Αν έχεις… βύσμα, διάβαινε!

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Εναυσμα» το 1996

-Μου 'ρθε το χαρτί! Την άλλη εβδομάδα παρουσιάζομαι.

-Θα πήξεις, πόντικα! Εχεις τίποτα τουλάχιστον;

Διάλογος που πιθανόν να γίνεται χιλιάδες φορές, κάθε δύο μήνες, με την κατάταξη κάθε νέας ΕΣΣΟ. Και η απορία για το τι έχει ο στρατεύσιμος δεν αφορά ούτε τα περιουσιακά του στοιχεία ούτε την κατάσταση της υγείας του! Αφορά τις γνωριμίες και τις σχέσεις του με όσο το δυνατόν ανώτερα στρατιωτικά κλιμάκια (αλλά και πολιτικά ή θρησκευτικά), ήτοι το "μέσον", το "δόντι" ή το "βύσμα" του.

Καθημερινή υπόθεση στις στρατιωτικές μονάδες όλης της χώρας το βύσμα. Για πολλούς είναι αυταπόδεικτη η ύπαρξη και η... χρήση του απ' την πρώτη κιόλας μέρα της θητείας, αν όχι νωρίτερα. Είναι, με λίγα λόγια, τόσο "απαραίτητο" για ένα φαντάρο όσο... οι αρβύλες του! Και πολύ περισσότερο, γιατί, κατ' αυτούς, δε νοείται θητεία χωρίς βύσμα, ενώ θητεία χωρίς αρβύλες μπορεί και να γίνει... ανάλογα με το βύσμα!

Αναμφίβολα, η περίοδος που αφιερώνεται "στην υπηρεσία της πατρίδας" δεν είναι και η καλύτερη στη ζωή του νεολαίου. Μια καλή γνωριμία μπορεί να εξασφαλίσει μια καλή θητεία και αυτό κοστίζει (φαινομενικά) όσο ένα τηλεφώνημα. Ετσι, ένα "γερό" βύσμα μπορεί να σε στείλει στην αεροπορία ή το ναυτικό (όπου κατά κανόνα τα πράγματα είναι πιο εύκολα), να σε κάνει δόκιμο ή -έστω- λοχία, να σε αποσπάσει στο στρατόπεδο που βρίσκεται δίπλα στο σπίτι σου, ενώ τυπικά θ' ανήκεις σε μονάδα του Έβρου, και στις πιο γλοιώδεις περιπτώσεις να σου εξασφαλίσει άγραφες άδειες, εξόδους με διανυκτέρευση ή ακόμη και αποφυγή του "γερμανικού" 2-4 και της αγγαρείας στα μαγειρεία! Κι αν τύχει και κοιμηθείς στη σκοπιά, ας προβλέπεται στρατοδικείο, μπορείς να τη γλυτώσεις και με πέντε μέρες φυλακή! Μετά απ’ αυτά, άσε τους υπόλοιπους να ξυρίζονται καθημερινά, να γυαλίζονται, να στρώνουν το κρεβάτι τους, να κουρεύονται κάθε δεκαπέντε μέρες, να τους τρώει το άγχος επειδή δεν ξέρουν την προσευχή και να ξημεροβραδιάζονται στην απομακρυσμένη σκοπιά των πυρομαχικών. Αυτοί ας πρόσεχαν, ας είχαν κι αυτοί μέσον να "καθάριζε"

Μια πολύ διαδεδομένη άποψη μέσα στο στρατό, αλλά και έξω, είναι αυτή που θεωρεί μεγάλο κορόιδο όποιον δε βάζει βύσμα. Η αλήθεια είναι πως η όλη νοοτροπία του στρατεύματος μάλλον προς αυτή την άποψη ωθεί. Πρώτον και κύριον, πολλές φορές είναι εξοργιστικά οφθαλμοφανές το ότι ο καραβάνας που ξεσπαθώνει ενάντια στα βύσματα, διαθέτει και ο ίδιος βύσμα "πολλών αστέρων" (!!!), κάτι που φαίνεται απ' τις άδειές του, τις μεταθέσεις του, αλλά και την όλη συμπεριφορά του. Από την άλλη μεριά, κανείς δεν πιστεύει και πολύ το διοικητή του όταν με μπόλικη δόση λογικής και "ανθρωπιάς" εξηγεί στους φαντάρους ότι δεν είναι ανάγκη να βάζουν το μέσον να πάρει τηλέφωνο, διότι για οποιοδήποτε πρόβλημα η πόρτα του είναι ανοιχτή. Την άλλη κιόλας μέρα μπορεί ο διπλανός σου να πάρει είκοσι μέρες άδεια για "σοβαρούς οικογενειακούς λόγους", αλλά, ουσιαστικά, γιατί τυγχάνει κουμπάρος του διοικητή! Και άλλα παραδείγματα θα μπορούσε ν' αναφέρει κανείς. Όπως το γνωστό παιχνίδι παλιών και νέων, κάτι που δεν ξεκίνησαν ούτε συντηρούν οι φαντάροι, αλλά αποτελεί βασικό όπλο στο μηχανισμό χειραγώγησης του στρατού και που, λίγο ως πολύ, δίνει ευκαιρίες για "βυσματώματα" αρκεί να μπεις στην κλίκα αυτών που "κάνουν κουμάντο".

Από την πρώτη κιόλας μέρα στο στρατό ακούει κανείς ολόκληρα κηρύγματα περί αξιοκρατίας αλλά και συλλογικότητας. Γρήγορα, όμως, ο καθένας καταλαβαίνει πως μόνο τέτοια δεν είναι η κατάσταση. Κι αν αναπτύσσεται κάποια συλλογικότητα, αυτό είναι κατάκτηση των φαντάρων και πάντα ενοχλεί τους ανώτερους. Ο ατομισμός είναι η "υπέρτατη αξία" που καλλιεργείται. Οι τρόποι, μάλιστα, είναι αρκετά έξυπνοι και καλά καλυμμένοι. Για παράδειγμα, ποιος δεν έχει βρεθεί στο δίλημμα να καρφώσει ένα συνάδελφό του για να μην τιμωρηθεί ο ίδιος. Αυτά όλα κάτω απ’ το επιχείρημα ότι "εδώ πρέπει να σοβαρευτείτε και να γίνετε υπεύθυνοι για τις πράξεις σας. Οι καλοί θ' αμείβονται και οι κακοί στον... "τάκο"!!! Επί της ουσίας, ο καθένας καλά θα κάνει "να κοιτάει την πάρτη του". Αυτό, ακριβώς, είναι το "ιδεολογικό" υπόβαθρο το οποίο δικαιολογεί, αν όχι "επιβάλλει", τη χρήση του μέσου.

Οι απαντήσεις στο ζήτημα αυτό δεν αφορούν, βέβαια, μόνο τη στάση απέναντι στο βύσμα. Αφορούν μια συνολικότερη στάση, όμως, ας μείνουμε σ' αυτό το κεφάλαιο. Για τους περισσότερους, η όλη κατάσταση δεν απαγορεύει το να βάλουν το μέσο να δουλέψει, έστω για μια καλή μετάθεση. Και πράγματι, θα συναντήσει κανείς ανθρώπους που πολύ απέχουν απ' το να χαρακτηριστούν "γλύφτες" ή "χώστες", που κρατούν, δηλαδή, μια καλή στάση απέναντι στους συναδέλφους τους, αλλά που δεν αρνούνται ότι προσπαθούν να "σπρώξουν" αυτήν την "καλή μετάθεση".

Χωρίς να θέλουμε ν' απολυτοποιήσουμε κάποια πράγματα, θα λέγαμε πως εδώ έχουμε μάλλον μια περίπτωση άλλοθι και το βασικό επιχείρημα είναι αυτό που, στη φανταρίστικη γλώσσα, λέγεται "στο στρατό δεν υπάρχει λύση, υπάρχει απόλυση". Δηλαδή, ότι το θέμα είναι να περάσει η θητεία όπως να 'ναι και για τα υπόλοιπα σκεφτόμαστε με το απολυτήριο στην τσέπη. Γεγονός, όμως, είναι ότι τελικά το μέσον δεν είναι το "καλπάκι" με το οποίο "ξεγελάς" το στρατό, αλλά ένα ακόμα κομμάτι του αντιδραστικού αυτού σκηνικού. Πρώτα πρώτα, τίθεται ένα ζήτημα αξιοπρέπειας για τον καθένα που φτάνει να "φιλάει κατουρημένες ποδιές" για να περάσει καλύτερα. Ένα ζήτημα υποχρεώσεων που δημιουργεί απέναντι σε εξέχοντα στελέχη της αστικής εξουσίας. Μια τέτοια λογική εύκολα μπορεί ν' αφομοιωθεί απ' τους στρατευμένους και, κυρίως, τους νεότερους σε ηλικία. Και, ακόμα πιο εύκολα, μπορεί να μεταφερθεί και στην πολιτική τους ζωή. Από την άλλη μεριά, αναπόφευκτα είναι και τα πλήγματα στις σχέσεις ανάμεσα στους φαντάρους, σχέσεις που κατά βάση τροφοδοτούνται απ' τις πίκρες που περνάνε όλοι μαζί. Αρα, όσοι δεν τις περνάνε είναι έξω απ' το σύνολο. Είναι, εξάλλου, σαφές ότι ο διαχωρισμός ανάμεσα στα "βύσματα" και τα "μη βύσματα" είναι, στην ουσία του, ταξικός, αφού συνδέεται με τις δυνατότητες κάθε φαντάρου, όχι μόνο να βρει ένα οποιοδήποτε μέσον, αλλά ένα μέσον τόσο "γερό" ώστε να περνάει ο λόγος του. Και η απλή γνωριμία δεν αρκεί. Για ν' ασχοληθεί το μέσον μαζί σου θέλει ανταλλάγματα και υποσχέσεις. Έτσι, μπλέκεσαι σε μια ολόκληρη διαδικασία ρουσφετολογικής φύσης, όπου η ταξικότητα έχει έντονη την παρουσία της.

Κατά συνέπεια, θα μπορούσαμε να πούμε πως η όλη υπόθεση που λέγεται βύσμα, καλλιεργεί μια λογική στο στρατευμένο κομμάτι της νεολαίας, πέρα και ενάντια στη λογική που το νεολαιίστικο κίνημα προσπαθεί να θέσει και να παλέψει. Η απάντηση στην καταπίεση είναι οι κατάλληλες γνωριμίες και το ατομικό βόλεμα, σε βάρος όλων των υπόλοιπων, κατά τ' άλλα "συναδέλφων". Μια απάντηση που εύκολα δίνεται και αργότερα, όταν απέναντί του έχει κανείς τον εργοδότη αντί το λοχαγό. Είναι, δηλαδή, καθρέφτισμα μιας συνολικής στάσης ζωής, που δε στηρίζεται στη συλλογική πάλη, αλλά στο ατομικό ξεγλίστρημα.

Στο συγκεκριμένο πλαίσιο του στρατού, δεν έχουμε, βέβαια, την αυταπάτη ότι μπορούμε να συζητήσουμε με κινηματικούς όρους. Αυτό, όμως, δε σημαίνει ότι δε συζητάμε για το ίδιο σύστημα που ισοπεδώνει κατακτήσεις και δικαιώματα και εξαπολύει την ιδεολογική του επίθεση, κάθε άλλο μάλιστα..

Και από μια τέτοια σκοπιά γίνεται αυτή η αντιπαράθεση στο σύνθημα που δανειστήκαμε από έναν τοίχο και χρησιμοποιήσαμε για τίτλο. Γιατί, στο κάτω κάτω, ο δρόμος που μπορείς να διαβείς χέρι χέρι με το βύσμα σου, κρύβει τον κίνδυνο να σε φέρει αντιμέτωπο με το δρόμο του αγώνα της νεολαίας και του λαού ενάντια σ' αυτούς ακριβώς που στηρίζουν το σύστημα της εκμετάλλευσης.