Μια κριτική στις κυρίαρχες αξίες. «Θέλω να γίνω επιχειρηματίας»

του Ζήση Γκέρτσου

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Έναυσμα» το 1995

Προβάλλονται σχεδόν καθημερινά από το σύνολο των ΜΜΕ. Μπορεί κανείς να τους δει στις εφημερίδες, σε διάφορα περιοδικά και να διαβάσει τα όσα λένε, σκέφτονται ή κάνουν. Τους βλέπουμε να μας μιλάνε από την τηλεόραση, να διαφημίζουν με την ίδια άνεση το νέο μοντέλο της Mercedes, ένα πανεπιστήμιο του εξωτερικού ή μια ιδιωτική σχολή στην Ελλάδα. Συμβουλεύουν, σε όσους θέλουν να τους μοιάσουν, να επενδύσουν σε ομόλογα του δημοσίου ή κάτι παρόμοιο. Είναι αυτοί που ξέρουν πάντα τι θέλουν και με την απεριόριστη αυτοπεποίθησή τους, την ψυχρή λογική, έχουν και τα μέσα να το πετύχουν. Τους συναντάει κανείς τόσο συχνά στις ταινίες και τις τηλεοπτικές σειρές που είναι εύλογο το ερώτημα αν πρόκειται για κάτι το συγκεκριμένο, κάτι το υπαρκτό ή αν όλη η ιστορία είναι αποκύημα της φαντασίας κάποιου σεναριογράφου ή του έξυπνου διαφημιστή.

Δεν ξέρουμε πόσοι μπορούν να ταυτιστούν μ' αυτό το "νέο τύπο" που με τη σκανδαλώδη "επιτυχία" του καταρρακώνει την αυτοπεποίθηση και του πιο άνετου παρατηρητή, ωστόσο η προβολή του σίγουρα είναι δυσανάλογης συχνότητας με την οποία τον συναντάει κανείς στην πραγματική ζωή.

Για ποιους ακριβώς μιλάμε; Αναφερόμαστε στο πρότυπο του πετυχημένου, τον επιχειρηματία-γιάπι που, αν και δεν προέρχεται, καθώς λέει, από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα, ο ακτιβισμός του (μη πάει το μυαλό σας σε παραγωγική εργασία), κάποιες γνώσεις του στην πολιτική οικονομία και στους Η/Υ τον οδήγησαν στο να κερδίσει από το τίποτα τεράστια ποσά (κάτι σαν το αμερικανικό όνειρο, νέου τύπου δηλαδή).

Το σλόγκαν του είναι ότι μπορείς να κάνεις ό,τι θέλεις (just do it), μπορείς να έχεις ό,τι θέλεις (ο κόσμος είναι δικός σου) αρκεί να μπορείς να το αγοράσεις, ενώ για τη ζωή, ότι είναι μια επιχείρηση, ένα χρηματιστήριο όπου επιζούν οι καλύτεροι.

Τα αποδεικτικά της επιτυχίας του είναι: το όμορφο σπίτι με κήπο, ένα σπορ αυτοκίνητο και η γρήγορη μηχανή και αφού όλα είναι ωραία, ταιριάζει και μια γυναίκα αναλόγων προδιαγραφών.

Τι άλλο να θέλει κανείς απ' τη ζωή! Για ό,τι γίνεται γύρω του πιστεύει ότι δεν ευθύνεται αυτός. Για τη μιζέρια των άλλων φταίνε οι ίδιοι. Εξάλλου, σ' αυτόν οφείλεται κάθε κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη, έτσι θέλει να πιστεύει Πατώντας ένα κουμπί στον Η/Υ του θεωρεί ότι παράγει πλούτο παίζοντας με τις μετοχές διαφόρων επιχειρήσεων. Πίσω όμως από τα νούμερα δεν θέλει να βλέπει ότι κρύβονται πραγματικοί άνθρωποι, οι οποίοι με την καθημερινή τους εργασία παράγουν την πραγματική άξια και τον πραγματικό πλούτο που αυτός καρπώνεται. Είναι όμως επιχειρηματίας και δεν κάνει να σκέφτεται έτσι παλιομοδίτικα. Του αρέσει να λέει -και να το ακούμε κι εμείς- ότι ζούμε στην εποχή της πληροφορίας, η οποία αν αξιοποιηθεί καταλλήλως παράγει αξία.

Αν και οι περισσότεροι από μας δεν έχουμε κοινά σημεία μ’ αυτόν, αποτελεί αναμφίβολα τον άνθρωπο πρότυπο, στο οποίο -αν και έχει φθαρεί κάτω από το βάρος της σημερινής κρίσης- οφείλουμε να μοιάσουμε. Όχι βέβαια όσον αφορά το τι έχει, αλλά στον τρόπο που σκέφτεται.

Ακούμε -και ισχύει εν μέρει- ότι η συντριπτική πλειοψηφία της νεολαίας, ασχολείται σήμερα με τα προσωπικά της προβλήματα, με την καριέρα της, τα χρήματα και τις διασκεδάσεις. Ακολουθεί το όνειρο της κοινωνικής ανόδου. Εξάλλου η ενημέρωση του χρηματιστηρίου μετά από κάθε δελτίο ειδήσεων μας βεβαιώνει ότι στον καθένα μας κρύβεται ένα εν δυνάμει επιχειρηματίας.

Η πραγματικότητα ωστόσο είναι διαφορετική Σήμερα ελάχιστοι ρωτάνε τι δουλειά κάνεις^. σε ρωτάνε καταρχήν αν δουλεύεις. Η καθημερινότητα του καθένα καθόλου δεν μοιάζει με αυτήν των καλοντυμένων νέων στη διαφήμιση που μετά από μια κουραστική μέρα, βγάζουν το κουστούμι για να παίξουν μπάσκετ πριν απολαύσουν το βραδινό τους ουισκάκι στο πλησιέστερο κότερο.

Η σύγκρουση των μεγάλων οικονομικών συμφερόντων (οπού πλέον μονοπωλιακές πολυεθνικές επιχειρήσεις συγκρούονται προκειμένου να εξασφαλίσουν την υπεροχή στην αγορά) έχει πια αποκλείσει την δυνατότητα επιτυχίας του μικρού φιλόδοξου ανταγωνιστή. Οι αυταπάτες ότι επαγγέλματα όπως μηχανικός, δικηγόρος ή οικονομολόγος αποτελούν καλά σημεία εκκίνησης για μια λαμπρή καριέρα, ξεθωριάζουν συνεχώς. Ε! και μισθωτός γιάπι δεν χτυπάει και τόσο όμορφα στ’ αυτί.

Ένα ζήτημα είναι ότι το πρότυπο του επιτυχημένου είναι για την μεγάλη πλειοψηφία του κόσμου ένας απλησίαστος στόχος. Ένα άλλο ζήτημα ωστόσο και πολύ σοβαρό είναι το γιατί δεν θα πρέπει να μας γοητεύει αυτός ο "κόσμος των επιτυχημένων".

Αν δούμε μερικά χαρακτηριστικά του θα μας προκύψουν οι κυρίαρχες συμπεριφορές και απόψεις του συστήματος. Η σημερινή συμπεριφορά είναι βαθιά ατομικιστική, σχεδόν κανένας δεν ελπίζει από το διπλανό του, όλοι κινούνται ατομικά στο λαβύρινθο της καθημερινής επιβίωσης και νομίζουν ότι μόνο έτσι μπορεί να γίνει. Αυτό ισχύει γι’ αυτόν που διαθέτει το ελάχιστο επίπεδο διαβίωσης όσο και για τον πολυεκατομμυριούχο επιχειρηματία (που φοβάται για την οικονομική επιβίωση της εταιρείας του). Ωστόσο, ο δεύτερος ζει από την εργασία του πρώτου και εδώ βρίσκεται η διαφορά. Έχουμε δηλαδή να κάνουμε χονδρικά με δυο κόσμους. Με τον κόσμο που απολαμβάνει χωρίς ουσιαστικά να παράγει και με τον κόσμο που παράγει χωρίς ουσιαστικά να απολαμβάνει. Ο διαχωρισμός αυτός υπάρχει μ' έναν ασαφή ακόμη τρόπο και δεν γίνεται άμεσα αντιληπτός και αυτό γιατί οι αστικές αξίες είναι αυτές που κυριαρχούν σήμερα σε τέτοιο βαθμό που συμπαρασύρουν γύρω από την τροχιά τους οποιαδήποτε διαφορετική αντίληψη για τη ζωή.

Δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε με τα αστικά πρότυπα για τον άνθρωπο γιατί είναι απάνθρωπα. Δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε μ' έναν κόσμο, όπου οι άνθρωποι, ούτε λίγο ούτε πολύ, αντιμετωπίζονται σαν το βόδι που πρέπει να καλλιεργήσει το χωράφι θέλουμε να γνωρίσουμε τον κόσμο, να γνωριστούμε με τους συνανθρώπους μας και να προχωρήσουμε από κοινού με άξονα το γεγονός ότι δεν μπορεί να υπάρξει επιτυχία του ατόμου χωρίς την επιτυχία του συνόλου.

Μια άσχημη κατάσταση γύρω μας συμπαρασύρει αργά ή γρήγορα τους πάντες κι αυτό γιατί σήμερα περισσότερο από άλλες εποχές, η "μοίρα" των ανθρώπων είναι κοινή. Κατά συνέπεια, για μας, έννοιες όπως επιτυχημένος και κοινωνικά αναγνωρισμένος έχουν διαφορετικό περιεχόμενο. Σε καμιά περίπτωση δεν μετριέται με βάση τη θέση των μετοχών του στο χρηματιστήριο, αλλά με βάση τη θέση και τη στάση του απέναντι στα πράγματα. Μια τέτοια άποψη δεν είναι καθόλου χριστιανική και ούτε έχει σχέση με το γνωστό "φτωχός αλλά τίμιος". Απλώς συμμεριζόμαστε μια παλιά αλήθεια που οι κυρίαρχοι κάνουν το παν για να την ξεχάσουμε: ο άνθρωπος γίνεται πραγματικά άνθρωπος, αγωνιζόμενος με τον συνάνθρωπό του. Μόνο τότε μπορεί αυτός και η κοινωνία να αναπτύξουν όλες τις δυνατότητές τους.