Η ονομασία του ιστολογίου είναι ο τίτλος του βιβλίου του Βασίλη Σαμαρά "1917-1953, Η ιστορία διδάσκει και εμπνέει"

Σάββατο 4 Ιουνίου 2016

ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

του Ζήση Γκέρτσου
 Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Εναυσμα» το 1997

Δεν αποτελεί πλέον είδηση ότι στο σύγχρονο κόσμο συσσωρεύονται καθημερινά όλα εκείνα τα στοιχεία που σπρώχνουν όλο και περισσότερους ανθρώπους στη δυστυχία, στη φτώχεια και στην εξαθλίωση, που οδηγούν στην ερήμωση ολόκληρων περιοχών και στην καταστροφή του περιβάλλοντος, στη βαρβαρότητα τις κοινωνικές σχέσεις και στους πολέμους, στην αλλοτρίωση ακόμη και του ίδιου του ανθρώπου. Οι κυβερνήσεις, παντού στον κόσμο, διακηρύσσουν "ιερό πόλεμο" ενάντια σε όλα τα δεινά της ανθρωπότητας ενώ οι λαοί πρέπει -έως πότε;- να επιλέγουν τη μια ή την άλλη "πολιτική σωτηρίας", όπως συχνά ονομάζουν την πολιτική τους αυτές οι κυβερνήσεις. Σωτηρία, όμως, ποιου πράγματος;



Δεν είναι απόλυτος αυτός που υποστηρίζει ότι μία είναι η κυρίαρχη αιτία αυτής της βαρβαρότητας, αιτία που σκεπάζει όλες τις άλλες: Η σωτηρία, πάση θυσία, ενός κοινωνικού συστήματος που έχει προ πολλού αποδείξει ότι όχι μόνο δε μπορεί να ικανοποιήσει τις βασικές ανάγκες του ανθρώπου αλλά ότι μοιραία μετατρέπει κάθε δύναμη δημιουργίας σε δύναμη καταστροφής. Η αναγκαιότητα της ανατροπής του καπιταλιστικού συστήματος και η δυνατότητα αντικατάστασής του από μια άλλη κοινωνική οργάνωση, ξεπροβάλλουν στην εποχή μας πολύ πιο ισχυρές από τις διάφορες "αντικειμενικότητες" που μας πλασάρουν οι "ισχυροί" της γης, από άλλες προτεραιότητες που μας επιβάλλουν, από ισχυρισμούς περί "παντοδυναμίας" του συστήματος και της ικανότητάς του, τάχα, να "ενσωματώνει τα πάντα μέσα του" ή ακόμη-ακόμη από τις αποτυχίες του παρελθόντος και τις "χαμένες επαναστάσεις" που ενώ αποτέλεσαν -και αποτελούν ακόμη- την πηγή κάθε προόδου διαβάλλονται, ώστε να λειτουργούν ως αφορμή και άλλοθι για υποταγή στη σημερινή πραγματικότητα.
Είναι, επομένως, φανερό ότι αφού τα πράγματα πρέπει να αλλάξουν το ερώτημα που προβάλλει είναι τι αντιτάσσουμε σ' αυτούς που εύχονται τα πράγματα να μείνουν όπως έχουν, να μην αλλάξει τίποτα, να διατηρηθεί η αιτία της κοινωνικής βαρβαρότητας μην τυχόν και απειληθεί η κυριαρχία τους; Με ποια δύναμη ανατροπής (με ποια Αριστερά αν θέλετε) θα αναμετρηθούμε με τις δυνάμεις και τις αντιλήψεις του συστήματος.
Όπως φαίνεται και από τον τίτλο του κειμένου δεν πρόκειται να αποκρύψουμε το βασικό του στόχο. Να επισημάνουμε δηλαδή την αναγκαιότητα της οργανωμένης πάλης ενάντια σε αυτήν την κυρίαρχη αιτία που αποτελεί η ύπαρξη του εκμεταλλευτικού συστήματος, την αναγκαιότητα να υπάρξει εκείνη η υλική δύναμη, εκείνη η μορφή οργάνωσης που θα υλοποιήσει την αντίσταση και θα διαμορφώσει μια άλλη πρόταση απέναντι στη σημερινή πραγματικότητα, που την υπερασπίζεται ένας πολλαπλά οργανωμένος αντίπαλος. Να υπερασπιστούμε, δηλαδή, μια θέση -τόσο συκοφαντημένη και παρεξηγημένη σήμερα- που ενώ αντιπροσωπεύει μια καλά τεκμηριωμένη αλήθεια οδηγεί -"αναπόφευκτα" όπως ισχυρίζονται οι αρνητές της- στην ενσωμάτωση, στον εκφυλισμό, στο να φυλακίζει άλλες αλήθειες και να καταπιέζει ανθρώπους και ιδέες. Από αλλού πάλι, ακούγονται πράγματα ακόμη πιο τρομερά. Και αυτά και τα άλλα ξεκινούν και καταλήγουν σε μια όχι και τόσο αθώα -όπως θέλει να παρουσιάζεται- άποψη. Στην άποψη που αρνείται τον απελεύθερωτικό χαρακτήρα της πολιτικής, γενικώς και ανεξάρτητα από το ποιος ασκεί την πολιτική. Στην άποψη που, ενώ κλείνει τα μάτια στην πολιτική όσων καταπιέζουν, αρνείται την πολιτική στους καταπιεσμένους. Έτσι, με κάθε ευκαιρία και σε όλους του τόνους, ακούγονται απόψεις που λένε ότι "κανείς δεν μοιάζει με τον διπλανό του" η πολιτική γενικά αρνείται το "άτομό σου, την ιδιαιτερότητά σου, σε αναγκάζει να γίνεις οπαδός της, να οργανωθείς και αν οργανωθείς μετά…"
Προκαταβολικά, θα λέγαμε ότι αυτές οι γενικεύσεις προπαγανδίζουν τον ατομικισμό, μπερδεύοντάς τον σκόπιμα με την ατομικότητα και την ελευθερία. Ατομικότητα και ελευθερία που, παρά τα όσα λέγονται, βρίσκονται σήμερα υπό άγριο διωγμό. Ποια ατομικότητα και ελευθερία επιτρέπει σήμερα ο καπιταλισμός στον έλληνα ή αλλοδαπό εργάτη που γίνεται εξάρτημα της μηχανής; (Πόσο μάλλον για τον άνεργο). Ποια ατομικότητα επιτρέπει σε όσους δε συμβιβάζονται με τις "αξίες" του; Ποια ατομικότητα δεν καταπιέζεται όταν οφείλουμε όλοι να σκεφτόμαστε όπως το δελτίο των 8:30 ή την "πνευματική και εκσυγχρονιστική ηγεσία του τόπου";
Μπορεί, ωστόσο, να υπάρξει κάτι άλλο; Υπάρχουν κοινωνίες στις οποίες δεν ισχύουν όλα αυτά; Να ένα ερώτημα που μπαίνει συχνά καλοπροαίρετα. Μήπως, δηλαδή, τώρα εκτός από την πολιτική θα πρέπει να αρνηθούμε και την κοινωνία; Και αφού αυτό δεν γίνεται, πώς θα λύσουμε το γρίφο αν όχι, όπως λέγεται, με το να φροντίζουμε για την "προσωπική" μας ζωή, πετυχαίνοντας (όσοι μπορέσουμε) τους "αποκλειστικά δικούς μας" στόχους ή συμμετέχοντας σε μια "ανώδυνη συλλογικότητα", αφού υπάρχει διάσταση ανάμεσα στην ατομικότητα και την κοινωνία και αναπαραγωγή αδιεξόδων από την πολιτική και τα κόμματα. Είναι αλήθεια ότι, σχετικά μ' αυτό, υπάρχει μια ιδιότυπη "συνωμοσία σιωπής", σκόπιμη σύγχυση και παραπλάνηση από τους κατά τ' άλλα "προικισμένους" φορείς της γνώσης, από αυτούς που υπηρετούν το υπάρχον σύστημα και έχουν κάθε συμφέρον να κρύβουν την αλήθεια. Διαφορετικά είναι -πρέπει να είναι- τα πράγματα για τις δυνάμεις που αντιμάχονται το σύστημα της εκμετάλλευσης. Και εννοούμε τις δυνάμεις του κομμουνιστικού κινήματος, το οποίο αποτέλεσε, όχι μόνο κατά τη δικιά μας άποψη, την πιο ολοκληρωμένη δύναμη αντίστασης και ανατροπής του, τόσο από θεωρητική όσο και από πρακτική άποψη.

Είναι επομένως, ευκαιρία να ξαναθυμηθούμε ορισμένες "ξεχασμένες" απόψεις. Θα αναφερθούμε αναγκαστικά και σε πρόσωπα αφού δεν διεκδικούμε την πατρότητα αυτών των απόψεων. Συμφωνούμε, καταρχήν, με την άποψη που θέλει να αναζητεί στο γεγονός της ταξικής διάρθρωσης της κοινωνίας, στις διαφορετικές συνθήκες της ζωής την προέλευση των διάφορων και διαφορετικών ιδεών και συνειδήσεων (όχι με ένα μηχανιστικό και αυτόματο τρόπο αλλά μέσα από την διαδικασία της πάλης). Συμφωνούμε με την άποψη που λέει ότι "σε μια κοινωνία που βασίζεται στο χωρισμό σε τάξεις η πάλη ανάμεσα στις εχθρικές τάξεις αναπόφευκτα, σε ορισμένη βαθμίδα της ανάπτυξής της, γίνεται πολιτική πάλη. Η πιο ολοκληρωμένη, πλήρης και διαμορφωμένη έκφραση της πολιτικής πάλης των τάξεων είναι η πάλη των κομμάτων" (Β.Ι. Λένιν). Και αν θέλουμε να εξετάζουμε τα ζητήματα χωρίς προκαταλήψεις, πόσο πειστική φαίνεται, τώρα, η κυρίαρχη άποψη που θέλει να αντιλαμβάνεται τα κόμματα, τις οργανώσεις (ή ό,τι άλλο) απλώς σαν ομάδες με "κοινές ιδέες και αντιλήψεις" που προέκυψαν τυχαία, έξω από κοινωνικές συνθήκες, άσχετες από ταξικά συμφέροντα, χρήσιμες ή βλαβερές για τον άνθρωπο γενικώς. Μήπως δεν είναι αυτή ακριβώς η άποψη που -παρά τον "πανανθρώπινο" χαρακτήρα της- βολεύει αφάνταστα την τάξη που ηγεμονεύει; Ακόμη παραπέρα, πόσο πειστική φαίνεται η άποψη που αντιπαραθέτει από τη μια μεριά το άτομο που οραματίζεται την ελευθερία και από την άλλη την κοινωνία που καταπιέζει; Είναι αυτό ακριβώς που μας διδάσκει και η αστική κοινωνιολογία από τα πρώτα χρόνια της εκπαίδευσης με δόγματα του είδους "η ελευθερία σου σταματά εκεί που αρχίζουν τα δικαιώματα του άλλου". Το συμπέρασμα αυτής της ανοησίας δεν θα μπορούσε να είναι λιγότερο ανόητο: Άρα, σε μια ανελεύθερη κοινωνία όπου δεν υπάρχουν αυτά τα "δικαιώματα του άλλου" θα μπορούσε να υπάρξει μια απεριόριστη ελευθερία του ατόμου! Ε τότε, ζήτω η βαρβαρότητα!! (αλήθεια! τι νοσηρή αντιστροφή της πραγματικότητας).
Από τα παραπάνω γίνεται, καταρχήν, φανερό ότι σε κάθε εποχή δεν είναι γενικά οι κοινωνία που επιβάλλει και το άτομο που καταπιέζεται, αλλά η τάξη που ηγεμονεύει και η τάξη που καταπιέζεται, ότι δεν μπορούμε, με το έτσι θέλω, να καταργήσουμε την πάλη αυτών των τάξεων, κάθε μορφή εξουσίας άρα και την πολιτική, τα κόμματα και τις οργανώσεις, όσο υπάρχει η ταξική διάρθρωση της κοινωνίας. Ούτε, βέβαια, να κατασκευάσουμε, σύμφωνα με τις δικές μας επιθυμίες (λες και δεν είναι και αυτές κοινωνικά προσδιορισμένες) ομάδες και συλλογικότητες κομμένες και ραμμένες στα μέτρα του καθενός, που να εξυπηρετούν τους πάντες. Επομένως, αν είναι αναγκαία η πολιτική ως έκφραση συγκεκριμένων κοινωνικών συμφερόντων άλλο τόσο αναγκαίος είναι και ο πολιτικός της φορέας. Και αυτό γιατί και η πολιτική, όπως και κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα, έχει ανάγκη από τα κατάλληλα εργαλεία. Εργαλεία που μπορούν να υπάρξουν όχι σε έναν φανταστικό άλλα στον πραγματικό κόσμο των ταξικών αντιθέσεων. Αλήθεια, τι κοινότοπες αντιλήψεις! Κι όμως, αν κρίνουμε από αυτά που γράφονται ή λέγονται στο χώρο της "σύγχρονης" Αριστεράς ή σε αυτόν της "ριζοσπαστικής" αμφισβήτησης φαίνεται ότι είτε αγνοούν αυτά τα στοιχειώδη είτε διαφωνούν σιωπηρά μην μπορώντας να τα αντικρούσουν.
Ορισμένοι, μάλιστα, ενώ αποδέχονται την ανάγκη για συλλογικότητα, την ανάγκη ύπαρξης μιας μορφής οργάνωσης ως εργαλείο αντίστασης και ανατροπής, διακηρύσσουν την άμεση κατάργηση κάθε ιεραρχίας (αφού αναπαράγει το σημερινό μοντέλο), την αντίθεσή τους -σήμερα και πάντα- σε κάθε εξουσία, υποστηρίζοντας, όπως λένε, την "αμεσοδημοκρατική, αντιεξουσιαστική και αντιιεραρχική" λειτουργία αυτών των μορφών οργάνωσης και την "ισότιμη" συμμετοχή του καθένα σε αυτές, ανεξάρτητα από τις εμπειρίες, την πολιτικοποίηση, το βαθμό συμμετοχής στο κίνημα αυτών που συμμετέχουν. Όλα καλά και ωραία! Μόνο που η αλήθεια δεν είναι πάντα αυτό που ακούγεται ωραία. Αφού καταργήσουμε "δια νόμου" μια πραγματικότητα, έχουμε και την ψευδαίσθηση ότι δεν υπάρχει! Και πού δε βρίσκει εφαρμογή αυτή η όμορφη αντίληψη της άμεσης κατάργησης: στο κράτος θέλετε; στα σύνορα και στο στρατό; στα έθνη και τις πατρίδες;
Άλλοι πάλι "τα βάζουν" με τις ηγεσίες ενώ στους ίδιους αρέσει να αρχηγεύουν. Την ίδια στιγμή, διακρίνονται από μια φλυαρία υπέρ ενός κινήματος χωρίς πολιτική ηγεσία, με την ίδια ευκολία με την οποία όσοι δεν έχουν προβλήματα στο υλικό επίπεδο μιλούν για μια αόριστη ελευθερία και καταβάλλονται από μία εμμονή στα "υπαρξιακά αιτήματα", για την απελευθέρωση της ανθρώπινης ...ψυχής.
Θα εκφράσουμε, και εδώ, μια θέση που, όπως κάθε θέση άλλωστε, οδηγεί σε συγκεκριμένες πρακτικές συνέπειες. Άποψή μας είναι ότι όλη αυτή η φιλολογία περί "ισότιμης" συμμετοχής, περί "κατάργησης" όσων μας ενοχλούν, κλείνει τα μάτια στην πραγματικότητα και, στην πράξη, αποτελεί εύκολο και βολικό σχήμα για κάθε είδους χειρισμούς, για καταστάσεις όπου η "εξουσία των εκπροσώπων" αντικαθίσταται από την "εξουσία των προσώπων". Όχι ότι δεν πρέπει, αλλά ότι δεν μπορεί να υπάρξει (έτσι γενικά και αόριστα) μια ισότιμη συμμετοχή και αντιμετώπιση σε μια κοινωνία που επιβάλλει την ανισότητα στα μέλη της, μια ανισότητα που δε βρίσκεται απλώς στα μυαλά μας, δεν υπάρχει μονό λόγω της όποιας ιεραρχικής λειτουργίας (μακάρι να ήτανε αυτό) αλλά υπάρχει αντικειμενικά. Το να αγνοούμε αυτήν την ανισότητα οδηγεί στην αυθαίρετη ιεραρχία, στη διαιώνισή της. Η ελευθερία και η ισότητα των μελών μιας συλλογικότητας μπορεί να διασφαλιστεί μονό αν η λειτουργία της συλλογικότητας αυτής διέπεται από κανόνες και διαδικασίες. Κανόνες και διαδικασίες που διασφαλίζουν την ελεύθερη και δημοκρατική συζήτηση, την ενότητα δράσης, την από κοινού υλοποίηση ενός στόχου, μιας κατεύθυνσης και τον επαναπροσδιορισμό των στόχων και των κατευθύνσεων αν διαψευστούν από την πράξη. Διαφωνούμε με αντιλήψεις που αντιμετωπίζουν τη δημοκρατία (ακόμη και την άμεση) και τη συμμετοχή σαν ένα γενικό και αόριστο δικαίωμα έξω από κοινωνικές συνθήκες, σαν κάτι που υπάρχει και δεν χρειάζεται να κατακτηθεί με κόπο. Θεωρούμε ότι η δημοκρατία και η συμμετοχή προϋποθέτουν τη γνώση των δεδομένων της πραγματικότητας, την πολιτικοποίηση, την κοινωνική εμπειρία και την ενεργό συμμετοχή. Γιατί διαφορετικά, το γενικό εκλογικό δικαίωμα δεν είναι τάχα ή πιο μαζική έκφραση της δημοκρατίας και της συμμετοχής όπου η πλειοψηφία αποφασίζει, ωραία και καλά, για το μέλλον της χώρας (αρκεί, βέβαια, το αφεντικό να παραμείνει αφεντικό το ίδιο και ο εργαζόμενος); Καμία επιδίωξη για μαζικότητα ή "ουσιαστική" διαπλοκή με τις μάζες δεν αναιρεί αυτήν την πραγματικότητα μιας και ο πραγματικός στόχος δεν μπορεί να είναι απλά η μαζικότητα στη βάση μια απολίτικης ή χαλαρής πολιτικοποίησης που αρνείται το ρόλο της οργανωμένης πάλης. Ούτε βέβαια, κάθε άλλο όπως αποδείχθηκε, αποτελούν αυτές οι απόψεις μια διαφορετική πολιτική πρακτική.
Για την κομμουνιστική αντίληψη: Πρόκειται απλώς για μια ακόμη άποψη;
Θα μπορούσε να μας αντιτείνει κανείς ότι, σε κάθε περίπτωση, κάθε άποψη δεν είναι παρά μια άποψη ανάμεσα στις τόσες άλλες. Ότι, ακόμη χειρότερα, πρόκειται για μια ακόμη άποψη που προσπαθεί να αναμορφώσει -δια της βίας όταν προκείται για το σοσιαλισμό- την κοινωνία σύμφωνα με τα δικά της πιστεύω. Ας δούμε πώς απαντάνε οι κομμουνιστές πολλά χρόνια πριν αυτή ή άποψη γίνει η  "καραμέλα" του "ελεύθερου κόσμου": "Οι θεωρητικές θέσεις των κομμουνιστών δε στηρίζονται καθόλου σε ιδέες, σε αρχές, που εφευρέθηκαν ή ανακαλύφθηκαν από τούτον ή εκείνον τον αναμορφωτή του κόσμου. Οι θέσεις αυτές αποτελούν μονάχα τη γενική έκφραση πραγματικών σχέσεων της ταξικής πάλης, που υπάρχει στην πραγματικότητα, της ιστορικής κίνησης που συντελείται μπρος στα μάτια μας" (Μανιφέστο του Κ.Κ.-Μαρξ/Ένγκελς). Κάποιοι, βέβαια, επιμένουν..."μα μπαίνουμε στο 2000!... Δεν μπορούμε να περιγράψουμε την σημερινή κοινωνία με ιδέες του προηγούμενοι αιώνα, η επιστήμη, η πληροφορική, η επίσκεψη στον… Αρη! Για ποιες τάξεις και για ποια ταξική πάλη μιλάμε; Θα λέγαμε, προχωρώντας λίγο το συλλογισμό, ότι μπροστά σε τόσο "μεγάλα και υψηλά" πράγματα είναι, όντως, δύσκολο να μιλάει κανείς για τόσο "χαμηλά και φθηνά" πράγματα όπως το μεροκάματο, την ανεργία, την εξαθλίωση, την εξόντωση των λαών του τρίτου κόσμου και τους πολέμους. Είναι, όμως, εύκολο για ορισμένους να μιλούν για μια "πρόοδο" που προϋπόθεσή της είναι όλα αυτά, για μια πρόοδο που στρέφεται, εν τέλει, ενάντια στην ίδια την κοινωνία. Ωστόσο, πληροφοριακά και μόνο, δεν είναι και τόσο μοντέρνα η άποψη που θέλει να αντικαταστήσει τις τάξεις και την ταξική πάλη. Να την αντικαταστήσει με την πάλη των γενεών (!), την πάλη ανάμεσα σε αυτούς που κατέχουν τη γνώση και σε αυτούς που δεν την κατέχουν (!!), ανάμεσα στους ενσωματωμένους και τους μη ενσωματωμένους (!!!), ανάμεσα σε... ό,τι θέλει ο καθένας, αρκεί να μην πει "τάξεις και ταξική πάλη". Πότε με ξόρκια, πότε με ειρωνείες ελπίζουν μήπως και ξεχαστεί η πραγματικότητα. Να ξεχαστεί το γεγονός ότι οι κοινωνίες αλλάζουν και προοδεύουν με τους αγώνες των απλών και καθημερινών ανθρώπων. Το ότι, σήμερα, ακόμη και αυτή η απλή αλήθεια δεν φαίνεται να ισχύει, όπου όλα δείχνουν ότι άλλα επιτελεία, έξω και ενάντια στους λαούς, καθορίζουν τις τύχες του κόσμου οφείλεται στην υποχώρηση της πολιτικής των ίδιων των μαζών, στην αντιμετώπιση της πολιτικής σαν κάτι που δεν μας αφορά, στην υποταγή στον αστικό τρόπο άσκησης της πολιτικής ως αποτέλεσμα της ήττας του κομμουνιστικού κινήματος, της διάψευσης των ελπίδων για μια άλλη κοινωνία με κέντρο τον άνθρωπο. Όμως, έχουμε ήδη μπει σε μια νέα περίοδο όπου πολλά πράγματα αλλάζουν, πολλές φορές με αλματώδη τρόπο. Έχουμε λόγο σ' αυτές τις αλλαγές. Πρέπει, επομένως, να ξαναμπεί η πολιτική στην ζωή μας, όχι με τη μορφή της αστικής πολιτικής, των εκπροσώπων που αναλαμβάνουν πριν από εμάς, χωρίς εμάς να προωθήσουν συμφέροντα και ανάγκες ξένα προς τα συμφέροντα και τις ανάγκες της τεράστιας πλειοψηφίας της κοινωνίας. Να ξαναβγεί στο προσκήνιο η πολιτική που επιτρέπει να γνωρίζουμε αυτά που μας περιβάλλουν, που μας επιτρέπει όχι απλώς να έχουμε όνειρα και αξίες αλλά μας δίνει και την υλική δύναμη να τα υλοποιήσουμε. Η πολιτική που δεν αντιμετωπίζει τη νεολαία και τους εργαζόμενους ως αναλώσιμο προϊόν, ως πρόβλημα λογιστικό που "αυξάνει το κόστος παραγωγής" και περιορίζει τα κέρδη, που αξίζει όσο αξίζουν αυτά που μπορεί να καταναλώσει, αλλά η πολιτική που κάνει την νεολαία και το λαό υποκείμενο των αλλαγών, πρωταγωνιστή των εξελίξεων.

Έχουμε ανάγκη την πολιτική όχι γιατί μας υπόσχεται κάτι για το μέλλον, την έχουμε ανάγκη, κυρίως, για να διεκδικήσουμε το σήμερα, την πραγματική αξία που πρέπει να έχει η ζωή μας.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου