ΑΓΩΝΑΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΝΑΡΚΩΤΙΚΩΝ - ΑΓΩΝΑΣ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ!

της Δήμητρας Παλαμηδά και του Δημήτρη Μπουγιούκα

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Έναυσμα» το 2005 σε αφιέρωμα για τα ναρκωτικά

Κανείς πλέον δεν μπορεί να αμφισβητήσει το γεγονός της ραγδαίας εξάπλωσης των ναρκωτικών ουσιών τόσο στη χώρα μας όσο και σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα επίσημα νούμερα και οι στατιστικές μιλούν από μόνα τους και είναι αδιάψευστος παράγοντας για τη δραματική εξέλιξη του φαινομένου (αν δεν το συγκαλύπτουν), ιδιαίτερα μάλιστα στους κόλπους της νεολαίας. Από την άλλη, η ίδια η ζωή το επιβεβαιώνει με το χειρότερο τρόπο. Στις μέρες μας, το πιο εύκολο πράγμα για ένα νεολαίο είναι να έρθει σε επαφή με κάποια ναρκωτική ουσία. "Το μαύρο κυκλοφορεί ελεύθερο" (όπως γράφει και η διαφημιστική ταμπέλα μάρκας τσιγάρων) στις γειτονιές, στα σχολεία, στους χώρους που ζει και διασκεδάζει η νεολαία.

Τι είναι λοιπόν αυτό που οδηγεί τους νέους στη χρήση των ναρκωτικών; Για ποιους λόγους γίνεται κάποιος τοξικομανής; Γιατί ένας νέος θέλει να την ακούσει", "να παραμυθιαστεί", "να φύγει";

Ποιες είναι οι πραγματικές αιτίες παραγωγής του φαινομένου και που πρέπει να αναζητηθούν αυτές; Ποιοι είναι οι παράγοντες που συντελούν στην αναπαραγωγή και την έντασή του;

Για μας είναι ξεκάθαρο ότι το φαινόμενο των ναρκωτικών, της εξάρτησης, της τοξικομανίας, είναι κοινωνικό φαινόμενο σύμφυτο με τον καπιταλισμό. Κοινωνικό και όχι βιολογικό. Είναι φαινόμενο ταξικό που έχει να κάνει με την κυριαρχία της αστικής τάξης πάνω στην εργατική τάξη, το λαό, τη νεολαία. Ναρκωτικές ουσίες υπήρχαν πάντα. Τα ναρκωτικά όμως στον καπιταλισμό αποτελούν ένα ακόμη όπλο στα χέρια της αστικής τάξης προκείμενου να διατηρεί την ιδεολογικοπολιτική της κυριαρχία απέναντι στον λαό και τη νεολαία. Για τα πιο ευαίσθητα και ανήσυχα κομμάτια νέων, τους πιο "ψυλλιασμένους", στην καλύτερη των περιπτώσεων τους θέλει εγκλωβισμένους σε μια κενή και ψεύτικη αμφισβήτηση, ακίνδυνη για το σύστημα, να ζουν στο περιθώριο, στη σκιά του φόβου και της ανασφάλειας, έως ότου να γίνουν οι ίδιοι σκιές του εαυτού τους.

Το σύστημα και οι απολογητές του για τις αιτίες του φαινομένου

Προκειμένου να συσκοτίσουν τα πραγματικά αίτια του φαινομένου της χρήσης, της εξάπλωσης των ναρκωτικών και της τοξικομανίας, το σύστημα, η πολιτική εξουσία, τα ΜΜΕ, με την ολόπλευρη στήριξη της επιστήμης δίνουν τις δικές τους ιδεαλιστικές και αστήρικτες ερμηνείες.

Έτσι, από τη μια έχουμε τους επιστήμονες (βιολογιστές) που θεωρούν την τοξικομανία ως "χρόνια υποτροπιάζουσα νόσο του εγκεφάλου", αποτέλεσμα της παρατεταμένης δράσης των ναρκωτικών σε ειδικούς εγκεφαλικούς νευρώνες και των αλλαγών που προκαλούνται εξαιτίας τους στη δομή και την λειτουργία του.

Οι πατέρες της θεραπείας συντήρησης με μεθαδόνη, στηρίχθηκαν στην υπόθεση ότι υπάρχει στον ηρωινομανή ένα μεταβολικό έλλειμμα ανάλογο με εκείνο της ινσουλίνης στο διαβήτη.

Μερίδα επιστημόνων υποστηρίζει ότι η τοξικομανία συνδέεται με την έλλειψη ενδορφινών στον εγκέφαλο.

Άλλοι υποστηρίζουν ότι ορισμένα άτομα γεννιούνται με κάποια γενετική προδιάθεση προς τον αλκοολισμό ή την τοξικομανία. Με λίγα λόγια, ότι το φαινόμενο της τοξικομανίας είναι κληρονομικό.

Ο βιολογισμός σαν κυρίαρχη τάση στο χώρο της επιστήμης αναζητεί τα αίτια και τη λύση, στο πρόβλημα των ναρκωτικών και της τοξικομανίας, στο επίπεδο των γονίδιων. Αυτό όμως, οδηγεί στη βιολογικοποίηση, στην ιατρικοποίηση και ψυχιατρικοποίηση κοινωνικών φαινομένων και συμπεριφορών. Με τον τρόπο αυτό, παρέχεται η επιστημονική κάλυψη στο καπιταλιστικό σύστημα που γεννά και οξύνει το φαινόμενο των ναρκωτικών και της τοξικομανίας.

Από την άλλη, μερίδα ειδικών αναζητά τις αιτίες στην οικογένεια του τοξικομανούς, στο περιβάλλον του, στις παρέες του. Αυτοί συνειδητά ξεχνούν πως αυτοί οι παράγοντες είναι διαμεσολαβητές μιας ήδη διαμορφωμένης κατάστασης, παράγοντες που μπορεί να συντελέσουν στην όξυνση του φαινομένου, σε καμία περίπτωση όμως δεν αποτελούν την αιτία.

Στόχος του συνόλου του αστικού κόσμου η αθώωση του καπιταλισμού, το φόρτωμα των ευθυνών στις πλάτες του χρήστη, η συντήρηση και επέκταση του φαινομένου.

Η δική μας σκοπιά

Κόντρα λοιπόν στην αστική - ιδεαλιστική ερμηνεία του φαινομένου, εμείς προσεγγίζουμε - ερμηνεύουμε - αναλύουμε το φαινόμενο των ναρκωτικών και της τοξικομανίας από τη στιγμή που πρωτοεμφανίστηκε ως σήμερα και παρακολουθούμε την εξέλιξή του σύμφωνα με τα ιστορικά, κοινωνικά, πολιτιστικά και πολιτικά δεδομένα κάθε περιόδου. Αυτή τη λογική εξάλλου, προσπαθεί να χτυπήσει το σύστημα με αβάσιμα βέβαια επιχειρήματα.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα ο Γ. Βουλγαράκης, υπ. Δημόσιας Τάξης και γραμματέας του Κ.Σ. της ΔΑΠ-ΝΔΦΚ την περίοδο '85-'87, στο βιβλίο του "Σημειώσεις για το κίνημα της νέας γενιάς" αναφέρει ότι "... τα 3/4 (των αναλύσεων) αναλίσκονται στο να αποδείξουν, στην καλύτερη περίπτωση, ότι τα ναρκωτικά είναι φαινόμενο του καπιταλισμού και στις πιο ακραίες, ότι αποτελεί εφεύρεση των καπιταλιστών για να αποκοιμίσουν το λαό και να τον αποπροσανατολίσουν!". Ενώ για την εξάπλωση του φαινομένου επισημαίνει ότι "σχετίζεται περισσότερο από κάθε ιδεολογική τοποθέτηση με τις αδυναμίες της ανθρώπινης φύσης". Αυτά δηλώνει λοιπόν ο αρμόδιος για την πάταξη του εμπορίου ναρκωτικών. Νομοτελειακό λοιπόν το φαινόμενο που δε χώρα ιδεολογικές τοποθετήσεις. Αδύνατη η λύση του, αφού αναπαράγεται από τις αδυναμίες της ανθρώπινης φύσης.

Βέβαια, οι απολογητές του συστήματος της εκμετάλλευσης και της καταπίεσης μιλούν για τον άνθρωπο χωρίς να μιλούν νια τον κόσμο στον οποίο ζει.

Το φαινόμενο λοιπόν των ναρκωτικών και της τοξικομανίας όπως το γνωρίζουμε σήμερα, το δημιούργησε η καπιταλιστική κοινωνία από τις αρχές της δημιουργίας της.

Φτάνοντας στην Ευρώπη του 19ου αιώνα, παρατηρούμε ότι συντελούνται βαθιές κοινωνικοοικονομικές αλλαγές. Είναι η εποχή της βιομηχανικής επανάστασης και της δημιουργίας του προλεταριάτου. Είναι η εποχή που οι καταπιεσμένες μάζες, ο κόσμος της δουλειάς, οι εξαθλιωμένοι καταφεύγουν στη χρήση ψυχοτρόπων ουσιών προκείμενου να ανακουφιστούν από τους απάνθρωπους όρους εξαντλητικής εργασίας, τη φτώχεια, τη δυστυχία. Να ξεχάσουν - απαλύνουν τον πόνο, σωματικό και ψυχικό, που τους προκαλούσε το σύστημα της εκμετάλλευσης. Την ίδια περίοδο, τα παράγωγα του οπίου χορηγούνται ελεύθερα στα φαρμακεία.

Η ανακάλυψη της μορφίνης από την ιατρική βοηθάει στην ανακούφιση του σωματικού πόνου, ταυτόχρονα όμως, συμβάλλει στην εγκατάσταση του φαινομένου της τοξικομανίας. Το ίδιο συμβαίνει και με τα ψυχοφάρμακα που ανακαλύφθηκαν έναν αιώνα αργότερα. Παράλληλα, το όπιο και τα παράγωγά του, ο αιθέρας, η κοκαΐνη και το χασίς μπαίνουν στη ζωή όλο και περισσότερων ανθρώπων. Η κοκαΐνη χρησιμοποιείται αρχικά ως φάρμακο κατά της μορφινομανίας και ακολουθεί η ηρωίνη που ανακαλύφθηκε το 1898.

Αποξένωση: έννοια ταυτισμένη με τον καπιταλισμό

Στον καπιταλισμό (όπως και στις προγενέστερες ταξικές κοινωνίες) η εργασία (που πριν απ' όλα αποτελεί ανάγκη) παύει να αποτελεί δημιουργία. Παύει δηλαδή να αποτελεί πραγμάτωση και εξωτερίκευση των δυνατοτήτων του ανθρώπου και συνολικά της κοινωνίας. Αποτελεί καταναγκασμό, σύγχρονη μορφή δουλείας, τη μισθωτή εργασία - μισθωτή σκλαβιά.

Η κεφαλαιοκρατική αστική τάξη έχει ιδιοποιηθεί τα μέσα παραγωγής, προϊόν της ανθρώπινης εργασίας, αποτέλεσμα δηλαδή της παραγωγικής δραστηριότητας της εργατικής τάξης. Σαν ιδιοκτησία του κεφαλαίου λοιπόν, τα μέσα παραγωγής παίρνουν τη μορφή μιας ξένης δύναμης, που βρίσκονται σε αντιπαράθεση με τον εργάτη. Έτσι, η εργατική τάξη βρίσκεται αποξενωμένη από τα μέσα παραγωγής και κατά συνέπεια, από το προϊόν το οποίο παράγει. "Όπως στη θρησκεία, ο άνθρωπος κυριαρχείται από το δημιούργημα του κεφαλιού του, έτσι στην κεφαλαιοκρατική παραγωγή κυριαρχείται από το δημιούργημα του χεριού του." (Μαρξ, Κεφάλαιο). Όσο μάλιστα περισσότερα εμπορεύματα παράγει, τόσο φτωχότερος γίνεται.

Για να καταλήξει ο Μαρξ "...έτσι ο ίδιος ο εργάτης παράγει ακατάπαυστα πλούτο σαν κεφάλαιο, σαν μια δύναμη ξένη προς αυτόν που τον εξουσιάζει και τον εκμεταλλεύεται"

Κινητήρια δύναμη του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής είναι το κέρδος, η μεγιστοποίηση του κέρδους. Η αστική τάξη προκείμενου να επιτύχει το στόχο αυτό εκμεταλλεύεται εντατικότερα την εργατική τάξη, επιδιώκοντας τη μέγιστη αποδοτικότητα της εργασίας. Μέσο για την επίτευξη αυτού του στόχου είναι ο καταμερισμός εργασίας, που συντείνει στην αποξένωση του εργάτη μετατρέποντάς τον σ' ένα εξάρτημα της μηχανής, σ' ένα αποσπασματικό άνθρωπο.

Αποξενώνεται λοιπόν από τα μέσα παραγωγής, από το προϊόν της εργασίας του, αποξενώνεται από τη φύση, από τον κόσμο τον οποίο δημιουργεί. Αποξενώνεται από την εργατική του δύναμη και εν τέλει από την ίδια του την ύπαρξη.

Σ' αυτή τη διαστρεβλωμένη πραγματικότητα που βιώνει ο εργάτης, αντιστοιχεί μια διαστρεβλωμένη (αλλοτριωμένη) συνείδηση, όπου οι σχέσεις ανθρώπων στην ανταλλαγή εμπορευμάτων (τα οποία αποτελούν προϊόν των ανθρώπινων σχέσεων) εμφανίζονται στη συνείδηση του παραγωγού σα σχέσεις πραγμάτων.

Όμως "η ουσία του ανθρώπου δεν είναι μια αφαίρεση που ενυπάρχει στο απομονωμένο άτομο, αλλά το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων." (Μαρξ). Είναι λοιπόν οι καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής που οδηγούν τον άνθρωπο σε ρήξη με το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων, που προκαλούν την απεξάρθρωση του κοινωνικού ιστού.

Είναι η αποξένωση (προϊόν των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής) που δημιουργεί τη διαστρεβλωμένη συνείδηση, που διαμορφώνει τον αλλοτριωμένο άνθρωπο. Τον άνθρωπο που πρέπει να σκέφτεται και να λειτουργεί ως καταναλωτής, τον άνθρωπο που η ουσία του θα έγκειται στο να παράγει προϊόντα ακατάπαυστα και να τα καταναλώνει ακατάπαυστα. Τον άνθρωπο με τις στρεβλές ανάγκες και τις στρεβλές αξίες που του δημιουργεί και του αναπαράγει συνεχώς η αστική ιδεολογία, η καταναλωτική κοινωνία.

Γιατί κάνει ένας νέος χρήση;

Στο προεφηβικό στάδιο και ιδιαίτερα στην εφηβική ηλικία ο νέος στην πορεία της αναζήτησής του, έρχεται αντιμέτωπος με τα αδιέξοδα που γεννά η κοινωνία και τα μεταφέρει στον ίδιο ως δικά του. Στα τρυφερά αυτά χρόνια της ζωής του, θα συναντήσει τα ναρκωτικά.

Είναι βέβαιο ότι δε θα κάνουν χρήση όλοι οι νέοι. Τα παιδιά που καταλήγουν στη χρήση και ιδιαίτερα στην τοξικομανία είναι πολύ ευάλωτα. Η ευαλωτότητα αποτελεί συνάρτηση πολλών συντελεστών, που δρουν σε πολλά επίπεδα, διαφορετικά σε κάθε συγκεκριμένο άτομο. Κύρια όμως, καθορίζεται από τους κοινωνικούς παράγοντες, οι οποίοι διαμορφώνουν νέους με ελλειμματική οργάνωση στον ψυχισμό και ελλειμματική ταυτότητα.

Η περιέργεια, η μίμηση, ο πειραματισμός, η μυθοποίηση των ναρκωτικών, η έλξη του απαγορευμένου, η μόδα, η εύκολη πρόσβαση κ.α. είναι παράγοντες που μπορούν να οδηγήσουν ένα νέο στο να δοκιμάσει ναρκωτικά. Ωστόσο, δεν αποτελούν τις πραγματικές αιτίες. Το σύστημα από τη μεριά του βέβαια απομονώνει αυτούς τους παράγοντες από την κοινωνική διάσταση του φαινομένου, προκειμένου να φορτώσει τα αίτια στο άτομο και να αθωώσει το καπιταλιστικό σύστημα.

Ένας νεολαίος θα πάρει ναρκωτικά για να καλύψει το τεράστιο ψυχικό κενό και να απαλύνει τον ψυχικό πόνο που του δημιούργησε και του δημιουργεί ένα απάνθρωπο κοινωνικοοικονομικό σύστημα που συνεχώς σαπίζει.

Ένα σύστημα που του στέρησε, από τα παιδικά του χρόνια, την επικοινωνία και την αλληλεπίδραση με τους γονείς του. Τους "έχασε" στα εξαντλητικά 10ωρα, 12ωρα και 16ωρα προκειμένου να εξασφαλίσουν τα προς το ζην. Βίωσε τη δική τους ψυχική κατάρρευση, τις οικογενειακές συγκρούσεις, το καθημερινό άγχος, τα προβλήματα και τα αδιέξοδά τους.

Θα πάρει ναρκωτικά για να ενταχθεί σε μια ομάδα προσπαθώντας να καλύψει το κενό της αλληλεπίδρασης με τον κόσμο, την πραγματική επικοινωνία. Για να γίνει αποδεκτός σε μια ομάδα που θα λειτουργεί ως υποκατάστατο των αληθινών κοινωνικών σχέσεων με τις οποίες ήρθε σε ρήξη.

Μεγάλωσε ξένος στα τεράστια συγκροτήματα των πολυκατοικιών, ξένος στις τσιμεντοποιημένες τερατουπόλεις, ξένος στο ίδιο του το σπίτι. Μόνος ανάμεσα στα εκατομμύρια των ανθρώπων, μαντρωμένος όμως σε τέσσερις τοίχους, χωρίς φίλους, χωρίς συγγενείς. Του έμαθαν να μην εμπιστεύεται τους ανθρώπους, να τους φοβάται, να τους βλέπει ανταγωνιστικά. Του καλλιέργησαν τον ατομικισμό, τον ώθησαν στη μοναξιά.

Θα πάρει ναρκωτικά για να καλύψει το αίσθημα της ανασφάλειας, της αποτυχίας, της αβεβαιότητας, της ανικανότητας που του έχουν φορτώσει.

Μεγάλωσε σε μια κοινωνία που έχει να του προσφέρει μόνο δυστυχία, φτώχεια, ανεργία και πολέμους. Που το "όραμα" και η προοπτική του εξαντλείται στην ανασφάλιστη εργασία των 600 ευρώ και στη "δια βίου αξιολόγηση των ικανοτήτων του, της ζωής του.

Θα πάρει ναρκωτικά για να ξεφύγει από την ομοιομορφία της ανυπόφορης καθημερινής ρουτίνας. Για να καλύψει την έλλειψη πάθους και φαντασίας, για να προστατευθεί από ένα κόσμο που τον βιώνει ως εχθρικό, που συνεχώς τον αποδοκιμάζει και τον απορρίπτει. Για να ... Για να ... Για να ...

Με τα ναρκωτικά θέλει να καλύψει τις εσωτερικές του ρωγμές, να απαλύνει τον ψυχικό του πόνο ναρκώνοντας τις αισθήσεις του. "Φτιάχνει κεφάλι", φτιάχνει δηλαδή έναν ψεύτικο κόσμο στον οποίο να χώρα ο εαυτός του. Ασφυκτιά στο βάρβαρο κόσμο που ζει, αδύναμος όμως να τον αντιμετωπίσει οδηγείται στη φυγή.

Χρήση, Εξάρτηση ή αλλιώς "φυγή"

Αυτήν ακριβώς τη λογική της φυγής είναι που καλλιεργεί το σύστημα στις συνειδήσεις της νεολαίας μέσα από τα ναρκωτικά. Τόσο ο νέος που κάνει "απλή" και περιστασιακή χρήση όσο και ο τοξικομανής, έχουν υιοθετήσει τη λογική της φυγής και όλη τη φιλοσοφία που την συνοδεύει. Έχουν αποδεχθεί επί της ουσίας το σύνολο των αξιών του συστήματος, τον παθητικό τρόπο και στάση ζωής, τον πλήρη εξατομικισμό.

Η εξάρτηση βέβαια, είναι η ακραία έκφραση της φυγής, το στάδιο της πλήρους εξαθλίωσης του ατόμου, το στάδιο όπου ο χρήστης τοποθετεί την ουσία στο επίκεντρο της ζωής του. Ο τοξικομανής είναι εξαρτημένος από μια ή περισσότερες ουσίες και μέσα από την εμπειρία της χρήσης εγκαθιδρύει μια σχέση με τον εαυτό του και τον κόσμο. Σ' αυτή τη σχέση, το κυρίαρχο χαρακτηριστικό είναι η ικανοποίηση και μόνο του ατόμου. Βρίσκεται σε πλήρη απομόνωση, εγκλωβισμένος στο απόλυτο κενό της ουσίας που παρεμβάλλεται ανάμεσα σ' αυτόν και τον κόσμο. Η απεγνωσμένη ανάγκη να βρει τη δόση του διαγράφει κάθε άλλη του ανάγκη. Το γεγονός όμως ότι η επιθυμία του για την ουσία έχει μετατραπεί σε μια τυραννική ανάγκη, φράζει το δρόμο στην απόλαυση. Έτσι, ενώ όταν ξεκίνησε αναζητούσε την ηδονή, την ευτυχία και τον παράδεισο, όταν εγκαταστάθηκε η εξάρτηση, η επιθυμία αυτή περιορίσθηκε στην ανακούφιση του στερητικού συνδρόμου. Τελικά, ο τοξικομανής καταδικάσθηκε να ζει στα ελάχιστα, τα στοιχειώδη. Στο τρύπημα και στην αγωνία για την εξασφάλιση της δόσης του για να διώξει τον πόνο. Καταδικάσθηκε στην απόλυτη μοναξιά, στο απόλυτο κενό, να ζει σα σκιά.

"Σκληρά" και "Μαλακά" Ναρκωτικά

Με τον όρο ναρκωτικά νοούνται διάφορες χημικές ουσίες που έχουν φαρμακολογική, εξειδικευμένη δράση στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα, διεγερτική ή κατασταλτική και που, ύστερα από συνεχή πρόσληψη, οδηγούν σε ανοχή του οργανισμού και εξάρτηση.

Υπάρχει διαχωρισμός των ναρκωτικών από την άποψη της φαρμακολογίας, τόσο ως προς τη χημική τους σύνθεση, όσο και ως προς τη δράση που έχουν πάνω στον άνθρωπο. Ως προς τα αίτια, όμως, που οδηγούν στη χρήση τους και στο φαινόμενο της εξάρτησης, δεν υφίσταται διαχωρισμός.

Οποιαδήποτε ουσία κι αν χρησιμοποιηθεί, αποβλέπει στο να επηρεάσει τις αισθήσεις, με τρόπο που να μη βιώνονται στις πραγματικές τους διαστάσεις η οδύνη, η κατάθλιψη, η απουσία νοήματος, το κενό, το αδιέξοδο. Ο διαχωρισμός σκληρών και μαλακών ναρκωτικών μπορεί να είναι φαρμακολογικός, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν μπορεί να είναι κοινωνικός.

Για τα "μαλακά" ναρκωτικά έχει στηθεί από το σύστημα και τους απολογητές του, καθώς και με τη στήριξη της ιατρικής, ένας ολόκληρος μύθος που οδηγεί ακόμη και στην πλήρη αθώωσή τους. Το λιγότερο που επιχειρείται μέσα από αυτήν την εκστρατεία είναι να καλλιεργήσουν την ανοχή στην κοινωνία και ιδιαίτερα στους νέους απέναντι στα ναρκωτικά. Έτσι, φτάνουν να ταυτίζουν το χασίς με τη συγκεκριμένη ποσότητα αλκοόλ (!!!). Αυτή η ταύτιση είναι μια καθαρά αντιεπιστημονική άποψη, μιας και υπάρχουν έγκριτες έρευνες που αποδεικνύουν τις σοβαρές συνέπειες αυτής της ψυχοτρόπου ουσίας. Να σημειώσουμε μόνο την πρόσφατη έρευνα της Διεύθυνσης κοινωνικών υπηρεσιών της Σουηδίας, που έδειξε ότι η μακροχρόνια χρήση της κάνναβης μπορεί να βλάψει την ψυχική υγεία, ιδιαίτερα των εφήβων, ακόμη περισσότερο και από την ηρωίνη (πρόκληση ψυχώσεων, βαθιά σύγχυση, απώλεια προσανατολισμού και μνήμης, απώλεια αίσθησης ταυτότητας, αυξημένος κίνδυνος στην οδήγηση κλπ.). Παρόλα αυτά, εμείς εξετάζουμε το φαινόμενο στην κοινωνική του διάσταση, ερμηνεύουμε το "γιατί να κάνει χρήση ναρκωτικών". Οι αιτίες που οδηγούν στη χρήση "μαλακών" ή "σκληρών" ναρκωτικών είναι κοινωνικές και είναι ίδιες και στις δυο περιπτώσεις.

Αλλά το πρόβλημα δεν περιορίζεται μόνο σε αυτή τη βάση. Η σύγχρονη τάση είναι η πολυτοξικομανία. Η παράλληλη δηλαδή χρήση και εξάρτηση από πολλαπλές ουσίες, που άλλες ανήκουν στα "μαλακά" και άλλες στα "σκληρά". Έχει παρατηρηθεί ότι το μεγαλύτερο ποσοστό που έκαναν αίτηση για βοήθεια σε διάφορα κέντρα απεξάρτησης χρησιμοποιούν τουλάχιστον 3 ουσίες. Έτσι, η λογική του διαχωρισμού δεν έχει καν βάση και τις περισσότερες φορές τα μαλακά ναρκωτικά όπως το χασίς λειτουργούν σα δρόμος περάσματος στη χρήση κι άλλων.

Νομιμοποίηση ή Καταστολή;

Το παραπάνω δίλημμα πατάει πάνω στο διαχωρισμό "μαλακών" και "σκληρών" ναρκωτικών. Για μας είναι ξεκάθαρο ότι είναι ένα πλαστό δίλημμα που όχι μόνο δε δίνει λύση στο πρόβλημα, αλλά εσκεμμένα το συγκαλύπτει, προκειμένου να αποκρύψει τις πραγματικές αιτίες, να το συντηρήσει και να το διαχειριστεί, να αποπροσανατολίσει την πάλη κατά των ναρκωτικών, την πάλη κατά του συστήματος. Είναι οι δυο όψεις ενός νομίσματος. Του συστήματος που στόχος του είναι, πέρα από τα οικονομικά οφέλη, η ιδεολογική αφόπλιση της νεολαίας. Σκοπός του είναι να κοιμίσει και να αποχαυνώσει τις επικίνδυνες για τα σάπια θεμέλιά του, νεανικές συνειδήσεις. Να βυθίσει τη νεολαία σε ατέλειωτη "μαστούρα" ώστε να μην αμφισβητεί, να μην αντιμετωπίζει με αγωνιστικό τρόπο την πιεστική καθημερινότητα που ζει.

Για την καταστολή τα πράγματα είναι περισσότερο ξεκάθαρα. Η αστική τάξη έχει στήσει ένα τεράστιο κρατικό μηχανισμό καταστολής κυρίως απέναντι στον τοξικομανή αλλά και στο χρήστη. Κατασπαταλούνται υπέρογκα ποσά για τους μηχανισμούς αυτούς ενώ ταυτόχρονα στήνεται ένα νομικό πλαίσιο ιδιαίτερα κατασταλτικό που οδηγεί στη φυσική εξόντωση των τοξικομανών. Την ίδια στιγμή οι έμποροι με τη συνεργασία του κράτους στήνουν το πανηγύρι της τεραστίας διακίνησης, καταστρέφοντας και εξοντώνοντας σωματικά και ψυχικά ανθρώπινες ζωές. Το νομικό πλαίσιο δημιουργεί στον τοξικομανή το αίσθημα της παραβατικότητας, ενισχύοντας την αντικοινωνική του τάση και δυσκολεύοντας την επανένταξή του. Βέβαια, το ό,τι δε νομιμοποιείται κανείς να κλείνει τον τοξικομανή στη φυλακή επειδή είναι τοξικομανής, δε σημαίνει ότι νομιμοποιείται να προσφέρει ελεύθερα τα ναρκωτικά στο λαό και τη νεολαία.

Είναι όμως η αποποινικοποίηση των "μαλακών" ναρκωτικών η λύση; Ποια είναι η μήτρα της σκέψης των υπέρμαχων της νομιμοποίησης; Όπως ήδη αναφέραμε, η τάση στο χώρο της επιστήμης είναι η αναγωγή ενός κοινωνικού φαινομένου σε βιολογικό. Ο τοξικομανής λοιπόν, είναι ένας ασθενής που ποτέ δεν πρόκειται να θεραπευτεί. Έτσι η λογική είναι να περιορισθεί η βλάβη. Όπως για παράδειγμα στο διαβητικό χορηγείται η ινσουλίνη, έτσι ο τοξικομανής με τον ατομικό του φάκελο θα επισκέπτεται το νοσοκομείο προκειμένου να του χορηγηθεί μια ουσία "νόμιμη", ειδικά παρασκευασμένη ώστε να μην του δημιουργεί τις βλάβες της ηρωίνης, που ωστόσο θα του ναρκώνει τις αισθήσεις και θα του απαλύνει τον πόνο του στερητικού συνδρόμου. Η χορήγηση υποκατάστατων (π.χ. μεθαδόνη) δεν είναι θεραπεία όπως παρουσιάζεται. Είναι συντήρηση και αναπαραγωγή του φαινομένου μέσα σε ένα ελεγχόμενο πλαίσιο. Έτσι, η κοκαΐνη αρχικά και η ηρωίνη αργότερα παρουσιάσθηκαν ως φάρμακα κατά της μορφινομανίας, με τα τραγικά σήμερα αποτελέσματα. Αυτό που επίσης παρατηρείται είναι η παράλληλη χρήση της νόμιμης μεθαδόνης και της παράνομης ηρωίνης.

Πυρήνας της πολιτικής του "περιορισμού της βλάβης" είναι ότι το πρόβλημα δε λύνεται. Από τον ίδιο πυρήνα παράγεται η άποψη για τη νομιμοποίηση των "μαλακών" ναρκωτικών.

Όταν λοιπόν μέσω της αποποινικοποίησης, σε περιόδους έντονης κρίσης της καπιταλιστικής κοινωνίας, ο νέος αποκτά εύκολη πρόσβαση στα ναρκωτικά, είναι σίγουρο πως το φαινόμενο θα εξαπλωθεί από τη στιγμή που δεν αντιμετωπίζονται οι κοινωνικές αιτίες.

Τι δείχνει η εμπειρία;

Σε κάποιες χώρες έχει προχωρήσει στον έναν ή τον άλλο βαθμό η αποποινικοποίηση των ναρκωτικών. Τα συμπεράσματα είναι άκρως αποκαλυπτικά για της συνέπειες. Ο αστικός κόσμος βέβαια, τα παρουσιάζει αποσπασματικά προκειμένου να εξυπηρετήσει τους σκοπούς του. Ας δούμε όμως κάποια βασικά παραδείγματα.

Το πείραμα του πάρκου της Ζυρίχης, όπου ήταν ελεύθερη η χρήση όλων των ουσιών, ακόμη και με ελεύθερη διάθεση συριγγών. Το πάρκο έκλεισε αφού πρώτα μετατράπηκε σε μια κόλαση ζωντανών νεκρών. Σε αντίστοιχη κόλαση έχουν μετατραπεί και οι λεγόμενες "σούτινγκ γκάλερις" στη Φρανκφούρτη και σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Πολύς ντόρος γίνεται για το "πείραμα της Ολλανδίας". Να σημειώσουμε ότι στην Ολλανδία δεν είναι νόμιμα τα ναρκωτικά. Απλά υπάρχει μια στάση ανοχής από την πλευρά των αρχών, στη χρήση χασίς σε ειδικούς χώρους, τα "κόφι σοπ". Μπορεί λοιπόν να μην αυξήθηκε η ενδοφλέβια χρήση ηρωίνης, που παραμένει σε μέσα επίπεδα, ωστόσο αυξήθηκε η χρήση άλλων ναρκωτικών και επεκτάθηκε η καλλιέργεια χασίς. Σήμερα η Ολλανδία κατέχει μια από τις πρώτες θέσεις ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες που παράγουν συνθετικά ναρκωτικά, ενώ έχει μετατραπεί σε διεθνές κέντρο εμπορίου ναρκωτικών. Στην ετήσια έκθεση του 2004 της Διεθνούς Επιτροπής του ΟΗΕ για τον Έλεγχο των Ναρκωτικών, όσον αφορά στην Ολλανδία, σημειώνεται ότι "η ολλανδική κυβέρνηση μειώνει των αριθμό των "κόφι σοπ" αναγνωρίζοντας τις συνέπειες της χρήσης της κάνναβης στην υγεία και την κοινωνία".

Τα ιδεολογήματα της νομιμοποίησης

Οι υπέρμαχοι της νομιμοποίησης, μιλάνε στο όνομα της "ελευθερίας της επιλογής", "της απόλαυσης", "το δικαίωμα στην ουσία".

Αυτοί λοιπόν που σήμερα μας στερούν βασικές ελευθερίες και δικαιώματα, κόπτονται για το αν θα είμαστε ελεύθεροι να πάρουμε ναρκωτικά. Από δίπλα και η "προοδευτική διανόηση" που ακόμη ψάχνει το ανθρώπινο πρόσωπο του καπιταλισμού.

Καταρχήν, να πούμε ότι η επιλογή δεν είναι ελεύθερη. Αντίθετα, είναι εξαναγκασμός, αποτέλεσμα της ανελευθερίας να συνάψει ο νέος πραγματικές κοινωνικές σχέσεις, να αγαπήσει και να αγαπηθεί, να ολοκληρώσει μια στέρεα προσωπικότητα, να δημιουργήσει, να αναπτύξει εσωτερικούς μηχανισμούς αντίστασης. Πραγματοποιήθηκε δε σε συνθήκες οικονομικής και πολιτιστικής φτώχειας, στο υπόστρωμα μιας κοινωνίας απάνθρωπης που συνεχώς σαπίζει.

Το "δικαίωμα στην ουσία και την απόλαυση" που υπερασπίζονται είναι το "δικαίωμα" στη φυγή, στη μέθη, στη νεκρική σιωπή. Είναι το "δικαίωμα" της απώλειας κάθε δικαιώματος, κάθε ελευθερίας.

Υποστηρίζουν πως με τη νομιμοποίηση των "μαλακών" ναρκωτικών θα μειωθεί η εγκληματικότητα και γενικά η παραβατικότητα που οδηγεί το χρήστη ή τον τοξικομανή στο περιθώριο. Το νομικό πλαίσιο όμως, καθορίζει πολλούς παράγοντες που σχετίζονται με την τιμή της ουσίας, το χαρακτήρα των κυκλωμάτων που την διακινούν, την ίδια τη διακίνηση κ.α. Η περιθωριοποίηση καθορίζεται από τους κοινωνικούς παράγοντες. Έτσι, π.χ. ο αλκοολικός που εξαρτάται από μια ουσία νόμιμη ζει στο κοινωνικό περιθώριο, στην απόλυτη εξαθλίωση, στην πλήρη εξατομίκευση, εγκαταλείποντας δουλειά, οικογένεια, φίλους, ενδιαφέροντα.

Η διαχείριση του προβλήματος

Οι υπερασπιστές της υποκατάστασης δίνουν έμφαση στην άποψη ότι ο τοξικομανής είναι εξαρτημένος από τον έμπορο και όχι από την ουσία. Έτσι, προβάλλουν την αποποινικοποίηση ως το μέσο για τον έλεγχο των παράνομων κυκλωμάτων, του παράνομου εμπορίου, της παραοικονομίας. Το σίγουρο είναι πως όλα αυτά συμβαίνουν γιατί λειτουργούν σωστά οι νόμοι του καπιταλισμού. Η διαφθορά (που πολύς λόγος γίνεται σήμερα) είναι συστατικό στοιχείο του καπιταλισμού ώστε να λειτουργήσουν οι κρατικοί μηχανισμοί με τέτοιο τρόπο που θα εξυπηρετούν τη μεγαλύτερη κερδοφορία του καπιταλιστή. Μέσα από αυτή τη λογική, οι υποστηριχτές της νομιμοποίησης, επί της ουσίας ζητούν από το κράτος (συλλογικός καπιταλιστής) να είναι ο έμπορος που κάτω από διαφανείς διαδικασίες θα πουλάει τα ναρκωτικά. Κάτι που ήδη κάνει μέσα από τα προγράμματα υποκατάστασης.

Αντί επιλόγου

Ιστορικά επιβεβαιώνεται ότι σε περιόδους που το κίνημα ήταν πολιτικά ισχυρό, μαζικό και διεκδικητικό, αποτελούσε πηγή έμπνευσης για τη νεολαία, διαμόρφωνε αγωνιστικές συνειδήσεις, νέους με άξιες, ιδανικά και όραμα. Με λίγα λόγια, αποτελούσε τη διέξοδο για τη νεολαία. Αντίθετα, σε περιόδους ήττας και αποσυγκρότησής του, το σύστημα και οι δυνάμεις του έσπρωχναν και σπρώχνουν τη νεολαία στο βούρκο των ναρκωτικών. Η πολιτική και ιδεολογική κυριαρχία του συστήματος έχει ως αποτέλεσμα η λογική της διαχείρισης να κυριαρχεί και στο ζήτημα των ναρκωτικών. Έτσι, όλο το φάσμα του αστικού κόσμου, ο χώρος της επιστήμης, τα πολιτικά κόμματα του συστήματος, κόμματα της "αριστεράς", ακόμα και οργανώσεις της λεγόμενης ριζοσπαστικής αριστεράς, διακατέχονται από τη λογική της ανοχής και της συντήρησης του προβλήματος,

Κόντρα λοιπόν σ' αυτές της λογικές, με σταθερό και μόνιμο μέτωπο σε όλα τα ναρκωτικά, με σημαία μας τη συλλογική και οργανωμένη πάλη, να εμπνεύσουμε τη νεολαία και να περπατήσουμε μαζί τον όμορφο δρόμο του αγώνα. Το δρόμο για να κατακτήσουμε τη ζωή μας.

Ευχαριστούμε την Κατερίνα Μάτσα, επιστημονική υπεύθυνη της Μονάδας Απεξάρτησης Τοξικομανών Ψ.Ν.Α-18 ΑΝΩ και εκδότρια του περιοδικού Τετράδια Ψυχιατρικής, για την πολύτιμη βοήθειά της, τόσο για τον χρόνο που μας αφιέρωσε, όσο και για το υλικό με το οποίο μας προμήθευσε.

Βιβλιογραφία

- «Ψάξαμε ανθρώπους και βρήκαμε σκιές… το αίνιγμα της τοξικομανίας», Κατερίνα Μάτσα (εκδόσεις ΑΓΡΑ)

- «Μαρξισμός και Βιολογία. Ναρκωτικά», Νίκος Νικολάου, Σύγχρονη Εποχή

- «Χασίς. Ο άγνωστος της διπλανής πόρτας», Γιάννης Α. Λιάππας (Πατάκη)

- Τετράδια Ψυχιατρικής, τ. 73, 88

- «Κεφάλαιο», Μαρξ

- Ετήσια έκθεση για την κατάσταση των ναρκωτικών στην Ελλάδα, 2004