Και τ' όνομα αυτού… Rock!

του Διονύση Αναγνωστόπουλου

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Εναυσμα» το 1995

Άλλοι το παρομοίασαν με βράχο που έσπασε τη βιτρίνα του κατεστημένου, άλλοι θεώρησαν ότι είναι στάση αντιεξουσιαστική και οδηγεί στην εξέγερση. Η εξουσία το είδε ως μια απειλή που μπορεί να προσλάβει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. Πολλοί το κατέκριναν ήδη από τα πρώτα του βήματα ως συνονθύλευμα ήχων που δεν είχε σχέση με μουσική. Ακόμα περισσότεροι προσπάθησαν να το προβοκάρουν και να μην επιτρέψουν ν' αποκτήσει έτσι ξεκάθαρα πολιτικά χαρακτηριστικά και ιδεολογικό προσανατολισμό.

Μερικοί θεώρησαν ότι ήταν ευκαιρία πλουτισμού και "αποκατάστασης", άλλοι προσπάθησαν να το ευνουχίσουν καθιστώντας το έτσι ακίνδυνο.

Κανείς δεν μπόρεσε να προβλέψει το μέγεθος της επέκτασης. Κανείς δεν μπόρεσε να το σταματήσει.

Έτσι, κάπου στα μέσα της δεκαετίας του '50 γεννήθηκε το μεγαλύτερο μουσικό κίνημα στην ιστορία. Η δεκαετία του '60 όμως ήταν αυτή που το τροφοδότησε με τα ιδεολογικά στοιχεία και η επόμενη δεκαετία, εκείνη του '70, το ολοκλήρωσε ως άποψη και στάση ζωής πλέον.

Στην Ελλάδα, πολλοί γράφουν και μιλούν για ροκ καταστάσεις στα μέσα της δεκαετίας του '60. Όμως αυτό που πρέπει να ξεκαθαριστεί -ευθύς εξαρχής- είναι η διάκριση ανάμεσα στον ήχο και στην έκφραση, είναι η ειδοποιός διαφορά ανάμεσα στο άκουσμα και τη δυναμική του στίχου που αλλάζει τοπίο, μιλώντας για την εκμετάλλευση, την μοναξιά, την πείνα, τον πόλεμο, την ειρήνη, την εξέγερση, τα όνειρα αυτού του κόσμου, την ελευθερία των λαών.

"Αν αφαιρέσεις από το Ροκ την ιδεολογική του ταυτότητα, τον προβληματισμό και την αμφισβήτηση δε μένει παρά το αρνητικό μιας θολής φωτογραφίας".

Είναι υπερβολικό να μιλάμε για Ροκ ιστορίες την στιγμή που δεν εμφανίζεται κάτι ολοκληρωμένο ως προς την παραπάνω θεώρηση. Με την ίδια λογική, θα 'πρεπε να βαφτίσουμε Ροκ οποιοδήποτε ήχο παρομοιάζει σ' αυτά τα στάνταρ.

Το Ροκ ξεκίνησε στην Ελλάδα τη δεκαετία του 70. "Μοντερνίζοντες" ήχοι, κάτω από την επίδραση των ξένων γκρουπ που προϋπήρχαν δε θα 'πρεπε να συγχέονται με αυτό. Η χούντα ανέτρεψε και πισωδρόμησε πολλές εξελίξεις στα μουσικά πράγματα αυτού του τόπου η λογοκρισία έκανε τη δουλειά της με αίσθημα "ευθύνης, σοβαρότητας και συνέπειας".

Πριν απ' όλα όμως, θα 'πρεπε να ξεκαθαρίσουμε δύο πράγματα. Είναι γελοίο, και μαζί επικίνδυνο, να γράφεται ότι ο Μαστοράκης υπήρξε μέντορας και εμπνευστής του Ροκ στην Ελλάδα και ότι έφυγε από τη χώρα αφού διαφώνησε με τη χούντα γιατί οι μνήμες είναι ακόμη νωπές (Ντ. Δηματάτης 25 χρόνια ελληνικού ροκ).

Κατά δεύτερο λόγο, το να εξετάζεις ένα μουσικό είδος χωρίς να το εντάσεις στον ιστορικό του περίγυρο και να μην παίρνεις υπόψη τα πολιτικά, κοινωνικά και οικονομικά γεγονότα της εποχής οδηγεί σίγουρα σε λαθεμένα συμπεράσματα.

Το Ροκ δεν είναι μόνο η μουσική από τις νότες, αλλά κύρια η "μουσική από τους στίχους". Αυτοί είναι που το καθιστούν επικίνδυνο, αυτοί το διαφοροποιούν, αυτοί το ολοκληρώνουν. Γιατί το Ροκ, ακόμη και όταν δεν είχε έντονα πολιτικά χαρακτηριστικά και ιδεολογικά στοιχεία, περιείχε και έκφραζε σε μεγάλο βαθμό τα όνειρα για μια καλύτερη κοινωνία όπου η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο δεν είχε την παραμικρή θέση.

Η δεκαετία του '70 πρέπει να θεωρηθεί ως η αρχή για το ελληνικό Ροκ. Τότε πρωτοεμφανίζονται ο "Εξαδάκτυλος" του Πουλικάκου, ο Σταύρος Λογαρίδης, ο Νίκος Παπάζογλου με τους "Μακεδονομάχους", ο Βασίλης Παπακωνσταντίνου, ο Διονύσης Σαββόπουλος, ο Παύλος Σιδηρόπουλος. Στα 1978 εμφανίστηκε στη δισκογραφία το "ΦΛΟΥ" από τη συνεργασία του τελευταίου με τους "Σπυριδούλα".

Σκοπός του άρθρου δεν είναι να παρουσιάσει γκρουπ με ξένο στίχο (που ίσως αποτελέσουν ξεχωριστή αναφορά). Ο στίχος στη μητρική γλώσσα είναι αυτός που δρα καταλυτικά.

Η χούντα πέφτει, το πολιτικό τραγούδι έρχεται στο προσκήνιο, αποτελεί όμως έναν ήχο εντελώς διαφορετικό. Έτσι από το 1975 και ως το 1980 το Ροκ χάνεται από το προσκήνιο. Δεν ευνοείται ούτε από τις καταστάσεις ούτε από τη στάση της "επίσημης" αριστεράς που, διαπράττοντας ένα από το μεγαλύτερα λάθη της, το παρουσιάζει ξενόφερτο και του προσδίδει ένα σωρό ανυπόστατες κατηγορίες. Ίσως τα πράγματα, χωρίς αυτή την πολεμική, σήμερα να ήταν διαφορετικά. Οι πιέσεις όμως που ασκούν πάνω στον κόσμο, τα οράματα που δεν εκπληρώθηκαν στην μεταπολίτευση, η άνοδος το 1981 στην εξουσία του ΠΑΣΟΚ που στάθηκε άλλη μια απογοήτευση οδήγησαν στη δημιουργία σχημάτων που πλέον βλέπουν το Ροκ ως μουσικό φορέα ιδεών. Έτσι το πιο αντιπροσωπευτικό ίσως γκρουπ, οι "Τρύπες", κάνει την εμφάνισή του ανοίγοντας το δρόμο:

"Αν δε χωράς μέσα σε μια άθλια πατρίδα,

Αν δε σου φτάνει μια ελπίδα τυφλή,

Αν δεν χωράς μέσα σε μια ονειροπαγίδα,

Αν δε χωράς σε μια αγκαλιά φυλακή,

Αν δε χωράς μέσα σ' ένα άνοστο αστείο,

Αν δε σου φτάνει μια σκληρή προσευχή,

Αν δε χωράς μέσα σ' εν' άψυχο πορνείο,

Αν δε χωράς σ' ένα σπασμένο κορμί,

Τότε τι κρίμα, τι κρίμα, τι κρίμα,

Παντού περισσεύεις και παντού ξεψυχάς,

Τότε τι κρίμα, τι κρίμα, τι κρίμα,

Δε χωράς πουθενά".

Στη δεκαετία του '80 κάνει και την εμφάνιση του δισκογραφικά ο Νικόλας Άσιμος, που παρ' ότι τσακίστηκε και έφυγε γρήγορα, άφησε τραγούδια που θωρούνται κλασικά.

Η δεκαετία του '80 ήταν ιδιαίτερα παραγωγική. Ανέδειξε αξιόλογα σύνολα όπως η "Λευκή Συμφωνία", την "Υπόγεια Τροχιά" κ.λπ..

Σήμερα, η δεκαετία του '90 ίσως έχει αλλά σκηνικό. Οι προβλέψεις είναι ευοίωνες, η εποχή το απαιτεί. Ήδη, τα πρώτα δείγματα γραφής έχουν δοθεί και τα πρώτα συμπεράσματα έχουν βγει. Οι μυλόπετρες αλέθουν, η πίεση αυξάνει, η αγανάκτηση του κόσμου μεγαλώνει.

Μέσα σ' όλα αυτά, κάτι νέο πάει να εμφανιστεί. Το κίνημα δειλά-δειλά προσπαθεί να ανασυγκροτηθεί, παρά τις αντιφάσεις και τις αδυναμίες του. Εξάλλου, η μια πλαστή διέξοδος μετά την άλλη αποδείχνονται αδύναμες κι αν κάποιοι μιλούν για συνέχιση με αύξοντα αριθμό ας σκεφτούν ότι υπάρχει το κύκνειο άσμα και ο επιθανάτιος ρόγχος.

Όταν το ρεύμα της αμφισβήτησης μορφοποιηθεί και προσλάβει τα πολιτικά και διεκδικητικά χαρακτηριστικά που αποτελούν την ανάγκη της εποχής, τότε η μουσική σκηνή του Ροκ στην Ελλάδα δεν θα είναι πια η ίδια!

Είναι κανόνας να αυξάνεται η πίεση στους οικονομικά ασθενέστερους όταν οι οικονομικοί δείκτες ευημερούν. Εκείνο που πρέπει να τονιστεί, είναι η περιθωριοποίηση μεγάλων τμημάτων της νεολαίας. Βεβαίως περιθώριο υπήρχε και παλιότερα, χωρίς όμως τις διαστάσεις που τείνει να προσλάβει σήμερα. Όλα αυτά τα στοιχείο, ενώ στη βάση τους είναι δυσοίωνα και δεν αφήνουν περιθώρια αισιοδοξίας, οδηγούν σε ολότελα διαφορετικές διαπιστώσεις.

Οι περισσότεροι ίσως πιστεύουν πως η εξαθλίωση δεν είναι υποχρεωτικό να οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στην αντίδραση, στη συσπείρωση των νεολαίων, στην αντίσταση των εργαζομένων. Επικαλούνται μάλιστα και πραγματικά παραδείγματα για να στηρίξουν τον ισχυρισμό τους. Η ιστορία τα παρέχει εν αφθονία. Εκείνο όμως που παραλείπουν να αναφέρουν, ηθελημένα ή όχι δεν έχει σημασία, είναι από πού αντλούν τα παραδείγματα αυτά και πώς τα αναλύουν.

Σε χώρες όπου οι ιστορικές συγκυρίες είναι αρνητικές, το επίπεδο της μόρφωσης του λαού εξαιρετικά χαμηλό, η εξάρτηση ολοκληρωτική, η γεωγραφική θέση ιδιάζουσας σημασίας και υπάρχουν ένα σωρό άλλοι παράγοντες που δεν ευνοούν, συνέβη αρκετές φορές

Η χωρά μας όμως δεν συγκεντρώνει όλες αυτές τις προϋποθέσεις. Η όλη ιστορία θυμίζει ένα καζάνι που βράζει και το σύστημα πλέον ούτε θέλει ούτε μπορεί να προσφέρει βαλβίδες αποπίεσης επαρκείς. Η έκρηξη είναι αναμενόμενη^. ο χρόνος όμως δεν μπορεί να είναι προβλέψιμος.

Η κατάσταση στα Βαλκάνια δεν προβλέπεται να πάψει να εγκυμονεί κινδύνους, ανασφάλεια, πίεση. Η πτώση της αγοραστικής δύναμης μισθών και ημερομισθίων αναμένεται να συνεχιστεί. Όλο και περισσότεροι ζουν πλέον στο όριο φτώχειας. Ολ' αυτά, σε μια χώρα με ιστορία αγώνων και αντίστασης, δεν είναι πράγμα που μπορείς να προσπεράσεις. Οι στίχοι από το "Δε χωράς πουθενά", που αναφέρθηκαν παραπάνω, δεν είναι απλά ενδεικτικοί, αλλά αποτελούν σημείο αναφοράς για τη νεολαία που τα όνειρα της δεν βολεύονται στα σχέδια μιας εκμεταλλεύτριας τάξης που τη διακρίνει μια πρωτοφανής αναλγησία.

Η επιμονή πάνω στους ελληνικούς στίχους δεν έχει να κάνει με γλωσσικούς καθαρμούς και προτεραιότητες. Εξάλλου το Ροκ δεν εξαπλώθηκε ως γλωσσικό κίνημα σε ολόκληρο τον κόσμο. Η μουσική έκφραση όμως όταν συνοδεύεται από στίχο που ο κόσμος καταλαβαίνει, λειτουργεί σαφώς υπέρ της διάδοσης των ιδεών.

Τα τελευταία χρόνια, αυξάνονται διαρκώς τα νέα γκρουπ, ιδιαίτερα στην επαρχία και στις μη προνομιούχες περιοχές. Υπάρχει έτσι κι αλλιώς μια διογκούμενη αμφισβήτηση με την ανεργία να αυξάνεται, τις ευκαιρίες για ένα καλύτερο μέλλον να φαντάζουν μακρινές και την εγκατάλειψη της επαρχίας να προσλαμβάνει εκρηκτικές διαστάσεις.

Η νεολαία είναι αυτή που στην περίπτωση της δημιουργίας μιας αυθεντικής Ροκ σκηνής θα έχει απ' ό,τι φαίνεται τον πρώτο λόγο.

Πως να εμπιστευτείς τα όνειρά σου σ' ένα πτυχίο ανεργίας; Πώς να δεχτείς να υποβαθμίζουν τη ζωή σου και να υποθηκεύουν το μέλλον σου, χωρίς ν' αντιστέκεσαι ή ν' αρθρώνεις το δικό σου λόγο; Πώς να δεχτείς αδιαμαρτύρητα να περισσεύεις παντού και να μη χωράς πουθενά;

Η πραγματικότητα μπορεί να είναι υπαρκτή^. δεν μπορεί και δεν πρέπει όμως να είναι αποδεκτή, όταν ευνουχίζει τα όνειρα και την αξιοπρέπεια των ανθρώπων.

Όταν κυκλοφόρησαν οι δίσκοι από τα "Ξύλινα Σπαθιά" και τα "Υπόγεια Ρεύματα", ξαφνιάστηκαν πολλοί. Οι συνθήκες όμως και ευνοϊκές ήταν και κάτι τέτοιο ήταν αναμενόμενο.

Ο Γιώργος Τσίγγος και οι "Μαύροι Κύκλοι" έχουν ήδη ένα σεβαστό όνομα στους κύκλους της ανεξάρτητης σκηνής και οι στίχοι θα μπορούσαν να είναι μανιφέστο.

Τα "Αρνάκια" κυκλοφόρησαν το '93 ένα πολύ καλό δίσκο με στίχους που δηλώνουν ήδη τις προθέσεις τους:

"Δε θ' αντέξω μια νύχτα ακόμη

με το σκοτάδι να με πλακώνει

θα πάρω το περίστροφο και

θα πυροβολήσω το ηλιοβασίλεμα".

Στα περισσότερα γκρουπ ο ήχος είναι σκληρός. Αλλά η πραγματικότητα είναι πιο σκληρή. Αυτήν εκφράζει.

Τα συγκροτήματα που αναφέρθηκαν προηγουμένως, "Υπόγεια Ρεύματα", "Ξύλινα Σπαθιά", έγιναν γρήγορα γνωστά μια και ο ήχος τους διαφοροποιείται από εκείνον της ανεξάρτητης σκηνής.

"Θες να με κάνεις να πιστέψω

πως τέλειωσαν όλα

κι ήρθε ο καιρός να την ξεχάσω τη ζωή

και να ξυπνάω κάθε μέρα νεκρός.

Όσο κι αν το θέλεις δεν μπορείς

ταξίδι στο κέντρο της γης...".

(Ξύλινα Σπαθιά - "Αδρεναλίνη")

Οι στίχοι δεν μπορούν παρά να εκφράσουν την αδιέξοδη κατάσταση που υπάρχει σήμερα στο κοινωνικό όσο και στο πολιτικό επίπεδο. Τα προδομένα όνειρα, οι εφιάλτες όσων πίστεψαν ότι μπορούν εύκολα και με βάση τις αντικειμενικές δυσκολίες (υποχώρηση κινήματος, επίδειξη δύναμης ΗΠΑ, Βαλκάνια, κενό εξουσίας, οπισθοχώρηση νεολαιίστικου κινήματος, ξέφτισμα του παλαιού πολιτικού κόσμου και ένα σωρό άλλα) να ξεμπερδέψουν από την αντίσταση στη βαρβαρότητα μια ώρα αρχύτερα.

Οι "Στέρεο Νόβα" αποτελούν μια ιδιότυπη περίπτωση. Με μουσική που στην πλειοψηφία χορεύεται, έγιναν πολύ γρήγορα γνωστοί. Ο προσεκτικός ακροατής όμως θ' αναγνωρίσει στους στίχους τα όνειρα μιας προδομένης γενιάς, τον εκφυλισμό της εξουσίας, τον παραλογισμό της πόλης, τη μοναξιά, την εγκατάλειψη.

Κοντά σ' όλα αυτά, οι "Active Member" (ίσως η πιο ολοκληρωμένη ελληνική προσπάθεια στο hip-hop που για πολλούς αποτελεί το νέο ρεύμα στη μουσική σκηνή τα τελευταία 15 χρόνια), οι "Πίσσα Και Πούπουλα" και ένα σωρό άλλα γκρουπ που μπορούν ν' αντληθούν πληροφορίες γι' αυτά από τις δυο συλλογές "Rock 'Ν Roll Βοήθειες".

Σήμερα, μπορούμε να μιλάμε με σχετική ασφάλεια για την ύπαρξη ελληνικής σκηνής με παρόν και μέλλον. Εκείνο που είναι ζητούμενο, η εμφάνιση κάποιου γκρουπ με ξεκάθαρα πολιτικοκοινωνικό στίχο. Κάτι σαν τους "Three Jones", τους "Clash", τους "Jam", τους "Gang of Four". Βεβαίως στην Ελλάδα προϋπήρξε κάτι ανάλογο με το πολιτικό τραγούδι της δεκαετίας του '70, όχι όμως όσον αφορά τον ήχο.

Αυτό δεν αποτελεί μόνο ευχή, αλλά ανάγκη. Γιατί η μουσική συσπειρώνει σε μεγάλο βαθμό κι οι ιδέες κυκλοφορούν ευκολότερα όταν είναι ελκυστικά παρουσιασμένες.

Η κρίση παρατείνεται και εντείνεται, οι εχθροί και φίλοι σιγά-σιγά αναγνωρίζονται, οι υπεύθυνοι για τη διάλυση του κινήματος δεν μπορούν να ψαρεύουν πλέον σε θολά νερά. Η επίθεση που έχει εξαπολύσει το σύστημα, με σκοπό να αρπάζει όσα κατά καιρούς παραχώρησε κάτω από την πίεση του κινήματος, είναι σίγουρο ότι θα συνεχιστεί. Όμως, άλλο τόσο σίγουρο είναι ότι η αντίσταση θα μεγαλώνει συνεχώς!

Η αντίσταση αυτή θ' αποτελέσει την πηγή έμπνευσης και θα εκφραστεί μέσα από τη μουσική. Απ' ό,τι φαίνεται ο χορός καλά κρατεί! Τα μηνύματα είναι αισιόδοξα!

Κι ίσως θα 'ρθει κάποια στιγμή που θα πυροβολήσουμε το ηλιοβασίλεμα και δε θα φοβόμαστε το Ροκ, κι ας είναι πλέον 40 χρονών.

Γιατί το Ροκ δεν μπορεί να αποτελέσει μόνο μια πολιτική αναφορά μέσα απ' τη μουσική ή μια πολιτιστική παρέμβαση. Γιατί το Ροκ είναι η έκφραση των ονείρων για μια καλύτερη ζωή. Γιατί τίποτα δεν τέλειωσε κι είναι καιρός να θυμηθούμε τη ζωή!