Η ονομασία του ιστολογίου είναι ο τίτλος του βιβλίου του Βασίλη Σαμαρά "1917-1953, Η ιστορία διδάσκει και εμπνέει"

Κυριακή 19 Ιουνίου 2016

Το σχολείο ως μηχανισμός ιδεολογικής χειραγώγησης

της Αθηνάς Ναλμπάντη
Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Έναυσμα» το 1995


"Γανιάσατε, δάσκαλοι, να ξεμάθω
να 'μαι εγώ, να στοχάζομαι, να θέλω
ψέματα όλο ν' ακούω, να λέω, να πράττω,
για ψέματα να ζω και να πεθαίνω"
(Κώστας Βάρναλης).

Αν η μια λειτουργία της εκπαίδευσης έχει να κάνει με τον καταμερισμό της εργασίας και την αναπαραγωγή των παραγωγικών σχέσεων, με την άντληση του απαραίτητου εργατικού δυναμικού και τη δημιουργία στελεχών και διανοούμενων που θ' αποτελέσουν τη "νέα μαγιά" για την ομαλή λειτουργία του καπιταλιστικού συστήματος....
...η άλλη, εξίσου βασική λειτουργία της αφορά στην αναπαραγωγή της κυρίαρχης ιδεολογίας, που διασφαλίζει τους όρους ύπαρξης και διαιώνισης μιας ταξικά διαρθρωμένης κοινωνίας, άλογης και καταπιεστικής.
Μια κοινωνία όπου όλα λειτουργούν με τον προδιαγραμμένο τρόπο έτσι ώστε να μη διασαλεύεται η "τάξη" και η "ασφάλεια", όπου "οι σκλάβοι χαλκεύουν μόνοι τους, ακατάπαυστα, τα δεσμά τους" (Horkheimer).



Ένα σύστημα κατ’ επίφαση δημοκρατικό, που επιβάλλει, όμως, τους κανόνες του σε κάθε πτυχή της ανθρώπινης δραστηριότητας, που αλλοτριώνει και διαμορφώνει συνειδήσεις έτσι ώστε να εξασφαλιστούν τα συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης.
Βασικός στόχος στην ιδεολογική αυτή επίθεση αποτελεί για ευνόητους λόγους, η νεολαία. Καθώς βρίσκεται στη φάση διαμόρφωσης τόσο προσωπικότητας όσο και άποψης, είναι εύπλαστη και ανοιχτή σε συμπεριφορές και πρότυπα κάθε απόχρωσης.
Έχοντας το συσχετισμό δύναμης με το μέρος της (εκπαιδευτικούς μηχανισμούς, Μ.Μ.Ε., θρησκεία, οικογένεια κλπ), η αστική προπαγάνδα βρίσκει πρόσφορο έδαφος σε αντίθεση με τις προοδευτικές και αριστερές απόψεις, που πρέπει να κονταροχτυπιούνται με το κατεστημένο και τις πατροπαράδοτες αντιλήψεις.

Το σχολείο φυτώριο της καπιταλιστικής κοινωνίας.

Η εκπαιδευτική διαδικασία, με τη συγκεκριμένη δομή και λειτουργία της, υπαγορεύει στους εκπαιδευόμενους την αντίστοιχη δομή και λειτουργία της κοινωνίας, στην οποία, ως  αυριανοί πολίτες, θα πρέπει να ενταχθούν και να προσαρμοστούν.
Και αυτό γίνεται με τέτοιο τρόπο, ώστε το γεγονός ότι βασίζεται στην εκμετάλλευση του ανθρώπου από άνθρωπο, όχι μόνο να θεωρείται φυσιολογικό, αλλά ταυτόχρονα να αποκλείεται ως ουτοπική και αδιανόητη η εκδοχή ενός άλλου πραγματικό δίκαιου και ανθρώπινου κόσμου.
Έμμεσα ή άμεσα, αλλά μεθοδικά, το σχολείο εμφυσά στους μαθητές την αστική ιδεολογία και εξυπηρετεί συγκεκριμένες, κάθε φορά, πολιτικές επιδιώξεις.

Μάθημα πρώτο: Ή ιεραρχία αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο μιας "ευνομούμενης πολιτείας".

Γι’ αυτό το λόγο, οι βαθμίδες πρέπει να είναι σαφώς καθορισμένες και ευδιάκριτες. Διευθυντές, καθηγητές και στο τελευταίο σκαλί οι μαθητές. Η κορυφή της πυραμίδας, δυστυχώς, χωράει λίγους (βλ. Κεφάλαιο) σε αντίθεση με τη βάση όπου υπάρχει χώρος για κάθε "ταπεινό και καταφρονεμένο" (βλ. εργατική τάξη και εργαζόμενοι).

Μάθημα δεύτερο: "Πίστευε και μη ερεύνα".

Δεν είναι σύνθημα μονάχα της εκκλησίας, είναι και του σχολείου, είναι σύνθημα ολόκληρου του συστήματος.
Συγκεκριμένα στην εκπαίδευση, αυτό που απαιτείται και επιβραβεύεται είναι η αποστήθιση, ο παπαγαλισμός και η άνευ όρων αποδοχή της παρεχόμενης γνώσης, ενώ η κριτική ικανότητα και ο δημιουργικός προβληματισμός εξοστρακίζονται ή αγνοούνται στην καλύτερη περίπτωση.
Ακόμα και αυτός καθ' αυτός ο τρόπος διδασκαλίας συμβάλλει, με τη σειρά του, στη δημιουργία άβουλων και μη σκεπτόμενων ατόμων.
Επιπλέον, η αυθεντία του καθηγητή σε συνδυασμό με τη φυσιολογική αδυναμία του μαθητή ν’ αντιπαραθέσει ολοκληρωμένη άποψη κι επιχειρήματα, μειώνει στο ελάχιστο τη δυνατότητα έκφρασης αμφισβητήσεων, πόσο μάλλον μιας συγκροτημένης λογικής οε αντίθετη κατεύθυνση απ' την κυρίαρχη.
Μαθήματα δε, όπως η έκθεση ή η ιστορία, προσφέρονται για να βάλουν τη σκέψη στα επιθυμητά για το σύστημα καλούπια ή ακόμα για να προωθήσουν συγκεκριμένες απόψεις σε επίκαιρα πολιτικά ζητήματα. Δεν ήταν τυχαία η επιλογή θεμάτων που αφορούσαν ένα προηγούμενο διάστημα στην ενοποίηση ή πιο πρόσφατα τα ειδικά ένθετα για τη Μακεδονία και τον "απελευθερωτή" Μ. Αλέξανδρο.
Εξάλλου, είναι νωπές ακόμα οι φωνές των εθνικιστικών συλλαλητηρίων και το συρμό της νεολαίας σ' αυτά.

"Να μην ακούω και να μη βλέπω να πατώ.
Να μη νογάω και να 'χω το στόμα βουλωτό.
Να μη με φαρμάκων’ η μπόχα του καιρού μου".
("Πως μας θέλει η "Αληθής Δημοκρατία" - Κ. Βάρναλης)

Έτσι θέλει τη νεολαία η αστική τάξη. Υποταγμένη κι άβουλη. Και όχι μονάχα αυτό. Τη θέλει κομμένη και ραμμένη στα μέτρα της. Πεισμένη για τις "αξίες" και τα "ιδανικά" του σάπιου αυτού εκμεταλλευτικού συστήματος. Πεισμένη για την "αξιοκρατία", για την πολιτική των "ίσων" ευκαιριών, για την "ευγενή άμιλλα", που αποτελούν τον ακρογωνιαίο λίθο της κοινωνίας. Μιας κοινωνίας βασισμένης στην ελευθερία της αγοράς από τη μια και της καταπίεσης από την άλλη.

Μάθημα τρίτο: Το "αμερικάνικο όνειρο" είναι προσιτό σε όλους.

Έτσι, λοιπόν, ο καθένας είναι ελεύθερος να επιλέξει το δρόμο του. Μπορεί να απόκτησε; τον τίτλο του "καλού" μαθητή, αν βέβαια, καταβάλλει φιλότιμες προσπάθειες και του "κακού" αν αποδειχθεί οκνηρός και φυγόπονος, άξιος της μοίρας του.
Παραβλέπονται, βέβαια, έντεχνα οι οικονομικοκοινωνικές συνθήκες, οι οποίες, στην πραγματικότητα, διαμορφώνουν τους "καλούς" και "κακούς" μαθητές, τους "επιτυχημένους" και "αποτυχημένους" πολίτες, αυτές που αντανακλούν και αναπαράγουν ταυτόχρονα τον ταξικό διαχωρισμό της κοινωνίας.

Μάθημα τέταρτο: "Ο θάνατος σου, η ζωή μου".

Το κυνήγι του βαθμού, αν στην αρχή της εκπαιδευτικής διαδικασίας αποτελεί απλά μια καταξίωση, στη συνέχεια γίνεται το μόνιμο άγχος για την εξασφάλιση της πολυπόθητης εισαγωγής στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση
Η "ευγενής άμιλλα" μετατρέπεται γρήγορα σε σκληρό ανταγωνισμό για μια θέση στην παραγωγική διαδικασία. Όπως τα εμπορεύματα, έτσι και οι νέοι άνθρωποι πρέπει να μάθουν να είναι ανταγωνιστικοί αν θέλουν να προωθηθούν και να επιβιώσουν.
Αυτό το "συν" που δίνει την αίσθηση της συλλογικότητας στις λέξεις συμμαθητής, συνάνθρωπος, συνάδελφος, συναγωνιστής κ.α. δεν έχει καμιά σχέση με την πραγματικότητα, όπου ο ατομικισμός αναγορεύεται σε υπέρτατη "αξία" αυτού του συστήματος.

Σε σχολεία που μοιάζουν με στρατώνες, ταιριάζει και το πειθαρχείο...

Για την περίπτωση που κάποιοι, συνειδητά ή ασυνείδητα, στον ένα ή στον άλλο βαθμό, επιχειρήσουν να διασαλεύσουν την "τάξη", υπάρχουν οι απαραίτητες ασφαλιστικές δικλείδες. Για όσους μαθητές τολμήσουν να αρθρώσουν τον δικό τους αυτόνομο λόγο, επιμένουν στην κριτική "εξέταση αυτών που διδάσκονται, εκφράζουν απόψεις ή λογικές αντίθετες με τις κυρίαρχες, επικρέμεται η τιμωρία της χαμηλής βαθμολογίας.
Με λίγα λόγια, το δικαίωμα της ελεύθερης άποψης συνοψίζεται στο δικαίωμα... της συμφωνίας.
Εκεί, όμως, που πραγματικά δοκιμάζονται τα όρια και οι αντοχές του "δημοκρατικού" εκπαιδευτικού συστήματος είναι όταν η αντίθετη άποψη συνοδεύεται και από ανάλογη συμπεριφορά.

Άφθονα είναι τα παραδείγματα από την καθημερινή σχολική ζωή.

Κάποιες φορές, η ενασχόληση με... τρίχες των "παιδαγωγών" σημαίνει επίπληξη ή και αποβολή για τ' αγόρια με μακριά μαλλιά ή σκουλαρίκι στ’ αυτί, για τα κορίτσια με "άσεμνη" περιβολή.
Παράπτωμα και μάλιστα σοβαρό, θεωρείται η διαμαρτυρία για τυχόν αυθαιρεσίες και ακόμα περισσότερο, η ενασχόληση με τα κοινά. Ιδιαίτερα το τελευταίο διάστημα, πυκνώνουν οι φορές που κυρίως, μέλη των δεκαπενταμελών μαθητικών συμβουλίων έχουν συρθεί στα δικαστήρια σαν κοινοί εγκληματίες!
Η τρομοκράτηση των πρωτοπόρων στοιχείων και η ποινικοποίηση των μαθητικών αγώνων είναι πλέον συνηθισμένη τακτική του κράτους. Αυτό που στην ουσία επιχειρείται είναι η καταστολή στη γέννησή τους, ακόμα, των φαινομένων αμφισβήτησης ή και αντίστασης έστω, ζητήματα του εποικοδομήματος που αφορούν την εκπαιδευτική και συνάμα κοινωνική πραγματικότητα. Όσον αφορά, δε, στο τρίπτυχο "Πατρίς, Θρησκεία, Οικογένεια" ο εκπαιδευτικός μηχανισμός αποδεικνύεται κέρβερος.
Η ανεξιθρησκεία, δικαίωμα κατοχυρωμένο ακόμα και από το αστικό Σύνταγμα, αποτελεί "κενό γράμμα" για τη σχολική πραγματικότητα. Υποχρεωτική η παρουσία στην καθημερινή "προσευχή", αναγκαστική η συμμετοχή στο μάθημα των θρησκευτικών και στους εκκλησιασμούς. Απομόνωση περιμένει τους... "αλλόθρησκους" ή τους "ρέποντες προς την αθεΐαν", και απειλές και αποβολές σ' αυτούς που αρνούνται να συμμετάσχουν στις παραπάνω εκδηλώσεις.
Για του λόγου το αληθές, υπενθυμίζουμε την περίπτωση του Σ.Κ., αριστούχου μαθητή της Γ' τάξης στο Τρίτο Γυμνάσιο Πατρών. Δυο μέρες αποβολή και μείωση της διαγωγής του σε "επίμεμπτη" επειδή αρνήθηκε να πει την πρωινή προσευχή από το μικρόφωνο του προαυλίου.
Η θρησκευτική συνείδηση, όχι μόνο δε διαμορφώνεται σύμφωνα με τα ελληνοχριστιανικά ιδεώδη, αλλά και επιβάλλεται με βίαιο, πολλές φορές, τρόπο.
Από την άλλη, η... "ελευθερία διακίνησης των ιδεών" απαγορεύει ρητά και κατηγορηματικά τη διατύπωση απόψεων που μπορεί να χαρακτηριστούν ακόμα και... προδοτικές, όταν αυτές αφορούν στα "εθνικά μας... συμφέροντα".
Ο εθνικισμός και ο ρατσισμός που καλλιεργήθηκε έντονα ένα προηγούμενο διάστημα στα σχολεία, αποτελούν και σήμερα "κρυμμένα χαρτιά" έτοιμα να χρησιμοποιηθούν όταν οι πολιτικές συγκυρίες το απαιτήσουν.

Η νεολαία στο μάτι του κυκλώνα.

Εκτός, όμως, απ’ την ιδεολογική χειραγώγηση, η μαθητική νεολαία υφίσταται και τις συνέπειες της κρίσης της εκπαίδευσης. Η υποταγή της στις απαιτήσεις της μονοπωλιακής αναπροσαρμογής, αποτελεί επιτακτική ανάγκη του συστήματος.
Υποταγή στην προοπτική της ανεργίας και της υποαπασχόλησης για την συντριπτική πλειοψηφία, στην προοπτική της λιτότητας και των πολέμων.
Δεν υπάρχουν πλέον περιθώρια να καλλιεργηθούν αυταπάτες για κοινωνική ανέλιξη μέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Οι μαθητές συναισθάνονται από νωρίς τα αδιέξοδα και τον παραλογισμό των αυξανόμενων απαιτήσεων απ’ τη μια και των μηδενικών παροχών ή εγγυήσεων για το μέλλον τους απ' την άλλη.
Δεν είναι παράδοξο, λοιπόν, που η μαθητική νεολαία απασχολεί έντονα τα τελευταία χρόνια την κοινή γνώμη. Με τους αγώνες και τις κινητοποιήσεις της έχει γίνει ο μόνιμος πονοκέφαλος για τους ιθύνοντες, οι οποίοι και επιστρατεύουν όλα τα μέσα για τη δυσφήμιση και τρομοκράτησή της.
Μόνιμη επωδός στα ΜΜΕ αποτελούν οι απόψεις για τους "χαβαλέδες" μαθητές, για τις καταλήψεις που μοναδικό σκοπό έχουν την ... παράταση των διακοπών. Προσπαθούν να συγκαλύψουν τα αίτια και τον πραγματικό υποκινητή της αναταραχής στην παιδεία. Τίποτα, όμως, απ' όλ' αυτά δε μπορεί να αναιρέσει το γεγονός ότι τα πράγματα κινούνται σε ολοένα και αντιδραστικότερες κατευθύνσεις. Αντίθετα αποκαλύπτεται συνεχώς ο αντινεολαιίστικος, αντιλαϊκός χαρακτήρας των τελευταίων μέτρων που αφορούν στην εκπαίδευση.

Είμαστε λουλούδια, δε θα γίνουμε φυτά.

Η αντίσταση των μαθητών παίρνει υπόσταση και εκφράζεται μέσα απ' τις πορείες και τις καταλήψεις. Οι τελευταίες, παρ' όλο που δεν ανταποκρίνονται στο επίπεδο της πολιτικής και οργανωτικής συγκρότησης του μαθητικού κινήματος, εξακολουθούν να αποτελούν την πρώτη και αυθόρμητη επιλογή ως μέσο πάλης.
Ενστικτώδης απελευθέρωση απ' το ασφυκτικό πλαίσιο σπουδών;
Μια προσπάθεια, ίσως, οικειοποίησης του αφιλόξενου τον υπόλοιπο χρόνο, σχολικού χώρου;
Το σίγουρο είναι ότι τους δίνεται η μοναδική δυνατότητα οργάνωσης της ζωής τους, η δυνατότητα ελεύθερης έκφρασης και συνεύρεσης έξω από μαθήματα και φροντιστήρια. Οι μαθητές ανακαλύπτουν το νόημα της αλληλεγγύης και της συλλογικότητας. Έννοιες που είναι διαγραμμένες απ' το λεξιλόγιο μιας κοινωνίας που στηρίζεται στον ατομικισμό, τον ανταγωνισμό και το κέρδος.
Προσπαθούν να διεκδικήσουν αυτά που τους στερούν, έστω κι αν δεν έχουν συνειδητοποιήσει και κατανοήσει στο σύνολό τους τα προβλήματα της εκπαίδευσης. Έστω κι αν δεν έχουν εντοπίσει τους υπεύθυνους της ζοφερής πραγματικότητας των ταξικών φραγμών, της αναίρεσης των δικαιωμάτων τους στη μόρφωση και στη δουλειά.
Το μαθητικό κίνημα αναζητά συνεχώς τρόπους παρέμβασης, αναζητά ακόμα τους στόχους και τις κατευθύνσεις του. Και ενώ η πολιτικοποίησή του είναι ζητούμενη, την ίδια στιγμή μαθαίνει στους δρόμους, μέσα στους αγώνες το καλύτερο μάθημα.
Συλλογική αντίσταση και πάλη για τη διεκδίκηση και υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους. Αυτή είναι και η μεγαλύτερη παρακαταθήκη, η εγγύηση για το μέλλον της νέας γενιάς.



Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου