξης.

Αντίστροφα, φυσικά, είναι τα πράγματα στις σχολές χαμηλού "ποσοστού επιθυμίας" (οικονομικές, πολιτικές κ.λπ.). (Τα στοιχεία είναι παρμένα από άρθρο του Γ.Κ. Καββαδία στην Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία", της 10/4/'95).

Αυτό, όμως, που μεθοδεύεται είναι, ας τα πούμε, ένα σκαλί παραπάνω από την ήδη υπάρχουσα -έτσι ή αλλιώς- ταξική λειτουργία του συστήματος. Σε δυο επίπεδα:

α) Οριοθέτηση "προς τα έξω" του τι αποτελεί πραγματικά κράτος, κρατική εκπαίδευση, σαν ιδεολογικός μηχανισμός επιβολής απέναντι στη μάζα, τον κορμό των εκπαιδευτικών.

Από δω και τα εμπνευσμένα σενάρια διαχωρισμού της "ήρας από το στάρι", όπως η επανασύνδεση του βαθμού με το μισθό, η επαναφορά των πειθαρχικών-ποινικών ελέγχων, η "αξιολόγηση του εκπαιδευτικού και του έργου του", ο πιο κάθετος διαχωρισμός των στελεχών της εκπαίδευσης απ' την πλεμπάγια των "απαίδευτων" δασκάλων και καθηγητών.

Οι πρώτοι "μέσα", οι υπόλοιποι "έξω" από το πλαίσιο με σχέσεις είτε ιδιωτικής οικονομίας, είτε έντονης πειθάρχησης - ελέγχου ή και τα δυο μαζί (δόξα τω θεώ, έχουμε γνωρίσει διάφορες νεοδημοκρατικές ή πασοκικές εκδοχές στο ζήτημα αυτό).

β) Η άλλη οριοθέτηση είναι "προς τα μέσα": Ένταση της ταξικής επιλογής, τράβηγμα του χαλιού από τα πόδια μιας σειράς κοινωνικών - μορφωτικών κατακτήσεων που εξασφάλιζαν μια στοιχειώδη πρόσβαση των κατώτερων στρωμάτων στις εκπαιδευτικές διαδικασίες (υπόλοιπο άλλης εποχής, άλλων συσχετισμών κι άλλων αναγκών του συστήματος).

Μεγαλύτερος κερματισμός τού, έτσι ή αλλιώς, τρωθέντος, ενιαίου χαρακτήρα της εκπαίδευσης.

Αν οι δάσκαλοι πολλών ταχυτήτων είναι το αποτέλεσμα της προς τα "έξω" οριοθέτησης, τα σχολεία πολλών ταχυτήτων, για παράδειγμα, είναι ένα από τα αποτελέσματα της προς τα "μέσα" ταξικής οριοθέτησης. Πρωτοπορούν εδώ οι "αναπτυγμένες" κοινωνίες της Δ. Ευρώπη και των ΗΠΑ όπου ήδη υπάρχει η υποδομή ενός κάθετου ταξικού προγραμματισμού και διαχωρισμού από τα πρώτα στάδια ακόμα της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης.

"Ο γονιός τώρα μπορεί να διαλέξει να στείλει το παιδί του, όχι πια μόνο στο σχολείο της γειτονιάς του, αλλά όπου υπάρχει θέση". Φυσικά αυτό στην πράξη είναι πολύ πιο εφικτό για τους μεσαίους γονείς που διαθέτουν περισσότερο χρόνο για μέσο μεταφοράς και χρήματα απ' ό,τι για τους φτωχούς…

...Επειδή οι τοπικά διαχωριζόμενοι προϋπολογισμοί των σχολείων εξαρτώνται από τον αριθμό των εγγεγραμμένων παιδιών, τα σχολεία άρχισαν να ανταγωνίζονται για μαθητές...

Εάν ένα σχολείο καταφέρει να τεθεί επικεφαλής των ανταγωνιστών του, τότε θα προσελκύσει περισσότερους μαθητές κι έτσι περισσότερα χρήματα και πηγές τροφοδότησης, μ' αποτέλεσμα κι άλλες επιτυχίες στο μέλλον. Τέτοια σχολεία θα μπορούσαν να γίνουν τελικά τόσο δημοφιλή, ώστε να έχουν την ευχέρεια να επιλέγουν τους "καλύτερους" μαθητές". (Από ένα άρθρο του Τζιμ Κρέιβεν, Άγγλου εκπαιδευτικού, για την κατάσταση της εκπαίδευσης στη "μετα-θατσερική" Αγγλία, Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης).

4) Τάση: Αντιμετώπιση του λεγόμενου "πνευματικού προλεταριάτου" και των προσδοκιών από το εκπαιδευτικό σύστημα.

Οι απαιτήσεις για μια καλύτερη ζωή μετά τις σπουδές, η αντιμετώπιση του "προβλήματος" αυτού είναι αλήθεια πως απασχολούσε την αστική τάξη και τις δυο προηγούμενες δεκαετίες. Η συσσώρευση προσδοκιών και απαιτήσεων από ένα συνεχώς διευρυνόμενο (και ριζοσπαστικοποιημένο) κομμάτι της νεολαίας αποτελούσε έναν πονοκέφαλο ("δικτατορία των πτυχίων", ονομάστηκε από τη Λευκή Βίβλο).

Η σημερινή κατάσταση πραγμάτων κι ο συσχετισμός δυνάμεων που έχει επιβληθεί οδηγεί σε πιο "ριζικές" αντιμετωπίσεις, θα προσυπογράφαμε στο σημείο αυτό τις θέσεις του "Πριν" (14/1 /'96) σχετικά με το θέμα των πτυχίων:

"Ο νέος ανθρωπισμός συμπυκνώνεται στη "λαμπρή" ιδέα, ότι ο καθένας είναι ατομικά υπεύθυνος για τις γνώσεις που θα αποκτήσει, για την δική του ανταγωνιστικότητα σε σχέση με τους άλλους... Εμφανίζεται σαν στοιχείο δημοκρατίας και ισότητας το γεγονός ότι ο καθένας θα μπορεί να κατοχυρώνει σε μια "κάρτα προσωπικών ικανοτήτων" τις γνώσεις που κατά καιρούς απόκτησε, βαθμολογημένες και επικυρωμένες από επίσημες σφραγίδες και αντίστοιχα να διαπραγματεύεται μόνος την αμοιβή του".

5) Ιδεολογική δικαίωση ενός κοινωνικού ρεβανσισμού.

Καθόλου αμελητέα η τάση αυτή επενδύει την όλη επίθεση και διαχέεται μέσα σ' αυτήν. Γιατί όλα αυτά, οι ταξικές οριοθετήσεις, η ένταση των ταξικών φραγμών, η καταβαράθρωση του κοινωνικού κράτους κ.λπ., κ.λπ. συντείνουν και επιβεβαιώνουν την θέση που ομολογείται πια πολύ ανοιχτά "να γυρίσει το νερό στην κοίτη του".

Οι διάφοροι κοινωνικοί δαρβινισμοί που τελευταία "δικαιώνονται" και μέσα από επιστημονικές θεωρίες (πολύ ενδιαφέρον σχετικό βιβλίο που κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις ΣΤΑΧΥ), οι επιστημονικοί ρατσισμοί που "ερμηνεύουν" την κατώτερη νοημοσύνη της μαύρης φυλής και των φτωχών, οι θεωρίες των γονιδίων που έρχονται να "εξηγήσουν" την εγκληματικότητα και την ομοφυλοφιλία, τα φλερτ με ευγενικές παρεμβάσεις και γενετικούς πειραματισμούς για άριστα και τέλεια άτομα κ.λπ., αποτελούν παραδείγματα.

Ξανά λοιπόν στη χρυσή εποχή των λίγων αρίστων και εκλεκτών και γρήγορα να κλείσουν οι πληγές από το σοσιαλιστικά πειράματα και τις κοινωνικές ευαισθησίες.

Μια αξιολόγηση...

Βλέπουμε συνεπώς πως ο χαρακτήρας της αναπροσαρμογής αυτής είναι και ευρύτερος και βαθύτερος, όπως ήδη σημειώσαμε από ένα περιορισμό του μόνο στον παράγοντα "ιδιωτικοποίηση".

Οπωσδήποτε κάθε τάση που περιγράψαμε διαπλέκεται με τον παράγοντα ιδιωτικοποίηση είναι όμως αρκετά δύσκολο να ξεχωρίσει κανείς αν τελικά οι διάφορες απόπειρες ιδιωτικοποίησης της δημόσιας παιδείας είναι τελικά ο προορισμός ή το όχημα της επίθεσης. Και μάλλον τις περισσότερες φορές η ιδιωτικοποίηση παίζει ρόλο οχήματος. Για παράδειγμα, η "αποκέντρωση της εκπαίδευσης" και τα ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια που αυτή εισάγει έρχεται περισσότερο να χτυπήσει τον ενιαίο χαρακτήρα του εκπαιδευτικού συστήματος και λιγότερο στοχεύει στην ιδιωτικοποίηση αυτή καθ' αυτή.

Ακόμα περισσότερο, η εμμονή σε μια μονοδιάστατη κατά τη γνώμη μας ερμηνεία, πέρα από το ότι αφαιρεί σημαντικά κομμάτια από τον πολιτικό ορίζοντα των εκτιμήσεών μας και αδυνατίζει την ιδεολογική αντιπαράθεση με το αντιδραστικό μέτωπο "ανοίγει την πόρτα " σε εναλλακτικές λύσεις και θέσεις εντός του συστήματος. Σε προτασιολογία δεξιά ή "αριστερή".

Χωρίς να παραγνωρίζουμε τη συμμετοχή στον γενικότερο προβληματισμό για τα τεκταινόμενα στην εκπαίδευση από όλες τις αγωνιστικές δυνάμεις (που κομμάτια του "οικειοποιηθήκαμε" και σ' αυτή την τοποθέτηση) πιστεύουμε πως υπάρχουν κάποια σημεία σοβαρής διαφοροποίησης.

α) Το "επιχειρηματικό" Πανεπιστήμιο.

Υπάρχει βέβαια στο παρόν τεύχος πιο ολοκληρωμένη τοποθέτηση για την άποψη αυτή. Εδώ πολύ σύντομα:

Πιστεύουμε πως η άποψη αυτή φλερτάρει με την παλιά κλασική ρεφορμιστική θέση για την "σύνδεση της παιδείας με την παραγωγή" και την επιστημονικοτεχνική επανάσταση.

Με τη διαφορά πως αυτό που κάποτε στα πλαίσια του ρεφορμισμού ("Κ"ΝΕ) ήταν θέμα διεκδίκησης σήμερα "αποδίδεται" στο σύστημα και στην παντοδυναμία του να το εφαρμόσει.

Οπότε "ριζοσπαστική" άποψη, αυτό που έχει να κάνει είναι ν' ασκήσει κριτική στην προσπάθεια του συστήματος, στο μοντέλο που επιδιώκεται, ν’ ανατρέψει την πορεία πραγματοποίησής του, προβάλλοντας το όραμα μιας παιδείας ανθρωπιστικής και ενός Πανεπιστημίου κάτω από σπουδαστικό και εργατικό έλεγχο που θ' απαντά στις διευρυμένες ανάγκες της νεολαίας κλπ.

Το πόσο βαθιά στο ρεφορμισμό οδηγείται η άποψη αυτή νομίζουμε ότι είναι φανερό. Παράλληλα (και όχι τυχαία) αγνοεί άλλες σημαντικές παραμέτρους:

- Η σύνδεση με την παραγωγή. Δεν είναι τυχαίο πως η άποψη που εξετάζουμε "αγνοεί" την περίοδο της Πολιτιστικής Επανάστασης στην Κίνα.

Εκεί για πρώτη φορά -σε συνθήκες σοσιαλιστικής οικοδόμησης- ακούστηκε ο όρος Εργοστασιακό Πανεπιστήμιο και όπου το εκπαιδευτικό κίνημα των ερυθροφρουρών έβαλε σα στόχους την σύνδεση με την ταξική πάλη, τον πειραματισμό και την παραγωγή. Και πάλι φυσικά το ζήτημα δεν λύθηκε.

Ο καπιταλισμός -ακόμη και ο πιο προχωρημένος- αδυνατεί να εκπληρώσει ολοκληρωμένα τη σύνδεση της παιδείας με την παραγωγή, της καπιταλιστικής έστω παιδείας, με την καπιταλιστική παραγωγή. Η αδυναμία αυτή βρίσκεται στη βάση των αντιφάσεων του σαν σύστημα που δεν μπορεί να υπερβεί το διαχωρισμό πνευματικής - χειρωνακτικής εργασίας (αντίθετα εντείνει το διαχωρισμό), δεν μπορεί να αποφύγει την αυτονόμηση της διεύθυνσης από την εκτέλεση (αντίθετα με την ταξική πάλη εντείνει τον διαχωρισμό), δεν μπορεί να εξασφαλίζει με άνετο τρόπο την εφαρμογή των πιο πρωτοπόρων τεχνικών (εξαιτίας του παρασιτισμού που τον διέπει).

- Ένα άλλο ζήτημα που αγνοείται είναι το γεγονός πως ο καπιταλισμός, παρ’ όλη την κοινωνική οπισθοδρόμηση που επιχειρεί, αδυνατεί να πάει τόσο πίσω, πίσω από ένα γενικό μορφωτικό επίπεδο που έχει επιτευχθεί.

- Και το τρίτο ζήτημα αφορά το κατά πόσο μπορεί το κεφάλαιο, τα μονοπώλια να συγχωνευτούν με το κράτος τους. Υποστηριζόταν από τους θεωρητικούς του "Κ"ΚΕ η θέση για την συγχώνευση κράτους - μονοπωλίων. Παλιά ρεφορμιστική άποψη κι αυτή, δεν "βλέπει" πως το καπιταλιστικό κράτος (και στην συγκεκριμένη περίπτωση οι μορφωτικοί μηχανισμοί) είναι όργανο της κυριαρχίας των μονοπωλίων. Ένα ιδιαίτερο όργανο όμως που δρώντας σαν συλλογικός καπιταλιστής εξασφαλίζει λειτουργίες και ισορροπίες για το σύστημα απαραίτητες, όπως αυτή της εκπαιδευτικής - μορφωτικής διαδικασίας. Κάτι τέτοιο αδυνατεί να το εκπληρώσει κάθε μεμονωμένος καπιταλιστής ή μονοπωλιακή μερίδα. Ούτε μέχρι στιγμής έχει εφευρεθεί ένα τόσο αποτελεσματικό εργαλείο - όργανο για τα μονοπώλια σαν το εθνικό κράτος (αυτό ισχύει και για τον τομέα Παιδεία).

Βέβαια δεν είναι δύσκολο για όσους βλέπουν υπερεθνικές ολοκληρώσεις να βλέπουν και άλλου είδους ολοκληρώσεις και υπερβάσεις.

β) Η χοντροκομμένη αντιπαράθεση ιδιωτικού - δημόσιου.

Πρόκειται για τις θέσεις της "Κ"ΝΕ - "Κ"ΚΕ. Πίσω από τις κραυγές (δικαιολογημένες βέβαια) για την υπονόμευση της δημόσιας παιδείας και την ένταση της απομόνωσης, την εξασθένιση της συλλογικότητας κ.λπ., προβάλλεται σαν λύση η ενίσχυση της δημόσιας παιδείας στα πλαίσια του δημοκρατικού προγραμματισμού κ.λπ.

γ) Η πίεση των οραμάτων.

Σε κάπως πιο ριζοσπαστικό χωράφι κατοικοεδρεύει η άποψη που δέχεται την πίεση των "οραμάτων" μιας άλλης παιδείας (Εκπαιδευτικά Τετράδια). Στην πίεση της ιδιωτικοποίησης αντιπαραθέτει το ανοιχτό σχολείο, ανοιχτό Πανεπιστήμιο κ.λπ.

Οι απόψεις που εν συντομία εξετάσαμε "πάσχουν" από μια αδυναμία ολοκληρωμένης ιδεολογικής αντιπαράθεσης, άρα και διαμόρφωσης πολιτικών στόχων. Έτσι η κυρίαρχη τάση (ειδικά απ' τη μεριά του ΠΑΣΟΚ) βρίσκει περιθώρια να ντύσει πιο εύκολα την επίθεσή της, ελλείψει ολοκληρωμένου αντίπαλου δέους.

Και για να γίνουμε πιο σαφείς, η επιχειρηματολογία που χρησιμοποιείται από τον υιό Παπανδρέου και πολλές φορές ανεπισήμως (μέσα από συνδικαλιστικά όργανα που ελέγχει η ΠΑΣΚΕ) είναι πως η δημόσια παιδεία πρέπει να γίνει πιο "ανταγωνιστική" για να αντιμετωπίσει την πίεση της ιδιωτικής (και φαίνεται πως σαν άποψη έχει κάποια πέραση). Η λογική φυσικά θυμίζει το ανέκδοτο με τον Πόντιο που μπροστά στο να τον φάνε οι κροκόδειλοι, αφού θα ριχτεί σαν κανό στο ποτάμι, προτιμά να τρυπηθεί με το πιρούνι για να μην γίνει κανό.

Προφανώς απέναντι στην πίεση αυτή (και όχι μόνο βέβαια) είναι αναγκαία μια καθολικότερη αντιπαράθεση.

Συνθέτοντας...

Η μονοπωλιακή αναπροσαρμογή της παιδείας είναι ανταπόκριση ο' όλες αυτές τις τάσεις και τις ανάγκες του κεφαλαίου.

Σίγουρα η κίνηση αυτή υπονομεύει την έννοια της παιδείας σαν "δημόσιο αγαθό" κι οπωσδήποτε, ανατρέπει και καταργεί μια σειρά θεωρούμενες "αγκυλώσεις" και "ανελαστικότητες" που δυσκολεύουν την έκταση και το βάθος της (κοινωνικές κατακτήσεις, οικονομικό κόστος, δικαιώματα, ακαδημαϊκές ελευθερίες, υποχρεώσεις επαγγελματικής κατοχύρωσης κ.λπ.). Εκεί βρίσκεται η ουσία και το βασικό σημείο σύγκρουσης.

Δεν πρόκειται τόσο για διάσταση ιδιωτικού - κρατικού, όπως επισταμένα γίνεται προσπάθεια να παρουσιαστεί. Μα στ’ αλήθεια, τι σημαίνει αυτό το "ιδιωτικό"; Θαρρείς και βρισκόμαστε στην εποχή του πρώιμου καπιταλισμού, στην εποχή του μερκαντιλισμού, πριν την εμφάνιση των μονοπωλίων και ακόμα παραπέρα του κρατικομονοπωλιακού καπιταλισμού.

Δεν πρόκειται ούτε για το "ιδιωτικό", ούτε για άνοιγμα στην "ελεύθερη οικονομία", όπως λέγεται, ακριβώς γιατί αυτή η ελεύθερη οικονομία έχει πάψει, κάτω από την ασφυκτική παρουσία των μονοπωλίων, να υπάρχει! (Εδώ και ενάμιση αιώνα περίπου!)

Οπότε όλοι αυτοί, είτε οι υποστηρικτές είτε οι επικριτές αυτής της "νέας" κατάστασης θα πρέπει να μας εξηγήσουν κάτι:

Είτε πάμε προς τα πίσω και γυρίζουμε στην χρυσή εποχή του φιλελευθερισμού, είτε έχουμε μπει (μ' έναν μεταμοντέρνο μαγικό τρόπο) σε ένα άλλο στάδιο εξέλιξης του καπιταλιστικού - μονοπωλιακού συστήματος. Δεν βλέπουμε όμως κάτι τέτοιο...

Το κράτος ως συλλογικός καπιταλιστής είναι ο μόνος παράγοντας που μπορεί να παίξει ρυθμιστικό ρόλο σε μια τέτοια αναπροσαρμογή.

Εκεί μάλλον βρίσκεται και η κουτοπονηριά του Γ. Παπανδρέου (του νεωτέρου), που υπόσχεται πως το κράτος θα εξακολουθεί να παίζει το ρυθμιστικό και ελεγκτικό του ρόλο, για να διασκεδάσει τις ανησυχίες μας από τα σενάρια "αποκέντρωσης". Εμείς τουλάχιστον τον πιστεύουμε πως εννοεί ό,τι λέει στο συγκεκριμένο θέμα τουλάχιστον, γιατί ακριβώς ΔΕΝ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΕΚΕΙ ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ.

Εξ άλλου "τα χρήματα του δημόσιου, του λαού στη διάθεση του μεγάλου κεφαλαίου" που λένε και οι θέσεις του "Κ"ΚΕ για την παιδεία δεν μπορούν να "μετατοπιστούν", χωρίς τη ρυθμιστική παρέμβαση του κράτους και των συγκεκριμένων μορφωτικών μηχανισμών.

Ακόμη μπορούμε να πούμε πως ενώ το κράτος απεμπολεί κάποιες οικονομικές του λειτουργίες ή υποχρεώσεις στον τομέα της παιδείας εκχωρώντας τες στο μεγάλο κεφάλαιο ή οδηγώντας τες στο να φυτοζωούν από τη μια μεριά, από την άλλη δυναμώνει τις διοικητικές και πειθαρχικές του αρμοδιότητες (π.χ. αξιολόγηση Πανεπιστημίων, αξιολόγηση μαθητών - εκπαιδευτικού έργου - εκπαιδευτικών κλπ.) Έτσι μέσα από την κατά μέτωπο αμφισβήτηση της παιδείας ως "δημόσιου αγαθού" έχουμε πολλαπλούς επιδιωκόμενους στόχους και αποτελέσματα:

-Δυνάμωμα των ταξικών φραγμών

Τα μέτρα για το σύστημα εισαγωγής στα ΑΕΙ που εξαγγέλθηκαν αλλά και οι φιλότιμες προσπάθειες να λειτουργεί πιο άγρια το ταξικό κόσκινο από την πρωτοβάθμια εκπαίδευση ακόμη (περιγραφική αξιολόγηση, σκέψεις για διάσπαση της πρωτοβάθμιας σε 2 κύκλους όπως ακούστηκε στο περσινό συνέδριο της ΔΟΕ στο όνομα της εξειδίκευσης κ.λπ.) βρίσκονται προς αυτή την κατεύθυνση. Είναι άλλο ζήτημα αν η αστική τάξη της χώρας μας μέσα από τις δικές της αντιφάσεις θα μπορέσει να τα βγάλει πέρα μ' έναν τέτοιο "προγραμματισμό" (μέχρι τώρα δεν τα 'χει καταφέρει).

-Παράδοση χώρων και δραστηριοτήτων στην καπιταλιστική "αξιοποίηση", στην μονοπωλιακή κερδοφορία.

Ο χώρος της πληροφορικής, οι σχολικές εκδόσεις, τα συγγράμματα της ανώτατης και ανώτερης παιδείας κ.λπ. και άλλα ανάλογων ορέξεων "φιλέτα" περιέχονται μέσα εκεί. Ακόμα περισσότερο τα ΙΕΚ (ύστερα από το ξεκαθάρισμα των μικροαεριτζήδων του κλάδου) και η παραπαιδεία, που ο ΟΟΣΑ με έκπληξη διαπιστώνει την ανάπτυξη της, προσφέρονται για μονοπωλιακή εκμετάλλευση και σχεδίαση.

-Χτύπημα του ενιαίου χαρακτήρα της εκπαίδευσης

Η "αποκέντρωση" και ο β' βαθμός αυτοδιοίκησης παρέχουν μια πρώτης τάξεως πλατφόρμα για να περάσει η παραπάνω επιδίωξη. Στα ψιλά ακόμα πέρασε μετά την καθολική αντίδραση που συνάντησαν τα παραπάνω σχέδια, η υπουργική απόφαση που δίνει τη δυνατότητα στα σχολεία να εκπονούν δικά τους προγράμματα, "προσαρμοσμένα στις τοπικές κοινωνίες". Η "ευελιξία" προχωρά...

-Μείωση του κόστους λειτουργίας της δημόσιας παιδείας σε βάρος της όποιας κοινωνικής της διάστασης.

Και εδώ δεν πρόκειται μόνο για τον οικονομικό στραγγαλισμό μέσα από τις μειωμένες δαπάνες για την παιδεία, οπωσδήποτε σημαντικό ζήτημα. Εδώ προσθέτουμε και την οικονομική "αυτοτέλεια" των ΑΕΙ, το καθεστώς πια των αναπληρωτών και ωρομισθίων καθηγητών - δασκάλων αλλά και η ίδια σχεδιαζόμενη αποκέντρωση κλπ.

-Ανατροπή των εργασιακών σχέσεων.

Έχουν ήδη γραφτεί αρκετά, θα παραθέσουμε μονάχα αυτούσιες τις προτροπές του ΟΟΣΑ: "Είναι απαραίτητο ο δάσκαλος/καθηγητής να προσλαμβάνεται κατ' επιλογή και όχι με βάση την επετηρίδα, να είναι αποτελεσματικά εκπαιδευμένος".

-Φόρτωμα των συνεπειών της κρίσης και των "αναδιαρθρώσεων" στις πλάτες των εργαζομένων.

Αντιγράφουμε πάλι από την έκθεση του ΟΟΣΑ για την παιδεία: "Η προοπτική των πρόσθετων κατά τόπους φόρων ίσως είναι προτιμητέα από τα μεγάλα βάρη που επιβαρύνουν τους γονείς." Παρουσιάζει ενδιαφέρον να δούμε το σχετικό θατσερικό (ή μεταθατσερικό, που είναι το ίδιο) εύρημα στο άρθρο του Άγγλου εκπαιδευτικού στα "Αντιτετράδια": "Ο γονέας θα παίρνει ένα είδος επιταγής από το κράτος για να πληρώνει τα δίδακτρα. Βέβαια δεν θα καλύπτεται όλο το ποσό, οπότε θα συνεισφέρει και ο ίδιος. Έμμεσος τρόπος διάλυσης ό,τι είχε απομείνει στη δημόσια εκπαίδευση. Μέσα του Μάρτη ξαναπροτάθηκε στη Βουλή με πιο κυνικό τρόπο."

Καθολικό μέτωπο αντίστασης!

Πάνω απ' όλα η πικρή γεύση που αφήνει η έντονη αμφισβήτηση της παιδείας ως "δημόσιο αγαθό" είναι η ένταση της ταξικότητας ταυ εκπαιδευτικού συστήματος. Η αντιπαράθεση στην λαίλαπα είναι ανάγκη να 'ναι καθολική, ούτε να περιορίζεται σε επιμέρους παραμέτρους, ούτε να θέτει τα ζητήματα με τους όρους και τις διαστρεβλώσεις που επιβάλλουν οι κυρίαρχες δυνάμεις. Αυτό το ξανατονίσαμε.

1) Πρώτα-πρώτα η υπεράσπιση των πολιτικών και μορφωτικών κατακτήσεων που περιέχονται στην υπεράσπιση της παιδείας ως δημόσιου αγαθού αποτελούν τα πολιτικά οχυρά από τα οποία θα απελευθερωθούν δυνάμεις πολύ ευρύτερες από το χώρο της παιδείας. Δυνάμεις που αντικειμενικά τα συμφέροντά τους τους οδηγούν στην ενότητα με το λαό και τους εργαζόμενους που "απολαμβάνουν" σήμερα τα "αγαθά" της κοινής αντιλαϊκής - αντινεολαιίστικης επίθεσης. (Το παράδειγμα της Γαλλίας είναι χαρακτηριστικό.)

2) Είναι ακόμη ανάγκη η αντιπαράθεση να βρίσκεται σε όλα τα μέτωπα, και σ' όλες τις συνέπειες της αναδιάρθρωσης. Η περιορισμένη λογική της "ιδιωτικοποίησης" (στην όποια της εκδοχή) σίγουρα δεν προσφέρει εδώ την καλύτερη υπηρεσία.

3) Και για όσους ίσως κριτικάρουν την έλλειψη "οραμάτων" στην άποψη που εκτίθεται εδώ (και φυσικά για πολύ περισσότερους απλούς αγωνιστές) είναι αναγκαίο η υπεράσπιση των κατακτήσεων αυτών να δεθεί με την προοπτική μιας άλλης κοινωνίας. Ο καλύτερος ίσως τρόπος να δεθεί η πολιτική πάλη με την προοπτική αυτή είναι να αποδειχτεί τι ρόλο έπαιξε ο ανατραμμένος συσχετισμός δυνάμεων και το σοσιαλιστικό - κομμουνιστικό όραμα στην ύπαρξη των πολιτικών - μορφωτικών κατακτήσεων που σήμερα διακυβεύονται.

Πόσο, για παράδειγμα, είναι γνωστό ότι συνέβαλλε η καθιέρωση και κατοχύρωση της βασικής - υποχρεωτικής εκπαίδευσης ύστερα από την επανάσταση του ‘17, στην καθιέρωσή της τελικά και στις υπόλοιπες χώρες;

Ποια ήταν η συμβολή της Ενιαίας Πολυτεχνικής Εκπαίδευσης όταν μάλιστα σήμερα αυτός ο διαχωρισμός Γενικής - Τεχνικής εκπαίδευσης τείνει να γίνει ένας καλός μοχλός ανατροπών και πονοκέφαλων στο χώρο της παιδείας;

Πόσο κεφαλαιώδους σημασίας ήταν το κατόρθωμα της Σοβιετικής Ένωσης να δημιουργήσει τη δική της κόκκινη διανόηση (άσχετα με την κατοπινή εξέλιξη) και τι σημαντική πίεση άσκησε αυτό το γεγονός στα κοινωνικά - εκπαιδευτικά ανοίγματα των καπιταλιστικών χωρών;

Ποια ήταν η συμβολή της Πολιτιστικής Επανάστασης στην Κίνα, πόσο επηρέασε τα νεολαιίστικα κινήματα και σε ποιες υπαρκτές ή εικονικές παραχωρήσεις ανάγκασε τις αστικές τάξεις σε εκπαιδευτικό επίπεδο προκειμένου να αποφύγουν τα "χειρότερα";

Έτσι σαν διάσπαρτους προβληματισμούς... Σημαντική και τεράστια δουλειά. Ποιος θα την κάνει;

(Αντί παρενθέσεως...) Καλά, και ο κατακερματισμός της... γνώσης;

"Πού την πήγατε τη γνώση, τι γίνεται με τον κατακερματισμό της, γιατί δεν αναφέρεστε σ' αυτό το ζήτημα;" θα μπορούσε ν' αναρωτηθεί κάποιος κι ίσως κάποιος άλλος δε θα έχανε την ευκαιρία να μας κριτικάρει για "πεζότητα ανάλυσης", "επιμονή στο πολιτικό" κ.λπ.

Όλων κοινή διαπίστωση είναι πως η Λευκή Βίβλος, οι επισημάνσεις του ΟΟΣΑ, τα αντιεκπαιδευτικά μέτρα κ.λπ. οδήγησαν στον ακόμη παραπέρα κατακερματισμό της γνώσης, στην "τηλεκπαίδευση", στην παροχή ξερών και ποσοστοποιημένων αποδείξεων γνώσης, στον πιο ουσιαστικό τελικά αποκλεισμό από την ουσιαστική μορφωτική διαδικασία για την πλειοψηφία της κοινωνίας.

Ως εδώ καλά, και για την άποψη που εκφράζουμε. Αλλά ας σταθούμε σ' ένα ζήτημα: Μήπως είχαμε πριν ενιαία γνώση;

Εν πάσει περιπτώσει, η γνώση δεν εκφράζει κοινωνικές σχέσεις και μήπως η εκπαιδευτική ή γενικότερα η μορφωτική διαδικασία μένει ανεπηρέαστη, "ανέγγιχτη" από την ταξική πάλη;

Αν έτσι έχουν τα πράγματα πρέπει να δούμε και να εξηγήσουμε γιατί από την εποχή των ιερατείων μέχρι σήμερα (την εποχή των "ηλεκτρονικών" ιερατείων) υπάρχει, υφίσταται και καλλιεργείται αυτός ο κοινωνικός αποκλεισμός από την γνώση για την πλειονότητα της κοινωνίας. Με εξαίρεση βέβαια το "ρήγμα" των τελευταίων 70 χρόνων προσπαθειών για το σοσιαλισμό (όπου βέβαια και εκεί οι πραγματικές προσπάθειες ανατροπής των "οσίων και ιερών" καταλαμβάνουν πολύ μικρότερες χρονικές περιόδους).

Έτσι ή αλλιώς, κατά συνέπεια, ο αποκλεισμός αυτός υπήρχε, υφίσταται και θα συνεχίσει να υφίσταται όσο τα κοινωνικά δεδομένα δεν αλλάζουν. Και δεν εννοούμε σ' αυτό το σημείο μόνο το πάρσιμο της εξουσίας, αλλά την πραγματική οικειοποίηση και άσκησή της από την εργαζόμενη τάξη.

Για να διαπιστώσει κάποιος το πραγματικό αίσθημα "πικρίας" που καταλάμβανε αυτούς που ένοιωθαν να χάνουν το μορφωτικό προνόμιο που τους είχε παραχωρήσει ο κοινωνικός καταμερισμός δεν έχει παρά να διαβάσει το περίφημο βιβλίο για την ιδιωτική ζωή του Μάο από τον φερόμενο "προσωπικό" του γιατρό. Εκεί θα δει με αρκετή σαφήνεια το μίσος, την απέχθεια που με τόσο "άγος" φέρει ένας διανοούμενος του κόμματος που αναγκάζεται ν' αφήσει τη ζεστή του φωλιά, να 'ρθει σ' επαφή με τους "αμόρφωτους", να επανεκπαιδευτεί, να κατέβει στα εργοστάσια, ν' αναλάβει αποστολές κ.λπ, κ.λπ.

Κι όταν μια τέτοια πικρία ύπουλα σιγοβράζει και βγαίνει είκοσι χρόνια μετά για ν' αμαυρώσει ανθρώπους και καταστάσεις ότι τάχα η διάθεση για αλλαγή του κόσμου είναι μια ουτοπική νευρασθένεια κ.λπ., δεν χωράει αμφιβολία πόσο βαθιά ριζωμένοι με την ίδια την ουσία του εκμεταλλευτικού συστήματος είναι όλοι αυτοί οι "διαχωρισμοί", "κατακερματισμοί", "αποκλεισμοί" κ.λπ.

Οι ρυθμίσεις, αναπροσαρμογές που προωθούνται τα τελευταία χρόνια στο χώρο της εκπαίδευσης φέρνουν οπωσδήποτε μεγαλύτερη αποστέωση, αποξένωση, κατακερματισμό των παρεχόμενων γνώσεων. Όμως δεν είναι π.χ. τα υπερεξειδικευμένα πτυχία (και αντίστοιχα οι γνώσεις που "προσφέρουν") ο επιδιωκόμενος στόχος. Ο στόχος είναι ευρύτερος και βαθύτερος.

Όπως και παλιότερα όταν ασκούνταν κριτική στο σύνθημα για "υποβάθμιση των πτυχίων", σωστά ασκούνταν. Γιατί, δεν ήταν τα "υποβαθμισμένα πτυχία" η αιτία της ανεργίας αλλά η συνολική λειτουργία του συστήματος (και της εκπαίδευσης).

Βέβαια η απαξίωση των πτυχίων (έτσι όπως την περιγράφει η Λευκή Βίβλος στο όνομα της ανθρωπιστικής παιδείας) είναι ένα σημαντικό μέσο (ένα από τα μέσα) για να ενταθεί η τοξικότητα της εκπαίδευσης και να υποβαθμιστούν οι -ας το πούμε- κοινωνικές υποχρεώσεις του κεφαλαίου. Δεν είναι, όμως, ο απώτερος στόχος.

Για να το πούμε και διαφορετικά, η αγωνία του συστήματος δεν είναι τόσο να περιχαρακώσει τη γνώση (ποια γνώση;).

Άρα ο αριστερός, ο "άλλος" δρόμος δεν είναι η επανοικειοποίηση της χαμένης γνώσης και οι προτάσεις (όσο άμεσο κομμουνισμό -"εδώ και τώρα"- και αν περιέχουν) για το ξανακόλλημα των κομματιών που ο καπιταλισμός... διέσπειρε.

Μην ξεχνάμε ακόμη πως η αναπροσαρμογή στο χώρο της παιδείας και τα επαπειλούμενα πακέτα αντιεκπαιδευτικών μέτρων, είναι μέτρα και κατευθύνσεις που βγήκαν μέσα από την κρίση του συστήματος και σαν τέτοια προωθήθηκαν, για να διαχειριστούν αυτή την κρίση προς όφελος του. Πορεύτηκαν μαζί με την κρίση και σημαδεύτηκαν απ' αυτήν.

Δεν αποτελούν διέξοδο και με την κοινωνική αποσάθρωση που επιφέρουν ίσως δημιουργήσουν (αν δεν δημιουργούν ήδη) πονοκεφάλους για το ίδιο το κεφάλαιο.

Στην αντίθετη περίπτωση το "σύστημα" θα 'χε εξορθολογιστεί από μόνο του εδώ και καιρό...