Η νεολαία στη δίνη των ουσιών

της Αγγελικής Χατζή

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Έναυσμα» το 2005 σε αφιέρωμα για τα ναρκωτικά

Μόνο και μόνο από το γεγονός ότι όλοι έχουμε κάποιο φίλο, άλλοι το σύντροφό τους, άλλοι τον αδερφό ή το παιδί τους εξαρτημένο, επειδή άμεσα ή έμμεσα όλοι έχουμε αναμειχθεί στο "λούκι" των ναρκωτικών, αποδεικνύεται ότι μιλάμε για κάτι το οποίο ξεπερνά το οποιοδήποτε προσωπικό πρόβλημα ή τις οποιεσδήποτε προσωπικές επιλογές. Είναι ένα κοινωνικό πρόβλημα. Τέτοιο που οι επιδράσεις και οι συνέπειές του απασχολούν σε όλο και μεγαλύτερα ποσοστά τη νεολαία.

Η νεολαία, λοιπόν, είναι το πιο ζωντανό, το πιο δυναμικό, ένα από τα πιο απαραίτητα κομμάτια του πληθυσμού. Στις ηλικίες από τα πρώτα χρόνια της εφηβείας μέχρι και την ενηλικίωση πρωταγωνιστούν ο ενθουσιασμός, ο αυθορμητισμός, η δίψα του νέου να γνωρίσει τα πάντα, η άγνοια του κινδύνου, η ανασφάλεια, η ανάγκη για αποδοχή και επιβεβαίωση. Η εφηβεία είναι, κυρίως, η ηλικία που ο νέος βάζει τα πρώτα λιθαράκια για να χτίσει την προσωπικότητά του. Είναι, όμως, και ιδιαίτερα ευαίσθητη κι επικίνδυνη περίοδος, οι αντιστάσεις των νέων δεν έχουν ακόμα αναπτυχθεί με αποτέλεσμα να είναι ευάλωτοι.

Κάτι που, επίσης, διαφοροποιεί τη νεολαία από το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο, είναι το ό,τι δεν αποτελεί τάξη, δεν είναι ενταγμένη στην παραγωγή. Το ιδεολογικό μέτωπο, οι ιδέες που διαμορφώνονται στα πλαίσια της νεολαίας, δε συναρτώνται άμεσα από αυτήν. Κι ακριβώς επειδή, από τη μια, ως κοινωνικό κομμάτι, από τη φύση της και από τη θέση της, είναι ευαίσθητη σε ιδέες και απόψεις, ενώ από την άλλη, η σημερινή νεολαία που αποτελεί το αυριανό εργατικό δυναμικό, δέχεται από το σύστημα επίθεση. Μια επίθεση ολομέτωπη, αδυσώπητη, καταιγιστική, έτσι ώστε να διαμορφωθούν νεολαίοι χωρίς όνειρα για μια αξιοπρεπή ζωή, ώστε να διαμορφωθούν εργαζόμενοι χωρίς δικαιώματα, χωρίς διεκδικήσεις.

Μεγαλώνουμε, λοιπόν, σ' έναν κόσμο που έχει δολοφονήσει την ελπίδα, σε μια κοινωνία που πνίγει τη ζωή, τον έρωτα, τη δημιουργία. Τα πάντα στηρίζονται στην εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, την απομόνωση, την εξατομίκευση. Αρνούμενοι να συμβιβαστούν οι νέοι με την εκμετάλλευση, την καταπίεση, την καταστολή, αρνούμενοι να θυσιάσουν τη ζωή τους στο βωμό του χρήματος συναντώνται με τις πρέζες στη αναζήτηση λύσης στο προσωπικό - κοινωνικό τους αδιέξοδο. Στις μαρτυρίες τους οι τοξικομανείς αποκαλύπτουν: "Δεν είναι ο θάνατος που μας τρομάζει αλλά η ζωή...". Και μ' αυτόν τον τρόπο, καθένας από αυτούς τους νέους γίνεται ένας λιγότερος αντίπαλος του συστήματος.

Το μεγαλύτερο κομμάτι τοξικομανών είναι κάτω των 30. Με το 6,8% να είναι κάτω των 18 και 57,2% μέχρι τα 29, αντιλαμβανόμαστε ότι ένα πολύ κρίσιμο κομμάτι της νεολαίας επιλέγει το δρόμο της εξάρτησης και του θανάτου για να δημιουργήσει μια τεχνητή πραγματικότητα. Τέτοια που να χωράει ό,τι η πραγματικότητα τής στερεί. Αναζητά σ' αυτήν κοινωνικό ρόλο, ταυτότητα, ανακούφιση από τα προβλήματα, ψευδαίσθηση επιτυχίας, ευτυχία. Λειτουργούν δηλαδή τα ναρκωτικά ως μέσο φυγής.

Φυγή όμως από τι; Από την πραγματικότητα που το καπιταλιστικό σύστημα επιβάλλει. Μια κοινωνία που τα μέλη της καθημερινά βιώνουν την ανεργία, τους ταξικούς φραγμούς, τον κοινωνικό, οικονομικό και πολιτικό αποκλεισμό. Μια κοινωνία όπου οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι, όπου τα δικαιώματα συρρικνώνονται καθημερινά, όπου η καταστολή και η τρομοκρατία από μέρος του συστήματος αυξάνονται. Μια κοινωνία που προωθεί ως πρότυπο την ανταγωνιστικότητα, τον ατομικισμό, την αποξένωση του ατόμου, τόσο από τον εαυτό του όσο και από τις συλλογικές διαδικασίες. Η κοινωνία, που αυτό το σύστημα διαμορφώνει, δεν αφήνει κανένα περιθώριο για ευημερία και ευτυχία και δημιουργεί μόνο ανασφάλεια και αβεβαιότητα στα μέλη της.

Συνειδητά το σύστημα αναπαράγει τα αδιέξοδα που δημιουργεί. Δε δίνει στους νέους καμία πραγματική λύση, καμία πράγμα διέξοδο. Διαμορφώνει στρεβλές ιδέες και μαθαίνει στους νέους, όχι να αντιμετωπίζουν την κρίση αλλά να τη διαχειρίζονται. Έτσι μα αναζητούν κάθε δυνατό τρόπο να δραπετεύσουν, μόνο που ψάχνουν τη διέξοδο στα πλαίσια που το σύστημα θέτει, σε μια από τις λύσεις που το ίδιο δημιούργησε για να συνεχίσει να διατηρεί την κυριαρχία του. Τα ναρκωτικά δίνουν στο σύστημα τη δύναμη να ελέγχει, να παγιδεύει, να κατευθύνει. Είναι ένα πανίσχυρο όπλο στα χέρια της άρχουσας τάξης.

Και στρέφει τους νέους εκεί ακριβώς, γιατί έτσι ένα από τα πιο κρίσιμα κομμάτια της κοινωνίας αδρανοποιείται. Έτσι, αποκοιμίζονται οι νεανικές συνειδήσεις, έτσι οι αντιστάσεις μειώνονται, οι διεκδικήσεις περιορίζονται, έτσι γίνονται ανεκτές οι άθλιες εργασιακές συνθήκες, η υποταγή, η εκμετάλλευση και η ανεργία.

Το μεγαλύτερο ποσοστό ενηλίκων νεολαίων χρηστών είναι άνεργοι. Ίσως γιατί το μεγαλύτερο κομμάτι της νεολαίας τελειώνοντας το σχολείο ή βγαίνοντας από τις σχολές έχει να αντιμετωπίσει την ανεργία. Ένα από τα πιο σημαντικά μέτωπα επίθεσης που το σύστημα ανοίγει γιατί χρειάζεται να χρησιμοποιήσει στην παραγωγή συγκεκριμένο αριθμό εργαζομένων στις συγκεκριμένες συνθήκες που θέτει. Γιατί θέλει να άρει κάθε δικαίωμα στη σταθερή και μόνιμη δουλειά, γιατί πρέπει να γίνουν καθεστώς η διαρκής αναζήτηση και ανασφάλεια.

Το σύστημα χρειάζεται το χρήστη να ζει μηχανικά. Τον χρειάζεται να σκοτώνει για να πάρει τη δόση του. Τον χρειάζεται ανίσχυρο να αντιδράσει στην επίθεση που αυτό εξαπολύει. Χρειάζεται το νέο να δρα ως άτομο εξαρτημένο και όχι ως μέλος του κοινωνικό σώματος. Πρότυπο η "ατομική ελευθερία" και η "δημοκρατική ελευθερία επιλογής" από μέρος του συστήματος. Με το παραμύθι ότι είσαι ελεύθερος να επιλέξεις και άρα υποχρεωμένος να αναλάβεις τις ευθύνες των συνεπειών, ο καπιταλισμός μετακυλά το πρόβλημα στο άτομο, στον ίδιο τον τοξικομανή και το περιβάλλον του. Φταίει ο νέος που δεν ανέπτυξε αντιστάσεις, το κοινωνικό πρόβλημα γίνεται ατομικό. Έτσι, ο νέος ψάχνει την ελευθερία έξω από το κοινωνικό σύνολο, γιατί έτσι του έχουν μάθει.

Πολύ επιδέξια χρησιμοποιεί το σύστημα και τις διεξόδους ψυχαγωγίας που προτείνει στη νεολαία. Δεν υπάρχει πλέον ψυχαγωγία αλλά εκτόνωση. Υπάρχουν club και σκυλάδικα που γεμίζουν καθημερινά με νέους που για να "διασκεδάσουν" και να "χαλαρώσουν" στριμώχνονται στη μοναξιά τους. Ο καθένας μόνος του παρακολουθεί το διπλανό του να χορεύει και να πίνει κάτω από την εκκωφαντική μουσική. Ο καθένας μόνος του προσπαθεί να σβήσει τα αδιέξοδά του σε μπουκάλια που αδειάζουν. Και το περιβάλλον τέτοιο που να είναι αδύνατον να συζητήσει και μοιραστεί κάποιος τις ανησυχίες του. Εξάλλου, το σύστημα δε θέλει τη νεολαία να ανησυχεί.

Το lifestyle επιβάλλει μοδάτα ρούχα, κοσμοπολίτικες διακοπές και "in" clyb. Το lifestyle επιτάσσει συζητήσεις ελαφρού περιεχομένου. Γιατί να προβληματιστεί ένας νέος που στο Ιράκ γίνεται πόλεμος, που οι Αμερικανοί έχουν βαλθεί να εξοντώσουν κάθε δημοκρατικό στοιχείο, που οι αντιθέσεις που γεννά ο ιμπεριαλισμός σκορπούν βόμβες αδιάκριτα σε όλα τα μέρη του κόσμου, που μπορεί μεθαύριο να πέσει μια στο κεφάλι μας, που η ανεργία και η φτώχεια αυξάνονται, που τα δικαιώματα συρρικνώνονται, που ο κανόνας είναι το "πατάω επί πτωμάτων";

Το σύστημα έχει τα δικά του πρότυπα ζωής και διασκέδασης σ' έναν κόσμο αδικίας, εκμετάλλευσης και πολέμου. Γι' αυτό και θέλει μια νεολαία που θα διαπαιδαγωγείται έτσι ώστε να μην προβληματίζεται, να μην αντιδρά, να μη διεκδικεί και να μην αντιστέκεται, θέλει οι αυριανοί εργαζόμενοι να περιμένουν την κατάσταση να χειροτερέψει αλλά ποτέ να βελτιωθεί.

Γι' αυτό, μουσικές όπως η trance, η phsychedelic, η house και τα rave πάρτι συνοδεύονται από εκτεταμένη χρήση ναρκωτικών ουσιών. Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι αυτοί οι θόρυβοι καλύτερα, παρά μουσικές, ακόμα και χωρίς χρήση ουσιών, νεκρώνουν τη λογική, απενεργοποιούν σκέψη και συνείδηση. Και αυτή θεωρείται η μαγεία τους. Είναι πολύ χαρακτηριστικό ότι η χρήση των ουσιών δημιουργεί παραισθήσεις που επιτρέπουν στο χρήστη να ζήσει για λίγο στον κόσμο που θέλει. Είναι, όμως, και φορές που οι φόβοι του διογκώνονται, αλλά τότε, δεν πειράζει, έτσι κι αλλιώς, ψέματα είναι.

Το ζήτημα των ναρκωτικών είναι βαθιά ταξικό. Δεν κάνουν όλοι οι νέοι χρήση ουσιών άλλα κι αυτοί που κάνουν δε χρησιμοποιούν τις ίδιες ουσίες. Το μεγαλύτερο κομμάτι τοξικομανών προέρχεται από τα φτωχότερα λαϊκά στρώματα. Με βάση το μορφωτικό επίπεδο το 54% έχει διακόψει το σχολείο. Σε σχέση με το βιοτικό επίπεδο το 53,1% είναι άνεργοι και το 44% ανειδίκευτοι εργάτες. Επειδή η κοινωνική πραγματικότητα δεν τους χωρά, τα προβλήματά τους είναι περισσότερα από τις ευκαιρίες τους.

Οι πιο γνωστές ουσίες στα στρώματα αυτά είναι η κάνναβη, τα χάπια και η ηρωίνη. Είναι αυτά που οι νέοι βρίσκουν πιο φτηνά με τον κίνδυνο πάντα της νοθείας. Με τον κίνδυνο κάθε δόση να είναι η τελευταία. Από την άλλη, νέοι πλουσίων οικογενειών στρέφονται στην κοκαΐνη. Την πιο ακριβή, την καθαρή. Γι' αυτό και οι περισσότεροι θάνατοι που μαρτυρούνται προέρχονται από τα κατώτερα στρώματα.

Η νεολαία οδηγείται στη μοιρολατρία, την υποταγή και το συμβιβασμό ελλείψει διεξόδου. Αυτό που λείπει είναι ένα κίνημα ισχυρό, μαζικό, διεκδικητικό που να δίνει νίκες και ν' ανοίγει το δρόμο για νέες διεκδικήσεις και νίκες. Η υποχώρηση του κινήματος στερεί από τη νεολαία την επαφή με τις επαναστατικές ιδέες. Μεγαλώνουμε χωρίς το όραμα ενός κόσμου με ίσες ευκαιρίες και τον καθορισμό των κοινωνικών δεδομένων με βάση τον άνθρωπο. Γι’ αυτό και οι νέοι παγιδεύονται στα στενά όρια και στην κατ' επίφαση ελευθερία του καπιταλισμού.

Μ' αυτές τις κοινωνικές συνθήκες, το σύστημα δεν περιορίζει το φαινόμενο των ναρκωτικών, ούτε καν το επιδιώκει. Να μην ξεχνάμε ότι οι μεγαλύτεροι έμποροι ναρκωτικών δρουν με την κάλυψη της αστυνομίας. Ο καπιταλισμός αναπαράγεται και διαιωνίζεται μέσα από τις αντιθέσεις και τα αδιέξοδα που δημιουργεί. Η κυρίαρχη τάξη χρειάζεται τα ναρκωτικά για να περάσει στη νεολαία μία στάση ζωής παθητική, αδιάφορη, μοιρολατρική.