Η στάση των καλλιτεχνών απέναντι στα νεότερα κινήματα. Μια διαλεκτική σχέση

του Παναγιώτη Αναγνωστόπουλου

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Εναυσμα» το 2010

Τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα από το 2006 και μετά λόγω των πολιτικών που ακολουθούν ΠΑΣΟΚ και Νέα Δημοκρατία με στόχο την κατάργηση οποιουδήποτε δικαιώματος, πυκνώνουν όλο και περισσότερο οι κινητοποιήσεις ενάντια σε αυτές τις πολιτικές. Σε όλο αυτό το σκηνικό που έχει στηθεί, θα περίμενε κανείς τους ανθρώπους της τέχνης να εκφράσουν μέσα από τη δουλειά τους τον προβληματισμό του λαού είτε έστω να στηρίξουν τον αγώνα του, όπως έχει συμβεί πολλάκις στο παρελθόν.

Είναι φυσικό ότι η τέχνη εφόσον δεν είναι ξεκομμένη από το πολιτικό γίγνεσθαι, δεν μπορεί σε περιόδους που δεν υπάρχει αντίσταση να την τραβήξει μόνη της. Τι γίνεται όμως στην περίπτωση που υπάρχει αντίσταση και η τέχνη ή την αγνοεί ή την σνομπάρει; Δεν αναλαμβάνει καμία ευθύνη, καμία πολιτική δέσμευση απέναντι στον κόσμο. Ίσως γιατί έτσι θα φανούν οι εκπρόσωποί της κακοί προς το σύστημα, που του έχουν πλήρως παραδοθεί.. Αλλά μάλλον για την ευαίσθητη κατά τα άλλα καλλιτεχνική σκηνή της Ελλάδας, ο πόλεμος των τάξεων είναι πολύ σκληρός, οι αιματηρές εξεγέρσεις αποτρόπαιες και συνάμα έξω από την ψυχοσύνθεσή τους. Γιατί είναι ουμανιστές, θέλουν όλοι να ζουν ειρηνικά και αρμονικά, παραγνωρίζοντας το πολύ απλό γεγονός ότι ο λαός υποφέρει εξαιτίας κάποιου συγκεκριμένου συστήματος το οποίο στηρίζεται στην ακριβώς αντίθετη αντίληψη που αυτοί εκφράζουν και ότι αυτή η αντίληψη εκφράζεται από ανθρώπους που δεν δειλιάζουν να σκοτώσουν για την επικράτησή της. Αυτοί οι κύριοι καλλιτέχνες, οι τόσο ευαίσθητοι και ρομαντικοί, ας μας πουν τι σημαίνει ουμανισμός. Και αφού στερέψει το κλάμα στη βίλα τους ας μας πουν τι χρειάζεται για να αλλάξει το υπάρχον καθεστώς. Και οι ίδιοι τι κάνουν για αυτό. Ποιο κίνημα των τελευταίων 10 και χρόνων βγήκαν να υποστηρίξουν; Ή για το Δεκέμβρη του 2008 έλεγαν ότι η βία είναι καταδικαστέα από όπου κι αν προέρχεται και ότι πρέπει να βρούμε ειρηνική λύση στα προβλήματα μας; Για άλλη μια φορά παραγνωρίζοντας ότι ο ιμπεριαλισμός σκοτώνει καθημερινά ανθρώπους, ούτε ένα μικρό τραγουδάκι για το Ιράκ, την Παλαιστίνη, το Αφγανιστάν δεν γράφτηκε. Αυτοί απαντάνε με τη σιωπηρή αποδοχή της κατάσταση. Ξέχασαν φαίνεται οι ανίδεοι πως ξεκίνησε η τέχνη και ποιος είναι ο ρόλος της. Ξέχασαν ότι η προηγουμένη γενιά καλλιτεχνών, που ήταν περισσότερο ουμανιστές, εξορίστηκαν, διώχτηκαν και απειλήθηκαν, αλλά παρόλα αυτά υποστήριξαν τους αγώνες του λαού και μάλιστα σε πολλά κινήματα έπαιζαν και πρωταγωνιστικό ρόλο.

Οι νέοι δε καλλιτέχνες εκφράζουν μια απογοήτευση για τα πράγματα και στα έργα τους είναι, φανερά τα αδιέξοδά τους. Γιατί ναι μεν κρίνουν και μάλιστα πολλές φορές εύστοχα την κοινωνικοπολιτική κατάσταση στη χώρα, αλλά «φως στο τούνελ» δεν βλέπουν. Και είναι απόλυτα λογικό όταν οι «φτασμένοι» καλλιτέχνες έχουν την προαναφερθείσα στάση αλλά γίνεται ακόμα πιο λογικό και κατανοητό με τη σημερινή κατάντια στης αριστεράς και της αναρχίας, των κατ' εξοχήν «προοδευτικών» χώρων. Η οποία αναρχία βρίσκεται σε τρομερό πολιτικό αδιέξοδο και αυτό περνάει και στον κόσμο που μπορεί να είναι υποταγμένος και εγωιστής όπως πολύ απερίσκεπτα και προσβλητικά δηλώνουν ορισμένοι «αναρχικοί», αλλά τον δρόμο αυτό του δείχνει η αριστερά και η αναρχία καθημερινά.

Πώς αυτοί οι άνθρωποι θα παράξουν τέχνη με ελπίδα, όταν οι πραγματικά αριστερές απόψεις είναι προς το παρόν αδύναμες και δεν έχουν παρέμβαση σε μεγάλη μερίδα του κόσμου ενώ αυτές που φτάνουν στα αυτιά του είναι αδιέξοδες και αντεπαναστατικές;

Μην ξεχνάμε ότι η τέχνη συνδέεται διαλεκτικά με το κίνημα και κατά πόσο σ' αυτό είναι καλή ή κακή η κατάσταση.

Μόνο που, μιας και η τέχνη αποτελεί και ενός είδους πρωτοπορία, θα ήθελα να θέσω κάποια ζητήματα που μπορούν να εκληφθούν ως «νότα» αισιοδοξίας. Ξεκινώντας από το Δεκέμβρη που, αν το δούμε σαν απλή «φιλανθρωπική» κινητοποίηση, οφείλουμε να αναγνωρίσουμε ότι οι άνθρωποι δεν είναι τόσο εγωιστές και υποταγμένοι, αφού διαδήλωναν μέσα στο ξύλο και στα ασφυξιογόνα για συμπαράσταση στον Αλέξη (και όχι Γρηγορόπουλο). Αν δει δε κανείς το κίνημα αυτό σε όλη του τη διάσταση, ότι δηλαδή εκφράστηκε μια γενικευμένη οργή προς την κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα της Ελλάδας από όλα τα τμήματα της κοινωνίας σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό, τότε μόνο αισιόδοξος μπορεί να είναι. Υπάρχει δηλαδή κανείς που να μη θαύμασε τα αντανακλαστικά του κόσμου εκείνη την περίοδο; Το πείσμα του και την αποφασιστικότητά του; Ενώ σε αυτόν που ρωτάει: «και μετά τι;» απαντάω με τις κινηματικές φυσιογνωμίες που άφησε ως παρακαταθήκη αυτός ο μήνας, όπως επίσης και την τρομερή πολιτική άνοδο του μαθητικού κινήματος, αλλά και στο ότι διαπαιδαγωγήθηκε η νέα γενιά πάνω στην ιδέα της αδικίας και της ωμότητας του καπιταλιστικού συστήματος και έσπασαν ενδεχόμενες αυταπάτες.

Και φτάνοντας στις πολιτικές εξελίξεις στο Νεπάλ και στην Ινδία (αλήθεια ξέρουμε τι γίνεται σε αυτές τις χώρες;). Στην Ινδία που εκατομμύρια άνθρωποι αυτή τη στιγμή που γράφεται το κείμενο κάνουν ανταρτοπόλεμο με την ντόπια πλουτοκρατία -η οποία βοηθιέται από τους Αμερικανούς- πολεμώντας για τη γη τους που θέλουν με το ζόρι να την υφαρπάξουν οι καπιταλιστές, γιατί δυστυχώς οι καπιταλιστές δεν είναι ουμανιστές όπως οι καλλιτέχνες «μας». Τι άλλο από έμπνευση, θαυμασμό και ελπίδα μπορεί να προκαλέσει σε έναν άνθρωπο ο αγώνας των φυλών της Ινδίας και ποια άλλη στάση μπορούμε να κρατήσουμε, εκτός από το να αγωνιστούμε και εμείς;

Παρά την υπάρχουσα κακή κατάσταση πολιτικά και κοινωνικά, με όλα τα προβλήματα της αριστεράς και τα αδιέξοδα που κυριαρχούν στο μυαλό του κόσμου πρέπει κανείς να παρατηρήσει τα εξής: ότι με την πάροδο του χρόνου αλλά και λόγω των αντιφάσεων του ίδιου του καπιταλισμού φεύγουν τα προσωπεία και αναδεικνύεται η πραγματική εικόνα αυτού του συστήματος, προκαλώντας την όλο και αυξανόμενη αγανάκτηση του κόσμου που είναι στα πρόθυρα να πάρει σάρκα και οστά. Ο ρόλος του καλλιτέχνη λοιπόν στις μέρες μας είναι να μετατρέψει σε τέχνη αυτή την αγανάκτηση, να κάνει τέχνη για το λαό, εκφράζοντας τα προβλήματα, τις ανησυχίες, τα αδιέξοδα του... Γιατί η τέχνη έχει το χαρακτηριστικό να ενώνει τους ανθρώπους, ακριβώς επειδή μπορεί να εκφράσει μεγάλη μερίδα κόσμου και να τη συσπειρώσει. Και ιδιαίτερα στις μέρες μας όπου κυριαρχεί ακόμα ο ατομισμός και η εξατομίκευση ακόμα και στο εσωτερικό των οικογενειών, η λαϊκή τέχνη είναι απαραίτητη όσο ποτέ άλλοτε.

Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι οι εξεγερμένοι φοιτητές πριν 4 χρόνια τραγουδούσαν με μια φωνή μέσα στο πολυτεχνείο το «πότε θα κάνει ξαστεριά»...