”Εκτός θέματος”

του Βασίλη Σαμαρά

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 516, στις 15/1/2005

Για την συμφωνία ΕΕ - Τουρκίας

Ο τίτλος του άρθρου συνδέεται με την αίσθηση που μας δημιουργήθηκε καθώς παρακολουθούσαμε τις διάφορες απόψεις και αναλύσεις πάνω στο ζήτημα στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο. Αξιολογώντας με έναν ορισμένο τρόπο τις εξελίξεις αναρωτιόμασταν μήπως βρισκόμαστε εκτός θέματος. Η άλλη εκδοχή είναι βέβαια να υποθέσουμε ότι βρίσκονται κάποιοι άλλοι σ’ αυτή τη θέση. Ας γίνουμε ωστόσο πιο συγκεκριμένοι.

Εντός και εκτός των πραγμάτων

Η σχετική φιλολογία πριν και μετά την Σύνοδο Κορυφής έθετε στο επίκεντρο του προβλήματος, τις πιέσεις των ΗΠΑ, τους εκβιασμούς που ασκούσαν για είσοδο της Τουρκίας στην ΕΕ. Στόχος η απορύθμιση της ΕΕ, η παρεμβολή εμποδίων στην πορεία συγκρότησής της, η υπονόμευση της συνοχής της με την εισαγωγή ενός ”Δούρειου ίππου” (της Τουρκίας) στο εσωτερικό της. Μάλιστα. Να υποθέσουμε λοιπόν ότι όλα αυτά έχουν βάση (και με έναν τρόπο πράγματι έχουν). Το ερώτημα τότε που αναδείχνεται, είναι το γιατί οι Ευρωπαίοι το αποδέχονται; Γιατί συμμορφώνονται σε υποδείξεις που στρέφονται ενάντια στα συμφέροντά τους; Ή μήπως δεν είναι έτσι;

Κατ’ αρχάς ας υπερθεματίσουμε όσον αφορά τις ερμηνείες που δίνονται. Πράγματι η είσοδος της Τουρκίας θέτει υπό αίρεση την προοπτική της ανάπτυξης της εσωτερικής συνοχής της ΕΕ. Μόνο που αυτή η προοπτική έχει κιόλας υπονομευτεί από μια σοβαρή κίνηση της ΕΕ που έχει προηγηθεί. Αναφερόμαστε στην τελευταία διεύρυνση της ΕΕ που περιέλαβε ένα πλήθος χωρών της Ανατολικής Ευρώπης. (Μια διεύρυνση που έγινε χωρίς ”εκβιασμούς” από πλευράς ΗΠΑ). Μια κίνηση που εκ των πραγμάτων παραπέμπει στις καλένδες το ζήτημα της συνοχής, αναιρεί στην ουσία το Μάαστριχτ, ξαναμετατρέπει στην πράξη την ΕΕ σε …ΕΟΚ. (Τώρα αν παράλληλα ενισχυθούν οι διαδικασίες διαμόρφωσης του ”εσωτερικού” ηγετικού πυρήνα της ΕΕ, αυτό είναι ένα άλλο ζήτημα).

Το πραγματικό ζήτημα

Θα πρέπει συνεπώς να αναζητήσουμε άλλο πεδίο ερμηνείας των κινήσεων τόσο των Ευρωπαίων ιμπεριαλιστών όσο και των ΗΠΑ. (Φυσικά και της Τουρκίας αλλά και της ελληνικής στάσης απέναντι σ’ όλα αυτά).

Το όλο ζήτημα συνδέεται άμεσα με την όξυνση των αντιθέσεων και ανταγωνισμών ανάμεσα στο σύνολο των ιμπεριαλιστικών δυνάμεων. Ενός ανταγωνισμού που δεν αφορά πλέον μόνο το οικονομικό πεδίο, αλλά εδώ και καιρό πολιτικοποιείται, στρατιωτικοποιείται και έχει αναδείξει πλέον σε κρίσιμο ζήτημα την επέκταση των ζωνών επιρροής και επικυριαρχίας και σε βαθμό που να ανατρέπει παλιότερες ιεραρχήσεις.

Μια συγκεκριμένη έκφραση λ.χ. αυτής της εξέλιξης είναι και ο διπλός τρόπος επέκτασης της δυτικής κυριαρχίας στην Ανατολή (επέκταση ΝΑΤΟ-διεύρυνση ΕΕ) που εμπεριέχει τόσο το στοιχείο της συνεργασίας (των δυτικών απέναντι στην Ανατολή) όσο και του μεταξύ τους ανταγωνισμού.

Στο ίδιο πλαίσιο τίθεται και το ζήτημα Τουρκία. Αποτελεί ”κομμάτι” που το ορέγονται και οι δύο πλευρές. (Ενώ δεν θα ‘λεγε όχι αν μπορούσε και η Ρωσία). Οι λόγοι είναι γνωστοί εδώ και πολλά χρόνια. Από την άποψη αυτή μπορεί να ειπωθεί ότι, αν πραγματικά τίθενταν σαν άμεσο ζήτημα το ποιος θα ”κερδίσει” την Τουρκία, οι Αμερικανοί όχι μόνο δεν θα υποστήριζαν την είσοδό της στην ΕΕ αλλά αντίθετα θα προσπαθούσαν να την εμποδίσουν πολύ πιο λυσσαλέα απ’ όσο σήμερα υποστηρίζουν το αντίθετο.

Η ιδιαιτερότητα του ζητήματος βρίσκεται στο ότι με βάση τους σημερινούς όρους και συσχετισμούς, η Τουρκία αποτελεί πολύ μεγάλο κομμάτι για να μπορέσουν να το ”χωνέψουν” οι Ευρωπαίοι ιμπεριαλιστές.

Αυτή την ιδιομορφία της συγκυρίας προσπαθούν να αξιοποιήσουν προς όφελός τους οι Αμερικάνοι, ευελπιστώντας ότι θα μπορέσουν να ελέγξουν τυχόν μελλοντικές ”παρενέργειες”. Για την ώρα πάντως επείγονται να μπλοκάρουν με κάθε τρόπο την διαδικασία αυτονόμησης των Ευρωπαίων ιμπεριαλιστών και ιδιαίτερα το ενδεχόμενο δημιουργίας στρατιωτικής δύναμης αυτονομημένης από το ΝΑΤΟ. Η είσοδος της Τουρκίας στην ΕΕ ενισχύει την δυναμική σύνδεσης ΕΕ-ΝΑΤΟ και υπαγωγής όλων των σχετικών διεργασιών υπό την κηδεμονία των ΗΠΑ.

Οι επιλογές των Ευρωπαίων

Κατανοώντας τα όλα αυτά οι Ευρωπαίοι ιμπεριαλιστές διαμορφώνουν και προωθούν τις δικές τους επιλογές και ιεραρχήσεις. Το να βάζαν λ.χ. άμεσα (ή σύντομα) την Τουρκία στην ΕΕ, θα περιέπλεκε τα προβλήματά τους. Γι’ αυτό και, απλούστατα, δεν την βάζουν. Ταυτόχρονα ωστόσο θέλουν να κρατήσουν ανοιχτούς όλους τους δρόμους προσπέλασης σ’ αυτό το σημαντικό ”κομμάτι” που ακούει στο όνομα Τουρκία. Και αυτά ακριβώς προώθησαν. Ας δούμε. Ανοιχτή ημερομηνία ένταξης και μάλιστα όχι πιο σύντομα από 10-15 χρόνια. Αλλά και τότε θα κριθεί (από την ΕΕ) αν, πότε, πώς και υπό ποιους όρους θα ενταχθεί η Τουρκία. Αλλά ακόμη και αν ενταχθεί, είναι αποφασισμένο από τα τώρα να ισχύσουν ειδικοί όροι όσον αφορά την διακίνηση των Τούρκων εργαζομένων στον ευρωπαϊκό χώρο.

Στην πραγματικότητα οι Ευρωπαίοι ιμπεριαλιστές πέτυχαν στη φάση αυτή σχεδόν ό,τι ήθελαν και με τον τρόπο που ήθελαν. Κρατούν ”έξω” την Τουρκία για όσο διάστημα δεν μπορούν να την ελέγξουν. Ταυτόχρονα ανοίγουν τις διαπραγματεύσεις, δηλαδή εγκαθιστούν ένα σύστημα ελέγχου και επιρροής των εσωτερικών διαμορφώσεων στην Τουρκία.

Στην ουσία οι Ευρωπαίοι ιμπεριαλιστές διευρύνουν έως και θεσμοθετούν την επιρροή τους στην Τουρκία και με ανταλλάγματα - δεσμεύσεις που δεν είναι και τόσο ...δεσμευτικά! Τόσο, ώστε να ”υποψιαζόμαστε”, ότι οι Αμερικάνοι ιμπεριαλιστές δεν πρέπει να ‘ναι και τόσο ευχαριστημένοι με την ”επιτυχία” τους.

Οι στόχοι της Τουρκίας

Ως προς την ίδια την Τουρκία. Εχουμε την άποψη ότι οι Τούρκοι ιθύνοντες δεν κινούνται έτσι μόνο και μόνο επειδή το θέλουν οι ΗΠΑ ή επειδή ο Ερντογάν είναι τόσο ”αλεπού” όπως γράφτηκε. Η όλη κίνηση αποτελεί συνολική επιλογή του βασικού κορμού της τουρκικής αστικής τάξης (περιλαμβανομένων και των στρατιωτικών).

Στόχος της η συνολική της αναβάθμιση, οικονομικά, πολιτικά, στρατηγικά, μέσα από την αξιοποίηση της στρατηγικής της θέσης, της έκτασης, της ισχύος. Οικονομικά επιδιώκει τον εκσυγχρονισμό της που η βασική του πλευρά αποτελεί η συγχρότηση, ενοποίηση της ίδιας της τουρκικής αστικής τάξης. (Τώρα το πώς θα γίνει αυτό, πού θα λυθούν οι αντιθέσεις, στη βάση ποιας εσωτερικής ”ιεραρχίας”, αυτό θα φανεί στην πορεία). Ταυτόχρονα το πέρασμά της στον κύκλο των χωρών (ΕΕ-Δύση) που έχουν μια προνομιακή θέση στο ταμπλό των παγκόσμιων οικονομικών συναλλαγών.

Αυτή την αναβάθμιση την βλέπει μέσα από την είσοδο στην ΕΕ αλλά και πριν συντελεστεί αυτή η είσοδος (που άλλωστε αργεί ακόμη) στη διάρκεια της διαδικασίας που ήδη ανοίγει. Μια περίοδος που η τουρκική αστική τάξη ευελπιστεί θα οδηγήσει σε μεγέθυνση των συναλλαγών της με την ΕΕ (είσοδος κεφαλαίων επενδύσεις κλπ).

Στις φιλοδοξίες της τουρκικής αστικής τάξης δεν είναι μόνο το να αποτελέσει το βασικό στρατηγικό έρεισμα των ιμπεριαλιστών της Δύσης (και βασικά των ΗΠΑ) στην περιοχή. Μια τέτοια εκδοχή είναι ήδη στην ημερήσια διάταξη καθώς συμπίπτει με ανάλογες επιδιώξεις των ιμπεριαλιστών της Δύσης και είναι οι όροι αυτοί που στις μέρες μας παζαρεύονται. Οι στόχοι της πάνε ακόμη παραπέρα. Η τουρκική αστική τάξη ονειρεύεται το ρόλο στρατηγικού εταίρου. Φιλοδοξεί να αναβαθμιστεί σ’ εκείνο το επίπεδο που θα της επιτρέπει να κινηθεί έως και με σχετική αυτονομία ανάμεσα σε ΗΠΑ-ΕΕ ή και Ρωσία (βλέπε και επίσκεψη Πούτιν). Το αν θα τα καταφέρει ή αν θα συνθλιβεί ανάμεσά τους, αυτό επίσης μένει να το δούμε.

Ελληνοτουρκικά και αναλώσιμα

Αυτό ήταν σε γενικές γραμμές το πλαίσιο που προσδιόρισε και τον τρόπο αντιμετώπισης των ελληνοτουρκικών σχέσεων-αντιθέσεων, καθώς βεβαίως και το κυπριακό. Αυτά αποτέλεσαν για τους Ευρωπαίους ιμπεριαλιστές (και τις ΗΠΑ) δευτερεύον -αλλά όχι ασήμαντο- ζήτημα, σε σχέση με αυτά που παίχτηκαν στο κυρίως ταμπλό. Οι Ευρωπαίοι παζάρεψαν τα ζητήματα ελληνοκυπριακού ενδιαφέροντος την ίδια στιγμή που ήταν άκαμπτοι σ’ αυτά που ενδιέφεραν τους ίδιους. Μάλιστα το πάρε-δώσε σ’ αυτή την πλευρά του ζητήματος χρησιμοποιήθηκε ακριβώς σ’ αυτό που οι ίδιοι θεωρούσαν κύριο. Οι Ευρωπαίοι ιμπεριαλιστές ”δώσανε” από Ελλάδα και Κύπρο για να πάρουν στο ακέραιο αυτά που ήθελαν οι ίδιοι.

Αυτά δεν σημαίνουν ότι ”αδιαφορούν” για Ελλάδα ή Κύπρο ή ακόμη περισσότερο ότι θα ‘θελαν να ισχυροποιήσουν τόσο την Τουρκία ώστε να μην μπορούν πλέον να την ελέγξουν. Επί παραδείγματι το να κατορθώσει η Τουρκία να ελέγξει κυριαρχικά το Αιγαίο την ίδια στιγμή που ήδη ελέγχει τα στενά του Βοσπόρου και την Προποντίδα είναι μια προοπτική που σίγουρα δεν αρέσει στην Ρωσία, δεν είναι κάτι που θα το έβλεπαν ευχάριστα οι Ευρωπαίοι και δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι θα ευχαριστούσε τις ΗΠΑ. Αναλόγως έχουν τα πράγματα σε σχέση με το κυπριακό.

Το αν δηλαδή οι ιμπεριαλιστές (και όχι μόνο οι Ευρωπαίοι) θα κινηθούν με αυτόν ή εκείνο τον τρόπο, το αν θα επιλέξουν να ενισχύσουν ή να αποδυναμώσουν την Τουρκία (και αντίστροφα την Ελλάδα) αυτό δεν έχει καμιά σχέση με ”συμπάθειες” και προτιμήσεις. Εχει σχέση με τα δικά τους και μόνο συμφέροντα και με τις δυνατότητές τους κάθε φορά να προωθήσουν αυτόν ή εκείνο το στόχο.

Μια πρώτη γεύση όλων αυτών (αν δεν μεσολαβήσουν εξελίξεις που θα θέσουν άλλα ζητήματα) θα πάρουμε από το πώς θα αντιμετωπιστεί το ζήτημα της Κύπρου. Θα ”αναγνωριστεί” ή όχι η Κύπρος πριν αρχίσουν οι διαπραγματεύσεις, θα αναγνωριστεί αυτή η Κύπρος ή μια ”άλλη” που θα προκύψει από κάποιο σχέδιο Ανάν ή παραλλαγή του (όπως ήδη συζητιέται), αυτό μένει να το δούμε. Αυτό που μπορούμε να πούμε από τα τώρα είναι, ότι αυτό που θα γίνει δεν θα ‘ναι ούτε στη βάση του Διεθνούς Δικαίου (που το θυμηθήκαμε κι εμείς!) αλλά ούτε καν των συμφωνιών που έχουν γίνει μόλις χτες. Θα γίνει στη βάση τού αν οι Ευρωπαίοι ιμπεριαλιστές (και από την άλλη μεριά οι ΗΠΑ) θα επιλέξουν (ή και θα μπορούν) να ανοίξουν τις διαδικασίες ένταξης με την Τουρκία ή να την πιέσουν για μεγαλύτερες παραχωρήσεις.

Αν όλα αυτά χρησιμεύουν σε κάτι, αυτό αφορά τα διδάγματα που μπορούν να βγάλουν οι λαοί της Ελλάδας, της Κύπρου, της Τουρκίας, οι λαοί της περιοχής. Ελλάδα και Κύπρος είναι μέλη της ΕΕ. Αυτό ωστόσο δεν διασφάλισε καθόλου τα συμφέροντά τους μήτε καν αυτά που άπτονται της εθνικής τους κυριαρχίας. Αυτό αναδείχνει για άλλη μια φορά εκείνο που αποτελεί μια παμπάλαια αλήθεια. Πως οι λαοί και οι μικρότερες χώρες για τους ιμπεριαλιστές δεν αποτελούν τίποτε άλλο από ”χρήσιμα” μεν, αλλά πάντα αναλώσιμα ”κομμάτια”. Αυτά που είδαμε μέχρι σήμερα είναι μόνο ένα μέρος αυτής της πραγματικότητας. Μπαίνουμε σε μια περίοδο τέτοιας όξυνσης των ανταγωνισμών, που αυτού του είδους η αντιμετώπιση χωρών και λαών από τους ιμπεριαλιστές και συχνότερα θα γίνεται και πιο οδυνηρές (για τους λαούς πάντα) ”διευθετήσεις” θα αφορά. Οι λαοί έναν τρόπο έχουν για να τα αποφύγουν αυτά. Να ενωθούν σε ενιαίο μέτωπο πάλη ενάντια στους κοινούς τους εχθρούς.