Εθνικισμός, ρατσισμός και ξενοφοβία. Η αδιέξοδη επιλογή που πρέπει να απορρίψει η νεολαία

του Τάσου Σαπουνά

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Εναυσμα» το 2003

Με κορύφωση τον αγώνα των εθνικών ομάδων Ελλάδας - Αλβανίας στις αρχές του φθινοπώρου, γίναμε μάρτυρες εθνικιστικών επεισοδίων και ρατσιστικών επιθέσεων εναντίον Αλβανών μεταναστών από οργανωμένες φασιστικές ομάδες που δρουν με την κάλυψη "συνδέσμων φιλάθλων", αλλά και από πολίτες επηρεασμένους από το όλο κλίμα που καλλιεργούσαν το προηγούμενο διάστημα τα ΜΜΕ και οι κυρίαρχοι στη χώρα μας. Επεισόδια που κατέληξαν στη δολοφονία ενός μετανάστη και στον τραυματισμό αρκετών. Επεισόδια που ανέδειξαν την ανάγκη ενός σταθερού μετώπου απέναντι στον εθνικισμό, το ρατσισμό και την ξενοφοβία τόσο μέσα στο λαό όσο και ειδικότερα στους κόλπους της νεολαίας, η οποία λόγω της μικρής της ιστορικής πείρας και της αποσυγκρότησης του κινήματος της έχει γίνει πιο ευάλωτη σ' αυτού του είδους τις απόψεις και τους ψεύτικους εχθρούς που αυτές κατασκευάζουν. Αυτές οι απόψεις και το ανάλογο κλίμα που δημιουργούν χρησιμοποιούνται από την αστική τάξη σαν όχημα για τη διάσπαση των εργαζομένων και της νεολαίας, το χειρισμό της αγανάκτησης τους για τις δύσκολες μέρες που ετοιμάζονται εντατικά με την κλιμάκωση της αντιδραστικής επίθεσης, την υποταγή τους στα αιματηρά σχέδια του ιμπεριαλισμού και των υποταχτικών του στη χώρα μας. Σ' αυτό το πλαίσιο πρέπει να ενταχθεί και η εναντίωση στις περιθωριακές φασιστικές ομάδες που λειτουργούν χάρη στην κάλυψη που τους προσφέρει ο κρατικός μηχανισμός και οι κυρίαρχοι.

Μία από τις "ατάκες" που ακούγονται, είναι πως για τον εθνικισμό (και το ρατσισμό) φταίνε οι Αλβανοί, δηλαδή οι μετανάστες, θυμίζοντας εκείνο το "δεν είμαι εγώ ρατσιστής, αυτός είναι μαύρος". "Αστείο" που πέρα από την ανοησία που εκπέμπει, δηλώνει και τον προκλητικό τρόπο, με τον οποίο γίνεται προσπάθεια μερικές φορές να νομιμοποιηθούν στη συνείδηση των λαϊκών ανθρώπων και της νέας γενιάς τέτοιες αντιλήψεις. Ωστόσο, το πρόβλημα (της μετανάστευσης) υπάρχει. Υπάρχει όμως, σαν πρόβλημα ξεριζωμού εκατομμυρίων ανθρώπων από τον τόπο που γεννήθηκαν, υπάρχει σαν προσπάθεια αναζήτησης των τόσο πολλών που μας ενώνουν με ανθρώπους διαφορετικού χρώματος, φυλής ή θρησκείας που αναζητούν μια καλύτερη τύχη σε έναν ξένο τόπο, αλλά και διερεύνησης των αιτιών που δημιουργούν την αμοιβαία καχυποψία μεταξύ διαφορετικών εθνών και που στρώνουν το δρόμο για τους εθνικιστικούς και ρατσιστικούς μύθους, όπως και το δρόμο αναίρεσης τους.

Μετανάστευση στον κόσμο και...

Στα 175 εκατομμύρια φτάνουν οι μετανάστες σε όλο τον κόσμο. Σπρώχνονται βίαια στην ξενιτιά από τους ιμπεριαλιστικούς πολέμους και την κλιμακούμενη επιθετικότητα του ιμπεριαλισμού τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια, από την τεράστια φτώχεια και ανέχεια που μαστίζει εκτεταμένες περιοχές του πλανήτη, από την πολιτική και κοινωνική καταπίεση δικτατορικών καθεστώτων. Από περιοχές, όπου ο ορυκτός πλούτος τους και το ανθρώπινο δυναμικό τους καταληστεύονται από τις "πολιτισμένες" χώρες της Δύσης. Από περιοχές που έχουν δεθεί χειροπόδαρα με δάνεια και με τις κατ' ευφημισμό ισότιμες ανταλλαγές, ώστε να αναγκάζονται να πληρώνουν μια ζωή στις μεγάλες δυνάμεις, χωρίς να μπορούν να θρέψουν τους λαούς που τις κατοικούν. Από χώρες που γίνανε πεδία μάχης και ανταγωνισμού των ιμπεριαλιστικών συμφερόντων και είτε πλήρωσαν (και πληρώνουν) το τίμημα με πολεμικές επεμβάσεις και κατοχή, είτε με συρράξεις μεταξύ κλίκων και φατριών που υποστηρίζονται και χρηματοδοτούνται από τους δυτικούς ιμπεριαλιστές. Από χώρες που τα δικτατορικά τους καθεστώτα ενισχύονται υπόγεια ή φανερά από τους δημοκράτες της Δύσης με πρωτοπόρο τις ΗΠΑ. Στη δεκαπενταετία που πέρασε, έχουν προστεθεί και οι απόκληροι της κατάρρευσης των καθεστώτων του ανύπαρκτου σοσιαλισμού της Ανατολικής Ευρώπης και της ερημοποίησης των χωρών τους από το δυτικό κεφάλαιο, που οδηγούνται κατά χιλιάδες στη μαύρη δουλειά και την εκπόρνευση.

...στην Ελλάδα

Η Ελλάδα τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια έχει μετατραπεί σε χώρα υποδοχής μεταναστών από εκεί που μαζικά (δεκαετίες '50 και '60 για να μείνουμε στα μεταπολεμικά χρόνια) οδηγούσε στην ξενιτιά χιλιάδες Έλληνες εργαζόμενους και τις οικογένειές τους. Ένας λόγος είναι η γεωγραφική της θέση που λειτουργεί σαν ενδιάμεσος σταθμός και κόμβος φυγής των κολασμένων της Ανατολής προς τα σύγχρονα σκλαβοπάζαρα της ανεπτυγμένης Δύσης. Ο πιο σημαντικός, ωστόσο, λόγος είναι οι ιμπεριαλιστικές παρεμβάσεις και επεμβάσεις στα Βαλκάνια και μ' έναν ιδιαίτερο τρόπο η κατάρρευση του αλβανικού καθεστώτος στις αρχές της δεκαετίας του '90. Ήταν τότε που, μέσα από ένα κράμα υποτέλειας στα ιμπεριαλιστικά συμφέροντα και μεγαλοϊδεατισμού και σοβινισμού, η αστική τάξη από τη μια υποβοηθούσε τις αντιδραστικές δυνάμεις να πάρουν το πάνω χέρι στην Αλβανία, λειτουργώντας σαν ιμπεριαλιστικό υποχείριο από την άλλη μιλούσε για τις καμπάνες της λευτεριάς που δεν θ' αργήσουν να χτυπήσουν στη "Βόρεια Ήπειρο" θεωρώντας πως οι ιμπεριαλιστές (στη συγκεκριμένη περίπτωση οι ΗΠΑ) της είχαν φυλάξει κομμάτι από τη λεία για τις καλές της υπηρεσίες.

Όταν όλες οι μεγαλοϊδεατικές αυταπάτες κατέρρευσαν, αυτό που είχε μείνει ήταν οι χιλιάδες εξαθλιωμένοι Αλβανοί μετανάστες που έφευγαν από την κατεστραμμένη χώρα τους και αναζητούσαν ένα κομμάτι ψωμί στην Ελλάδα. Και το έχουν χρυσοπληρώσει με τον ιδρώτα και με το αίμα τους αυτό το κομμάτι οι Αλβανοί εργαζόμενοι, όπως και οι άλλοι μετανάστες που ζουν στη χώρα μας. Δουλεύουν στις πιο σκληρές δουλειές, με τις πιο άσχημες συνθήκες εργασίας, με την απειλή της απέλασης να κρέμεται πάνω από τα κεφάλια τους καθημερινά, με τους προσωπικούς εξευτελισμούς και τα πικρόχολα σχόλια για την πατρίδα τους να είναι στην ημερήσια διάταξη. Αντιμετωπίζονται από το κράτος σαν ανύπαρκτοι όταν πρόκειται για δικαιώματα και σαν εγκληματίες όταν ένας από αυτούς έκανε κάποιο αδίκημα. Επίτηδες τους επιβάλλουν σ' ένα καθεστώς ημιπαρανομίας για να μπορεί το κεφάλαιο, οι εργοδότες να τους εκμεταλλεύονται σαν δούλους χωρίς ασφάλιση, περίθαλψη, αξιοπρεπή μεροκάματα. Για να μπορεί το κεφάλαιο να πιέζει και τους Έλληνες εργαζόμενους να σφίξουν κι άλλο το ζωνάρι για να ευημερήσει η "πατρίδα" (δηλαδή η τσέπη τους). Για να μπορεί το κεφάλαιο και οι κυβερνήσεις του, έχοντας διασπασμένους τους Έλληνες και ξένους εργαζόμενους, να αποσπά και από τους δύο ακόμα μεγαλύτερα κέρδη. Ειδικά στη σημερινή μεταολυμπιακή περίοδο και με την ΕΕ να πιέζει για κλιμάκωση της αντιλαϊκής επίθεσης, η άρχουσα τάξη χρειάζεται τις αθλητικές επιτυχίες και το αίσθημα εθνικής υπερηφάνειας που καλλιεργείται μέσα από αυτές για να το χρησιμοποιήσει για τη δημιουργία κλίματος συναίνεσης. Όταν σ' αυτό συμβάλλει και η καλλιέργεια και προβολή εθνικιστικών απόψεων έστω και μέσω του αθλητισμού, ουδέν κακό για τους κρατούντες.

Οι εθνικιστικοί και ρατσιστικοί μύθοι

Ένας από τους πιο διαδεδομένους μύθους είναι πως οι μετανάστες "μας παίρνουν τις δουλειές". Αυτός ο μύθος προσπαθεί να αποκρύψει πως για την ανεργία και την έλλειψη δουλειών δεν φταίνε οι εργαζόμενοι, είτε Έλληνες είτε ξένοι. Πως η ανεργία είναι σύμφυτο γνώρισμα του καπιταλισμού, η οποία όχι μόνο παράγεται από τις αντιφάσεις που αυτός έχει στο επίπεδο οργάνωσης της παραγωγής και τις αναπόφευκτες κρίσεις από τις οποίες μαστίζεται, αλλά και έντεχνα πολλές φορές διατηρείται σε κάποια επίπεδα, ώστε να γίνεται πιο εύκολος ο χειρισμός και η υποταγή των εργαζομένων στις ορέξεις του κεφαλαίου για μεγαλύτερα κέρδη μέσω της απειλής της απόλυσης. Διαφορετικά, θα πρέπει να αποδώσουμε στους μετανάστες τα συνεχή κλεισίματα εργοστασίων, πολυεθνικών και ντόπιων επιχειρήσεων που παρατηρούνται όλα αυτά τα χρόνια στη χώρα μας και όχι στη βουλιμία του κεφαλαίου για μεγαλύτερα κέρδη που το οδηγεί είτε σε άλλες χώρες είτε στην επιλογή να κλείνει επιχειρήσεις που δεν αποδίδουν υψηλά κέρδη για να επιδοθεί στον κερδοφόρο χρηματιστηριακό τζόγο. Αλλιώς θα πρέπει να κατηγορούμε τους μετανάστες για το διαρκές ξεκλήρισμα της αγροτιάς στη χώρα μας και όχι την ΕΕ, επειδή μια από τις πρώτες κατευθύνσεις που έδωσε προς την αστική τάξη της χώρας μας, ήταν η εφαρμογή μιας πολιτικής που θα περιόριζε στο 7% τον αγροτικό πληθυσμό από το 29% που ήταν τη χρονιά ένταξης (1980) της χώρας στην τότε ΕΟΚ. Μ' άλλα λόγια θα πρέπει να εθελοτυφλούμε για τις αιτίες και τους ενόχους της κατάστασης που βιώνουν σήμερα χιλιάδες εργατικές και αγροτικές οικογένειες και να κατασκευάζουμε έναν εύκολο αλλά και ανύπαρκτο εχθρό. Πολύ περισσότερο, αφού οι ίδιες οι στατιστικές υπηρεσίες του κράτους δεν μπορούν πια να αποκρύπτουν τη σημαντική συνεισφορά των μεταναστών εργαζομένων στην αύξηση του πλούτου της χώρας, που υπό άλλες κοινωνικές συνθήκες θα αξιοποιούνταν τόσο αυτή όσο και των Ελλήνων εργαζομένων για την ευημερία και την προκοπή των ίδιων και όχι για το μεγάλωμα του πορτοφολιού των κεφαλαιοκρατών. Ο "εμφύλιος" μεταξύ τμημάτων της εργατικής τάξης και των εργαζομένων, μόνο χαρά μπορεί να δίνει στους "από πάνω" και περισσότερα δεινά για τους "από κάτω". Ο εφεδρικός στρατός των εργαζομένων (δηλαδή οι άνεργοι) είναι δημιούργημα αυτού του συστήματος και μόνο με την κατάργηση και την ανατροπή του μπορεί η ανθρώπινη κοινωνία να το λύσει οριστικά.

Ένας δεύτερος μύθος εξίσου διαδεδομένος με τον πρώτο, είναι πως οι μετανάστες είναι "άτιμη φάρα", έχουν "κακά γονίδια", "είναι εκ φύσεως εγκληματίες... τουλάχιστον οι περισσότεροι από αυτούς". Στη χώρα μας αυτό αναφέρεται κυρίως για τους αλβανικής καταγωγής μετανάστες. Αυτό έχει την εξήγησή του. Πέρα από το γεγονός ότι είναι η πιο πολυάριθμη ομάδα μεταναστών που ζουν στη χώρα μας, οπότε δαιμονοποιώντας τους δαιμονοποιείς συνολικά τους μετανάστες, υπάρχουν και συγκεκριμένοι ιστορικοί αλλά και σύγχρονοι λόγοι γι' αυτήν την καχυποψία και την εχθρότητα που καλλιεργείται ανάμεσα στους δύο λαούς. Να αναφέρουμε μόνο ότι από τη δημιουργία του μετεμφυλιακού ελληνικού κράτους των διώξεων και της πολιτικοκοινωνικής καταπίεσης και με την αμέριστη στήριξη των ΗΠΑ, υπήρχε μια συνεχής μεγαλοϊδεατική απειλή προς την Αλβανία με πρόσχημα την ελληνική μειονότητα που ζούσε στη χώρα αυτή και με πραγματικό σκοπό την υπονόμευση της προσπάθειας του λαού της Αλβανίας να οικοδομήσει ένα ανεξάρτητο μέλλον. Φτάσαμε στα τέλη της δεκαετίας του '80 (!!) για να αρθεί η εμπόλεμη κατάσταση με την Αλβανία. Σ' όλη αυτήν την περίοδο το εργατικό, λαϊκό και νεολαιίστικο κίνημα στη χώρα μας απέκρουε σχετικά επιτυχώς την προσπάθεια των κρατούντων να δημιουργήσουν κλίμα εθνικιστικού φανατισμού. Ακολουθούν τα γεγονότα της κατάρρευσης του Αλβανικού καθεστώτος και των σοβινιστικών και τυχοδιωκτικών κινήσεων της αστικής μας τάξης που περιγράψαμε προηγούμενα. Στη συνέχεια, έχουμε το αιματοκύλισμα των Βαλκανίων από τις ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις και τον ιδιαίτερο ρόλο που είχε η χρησιμοποίηση του αλβανικού αλυτρωτισμού από τις ΗΠΑ για την προώθηση του σχεδίου τους να ελέγξουν την περιοχή, γεγονός που έδωσε νέα προσχήματα καταδίκης συλλήβδην του αλβανικού έθνους. Λες και θα έπρεπε να καταδικαστεί ο ελληνικός λαός, επειδή οι κυβερνήσεις του προσφέρανε γη και ύδωρ στο ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ για να ματοκυλίσουν τα Βαλκάνια. Φτάσαμε έτσι, δεκαπέντε σχεδόν χρόνια μετά, με τις αστικές τάξεις της Ελλάδας και της Αλβανίας να ανήκουν στο ίδιο στρατόπεδο (δυτικό) και παρ' όλα αυτά να έχουν μια σειρά αντιθέσεις. Η αστική τάξη της χώρας μας μπορεί να έχει αφήσει κατά μέρος τις χίμαιρες περί Β. Ηπείρου (θέλοντας και μη), αλλά από το μυαλό της δεν το έχει βγάλει. Οι αντιδραστικοί της άλλης όχθης έχοντας πάρει μαθήματα από το δυτικό κόσμο, ανακινούν κάποιες φορές το ζήτημα της "Τσαμουριάς". Οι σχέσεις μεταξύ των δύο αστικών τάξεων βαδίζουν μέσα σ' ένα πλαίσιο αμοιβαίας καχυποψίας και η κάθε μια χρησιμοποιεί για λογαριασμό της όποιο ατού έχει στα χέρια (με τους Αλβανούς μετανάστες να είναι στη μέση) για να στριμώξει την άλλη, χωρίς βέβαια να υπερβαίνει καμιά τους τα όρια που έχει θέσει ο αμερικάνικος παράγοντας.

Όσον αφορά σε αυτές καθαυτές τις απόψεις περί "άτιμης ράτσας" πέρα από τις προ-φανείς(;) ρατσιστικές ανοησίες περί ανώτερων και κατώτερων φυλών, κακών και καλών εθνών, που τις έχει καταρρίψει η επιστήμη εδώ και αρκετές δεκαετίες και που ουσιαστικά στήριζαν είτε επιθετικούς σκοπούς (ναζιστική Γερμανία, Ιταλικός φασισμός) είτε την απρόσκοπτη εκμετάλλευση και την πολιτικοκοινωνική καταπίεση και περιθωριοποίηση ολόκληρων πληθυσμών στο εσωτερικό χωρών (δουλεία των μαύρων στις ΗΠΑ και όχι μόνο), ας μας πουν πως ισχύουν στο σήμερα. Ακόμα και αν αγνοήσουμε -που δεν γίνεται- μέσα σε ποιες κοινωνικές συνθήκες αναπτύχθηκε η όποια εγκληματικότητα των μεταναστών και δη των Αλβανών που αποτελούν το σύνηθες στόχαστρο αυτών των απόψεων, πρόσφατα δημοσιεύτηκε έρευνα που καταρρίπτει και αυτό το μύθο της εγκληματικής φύσης του Αλβανικού έθνους. Οι Έλληνες είναι περισσότερο παραβατική ομάδα (37 παραβάσεις ανά 1.000 κατοίκους) από τους Αλβανούς (11 παραβάσεις ανά 1.000 κατοίκους). Μάλιστα οι αλβανικής καταγωγής μετανάστες είναι η λιγότερο παραβατική ομάδα μεταξύ των μεταναστών. Και όλα αυτά ξεχνώντας το πλαίσιο που οδηγεί κάποιον στο να ενεργήσει παραβατικά. Γιατί ποιος μπορεί να μας πείσει πως οι συνθήκες φτώχειας και πλήρους εξαθλίωσης σε μια ξένη μάλιστα χώρα, οι διακρίσεις στη δουλειά και στην κοινωνική ζωή, το καθεστώς της ημιπαρανομίας, δεν αποτελούν το πλαίσιο, ώστε να ανθίζουν κάθε είδους άσχημες συμπεριφορές. Άλλωστε, την ίδια αντιμετώπιση είχαν στις αρχές του 20ου αιώνα οι Έλληνες μετανάστες στις ΗΠΑ που οδηγούσε κάποιους από αυτούς σε αντίστοιχες ενέργειες για να έρθει το αμερικάνικο κράτος και τα ΜΜΕ να ταυτίζουν τους Έλληνες μετανάστες με τους κλέφτες και τους απατεώνες. Σημαντικό ρόλο στη δαιμονοποίηση των μεταναστών έχουν παίξει τα ΜΜΕ και στη χώρα μας. Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει ή διαβάσει "ένας Αλβανός λήστεψε..." ή "αυτοί που ...ήταν μάλλον Αλβανοί", ενώ σε αντίστοιχες περιπτώσεις που αφορούν Έλληνες η αντίστοιχη είδηση είναι "ο τάδε (ονοματεπώνυμο) διέπραξε το τάδε". Όλα αυτά, για να αναδειχθεί η "κακή φύση" των Αλβανών και να αποδοθεί συλλογική ευθύνη σ' ένα ολόκληρο έθνος για κάτι που διέπραξε ένα άτομο.

Εκπαίδευση - νεολαία και μετανάστες

Η νεολαία στη χώρα μας βιώνει μια περίοδο έντονης και γενικευμένης ανασφάλειας που αφορά το σύνολο των ζητημάτων που την απασχολούν. Το δικαίωμα στις σπουδές γίνεται ολοένα και πιο ακριβό και με ολοένα και μικρότερο αντίκρισμα. Η ανεργία πλήττει έναν στους δύο νέους, ενώ η ετεροαπασχόληση, η μερική απασχόληση και η δουλειά χωρίς δικαιώματα αρχίζει να αφορά σημαντικά τμήματα της νέας γενιάς. Το κίνημά της αποσυγκροτημένο, όπως και το λαϊκό κίνημα, δεν μπορεί να υπερασπίσει καταχτήσεις δεκαετιών και συνάμα δίνει με αυτήν του την αδυναμία τη δυνατότητα στις κυρίαρχες τάξεις να διοχετεύουν πολύ πιο εύκολα από ό,τι παλιά τις "αξίες" (ατομικισμός, ανέλιξη επί πτωμάτων, κοινωνικός συντηρητισμός, εθνικισμός και σοβινισμός, υποτέλεια) της αστικής ιδεολογίας στη νεολαία. Όσο πιο νωρίς (ηλικιακά) εμποτιστεί η νεολαία μ' αυτές, τόσο πιο εύκολα χειραγωγείται και αποσπάται η συναίνεσή της και η αποδοχή του γκρίζου μέλλοντος που της προσφέρει το σύστημα. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο που ειδικά στη μαθητική νεολαία, γίνεται προσπάθεια για δημιουργία ενός κλίματος εχθρότητας με τους μαθητές - γιους και κόρες μεταναστών από τους επίσημους μηχανισμούς με αφορμή μια παρέλαση, μέσω των ΜΜΕ και ακόμα μέσω των διάφορων συνδέσμων φιλάθλων που λειτουργούν σαν προκάλυψη φασιστικών και εθνικιστικών οργανώσεων. Δείχνουν στη νεολαία έναν εύκολο και εξίσου αδιέξοδο δρόμο. Αυτόν της ενοχοποίησης του διπλανού, του μετανάστη, του ξένου, για ό,τι κακό συμβαίνει στη ζωή της, με τελικό στόχο να μη διεκδικεί αυτά που της ανήκουν μαζί με τους μαθητές από άλλες εθνικότητες, αλλά να εκτονώνει την αγανάκτηση της στο πρόσωπο του Αλβανού ή Ρουμάνου μαθητή.

Τα παραπάνω, την ίδια στιγμή που η ίδια η πραγματικότητα βοά για μια τελείως διαφορετική στάση και αντιμετώπιση. Γιατί ποιος μπορεί να πείσει έστω και τον εαυτό του πώς μπορεί στις σημερινές συνθήκες να αναπτυχθεί έστω και ένας μαθητικός αγώνας χωρίς τη συμμετοχή των χιλιάδων μαθητών από άλλες χώρες που αυτήν τη στιγμή βρίσκονται σε όλα τα σχολεία της Ελλάδας; Πολύ περισσότερο πώς μπορείς να διεκδικήσεις οτιδήποτε όταν το φυσικό σου σύμμαχο, αυτόν με τον οποίο έχεις τις ίδιες αγωνίες για το καθημερινό τρέξιμο, την εξεταστική εξόντωση, το αβέβαιο μέλλον, τον βάζεις απέναντι δημιουργώντας έναν εχθρό από το μηδέν και δίνεις έτσι την ευκαιρία στους πραγματικούς εχθρούς των δικαιωμάτων σου να κοιμούνται ήσυχοι; Ή για να γίνουμε "πραγματιστές" πόσα σχολεία δεν θα είχαν κλείσει οι κυβερνώντες, αποκλείοντας ή δυσκολεύοντας τις σπουδές χιλιάδων Ελλήνων μαθητών, εάν αυτά δεν πλαισιώνονταν από τα παιδιά των μεταναστών; Με δυο λόγια, συμφέρει τη νεολαία ή κατασκευή ενός τέτοιου εχθρού; Σε τι τη βοηθά όσον αφορά στα προβλήματα που αντιμετωπίζει και την ανάγκη της να λυθούν; Αντίστροφα, το δυνάμωμα της φιλίας και της κοινής πάλης όλων των μαθητών ανεξάρτητα εθνικότητας δεν κάνει πιο αποτελεσματική την πάλη για δικαιώματα και καταχτήσεις από την πλευρά της νεολαίας; Αν αυτά ισχύουν για το δρόμο που πρέπει να επιλέξει η μαθητική νεολαία, ακόμα πιο έντονα τίθεται το ζήτημα για το εργαζόμενο κομμάτι της. Γιατί εκεί πρέπει να αντιμετωπιστεί από κοινού η εργοδοτική αυθαιρεσία, τα μεροκάματα της πείνας, η έλλειψη δικαιωμάτων και να διεκδικηθεί μια καλύτερη ζωή.

Άλλωστε, σε ποιους πρέπει να ανήκει ο πλούτος και τα αγαθά της ανθρώπινης κοινωνίας αν όχι σ' αυτούς που τα παράγουν με το αίμα τους και τον ιδρώτα τους ανεξάρτητα εθνικότητας, θρησκείας ή χρώματος;