Σκέψεις για το στρατό. Ένα μικρό οδοιπορικό στου «παράλογου» τη θητεία

του Τάσου Σαπουνά

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Εναυσμα» το 1997

Στην Αυλώνα και στη Θήβα. Στο Χαϊδάρι και στην Τρίπολη. Στην Κόρινθο. Στην Πάτρα. Στον Πύργο. Χιλιάδες νέοι κάθε δίμηνο περνάνε τις πύλες των κέντρων εκπαίδευσης. Έχουν αφήσει πίσω συγγενείς, φίλους, κοπελιά. Όλη τους η πολιτική ζωή, είναι τώρα στριμωγμένη σε μια βαλίτσα. Στο μυαλό κυριαρχούν ακόμη οι εικόνες της προηγούμενης μέρας: οι αποχαιρετισμοί, οι ετοιμασίες, το "μεγάλο" ταξίδι.

...Μπροστά στην πύλη. Στα βλέμματα χυμένη η αγωνία για το "αύριο", οι κινήσεις μοιάζουν με μετέωρα βήματα προς το άγνωστο. Αναμονή. Ο αλφαμίτης "κόβει" τις διαθέσεις. Κάποιοι το παίρνουν απόφαση. "Μπαίνουν"... Τα στοιχεία σας... Πορτοκαλαδίτσα... Τα χαλασμένα μεγάφωνα παίζουν τραγούδια... Εκεί και οι πρώτες γνωριμίες: ένας φίλος απ' τα παλιά, ένας συγχωριανός, κάποιος που ζήτησε τσιγάρο... "Τριάδες, μπείτε σε τριάδες!". Σε "τριάδες" λοιπόν και εμπρός για τις υπόλοιπες εκκρεμότητες: εξετάσεις, φόρμες παραλλαγής, "λουκάνικα" και αρβύλες...

Ο στρατός "υποδέχεται" τους νέους στις τάξεις του, "δια να υπηρετήσουν την πατρίδα"... Τις πρώτες μέρες η κούραση είναι ατελείωτη. 

Προσκλητήρια συνεχώς: το πρωί, το μεσημέρι και το απόγευμα, το βράδυ. (Για χόρταση είναι;). Στο ενδιάμεσο "εκπαίδευση": τρέξιμο, βήμα, παραγγέλματα, αγγαρείες και ψαρώματα. Το πρωί στο μισοσκόταδο οι νεοσύλλεκτοι (sic!) μαζεύουν γόπες. (Να 'χαν και γυαλιά με ακτίνες Χ τι καλά που θα 'τανε!).Το μεσημέρι αγγαρεία στα μαγειρεία για τους "εκλεκτούς". Το βράδυ ξύρισμα για να προλάβουν τον πανικό του πρωινού εγερτηρίου: να γυαλίσουν τις αρβύλες, να φτιάξουν "φάκελο", "τζετ" το κρεβάτι και άλλα φοβερά ενδιαφέροντα, που οξύνουν τον νου(!), καθήκοντα. Ελεύθερος χρόνος: ΜΗΔΕΝ. Προϋπόθεση η έλλειψή του, για την πρώτη "θεραπεία σοκ", για να μην έχουν οι φαντάροι χρόνο να σκεφτούν, να μαζέψουν τις δυνάμεις τους, για να τους τραβάει η κούραση απ' το μανίκι, να ψαρώσουν, να υποταχθούν. Κι όμως οι φαντάροι -απ' την πρώτη κιόλας στιγμή- θα βρουν λίγο χρόνο για να βρίσουν με την παρέα τους το άθλιο φαγητό που τους σερβίρουν και τα ζόρια που τραβάνε, για να γράψουν ένα γράμμα...

Έρχεται η ορκωμοσία θες δε θες. Λιποθυμίες απ' την κούραση και την πολύωρη ορθοστασία, τα πόδια σαν από μπετόν, αλλά η παρέλαση "άψογη" λένε (...πάντα) και το ηθικό "ακμαιότατο". Σ' αυτό άλλωστε συντελούν και τα εθνικο-θρησκευτικού περιεχομένου κηρύγματα που εκείνες τις μέρες περισσεύουν.

Τότε και η πρώτη χαρά. Για λίγες μέρες σπίτι τους. Πολίτες για "ένα διάλειμμα" και μετά πίσω. Έτσι θα 'ναι για καιρό...

Η "εκπαίδευση" συνεχίζεται. Οι σκοπιές τώρα πάνε σύννεφο. Ιεραρχία ξέρετε ρε! Εσύ γιατί δεν έμαθες την προσευχή; Επ' ώμου, καψόνια και καμπάνες στην ημερήσια διάταξη. Το ελληνοχριστιανικό πνεύμα ζει και βασιλεύει. Σας κάνουμε άντρες ρεεε !!

Αυτοδίκαια λοιπόν ο στρατός απέκτησε τη φήμη ενός μεγάλου σχολείου. Τα πρώτα μαθήματα στους "νέους" έχουν αρχίσει να δίνονται.

"Σας προετοιμάζει για την ένταξη στην κοινωνία"

Σωστά! Όπως έλεγε και ένας διοικητής κέντρου μέσες - άκρες: σας μαθαίνουμε να ξυπνάτε απ' τις έξι και αυτό σας κάνει καλό. Γιατί όταν αύριο θα πάτε σαν πολίτες να δουλέψετε, το αφεντικό θα σας θέλει στην ώρα σας, φρέσκους και όχι κοιμισμένους και γεμάτους όρεξη για δουλειά. Η πειθαρχία που σας μαθαίνουμε επίσης θα σας χρειαστεί, γιατί αν δεν είστε πειθαρχημένοι θα βρεθείτε άνεργοι!!! Ποιος είπε ότι ο στρατός δεν έχει λογική;

"Ο εχθρός παραμονεύει, σας μαθαίνουμε να πολεμάτε"

"Η πατρίδα σας χρειάζεται. Το έθνος αφανίζεται". Σελίδες επί σελίδων θα γεμίζαμε αν καταγράφαμε ό,τι ακούγεται στο στρατό σ' αυτό το ζήτημα. Το ζουμί της προπαγάνδας: μας έχουν περικυκλώσει οι βάρβαροι Τούρκοι, Αλβανοί, Σκοπιανοί! Ολόκληροι λαοί παρουσιάζονται σαν τέρατα έτοιμα να μας κατασπαράξουν. Οι πολιτικές των κυβερνήσεων των διαφόρων χωρών και όσων είναι από πίσω εξαφανίζονται ως δια μαγείας και εξωραΐζονται, εξωραΐζοντας έτσι και την κυρίαρχη σήμερα πολιτική στην Ελλάδα. Τα «εθνικοπατριωτικά» τραγουδάκια είναι βέβαια απαραίτητο συμπλήρωμα στην όλη ιστορία. Όταν ήταν στο φόρτε της η μακεδονική υστερία, το "Μακεδονία ξακουστή" και οι "Σλαβοσκοπιανοί ληστές" ήταν το νούμερο ένα της προπαγάνδας. Έπειτα "ήρθε" ή "Βόρειος Ήπειρος" και οι "Αλβανοί φονιάδες", ενώ τα τραγούδια για τα "τούρκικα χωριά" και τα "τραινάκια" συνεχίζουν να διατηρούν την "αξία" τους (η διαχρονικότητα βλέπετε!)...

...Αλλά προς θεού! Οι αξιωματικοί "μας" όπως και οι πολιτικοί "μας", η στρατιωτική και η πολιτική ηγεσία του στρατού δεν είναι με τον απομονωτισμό!

"Ανήκομεν εις την δύσιν. Ψυχή τε και πνεύματι"

Γιατί είναι "ρεαλιστές". Αναγνωρίζουν όλοι τους τα δεδομένα και τη θέση της Ελλάδας. Από που ν' αρχίσει και που να τελειώσει κανείς: από τις ομιλίες τους για τους "ισχυρούς συμμάχους μας" υπερατλαντικούς και ευρωπαϊκούς, που μας "προστατεύουν" οι άνθρωποι! Απ' την εξάρτηση στο 99,9% των στρατιωτικών υλικών, της τεχνογνωσίας απ' τις ΗΠΑ (κύρια) και την ΕΟΚ, τη μετεκπαίδευση πολλών απ' τους "αξιότιμους" αστεράτους στις αμερικανικές σχολές πολέμου και αντικομμουνισμού. Από την αποδοχή απ' τη μεριά τους οποιουδήποτε ιμπεριαλιστικού τυχοδιωκτισμού!

Έτσι φτιάχνεται η σύγχρονη "εθνική" σούπα στο στρατό: από μιλιταρισμό, εθνικισμό και σωβινισμό συνάμα με ραγιαδισμό και υποτέλεια. Τσαμπουκάς σε μικρούς γειτονικούς λαούς, υποκλίσεις στα ιμπεριαλιστικά αφεντικά και με τη νεολαία καύσιμη, αναλώσιμη ύλη στα σχέδιά τους. Άλλωστε ο στρατός όχι μόνο δεν αποτελεί εξαίρεση, αλλά μάλλον "πρωτοπόρος" είναι σ' αυτά τα ζητήματα.

Πάντως έχει αξιοκρατία! Όσες περισσότερες γνωριμίες έχει ένας φαντάρος τόσο πιο καλά περνάει. Τι θέλετε δηλαδή; Εξισωτισμό; Έτσι στο στρατό έχει γίνει καθεστώς το...

"Αν έχεις βύσμα διάβαινε"

Ή για να το πούμε διαφορετικά: οι πελατειακές σχέσεις, ο διαχωρισμός των φαντάρων σε πληβείους και πατρικίους, που όχι μόνο δεν χτυπιέται, αλλά ενισχύεται από ολόκληρο το στρατιωτικό μηχανισμό, μέχρι σημείου γελοιότητας: εν αρχή είναι οι μεταθέσεις στις παραμεθόριες περιοχές του... λεκανοπεδίου της Αττικής, της Θεσσαλονίκης, σε θέσεις απρόσιτες για τους κοινούς θνητούς, θέσεις "κλεισμένες" από πριν από γόνους μεγαλόσχημων και επιφανών κυρίων της κοινωνίας μας και υψηλόβαθμα στελέχη της γαλάζιας και πράσινης νεολαίας (μαζί και οι τελευταίας παραγωγής "καλλιτέχνες" κάθε είδους). Όλοι τους βέβαια είναι πατριώτες! Τα μικρότερου βεληνεκούς "βύσματα" θα βρουν κάποια άλλη θέση απ' τις τόσες που δημιουργούνται στο άψε-σβήσε "λόγω υπηρεσιακών αναγκών". Τελευταία (ο εκσυγχρονισμός βλέπετε!) έχει πάρει διαστάσεις και η έναντι χρηματικών ποσών καλυτέρευση της θητείας μερικών φαντάρων. Από κει και πέρα υπάρχει ένας ολόκληρος κόσμος, που πολλές φορές θ' αναζητήσει κι αυτός το "βύσμα" του, ο οποίος θα χορτάσει υποσχέσεις, για να βρεθεί τελικά μαζί με εκείνους που δεν βάλανε "δόντι". Θα βρεθεί στα καλά αλλά πολύ περισσότερο στα άσχημα και θα δεθεί μαζί τους, για να σηκώσει κι αυτός λιγάκι το ανάστημά του...

Τέτοια "μαθήματα" θα δίνονται σ' όλη τη θητεία. Γιατί η θητεία δεν τελειώνει στα κέντρα. Τότε μόλις αρχίζει! Θα 'ρθουν οι μεταθέσεις. Ο περισσότερος κόσμος θα πάρει το δρόμο για τον Έβρο, την ελληνοαλβανική μεθόριο, τα ακριτικά νησιά. Και κει τα "μαθήματα" θα συνεχιστούν.

"Ο παλιός είναι αλλιώς!"

Γιατί είναι και αυτός ένας τρόπος διαχωρισμού των φαντάρων, της εμπέδωσης του ατομισμού σ' όλα τα επίπεδα. Γι' αυτό και ενισχύεται ποικιλότροπα από όλους τους διοικητές των μονάδων και τους καραβανάδες. Στην "καλύτερη" των περιπτώσεων τρέχουν όλοι, οπότε τι "παλιός" και τι "νέος". Σ' αυτή την κατάσταση μόνο θυμηδία θα προκαλούσε η πρόσφατη απόφαση του ΓΕΣ να χτυπήσει τον διαχωρισμό "παλιών" και "νέων", αν δεν ήταν ταυτόχρονα και μια σοβαρή προσπάθεια σκλήρυνσης και εντατικοποίησης της ήδη δύσκολης ζωής των φαντάρων. Γιατί οι φαντάροι που τρέχουν επί μήνες, από ένα σημείο και πέρα γίνονται "αντιπαραγωγικοί", δεν υποτάσσονται εύκολα, δεν "αποδίδουν".

Οπότε με το πρόσχημα της εξάλειψης του διαχωρισμού το ΓΕΣ (η πολιτική ηγεσία) επιχειρεί να σφίξει τα λουριά μέχρι το τελευταίο λεπτό της θητείας. Έτσι όπως μέχρι τώρα η ελάφρυνση των παλιότερων φαντάρων διοχετεύονταν με τέτοιο τρόπο, ώστε να την "πληρώνουν" οι καινούριοι, τώρα το νέο δόγμα θα είναι όλοι στη "δουλειά" μέχρι εξαντλήσεως.

Αν με βάση όλα αυτά διαμορφώνεται και προχωράει η θητεία προς το νέο αιώνα μάλλον δεν θ' αργήσουμε να δούμε αύξηση των "αυτοκτονιών" νέων ανθρώπων μέσα στο στρατό. Άλλωστε επεισόδια σ' αυτό το ματωμένο σήριαλ, το τελευταίο διάστημα παίζονται όλο και πιο συχνά.

"Ο εχθρός Λαός"

Μέσα σ' αυτή την κατάσταση που βιώνουν οι φαντάροι, ένα απ' τα ισχυρά ατού του μηχανισμού που βρίσκεται από πάνω τους είναι η απομόνωσή τους από τον έξω κόσμο. Πρέπει να νιώσουν "διαφορετικοί". Για να λειτουργήσουν και διαφορετικά. Να δεχτούν αδιαμαρτύρητα να χρησιμοποιηθούν σαν απεργοσπαστικός μηχανισμός. Να αντιμετωπίζουν τον πληθυσμό της περιοχής που υπηρετούν -ειδικά στις ακριτικές περιοχές- σαν την αιτία που βρίσκονται εκεί. Έντεχνα λοιπόν γίνεται προσπάθεια να διοχετευθεί η άποψη της στρατιωτικής και πολιτικής ηγεσίας περί του εχθρού λαού και μέσα στους φαντάρους.

Αντί απολυτήριου...

Ο χρόνος της θητείας θα κυλήσει τελικά. Μόνο που κυλάει όντως διαφορετικά απ’ ό,τι έξω. Για τούς φαντάρους "χρόνος" είναι "το δίωρο του γερμανικού", "οι τρεις μέρες πριν την άδεια", "το φτάσαμε στα μισά", "μπήκαμε σε μονοψήφιο". Έτσι μετράνε για τους φαντάρους οι μέρες στο στρατό. Υποδηλώνοντας και μ' αυτό τον τρόπο τον καταναγκασμό που υφίστανται οι νέοι άνθρωποι που πάνε να υπηρετήσουν.

Όμως οι φαντάροι τελικά μαθαίνουν στο στρατό. Άλλος περισσότερο και άλλος λιγότερο. Μαθαίνουν πως η αξιοπρέπεια έχει κόστος αλλά και η υποταγή δεν έχει ούτε όρια ούτε δίνει διεξόδους. Προσπαθούν να τον χειραγωγήσουν ώστε να είναι έτοιμος να θυσιαστεί και εκεί που το καταφέρνουν ξαναμπαίνει το απλό ερώτημα "για ποιους;". Έτσι, με χιλιάδες αντιφάσεις, με πιέσεις και χτυπήματα, με λανθασμένους τρόπους, υπόγεια ή φανερά, συνειδητά ή ασυνείδητα, οι φαντάροι προσπαθούν ν' αντισταθούν. Γιατί τους θέλουν χωρίς δικαιώματα, άβουλα όντα για σφαγή και αυτό το κουστούμι δεν τους ταιριάζει.

Στο τέλος η ώρα της απόλυσης θα έρθει. Για να νιώσουν για ένα "κλικ" ελεύθεροι. Και μετά; Μετά η ζωή θα ξαναβάζει τα ζητήματα που τους έβαλε η θητεία και ακόμα περισσότερα. Για την ανεργία, το αφεντικό στη δουλειά, τον κίνδυνο του πολέμου και της αλληλοσφαγής των λαών, τους "πάνω" και τους "κάτω", τους εχθρούς και τους φίλους.

Έχει τεράστια αξία λοιπόν να μην αφεθεί ελεύθερο το γήπεδο στους από "πάνω" να διαμορφώνουν συνειδήσεις μέσα και απ' το στρατό, να πλάθουν την νεολαία κατά πως τους βολεύει.

Αν λοιπόν έχει έτσι κι αλλιώς σημασία η παρέμβαση της αριστεράς σε οποιοδήποτε χώρο όπου ζει, δουλεύει, ψυχαγωγείται ή "ψυχαγωγείται" η νεολαία, έχει μια ιδιαίτερη σημασία η παρέμβασή της στους μήνες της θητείας. Από το "απλό" ζήτημα να μην αφεθούν να τσακιστούν άνθρωποι ανάμεσα στις συμπληγάδες του στρατιωτικού μηχανισμού. Για να ξαναγίνει ορατή μια άλλη στάση απέναντι στους καταναγκασμούς και τις άθλιες συνθήκες που υφίστανται οι φαντάροι. Για να μετατραπεί το ανάθεμα και η αμφισβήτηση των φαντάρων σε μια διαρκή διεκδίκηση καλύτερων συνθηκών και δικαιωμάτων. Για να αποκαλυφθεί ο ρόλος του στρατού σαν στυλοβάτη και υπερασπιστή της ανισότητας, της εκμετάλλευσης, της καταπίεσης και της φιλοπόλεμης λογικής.

Εάν είναι σίγουρο πως έχουμε ολιγωρήσει, πως υπολειπόμαστε σοβαρά από τη δημιουργία και συγκρότηση μιας στοιχειώδους αντίστασης στις μέρες της θητείας και πως πρέπει όντως να γίνουν πολλά, άλλο τόσο είναι σίγουρο πως αξίζει και πρέπει να το προσπαθήσουμε.