ΠΑΡΙΣΙΝΗ ΚΟΜΜΟΥΝΑ. 144 χρόνια μετά...Η Παρισινή Κομμούνα δίνει πολύτιμα διδάγματα

της Κατερίνας Φωτοπούλου-Λιοσάτου

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Εναυσμα» το 2015

«Όταν οι παραγωγικές δυνάμεις ξεπερνούν

το εμπόδιο των παραγωγικών σχέσεων,

φέρνουν σε αναταραχή ολόκληρη την αστική κοινωνία

απειλούν την ύπαρξη της ατομικής ιδιοκτησίας»

Μανιφέστο του Κομμουνιστικού Κόμματος, Κ. Μαρξ- Φρ. Ένγκελς

Ένα τέτοιο γεγονός πλήρους αμφισβήτησης της αστικής κυριαρχίας και ολομέτωπης αντιπαράθεσης αστικής και εργατικής τάξης, αποτέλεσε η Παρισινή Κομμούνα το 1871. Η ιστορική της σημασία παραμένει καθοριστική, γιατί αποτελεί την πρώτη συνειδητή απόπειρα της εργατικής τάξης να καταλάβει την εξουσία και να οργανώσει την κοινωνία με έναν καινούργιο τρόπο, υπό την ηγεμονία της. Αποτελεί την πρώτη προσπάθεια καταστροφής του αστικού κράτους και την αντικατάστασή του από την δικτατορία του προλεταριάτου.

Παρόλο που το εγχείρημα διήρκησε μόνο από τις 26 Μαρτίου μέχρι τις 28 Μαΐου του 1871, επέδρασε καταλυτικά στη μαρξιστική σκέψη. Την περίοδο που συντελέστηκε, οι Μαρξ και Ένγκελς ήταν εν ζωή, δίνοντάς τους μια μοναδική δυνατότητα να εξάγουν συμπεράσματα, όχι από ένα τελεσμένο γεγονός που είχε ήδη περάσει στην ιστορία, αλλά από ένα γεγονός που ζούσε, παλλόταν και είχε μια δυναμική εξέλιξη.

Ο Μαρξ αποκρυστάλλωσε την κριτική του κυρίως μέσα από το έργο του «Ο εμφύλιος πόλεμος στη Γαλλία». Σαράντα έξι χρόνια μετά, ο Λένιν, χρησιμοποιώντας τα διδάγματα της Κομμούνας, αναλύοντας την κριτική των Μαρξ-Ένγκελς γι' αυτή, προχωρά στη συγγραφή του εμβληματικού του έργου «Κράτος και Επανάσταση».

Τα μέτρα της Κομμούνας: τομή στη μαρξιστική σκέψη και το σοσιαλιστικό κίνημα

Το πρώτο μέτρο ήταν η κατάργηση του μόνιμου στρατού και η αντικατάστασή του από τον ένοπλο λαό. Συνεχίζει με την κατάργηση του κοινοβουλευτισμού και την αντικατάσταση της δημοσιοϋπαλληλίας με εκλεγμένους δημοτικούς συμβούλους σύμφωνα με το καθολικό εκλογικό δικαίωμα, αιρετούς και ανακλητούς με μισθό εργάτη.

Προχωρά η μετατροπή της Κομμούνας από κοινοβουλευτικό σε εργαζόμενο σώμα, νομοθετικό και εκτελεστικό συγχρόνως, δηλαδή με κατάργηση του διαχωρισμού των εξουσιών. Μ' αυτό τον τρόπο το κράτος σταματά να βρίσκεται έξω και πάνω από την κοινωνία.

Κατά τον Ένγκελς, οι δύο πιο χαρακτηριστικοί κρατικοί μηχανισμοί είναι ο μόνιμος στρατός και η δημοσιοϋπαλληλία. Αυτούς ακριβώς αντιλαμβάνεται ο λαός και γι' αυτό πρώτο του μέλημα ήταν να τους τσακίσει.

Αδυναμίες και διδάγματα

Πρώτη και ουσιαστική αδυναμία, που κόστισε πολύτιμο χρόνο, ήταν πως οι μπλανκιστές -σοσιαλιστικό ρεύμα που στήριζε πως η αλλαγή μπορεί να έρθει μόνο μέσα από μια πεφωτισμένη συνωμοσία διανοουμένων- προσπαθούσαν να πετύχουν την εγκαθίδρυση του σοσιαλισμού κυρίως μέσα από την αντιμετώπιση των Πρώσων κατακτητών που τότε είχαν υπό κατοχή το Παρίσι. Οι μπλανκιστές, που αποτελούσαν την μια κυρίαρχη άποψη μέσα στην Κομμούνα, άργησαν δραματικά να αντιληφθούν την αναγκαιότητα να καταπνίξουν την γαλλική αστική τάξη και τις αντιστάσεις της αφότου είχαν πάρει την εξουσία.

Η καθυστέρηση αυτή οφείλεται εξίσου και στην αντίληψη των προυντονιστών -ρεύμα που οφείλεται στον πατέρα της αναρχίας, Προυντόν- κατά την οποία οι εργάτες έπρεπε να παραιτηθούν από τη χρήση των όπλων, από την οργανωμένη βία, δηλαδή από τη δικτατορία του προλεταριάτου. Έτσι οι κομμουνάροι, προχώρησαν σε διεξαγωγή εκλογών, αντί να επιτεθούν στις Βερσαλλίες που τη στιγμή εκείνη δεν είχε στρατό. Το πρόβλημα της χρήσης της βίας παρέμεινε σχεδόν καθ' όλη την διάρκεια της Κομμούνας, στοιχίζοντας τις ζωές χιλιάδων κομμουνάρων.

Επιπλέον, δεν προχώρησαν στην «απαλλοτρίωση των απαλλοτριωτών» του πλούτου και των μέσων παραγωγής. Προχώρησαν μόνο σε δήμευση της εκκλησιαστικής περιουσίας, αφήνοντας ανέγγιχτες, τις αστικές περιουσίες, το θησαυροφυλάκιο της Γαλλίας και την Τράπεζα της Γαλλίας, χάνοντας έτσι πολύτιμους οικονομικούς πόρους και χιλιάδες ομήρους που κρατούνταν στις Βερσαλλίες και θα μπορούσαν να ανταλλαχθούν. Εν συνεχεία, δεν προχώρησαν στη πράξη το διάταγμα που όριζε ότι τα εγκαταλελειμμένα εργοστάσια θα περάσουν στα χέρια εργατών. Πρόκειται πάλι για σφάλμα της προυντονικής αντίληψης σχετικά με το ζήτημα της ατομικής ιδιοκτησίας. Τέλος, δεν έριξαν την απαραίτητη βαρύτητα στη συμμαχία με τους αγρότες (λόγω των μπλανκιστών).

Το βασικότερο συμπέρασμα που ο Μαρξ έβγαλε από την Κομμούνα ήταν πως η εργατική τάξη δεν μπορεί απλώς να πάρει στα χέρια της την έτοιμη κρατική μηχανή και να την βάλει σε κίνηση για τους δικούς της σκοπούς. Η κρατική μηχανή θα πρέπει να τσακιστεί. Για τον Λένιν, η Παρισινή Κομμούνα αποδεικνύει πως «ανάμεσα στην καπιταλιστική και την κομμουνιστική κοινωνία βρίσκεται η περίοδος της επαναστατικής μετατροπής της μιας στην άλλη. Και σ' αυτή την περίοδο αντιστοιχεί μια πολιτική μεταβατική περίοδος, όπου το κράτος δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο παρά η επαναστατική δικτατορία του προλεταριάτου».

Τα μέτρα που πάρθηκαν, λέει ο Λένιν, αφορούσαν το κρατικό, καθαρά πολιτικό μετασχηματισμό της κοινωνίας και θα αποκτούσαν νόημα μόνο μέσα από τη μετατροπή της καπιταλιστικής ατομικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής, σε κοινωνική ιδιοκτησία.

Η ήττα της Κομμούνας δίνει την δυνατότητα στον Λένιν να ορίσει τις δυο απαραίτητες συνθήκες για μια νικηφόρο κοινωνική επανάσταση. Πρώτον, ο μεγάλος βαθμός ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων και δεύτερον, ένα προλεταριάτο που να έχει επαρκή προετοιμασία γι' αυτή. Έτσι, το 1871 έλειπαν και οι δυο αυτές συνθήκες αφού από τη μια ο γαλλικός καπιταλισμός ήταν φτωχά ανεπτυγμένος και η Γαλλία ήταν τότε κυρίως μικροαστική, και από την άλλη, δεν υπήρχε συγκροτημένο εργατικό κόμμα, ενώ η πλειοψηφία της εργατικής τάξης δεν μπορούσε να αντιληφθεί τα καθήκοντά της και τις μεθόδους που ήταν απαραίτητες για να τα εκπληρώσει. Επιπλέον, δεν υπήρχε σοβαρή πολιτική οργάνωση του προλεταριάτου, ούτε ισχυρά συνδικάτα.

Από τον τρόπο καταστολής της Κομμούνας, δηλαδή από την σύμπραξη των αντιτιθέμενων αστικών τάξεων για να σφαγιάσουν τους κομμουνάρους, προκύπτει μια σπουδαία παρατήρηση του Μαρξ. Από εδώ και πέρα, κάθε πόλεμος είναι ανοιχτά ταξικός, καθώς οι διαφορές των εθνικών αστικών τάξεων, παραμερίζονται μπροστά στην απειλή του εξεγερμένου προλεταριάτου. Μα περισσότερο από όλα, για τον Λένιν η Κομμούνα είναι η μορφή που «τελικά ανακάλυψε» η προλεταριακή επανάσταση, μορφή με την οποία μπορεί να συντελεστεί η οικονομική απελευθέρωση της εργασίας. Η Κομμούνα είναι η πρώτη απόπειρα της προλεταριακής επανάστασης να συντρίψει την αστική κρατική μηχανή και να διαπιστώσει την πολιτική μορφή με την οποία μπορεί και πρέπει να αντικατασταθεί αυτό που έχει συντριβεί.

Η Κομμούνα με τους 40.000 νεκρούς της, 144 χρόνια μετά συνεχίζει να εμπνέει και να διδάσκει το προλεταριάτο, φωτίζοντας τα καθήκοντα της σοσιαλιστικής επανάστασης.