Η ονομασία του ιστολογίου είναι ο τίτλος του βιβλίου του Βασίλη Σαμαρά "1917-1953, Η ιστορία διδάσκει και εμπνέει"

Σάββατο 15 Οκτωβρίου 2016

Φασισμός: Τα στοιχειά του παρελθόντος αναβιώνουν στο σήμερα;

του Δημήτρη Τσοντάκη
 Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Έναυσμα» το Μάη του 2010


Πάνε πολλά χρόνια από τότε που φασιστικά καθεστώτα στην Ευρώπη και μέχρι πριν 36 χρόνια στην Ελλάδα έσπειραν τον όλεθρο, βασάνισαν, εξόρισαν, εκμεταλλεύτηκαν το λαό, στέρησαν δικαιώματα και ελευθερίες, έφτασαν μέχρι τον πόλεμο και τη γενοκτονία.
Σήμερα, λένε πολλοί, έχουν περάσει όλα αυτά. Έχουμε την «Ευρώπη της ελευθερίας και της ειρήνης», έχουμε συνεργασία μεταξύ των λαών και αλληλοσεβασμό. Όλα βαίνουν καλώς. Κάτι, όμως, πήγε στραβά τελευταία. Είδαμε άνοδο ακροδεξιών κομμάτων στην Ευρώπη, νεοναζιστικές ομάδες, επιθέσεις σε μετανάστες, πογκρόμ και γκετοποίηση περιοχών. Ακόμα και στην «ήσυχη» Ελλάδα, είδαμε την επανεμφάνιση φασιστικών ομάδων, επιθέσεις κατά μεταναστών, αντιμεταναστευτική υστερία, επιθέσεις με εκρηκτικούς μηχανισμούς σε χώρους όπου δρουν αριστερές και αναρχοαυτόνομες συλλογικότητες.



Για να μπορέσουμε να εξηγήσουμε τα φαινόμενα αυτά, πρέπει να ανατρέξουμε στο παρελθόν, στις συνθήκες γέννησης του φασισμού, «επικράτησης» του και πτώσης του. Να δούμε τι σκοπούς εξυπηρέτησε, ποια συμφέροντα υπερασπίστηκε και τι πολιτική χάραξε, για να μπορέσουμε να τα παραλληλίσουμε με τα σημερινά δεδομένα και να τον εξηγήσουμε. Θα απορρίψουμε αρχής κάποιες κυρίαρχες παραφιλολογίες που θέλουν το φασισμό σαν ένα εν γένει γνώρισμα κάποιων λαών ή σαν αποτέλεσμα μιας χούφτας παρανοϊκών, γιατί είναι τουλάχιστον αποπροσανατολιστικές και συσκοτίζουν εσκεμμένα την αλήθεια.
Ας δούμε λοιπόν το οικονομικό - κοινωνικό - πολιτικό περίγραμμα της εποχής πριν και κατά τη διάρκεια της εμφάνισης του φασισμού.
Μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα, οι μεγάλες δυνάμεις της εποχής (Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, ΗΠΑ, Ρωσία) είχαν μοιράσει τον κόσμο σε μορφή οικονομικά εξαρτημένων αποικιών. Ήταν η εποχή που ο καπιταλισμός έμπαινε στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο. Τα ιμπεριαλιστικά κράτη σαν συλλογικοί καπιταλιστές χρησιμοποιούσαν τα υπόλοιπα (με στρατιωτικές επεμβάσεις, αποικιοκρατία, οικονομικοπολιτική εξάρτηση) για να προμηθεύονται φτηνές πρώτες ύλες, να πουλάνε τα προϊόντα τους στις αγορές αυτών των χωρών έχοντας το μονοπώλιο και να τα δανείζουν με δυσβάσταχτους όρους για να κερδίζουν τους τόκους. Η εξαθλίωση των λαών και των εργατικών τάξεων από τη συνεχή καταλήστευση οδηγούσε σε εξεγέρσεις και επαναστάσεις. Τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα σε Μέση Ανατολή, Κίνα, Λατινική Αμερική άνθιζαν, καθώς και οι επαναστάσεις μέσα στις μητροπόλεις (Γαλλία 1871, ΗΠΑ 1886, Ρωσία 1905). Οι ιμπεριαλιστές παρά την λαϊκή πίεση δεν δείχνανε διατεθειμένοι να παραχωρήσουν τίποτα στους λαούς. Έφτασαν να αναμετρηθούν το 1914 σε έναν παγκόσμιο πόλεμο για να αναδιανείμουν τις αποικίες και τις σφαίρες επιρροής τους, καθώς κάποιοι από αυτούς διεκδικούσαν «δικαιότερη» μοιρασιά με βάση την ισχυροποίηση τους (Γερμανία). Οι συνέπειες για τους λαούς ήταν ολέθριες (9 εκατομμύρια νεκροί, εξαθλίωση, καταστροφές). Οι λαοί όμως δεν είχαν πει την τελευταία τους λέξη. Η εργατική τάξη στη Ρωσία, πριν το τέλος του πολέμου, στα 1917, μαζί με τη φτωχή αγροτιά και το λαό, κατάφερε να κατακτήσει την εξουσία. Αυτή η «έφοδος στον ουρανό», έδωσε κουράγιο και ελπίδα στους λαούς που είδαν να ανοίγεται μπροστά τους ένας καινούριος δρόμος. Ήταν η πρώτη φορά που ένας λαός γινόταν κύριος του εαυτού του. Τα κομμουνιστικά κινήματα και η πάλη των λαών ισχυροποιήθηκε ακόμα περισσότερο. Τον επόμενο χρόνο εκδηλώθηκε επανάσταση και στη Γερμανία, που ηττήθηκε προδομένη από τη σοσιαλδημοκρατία. Μπροστά στον κίνδυνο που συνεπάγονταν όλα αυτά, οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις συνασπίστηκαν και επιτέθηκαν ενάντια στον εξεγερμένο λαό της Ρωσίας, χωρίς αποτέλεσμα. Οι αντιδράσεις στο εσωτερικό τους και η ηρωική αντίσταση του ρώσικου λαού τους απώθησαν. Μετά από την αποτυχία τους ο κίνδυνος ήταν ακόμα μεγαλύτερος, καθώς η νεαρή πλέον ΕΣΣΔ στεκόταν σα φάρος που φώτιζε τους απανταχού καταπιεσμένους.
Η απάντηση σ' αυτό από τη μεριά των ιμπεριαλιστών ήταν ο Φασισμός. Οι αστικές τάξεις έδειξαν το πλέον σκληρό τους πρόσωπο και με χρηματοδοτήσεις, τα ΜΜΕ, την πολιτική και τη διαπλοκή τους, ευνόησαν την άνοδο φασιστικών καθεστώτων σε μια σειρά χώρες (Ιταλία, Ελλάδα, Ισπανία, Πολωνία, Φινλανδία, Βουλγαρία κ.ά.), για να καταπνίξουν τα ανερχόμενα κινήματα. Σε κάθε μεριά της γης κυνήγησε, σκότωσε, βασάνισε, φυλάκισε κάθε άνθρωπο που αντιστεκόταν, ακόμα και εκεί που υπήρχε κοινοβουλευτική δημοκρατία (Αγγλία, Γαλλία, ΗΠΑ).
Σύντομα, λόγω των αντιθέσεων στην καπιταλιστική οικονομία, ήρθε μία ακόμα κρίση. Η μεγάλη κρίση του 1929, που οφειλόταν στην υπερσυσσώρευση κεφαλαίων. Ακόμα μεγαλύτερη φτώχεια και εξαθλίωση περίμενε τους λαούς. Η ανεργία ήταν στα ύψη και η δυνατότητα ανάκαμψης φαινόταν πολύ μακρινή. Η μόνη οικονομία που δεν δοκιμάστηκε από την κρίση ήταν η Σοβιετική, που συνέχιζε την ανάπτυξή της με γοργούς ρυθμούς και εξασφάλιζε στους πολίτες της όλο και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης με πρωτόγνωρα για την εποχή δικαιώματα (ασφάλιση, δωρεάν παιδεία και περίθαλψη, 8ωρο).
Η στάση των ιμπεριαλιστών σκλήρυνε ακόμα περισσότερο. Επέλεξαν να φασιστικοποιήσουν περαιτέρω τις κοινωνίες και να τις στρατιωτικοποιήσουν. Η πολιτική τους αυτή εξυπηρετούσε δύο σκοπούς. Από τη μια ήθελαν να δώσουν στα εργατικά κινήματα ένα ακόμα πιο γερό πλήγμα (κατήργησαν σωματεία, απαγόρευσαν τις απεργίες, τις διαδηλώσεις και το συνδικαλισμό, διέλυσαν τα κόμματα). Από την άλλη έδωσαν ώθηση στην οικονομία αξιοποιώντας τις οπλοβιομηχανίες, που τους βοηθούσαν να εξοπλιστούν για τον επερχόμενο πόλεμο που ετοίμαζαν, για το ξαναμοίρασμα  των αγορών και των των αποικιών. Έδωσαν χώρο στο μονοπωλιακό κεφάλαιο να αλωνίζει, ακόμα και κρατικοποιώντας το. Για να νομιμοποιηθούν αξιοποίησαν τη χαμένη περηφάνεια των λαών  από τον προηγούμενο πόλεμο (δυσβάσταχτοι όροι αποζημίωσης, στρατιωτικοποίηση βιομηχανικών ζωνών, απώλειες εδαφών), χρησιμοποίησαν σοσιαλιστικό προσωπείο για να αποπροσανατολίζουν και κέρδισαν τα μεσοστρώματα, καθώς η σοσιαλδημοκρατία εκτόνωνε τις μάζες σε εκλογικές αναμετρήσεις.
Έτσι οδηγηθήκαμε στις γνωστές και τραγικές συνέπειες του 2ου παγκοσμίου πολέμου (60 εκατομμύρια νεκροί, ολοκαύτωμα καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων).
Το τέλος του πολέμου βρίσκει τις ΗΠΑ μαζί με την ΕΣΣΔ τις κυρίαρχες δυνάμεις στον πλανήτη, ενώ το ένα τρίτο του πληθυσμού της γης βρισκόταν σε σοσιαλιστικές χώρες. Στις υπόλοιπες χώρες, από τις μητροπόλεις μέχρι την περιφέρεια, τα κινήματα βρίσκονταν σε κορύφωση και τα κομμουνιστικά κόμματα είχαν ενδυναμωθεί πολύ. Οι εθνικοαπελευθερωτικοί πόλεμοι φούντωναν και σε μια σειρά χώρες οι κομμουνιστές όδευαν στο δρόμο προς την εξουσία. Ο καπιταλισμός, φτάνοντας στην τέλεια αντίθεσή του, το γενικευμένο πόλεμο, είχε υποσκάψει την ίδια του την ύπαρξη. Αναγκάστηκε έτσι στις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις και σε μια σειρά «επίφοβων» και «ημιανεπτυγμένων» χωρών (Ελλάδα, Σκανδιναβία, Αυστρία, που βρίσκονταν δίπλα στο σοσιαλιστικό στρατόπεδο), να οικοδομήσει κοινωνικό κράτος, να κάνει παραχωρήσεις στην εργατική τάξη και να αναπτύξει μεσοστρώματα. Η αντικομμουνιστική υστερία συνεχίστηκε με το Μακαρθισμό, με την εκδίωξη από τις κυβερνήσεις συνασπισμού, που δημιουργήθηκαν μετά το τέλος του πολέμου, των κομμουνιστικών κομμάτων (Ιταλία, Γαλλία), όπως και με εμφύλιους πολέμους και διώξεις (Ελλάδα, Κορέα, Βιετνάμ). Ταυτόχρονα δημιουργήθηκαν μηχανισμοί άμβλυνσης των αντιθέσεων, όπως η σοσιαλδημοκρατία, η συνδιοίκηση κ.ά..
Σύντομα όμως, μια εξέλιξη θα συμβεί στις σοσιαλιστικές χώρες. Η ΕΣΣΔ, μέσα από κάποιες κοινωνικές διεργασίες, οδηγείται σε αντεπαναστατική στροφή, συμπαρασέρνοντας, συχνά με τη βία, και τα υπόλοιπα κομμουνιστικά κόμματα σε αυτή την κατεύθυνση. Λίγο αργότερα η Κίνα θα πάρει τον ίδιο δρόμο. Αυτές οι εξελίξεις θα σημάνουν την πτώση των κινημάτων παγκοσμίως. Έτσι από την κρίση του 1973 και μετά, με την πολιτική του νεοφιλελευθερισμού, οι αστικές τάξεις άρχισαν να δείχνουν και πάλι το πραγματικό τους πρόσωπο, αφαιρώντας δικαιώματα, με ένταση που αυξήθηκε μετά τις καταρρεύσεις του 1989-91.
Ταυτόχρονα οι ιμπεριαλιστές των ΗΠΑ, κατά τη διάρκεια του ψυχρού πολέμου και μέχρι σήμερα, προώθησαν σε μια σειρά χώρες φασιστικές δικτατορίες. Τα καθεστώτα αυτά των στρατηγών ανδρείκελων του αμερικάνικου κεφαλαίου, συχνά εκπαιδευμένων από τη CIA, είχαν ως σκοπό να επιβάλουν την κυριαρχία του αμερικανικού κεφαλαίου στη χώρα, την κατάπνιξη εθνικοαπελευθερωτικών κινημάτων και την παραρτημοποίηση χωρών. Τέτοια περίπτωση είναι και η δικτατορία των συνταγματαρχών στην Ελλάδα. Τα καθεστώτα αυτά ήταν άκρως αντιδραστικά και ξενόδουλα. Έφεραν πολιτική αστάθεια, έπνιξαν τους λαούς στο αίμα και κράτησαν τις χώρες τους στον οικονομικό μαρασμό και την υποτέλεια.
Κάπως έτσι φτάνουμε και στο σήμερα. Σε μια Ευρώπη όπου φασιστικές ομάδες και κόμματα ξαναφουντώνουν, χωρίς όμως να παίζουν κυρίαρχο ρόλο στο πολιτικό σκηνικό. Θα λέγαμε ότι συμπληρώνουν, κάνουν τη «βρωμοδουλειά» του συστήματος. Είτε αποπροσανατολίζουν τον κόσμο με λαϊκίστικο και ψευτοσοσιαλιστικό προσωπείο (λόγω και της απουσίας της αριστεράς), χρησιμοποιώντας την πληγωμένη εθνική υπερηφάνεια (λόγω της εξόφθαλμης εξάρτησης στις εξαρτημένες χώρες). Είτε σπέρνουν φασιστικές αντιλήψεις, βάζοντας στην πολιτική «ατζέντα» θέματα όπως το μεταναστευτικό, κάνοντας τα μεγάλα αστικά κόμματα να φαίνονται δημοκρατικά μπροστά τους (ΛΑΟΣ). Είτε στην πιο ακραία τους μορφή χρησιμοποιούν βία ενάντια σε αγωνιστές και άλλα «ενοχλητικά» για το σύστημα στοιχεία (νεοναζιστικές ομάδες).

Αυτή τη στιγμή, είναι φανερό πως η αστική δημοκρατία μπορεί να παίξει το ρόλο της. Οι εναλλαγές των αστικών κομμάτων στην εξουσία και η ύπαρξη της «χρήσιμης» αριστεράς, που είναι πρόθυμη να τα «συμπληρώσει» και να εκτονώσει τον κόσμο του κινήματος σε εκλογικούς και κοινοβουλευτικούς δρόμους, βοηθάει σε αυτό. Η αδυναμία των κομμουνιστικών και επαναστατικών δυνάμεων να ορθώσουν ένα λαϊκό μέτωπο, ικανό να αντιπαρατεθεί στην ουσία της πολιτικής του συστήματος και να δώσει προοπτικές απελευθέρωσης στο λαό, είναι φανερή. Ακριβώς αυτό είναι που το σύστημα φοβήθηκε και φοβάται. Ακριβώς σε αυτό βασίζονται και τα όποια δικαιώματα μας παραχώρησε για να μας τα πάρει πίσω μόλις αυτό χάθηκε. Πρέπει να έχουμε ξεκάθαρο λοιπόν στο μυαλό μας τι θέλουμε. Μεταρρύθμιση ή πραγματικά δικαιώματα; Μεγαλόπνοα σχέδια και προ-γράμματα «αριστερών ή σοσιαλιστικών πρωτοποριών», ανεφάρμοστα στον καπιταλισμό (η προσπάθεια του Αλιέντε ανατράπηκε από δικτατορία), που μας οδηγούν σε εκλογές ή πάλη για την ανατροπή των αντιλαϊκών μέτρων, πάλη για δικαιώματα; Οι αστικές τάξεις ποτέ δεν παραχώρησαν στους λαούς τίποτα, παρά μόνο μετά από μακροχρόνιους και αιματηρούς αγώνες. Μόνο ο λαός επαναστατημένος μπορεί να καταφέρει νίκες, μέχρι και την οριστική ανατροπή και αλλαγή.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου