ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ: Βασίλης Σαμαράς, «Η Αριστερά απέναντι στον εαυτό της». Εκδόσεις Προλεταριακή Σημαία

της Κατερίνα Παλαμηδά

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Εναυσμα» το 2007

Από τα ουσιαστικότερα προβλήματα της εποχής μας, όπως αναδείχτηκε και από τον πολύμηνο ξεσηκωμό της νεολαίας, είναι σίγουρα το ζήτημα της αριστεράς. Ο ρόλος της, η σημερινή κατάσταση και το τι πρέπει να γίνει για να αναδειχτεί ξανά η αριστερά σε πρωτοπορία της πάλης των λαών είναι ερωτήματα που απασχολούν πολύ κόσμο στα πλαίσια του κινήματος αλλά και πέρα από αυτό.

Ο Β. Σαμαράς επιλέγει να εξετάσει αυτά τα ζητήματα ξεκινώντας από ένα κρίσιμο πρωταρχικό ερώτημα: Σε τι καλείται να απαντήσει η αριστερά σήμερα. Γιατί η αριστερά είναι πάνω απ' όλα κοινωνική αναγκαιότητα. Δεν μπορεί να υπάρξει αν δεν αντιστοιχεί και δεν απαντά στα προβλήματα που θέτει η σημερινή κοινωνική πραγματικότητα. Ο χαρακτήρας και ο ρόλος της αριστεράς διαμορφώνεται πρώτα και κύρια από την τοποθέτησή της απέναντι στο καπιταλιστικό-ιμπεριαλιστικό σύστημα. Το κομβικό δίλημμα που τίθεται σε κάθε αριστερή δύναμη είναι το αν το σύστημα επιδέχεται αλλαγές και μεταρρυθμίσεις, οπότε αυτό που χρειάζεται είναι μια μεταρρυθμιστική αριστερά, ή αν το σύστημα αυτό είναι επικίνδυνο για την ανθρωπότητα και πρέπει να ανατραπεί, οπότε χρειάζεται η επαναστατική αριστερά. Επιλέγοντας να απαντήσει από τη σκοπιά των συμφερόντων της μεγάλης πλειοψηφίας, της εργατικής τάξης και των λαϊκών μαζών, ο συγγραφέας αναλύει τις βασικές αντιθέσεις ενός συστήματος που είναι θεμελιωμένο στην κυριαρχία των λίγων πάνω στους πολλούς, που οδηγεί στη φτώχεια και εξαθλίωση όλο και μεγαλύτερα τμήματα του πληθυσμού της γης. Η διευρυνόμενη ανεργία, το κλείσιμο επιχειρήσεων, η αποδυνάμωση της περιφέρειας και οι γιγάντιες τερατουπόλεις, η υποταγή της επιστήμης στο κεφάλαιο και οι μηχανισμοί δημιουργίας τεχνητών αναγκών, οι χρηματιστηριακές φούσκες και η πραγματική υπονόμευση της παραγωγής, οι περιοδικές οικονομικές κρίσεις ή οι κρίσεις υπερπαραγωγής, αποτελούν οργανικά στοιχεία ενός συστήματος που έχει προ πολλού αναδειχθεί σε δύναμη καταστροφής. Ενός συστήματος που η διαιώνισή του προϋποθέτει την αυξανόμενη υποβάθμιση και αποστράγγιση ολόκληρων περιοχών του πλανήτη, περνάει μέσα από ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις και τη «δημιουργική καταστροφή» χωρών, πλουτοπαραγωγικών πηγών και την υποθήκευση του μέλλοντος της ανθρωπότητας.

Η ιμπεριαλιστική διάσταση του καπιταλισμού έχει ένα ιδιαίτερο βάρος για το συγγραφέα κόντρα στη συντονισμένη προσπάθεια που γίνεται τα τελευταία χρόνια να εξαλειφθούν οι λέξεις ιμπεριαλισμός και αντιθέσεις από το λεξιλόγιο της αριστεράς. Τη στιγμή που τα θεωρήματα της παγκοσμιοποίησης, των ολοκληρώσεων τύπου ΕΕ κτλ είναι σε πρώτη ζήτηση τόσο σε αστικές όσο και σε «αριστερές» θεωρήσεις, το χρέος των επαναστατικών δυνάμεων είναι να αναδείξουν σε πρώτο πλάνο την πραγματική γενικευμένη επίθεση που διεξάγεται απέναντι στο προλεταριάτο και τους λαούς με στόχο την απόλυτη υποταγή τους. Την εκστρατεία επαναποικιοποίησης του κόσμου, τα εφιαλτικά σενάρια «τελικών λύσεων» που διαγράφει η όξυνση του ανταγωνισμού μεταξύ των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων του πλανήτη με πιο επικίνδυνο σημείο για την ειρήνη, την ασφάλεια, την ίδια την ανθρώπινη ζωή το στόχο των ΗΠΑ για παγκόσμια κυριαρχία.

Πέρα από την τοποθέτηση απέναντι στον καπιταλισμό, η αριστερά πρέπει να ξεκαθαρίσει αν ο σοσιαλισμός εξακολουθεί να αποτελεί το στρατηγικό στόχο, την εναλλακτική πρόταση απέναντι στην κυριαρχία του συστήματος. Οι εξελίξεις του 89-91 έδωσαν τη δυνατότητα να επικρατήσουν οι πιο αντιδραστικές αντιλήψεις, να επιβληθεί ο καπιταλισμός σαν ο μονόδρομος στα όρια του οποίου οφείλουν να προσαρμοστούν και να υποταχθούν όλες οι πολιτικές δυνάμεις. Η πανστρατιά λάσπης που έχει εξαπολύσει έκτοτε το σύστημα ενάντια στην ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος εκφράζει τη βαθύτερη αγωνία του: Μήπως οι αγώνες και οι αντιστάσεις, που αναπόφευκτα γεννά η ανελέητη επίθεση του κεφαλαίου και του ιμπεριαλισμού, συνδεθούν με την κομμουνιστική αντίληψη και κοσμοθεωρία. Μήπως ξαναγίνει δηλαδή εκείνη η εκρηκτική σύνδεση που αποτέλεσε την κυριότερη απειλή για το σύστημα, που έβαλε ορμητικά τις μάζες στο προσκήνιο της Ιστορίας αποδεικνύοντας ότι είναι εφικτή μια άλλη οργάνωση της κοινωνίας που θα έχει στο επίκεντρό της τον άνθρωπο και όχι το κέρδος.

Το δεύτερο μέρος του βιβλίου υπογραμμίζει την ανάγκη να ανοίξει μια μεγάλη συζήτηση που πρέπει να γίνει υπόθεση όχι μόνο των κομμουνιστών αλλά και συνολικά του κινήματος. Η αριστερά πρέπει με τόλμη να ανοίξει τη συζήτηση τόσο γύρω από τη μεγάλη προσφορά και τα επιτεύγματα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης όσο και γύρω από τα προβλήματα και τις αδυναμίες. Ένα από τα πιο ισχυρά χαρτιά του συστήματος είναι η ήττα, η φαινομενική αποτυχία της προηγούμενης σοσιαλιστικής εμπειρίας. Η αριστερά οφείλει να δώσει στους αγωνιστές και το λαό τίμιες απαντήσεις, να ερμηνεύσει πειστικά την παλινόρθωση του καπιταλισμού στις χώρες του πρώην σοσιαλιστικού στρατοπέδου. Σ' αυτό το κομμάτι του βιβλίου περιγράφονται τα προβλήματα που αντιμετώπισε η σοσιαλιστική οικοδόμηση στην ΕΣΣΔ, ιδιαίτερα στις αρχές της δεκαετίας του 50, τα βασικά διλήμματα πάνω στα οποία διεξάχθηκε μια πολύ σημαντική αναμέτρηση: ανάμεσα στις επαναστατικές δυνάμεις από τη μία και τη Νέα Αστική Τάξη με τα ιδιόμορφα χαρακτηριστικά που αναδύθηκε μέσα από τις αντιφάσεις του ίδιου του σοσιαλισμού. Την ήττα, σ' αυτήν την αναμέτρηση, της επαναστατικής κατεύθυνσης, τη μεγαλύτερη περιθωριοποίηση της πραγματικής κινούσας δύναμης του σοσιαλισμού, δηλαδή της εργατικής τάξης, σηματοδότησε η άνοδος του Χρουστσόφ στην ηγεσία του ΚΚΣΕ αρχίζοντας παράλληλα μια αντίστροφη πορεία που με τραγικό τρόπο ολοκληρώθηκε το 89-91. Η εμπειρία αυτής της πρώτης προσπάθειας επιβεβαίωσε τη βασική μαρξιστική θέση ότι ο κομμουνισμός δεν είναι ένα μοντέλο στο οποίο πρέπει να υποταχθεί η σοσιαλιστική οικοδόμηση. Ο σοσιαλισμός είναι μεταβατικό στάδιο με προβλήματα και αντιφάσεις, όπου η ταξική πάλη συνεχίζεται, γεγονός που ανέδειξε με πιο ολοκληρωμένο τρόπο η Μεγάλη Προλεταριακή Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα. Το δίδαγμα αυτό και όλες οι παρακαταθήκες που άφησε αυτή η πρώτη «έφοδος στον ουρανό» είναι τα όπλα με τα οποία πρέπει να εξοπλιστούμε στο νέο κύκλο που έχει ανοίξει για το κίνημα. Γιατί τίποτα δεν έχει τελειώσει. Η ιστορία όπως και η ταξική πάλη συνεχίζονται και βρισκόμαστε ακόμα στην ιστορική περίοδο περάσματος από μια κοινωνία σε άλλη.

Το τρίτο μέρος του βιβλίου ασχολείται με ζητήματα που συνθέτουν το σημερινό πρόβλημα, το γεγονός δηλαδή ότι η σημερινή αριστερά δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις της εποχής μας. Ο συγγραφέας τονίζει ότι μπαίνουμε σε περίοδο μεγάλων κοινωνικών, οικονομικών, πολιτικών κατατάξεων, ότι είναι η ώρα της αριστεράς. Το κίνημα αρχίζει να ξεπερνάει το μούδιασμα του «τέλους της Ιστορίας», της φαινομενικής παντοδυναμίας του συστήματος όσο γίνονται όλο και πιο εμφανείς οι αδυναμίες του. Η ανάπτυξη της Ιρακινής Αντίστασης μετά την εισβολή των ΗΠΑ όχι μόνο απέδειξε ότι ο ιμπεριαλισμός δεν είναι αήττητος, αλλά ανέδειξε και το ρήγμα που διαπερνά το σύστημα από πάνω ως κάτω. Η επέκταση της επίθεσης στα μεσοστρώματα, οι αντιδράσεις των Ευρωπαίων ιμπεριαλιστών στα σχέδια των ΗΠΑ και οι προσπάθειες ανασυγκρότησης της Ρωσίας, οι τάσεις ριζοσπαστικοποίησης του κόσμου και η είσοδος του λαϊκού παράγοντα στην παγκόσμια σκακιέρα δημιουργούν ευνοϊκό έδαφος για την ανάπτυξη κινήματος.

Όμως η σημερινή ευρύτερη αριστερά κουβαλάει τα χαρακτηριστικά της ήττας. Για να παίξει το ρόλο που της αντιστοιχεί στην ανασυγκρότηση της εργατικής τάξης και του μετώπου πάλης των λαών, πρέπει πρώτα απ' όλα να αναμετρηθεί με τον εαυτό της. Το βιβλίο ασχολείται ιδιαίτερα με τα δυο κύρια ρεύματα της ρεφορμιστικής αριστεράς (μπρεζνιεφικό ρεύμα, ευρωκομμουνισμός), τις πρόσφατες μεταλλάξεις τους, πχ Φόρουμ, και τη συμβολή τους στον πλήρη ιδεολογικό, πολιτικό και οργανωτικό αφοπλισμό του κινήματος. Με διαφορετικό τρόπο προσεγγίζονται άλλες τάσεις και ρεύματα, πχ η Νέα Ευρωπαϊκή Αριστερά, με τις διάφορες αφετηρίες και καταλήξεις τους (ένοπλη πάλη, ενσωμάτωση, αυτονομία), η σύγχυση και η διάσταση που τα χαρακτηρίζει ανάμεσα στις ριζοσπαστικές διαθέσεις τους και τις μικροαστικές ιδεοληψίες τους σχετικά με τα χαρακτηριστικά του σημερινού συστήματος, το ρόλο της εργατικής τάξης, ζητήματα στρατηγικής κτλ.

Το μεγάλο πρόβλημα της αριστεράς αντανακλάται και από την απουσία της από κρίσιμες αναμετρήσεις, από την υποτίμηση φαινομένων όπως η Ιρακινή Αντίσταση, οι αντιστάσεις των λαών στη Μ. Ανατολή, Λ. Αμερική, Νεπάλ κ.α. Τονίζεται η ανάγκη αυτόνομης οργάνωσης των λαϊκών επαναστατικών δυνάμεων στο πεδίο της βασικής αντίθεσης ιμπεριαλισμός-λαοί αλλά και σύγκρουση-αντιπαράθεση με τις ντόπιες δυνάμεις της αντίδρασης (φεουδαρχία, ιερατεία, κομπραδόρικες αστικές τάξεις). Το γεγονός ότι δυνάμεις όπως το πολιτικό ισλάμ ή αστικές κυβερνήσεις τύπου Τσάβες, Μοράλες κτλ καλύπτουν το κενό που αφήνει η απουσία της αριστεράς υπογραμμίζουν την ανάγκη ανασυγκρότησής της, την ανάγκη να δώσει τη μάχη σε όλα τα μέτωπα που έχει ανοίξει η επίθεση του ιμπεριαλιστικού - καπιταλιστικού συστήματος.

Το βιβλίο «Η Αριστερά απέναντι στον εαυτό της» είναι μια πολύ σημαντική προσφορά σ' αυτήν την κατεύθυνση. Ένα εφόδιο στη μεγάλη ιδεολογική και πολιτική μάχη που πρέπει να δώσουν οι αριστερές πολιτικές δυνάμεις, οι αγωνιστές του κινήματος για να απαλλαγεί η αριστερά από βαρίδια, από νοοτροπίες και πρακτικές που της έχει φορτώσει η ήττα και η πολύχρονη κυριαρχία του ρεφορμισμού, να ξεκαθαρίσει τη στάση της απέναντι στο σύστημα, απέναντι στην ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος, απέναντι στο λαό και την εργατική τάξη. Το μόνο πεδίο που μπορεί να γίνει αυτό το ξεκαθάρισμα είναι η ταξική πάλη, η συμμετοχή στους μικρούς και μεγάλους αγώνες παράλληλα με μια εσωτερική διαδικασία ενότητας και πάλης, μετασχηματισμού απόψεων, τάσεων και ρευμάτων. Γιατί αν ο κόσμος έχει ανάγκη την αριστερά, και η αριστερά έχει ανάγκη τη σύνδεσή της με τον κόσμο, τα προβλήματα και τους αγώνες του για να αναπνεύσει, να κατακτήσει τον πρωτοπόρο ρόλο της, να δώσει τελικά τη διέξοδο.