Τι και πώς διαδηλώνουμε

Με αφορμή τις πρόσφατες κινητοποιήσεις

 του Ζήση Γκέρτσου

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Εναυσμα» το 1998

Μοιάζει με ερώτηση που η απάντηση της φαντάζει αυτονόητη. Καλά, το "ενάντια σε τι διαδηλώνουμε" δεν είναι δύσκολο να ερμηνευτεί (είναι ζήτημα που αφορά την πολιτική τοποθέτηση του καθένα) αλλά και "πώς" διαδηλώνουμε;!!... Ασφαλώς, δεν έχουμε την πρόθεση να υποδείξουμε σε κανέναν το "τι και πώς" -ιδίως το "πώς"- να διαδηλώνει. Ομως, άποψή μας είναι ότι αυτό το "ενάντια σε τι αντιστεκόμαστε" δεν είναι ανεξάρτητο από το "πώς αντιστεκόμαστε".

Κανείς δεν μπορεί να αποφύγει (εμείς, μάλιστα, το επιδιώκουμε) την τοποθέτηση και σε αυτό το ζήτημα, εάν δηλαδή ένας αγώνας που ξεσπά μπορεί (και πώς) να τα βάλει με την κυβερνητική πολιτική. Σε μια εποχή, μάλιστα, πού, όπως λέγεται, κυριαρχεί η "παντοκρατορία της αγοράς" και όλα υποτάσσονται (από την εκπαίδευση μέχρι τους όρους της ίδιας της ζωής) στην λογική της ανταποδοτικότητας και του κέρδους. Πολύ περισσότερο, αν θεωρεί ότι η απόκρουση αυτής της λογικής έχει, εκτός των άλλων, να αντιμετωπίσει την απειλή της καταστολής των αγώνων από την μεριά του κράτους .

Εχουμε τη γνώμη ότι ανοίγεται μπροστά μας μια δύσκολη, άλλα συγχρόνως ελπιδοφόρα, περίοδος με έντονες κοινωνικές συγκρούσεις, μια περίοδος (που ήδη έχει αρχίσει σε μια σειρά από χώρες) με τη δυναμική είσοδο της νεολαίας και των εργαζομένων στο προσκήνιο του πολιτικού αγώνα. Ενός αγώνα που άλλες φορές λαμβάνει τα χαρακτηριστικά άγριας και αυθόρμητης σύγκρουσης με την κυβερνητική πολιτική, άλλες φορές αποκτά χαρακτηριστικά σπασμωδικής κίνησης χωρίς ουσιαστική σύνδεση με τη συνολική κυβερνητική πολιτική, μα (πάντα και παντού) με βασικό χαρακτηριστικό αυτό της αντίστασης και όχι μιας συνολικής άποψης για την ανατροπή του σημερινού συστήματος (έστω και στο επίπεδο προθέσεων).

Οχι, δε δυσανασχετούμε για τις ελλείψεις αυτού του κινήματος! Αναγνωρίζουμε ότι είναι η αναγκαία φάση, το αναγκαίο στάδιο που πρέπει να διαβούμε ως κίνημα προκειμένου να ωριμάσουμε πολιτικά, να πολιτικοποιήσουμε τη δυσαρέσκειά μας, να προχωρήσουμε ένα βήμα παραπέρα. Εμείς, εξάλλου, διαφωνούμε με όσους θέλουν να αφήσουν τα πράγματα ως έχουν, είτε αυτό αφορά το μαζικό κίνημα είτε αφορά την πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα. Για να το πούμε διαφορετικά: Το ερώτημα "τι και πώς διαδηλώνουμε" τίθεται σήμερα απ' την ανάποδη. Απασχολεί στα σοβαρά όσους "μοχθούν" να επιβάλουν πάση θυσία μια πολιτική που δε χωρά τους "απόκληρους της εργασίας", τους "απόκληρους της εκπαίδευσης". Για το σύστημα θα ήταν καλύτερα, αν όλοι αυτοί που δε "βολεύονται", που δε χορταίνουν την πείνα τους, που δε γεμίζουν τη ζωή τους με τις "νέες μεγάλες ιδέες" του κεφαλαίου αποδεχθούν -αν και πλειοψηφία- την οικονομική, πολιτική και κοινωνική περιθωριοποίηση τους.

Το ερώτημα, λοιπόν, τίθεται αμείλικτα από αυτούς που έχουν αναλάβει την καταστολή της μαζικής αντίστασης, από αυτούς που μαζί μ' όσους "εξηγούν" στις μάζες τις "αξίες" της βαρβαρότητας, τη "φυσική τάξη πραγμάτων" (μιλάμε για τους γνωστούς... "διανοούμενους" του χρηματιστηρίου), φροντίζουν για την "αποκατάσταση της τάξης". θέτουν στον εαυτό τους, ξανά και ξανά, το ερώτημα: "τι και πώς καταστέλλουμε"... ένα όλο και ευρύτερο στρώμα ανθρώπων που δε λέει να παραιτηθεί από τις ανάγκες του;

"Τι και πώς" διαδηλώνουμε, λοιπόν; Με άλλα λόγια, πώς πολιτικοποιούμαστε, τι διεκδικούμε και πώς; Θα αναφερθούμε μόνο σε μια πλευρά του ζητήματος, σ' αυτή που από το "τι" μας οδηγεί στο να απαντήσουμε το "πως". Δεν έχουν άδικο όσοι μας... καταλογίζουν ότι δε γίνεται να διεκδικούμε μια "συνολική και τελική" λύση των προβλημάτων υπέρ των λαϊκών-εργατικών-νεολαιίστικων στρωμάτων στα πλαίσια του υπάρχοντος συστήματος. Ότι δε διεκδικούμε να εκλογικεύσουμε τους εξηγήσιμους παραλογισμούς, του καπιταλιστικού συστήματος. Αυτό, προφανώς, δε σημαίνει ότι δεν μπορούν να υπάρξουν επιμέρους νίκες ή αλλαγές στους συσχετισμούς προς όφελος των λαϊκών-νεολαιίστικων συμφερόντων, που να επιφέρουν ευνοϊκότερες κοινωνικές συνθήκες. Όλα όμως τελούν υπό αναίρεση ανάλογα με τον κάθε φορά πολιτικό συσχετισμό μεταξύ του κινήματος που διεκδικεί και του συστήματος που αφαιρεί (με ή χωρίς τη χρήση βίας ή -πιο σωστά- πάντα με την απειλή για χρήση βίας) δικαιώματα και κατακτήσεις.

Σήμερα, αναγκαστικά, βλέπουμε να κινούμαστε ως εξής: να ανοίγουμε δρόμους για μια άλλη προοπτική -συνολικά στην κοινωνία- μέσα από την αντίθεσή μας και τον ανταγωνισμό προς την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων σε όσο το δυνατό περισσότερα επίπεδα. Αυτό ακριβώς το περιεχόμενο της διεκδίκησης, ότι δηλ. την αντιμετωπίζουμε σαν μια πολιτική (με όλη τη σημασία της λέξης) μάχη, μας οδηγεί στο να αντιλαμβανόμαστε την κάθε αναμέτρηση του κινήματος (ανεξάρτητα από τη μορφή πάλης, π.χ. καταλήψεις, πορείες, διαδηλώσεις κ.λπ.) σαν αναμέτρηση σε "εχθρικό έδαφος". Σαν μια πολιτική μάχη με συμμάχους την τεράστια πλειοψηφία του λαού και της νεολαίας που πλήττεται από τη σημερινή πολιτική του συστήματος, άλλα και με όλους τους μηχανισμούς του κράτους και της κυβέρνησης απέναντι μας. Με αυτόν τον τρόπο π.χ. αντιλαμβανόμαστε τα ζητήματα που αφορούν την περιφρούρηση τόσο του περιεχομένου όσο και της μορφής των αγώνων που ξεσπούν. Αγώνες τους οποίους -παρά τη συμμετοχή μας σ' αυτούς- δε θεωρούμε ιδιοκτησία μας. Σεβόμαστε τις μαζικές διαδικασίες (εξάλλου, δεν είμαστε εμείς οι "φωτισμένοι" που θα "σώσουμε τον κόσμο") και αναγνωρίζουμε την ανάγκη, αλλά και την ευθύνη των αριστερών δυνάμεων προκειμένου να δώσουν σ' αυτούς τους αγώνες προοπτική. Δεν επιδιώκουμε να φανούμε "σοβαροί και υπεύθυνοι", τα ζητήματα, δυστυχώς, είναι σοβαρά από μόνα τους. Απλώς εμείς τα θέτουμε με ανάλογη σοβαρότητα.

Ας δώσουμε το -κάπως τραβηγμένο, μα καθόλου σπάνιο- παράδειγμα της "χαβαλετζίδικης" συνθηματολογίας για να γίνει κατανοητό τι εννοούμε: Χωρίς να έχουμε ιδιαίτερο πρόβλημα με όσους φωνάζουν τα λεγόμενα "χαβαλετζίδικα" συνθήματα, διαφωνούμε με όσους προσπαθούν να "χρωματίσουν" μια κινητοποίηση με τέτοιου είδους συνθηματολογία. Έχουμε ξανατονίσει ότι δεν μπορούμε να φανταστούμε ένα μάχιμο, πολιτικά επικίνδυνο νεολαιίστικο κίνημα με συνθήματα για ..."βελουτέ" ή άλλης μάρκας γιαουρτιού. Ούτε, βέβαια, ένα νεολαιίστικο κίνημα που αντιδρά μόνο όταν η αντιδραστική πολιτική αγγίζει τα όρια των στενών "σπουδαστικών" προβλημάτων και τα ζητήματα της εκπαίδευσης. Τι άλλο πάρα βαθιά άγνοια για το "περί τίνος πρόκειται" και το "τι διεκδικούμε" αποδεικνύουν τέτοιες λογικές; Την άγνοια για το ότι "η μεγάλη ιδέα", το "μεγάλο σχέδιο" της διαιώνισης του σημερινού συστήματος θα περάσει αναγκαστικά μέσα από την λεηλασία -μέχρι αφανισμού- των όποιων δικαιωμάτων είχαν απομείνει (σε όλους τους τομείς), την ένταση της εκμετάλλευσης εντός και εκτός του "πολιτισμένου" κόσμου, τη μη αναγνώριση αναγκών της νεολαίας και των εργαζομένων, την όλο και πιο συχνή προσφυγή στη βία προκειμένου να επιβάλλει την ηγεμονία της η ντόπια αστική τάξη, την όλο και πιο συχνή προσφυγή στα όπλα προκειμένου να επιβάλλουν την ηγεμονία τους οι ιμπεριαλιστές. Πράγματι, πολύ δυσάρεστα όλα αυτά. Τι να κάνουμε όμως; Ούτε εμείς θέλουμε να τα θυμίζουμε ξανά και ξανά. Είναι όμως η βάση του σημερινού κόσμου, αυτό που σφραγίζει την λεγόμενη "νέα εποχή" τους.

Η λογική της "δυναμικής" απάντησης

Απέναντι σ' όλα αυτά αναπτύσσεται και μια "άλλη" άποψη. Αυτή που θεωρεί πως μόνο αυτή (όπως δηλώνει) αντιλαμβάνεται, στο σύνολό της την "κτηνωδία των εξουσιαστών". Και επιλέγει, προς παραδειγματισμό του κόσμου (μιας και "ο κόσμος δε χαμπαριάζει ή λίγοι χαμπαριάζουν"), τη διεξαγωγή του "ολοκληρωτικού, ταξικού και κοινωνικού πολέμου", για λογαριασμό πάντα των καταπιεζόμενων μαζών. Ενώ είναι ηλίου φαεινότερο ότι πραγματική αντίσταση είναι μόνο αυτή που έχει ως πρωταγωνιστή τις ίδιες τις μάζες, αυτή που ενισχύει τη συμμετοχή των ίδιων των μαζών. Δεν αναφερόμαστε μόνο στις λεγόμενες αντιεξουσιαστικές-αναρχικές ομάδες. Αναφερόμαστε και σε όσους επηρεάζονται από το "ριζοσπαστισμό" αυτών των αντιλήψεων. Πρέπει να γίνει καθαρό ότι μόνο το μαζικό κίνημα μπορεί να συνειδητοποιεί πολιτικά ένα όλο και αυξανόμενο δυναμικό ανθρώπων και όχι "σκηνοθετημένες" εκδηλώσεις αντίστασης. Η τακτική μας, επομένως, θα πρέπει να υποτάσσεται στην ανάγκη ενίσχυσης και όχι υποκατάστασης των μαζικών διαδικασιών. Όσοι δεν αντιλαμβάνονται τις έννοιες μαζικότητα-κίνημα-πολιτικοποίηση και φλυαρούν για την αυτενέργεια των μαζών λες και πρόκειται για την αυτενέργεια προσώπων και όχι μιας συλλογικότητας, αποδεικνύουν μόνο το ...ριζοσπαστικό ατομικισμό τους.

Απ' την άλλη, δεν είναι λίγες οι φορές που συναντάμε προβληματισμούς όπως "τι θα κερδίσουμε αν κάνουμε ακόμη μια πορεία;" Είναι η γνωστή αίσθηση της αμηχανίας μετά το τέλος της πορείας όπου αναρωτιέται κάποιος: "Τώρα τι; Κερδίσαμε; Χάσαμε;". Δεν είναι εύκολη η απάντηση αυτού του προβληματισμού με συνθήματα του είδους: "Ο αγώνας συνεχίζεται" (ορισμένοι, μάλιστα, προχωρούν μέχρι το σημείο να χαρακτηρίζουν κάθε πορεία που δε συγκρούεται με τις δυνάμεις καταστολής ως "αποτυχημένη", με τον ίδιο τρόπο που κάποιοι άλλοι τη χαρακτηρίζουν "επιτυχία" ...επειδή δε συγκρούστηκε!). Είναι, όπως είπαμε, προβληματισμός σε λάθος βάση. Είναι μια άλλη όψη του ερωτήματος: "Έχουν νόημα οι αγώνες;". Τέτοιοι προβληματισμοί, ενώ προσπαθούν να απαντήσουν σε συνολικά ζητήματα του κινήματος, εγκλωβίζονται στην εκτίμηση της συγκεκριμένης στιγμής. Παραβλέπουν μια ολόκληρη διαδικασία που δεν μπορεί να μην έχει στοιχεία οικοδόμησης κάποιων προϋποθέσεων. Διαδικασία, δηλαδή, που δεν αφορά μόνο όσους συμμετέχουν σε μια συγκεκριμένη διαδήλωση.

Πράγματι, μια πορεία, και μάλιστα ενός πλήθους ετεροκλήτου, μπορεί να μην αρκεί. Όμως, η μετατροπή της σημερινής απογοήτευσης, η μετατροπή του σημερινού ρεύματος δυσαρέσκειας, οργής και αγανάκτησης σε ένα μαζικό πραγματικά πολιτικοποιημένο κίνημα αντίστασης, που να εμπεριέχει μια ενότητα στόχων, κατευθύνσεων και προσανατολισμών, δεν μπορεί παρά να ταράζει τη σιγουριά που αισθάνονται οι υλοποιητές της αντιδραστικής πολιτικής. Μ' αυτή την έννοια δεν υπάρχουν "ακίνδυνες" για το σύστημα πορείες, γιατί μέσα τους σιγοβράζει η δύναμη της αντίστασης.

Η πολιτικοποίηση της δυσαρέσκειάς μας

Η λέξη πολιτικοποίηση ακούγεται απ' όλες τις δυνάμεις της Αριστεράς. Το ίδιο και οι όροι κίνημα και αντίσταση, με την "καθαρή" πολιτική τους έννοια. Δεν ήταν πάντα έτσι. Πολλές φορές, σ' ένα όχι μακρινό παρελθόν, κάθε εκδήλωση δυσαρέσκειας βαφτιζόταν "πολιτικοποίηση" και "κίνημα" (συνήθως ήταν "απαγορευμένες" αυτές οι λέξεις, όπως και κάθε τι που θύμιζε "βαριά" πολιτικοποίηση π.χ. η λέξη "ιμπεριαλισμός"). Αλλού ακούγαμε συνθήματα όπως "να σπάσουμε την κυριαρχία του κεφαλαίου και της εξουσίας στην καθημερινότητά μας! Να σπάσουμε αυτήν την κυριαρχία στον κοινωνικό μας χώρο, στο πανεπιστήμια, στα σχολεία! Εμπρός για μια άλλη εκπαίδευση!". Κάτι παρόμοιο -και ας μην το αποδέχονται- ακούγεται και στις μέρες μας μέσα από συνθήματα όπως "να διώξουμε τις εταιρείες από τις σχολές", να διαμορφώσουμε το "δικό μας μοντέλο", να "χτίσουμε" τον κομμουνισμό (άλλος ένας "απαγορευμένος", αλλά και πολυταλαιπωρήμένος όρος) από σήμερα κ.λπ.

Σήμερα, τουλάχιστον, βρισκόμαστε ένα βήμα πιο μπροστά. Οι πάντες αναγνωρίζουν την αναγκαιότητα της πολιτικοποίησης. Ορισμένοι, μάλιστα, υπερθεματίζουν, φτάνοντας στο σημείο να μηδενίζουν κάθε κίνημα που δεν ανταποκρίνεται στη δικιά τους άποψη περί αριστερής πολιτικοποίησης. Εν πάση περιπτώσει, το θέμα της πολιτικοποίησης έχει τεθεί. Κατά συνέπεια, το ερώτημα για την Αριστερά σήμερα δεν είναι τόσο αν είμαστε υπέρ ή κατά της πολιτικοποίησης, αλλά τι πολιτικοποίηση επιδιώκουμε. Αυτό που, με άλλα λόγια, ονομάσαμε "τι και πως διαδηλώνουμε". Για μας το ερώτημα αυτό σημαίνει και το πώς συμμετέχουμε στις διαδικασίες του κινήματος, ότι δεν διαδηλώνουμε γενικώς και αόριστα, κάτω από οποιαδήποτε πολιτική άποψη (και ας βαπτίζεται αυτή απόφαση συλλογικού οργάνου).

Τι πολιτικοποίηση επιδιώκουμε λοιπόν! Και εδώ το πιο ασφαλές κριτήριο, ο πιο αμείλικτος κριτής δεν είναι άλλος από την ίδια την πραγματικότητα. Ας διδαχτούμε από το παρελθόν, ας προσπαθήσουμε να αναγνωρίσουμε την πραγματικότητα στο σύνολο της για να δούμε ακόμη παρά πέρα, ας διαμορφώσουμε την πολιτική μας άποψη και στάση από τις ίδιες τις εξελίξεις και από αυτό που επιδιώκουμε. Γιατί, για μας, αυτό σημαίνει αριστερή πολιτικοποίηση και κίνημα που μπορεί να αντιληφθεί τους στόχους του.