Τα χρέη των εξαρτημένων χωρών. Μια θήλεια στο λαιμό των λαών τους

του Βασίλη Σαμαρά

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 78, στις 30/8/1985

Ένα από τα πιο σοβαρά προβλήματα που απασχολούν τα τελευταία χρόνια μια σειρά χώρες είναι το εξωτερικό τους χρέος. Πρόκειται βασικά για χώρες εξαρτημένες από τις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις στις όποιες είναι χρεωμένες με τεράστια ποσά. (Τα τελευταία χρόνια το φαινόμενο έχει επεκταθεί και στις χώρες του ανατολικού μπλοκ προς δόξαν του ''υπαρκτού σοσιαλισμού'').

Υποτίθεται ότι τα χρέη αυτά δημιουργήθηκαν από τη ''βοήθεια'' που δίνουν οι ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις στις ''υπανάπτυκτες'' χώρες. Εμείς το ζήτημα το βλέπουμε διαφορετικά. Τα κεφάλαια αυτά χρησιμοποιούνται κυρίως για αγορές από τις ''πιστώτριες'' χώρες και σ’ ένα μεγάλο μέρος για αγορές όπλων.

Έτσι οι ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις είδαν οφέλη από πολλές πλευρές. Διεύρυναν την αγορά στην οποία απευθύνονταν, δέσμευαν -για την ''προπληρωμή- προϊόντα και πρώτες ύλες των χωρών - "οφειλετών'' και γενικότερα δέσμευαν σε σημαντικό βαθμό την οικονομία αυτών των χωρών.

Η χρησιμοποίηση τους -των δανείων-σε ''επενδύσεις'' πήγαινε σε μεγαλύτερο βάθος και πλάτος αυτή την εκμετάλλευση.

Έδινε μια διέξοδο -κερδοφόρα- στα μητροπολιτικά κεφάλαια, δέσμευε τις πηγές -επιπλέον- των πρώτων υλών των εξαρτημένων χωρών και ταυτόχρονα εκμεταλλευόταν το εργατικό τους δυναμικό.

Δεν θα 'ταν χωρίς σημασία να υπογραμμίσουμε ότι ένα μέρος αυτής της ''βοήθειας'' πήγαινε απ’ ευθείας στις τσέπες των ντόπιων ανδρεικέλων τους σαν αντάλλαγμα για τις υπηρεσίες τους.

Υπάρχει μια φιλολογία -και όχι μόνο από τους ιμπεριαλιστές ή τα δηλωμένα τσιράκια τους- ότι τα ''δάνεια'' βοηθούν την ανάπτυξη αυτών των χωρών κλπ. Εδώ θα μπορούσε να ανοίξει μια πολύ μεγάλη συζήτηση και σ’ ένα ζήτημα που είναι από τα πιο καίρια από κάθε άποψη. Εν πάσει περιπτώσει τα πραγματικά δεδομένα μας λένε τα εξής.

Ο ιμπεριαλισμός -και παλιότερα η αποικιοκρατία την οποία διαδέχτηκε- όχι μόνο δεν ανέπτυξαν αλλά κατέστρεψαν -με την πιο υλική έννοια του όρου- τις οικονομίες των χωρών που κατέλαβαν με τη δύναμη των όπλων.

Στην πορεία και για τις ανάγκες της δικής τους οικονομικής επέκτασης ''επέτρεψε'' ή και υποστήριξε την ''ανάπτυξη'' κάποιων τομέων.

Πάντα υπό τον έλεγχο του, ένα είδος παραρτημάτων των μητροπολιτικών επιχειρήσεων που καμιά σχέση δεν είχαν ούτε με τις ανάγκες αλλά ούτε και με τους όρους ανάπτυξης των εξαρτημένων χωρών.

Στην καλύτερη περίπτωση μια ανάπτυξη στρεβλή, σαθρή, ολότελα εξαρτημένη και ευάλωτη τόσο στις ''οικονομικές συγκυρίες'' όσο και στις κάθε φορά θελήσεις των ιμπεριαλιστών.

Αυτά είναι τα πραγματικά δεδομένα του προβλήματος και τα αποτελέσματα αυτής της ''ανάπτυξης '' είναι ολοφάνερα στις πρόσφατες εξελίξεις.

Σήμερα έχει διαμορφωθεί μια κατάσταση που φέρει τη σφραγίδα αυτών που προηγήθηκαν -και που συνοπτικά αναφέραμε- και ταυτόχρονα κάπως ''περίεργη''.

Και δεν είναι τυχαίο ότι με έναν τρόπο ''ανησυχούν'' για το ζήτημα αυτό -των χρεών- οι ιθύνοντες κύκλοι του κεφαλαίου. Η βασική σχέση που καθιέρωναν αυτά τα δάνεια ήταν ότι μέσω αυτής, από τη μια οι μητροπόλεις πουλούσαν τα προϊόντα τους και από την άλλη έπαιρναν τα προϊόντα -πρώτες ύλες- αυτών των χωρών και εκμεταλλεύονταν την εργατική δύναμη του λαού τους -για να πουλήσουν εκεί ή και αλλού τα προϊόντα που παρήγαγαν με χαμηλό κόστος. Μια ''ανταλλαγή'' μέσω της οποίας μεταφερόταν ένα όλο και μεγαλύτερο ποσοστό υπεραξίας από τις εξαρτημένες χώρες στις μητροπόλεις. Η ψαλίδα αυτή ωστόσο όσο πήγαινε και μεγάλωνε. Αυτό βέβαια είναι κάτι που επιδιώκουν οι ιμπεριαλιστές -το κεφάλαιο- αλλά είναι και νομοτελειακό με τους κανόνες του παιχνιδιού που έχουν καθιερώσει.

Το άνοιγμα της ψαλίδας ωστόσο πέρα από ένα σημείο -όπως ιδιαίτερα συμβαίνει σε συνθήκες κρίσης- έχει φτάσει πλέον σε κρίσιμα σημεία.

Κρίσιμα πρώτα απ’ όλα για τις υπερχρεωμένες χώρες και τους λαούς τους. Στην πραγματικότητα σε πολλές περιπτώσεις τα νέα ''δάνεια'' δεν επαρκούν ούτε για το ετήσιο χρεολύσιο του υπάρχοντος χρέους. Από μια άποψη θα μπορούσε να εξυπηρετηθεί με μια απλή λογιστική εγγραφή που θα αύξαινε το συνολικό χρέος των εξαρτημένων χωρών χωρίς οι ίδιες να πάρουν στο χέρι δεκάρα τσακιστή.

Υπάρχουν ωστόσο και πολύ υλικά δεδομένα του ζητήματος. Προοδευτικά το σύνολο των εξαγωγών των χρεωμένων χωρών πάει για ''εξόφληση'' του ετήσιου χρεολυσίου -και δεν φτάνει- ενώ το συνολικό χρέος τους συνέχεια αυξάνει. Στην πορεία το σύνολο της οικονομίας τους δεσμεύεται από τις ''πιστώτριες'' χώρες -τις ιμπεριαλιστικές. Ταυτόχρονα επιβάλλεται στους λαούς όλο και πιο άγρια λιτότητα για να υπηρετηθεί δήθεν το εξωτερικό χρέος και γενικότερα να ''αντιμετωπιστούν'' οι δύσκολες συνθήκες.

Υπάρχει ωστόσο και ένα ακόμη ζήτημα και αυτό αφορά τους ίδιους τους ιμπεριαλιστές και προκαλεί τις ''ανησυχίες'' τους.

Το άνοιγμα της ψαλίδας σε τέτοια ύψη σημαίνει ότι όλο και δυσκολότερα -όσο και να ξεζουμίσουν τους λαούς- θα καλύπτεται η διαφορά ανάμεσα στο υπάρχον χρέος και στη δυνατότητα των χρεωμένων χωρών να το καλύπτουν.

Το ονομαστικό χρέος και η ονομαστική αξία των μετοχών μπορεί να συνεχίσουν να ανεβαίνουν αλλά η πραγματική τους αξία δεν μπορεί να τις παρακολουθεί εσαεί.

Μια τέτοια εξέλιξη μετά από κάποιο σημείο θα μπορούσε να προκαλέσει ακόμη και την κατάρρευση μεγάλων τραπεζών των μητροπόλεων με αλυσιδωτές επιδράσεις στο σύνολο του ιμπεριαλιστικού τραπεζοπιστωτικού συστήματος.

Από την άλλη μεριά οι μηχανισμοί του συστήματος είναι έτσι φτιαγμένοι ώστε να μην μπορούν να κάνουν ''κράτει''.

Στην πραγματικότητα έχουν μπει στον φαύλο κύκλο που οι ίδιοι έχουν δημιουργήσει χωρίς να φαίνεται πουθενά διέξοδος.

Για την ώρα η μόνη ''διέξοδος'' που προωθούν είναι η ένταση της ληστείας των χρεωμένων χωρών της εκμετάλλευσης και της εξαθλίωσης των λαών τους.

Από αυτόν τον φαύλο κύκλο δεν υπάρχει καμιά διέξοδος με τις υπάρχουσες συνθήκες. Με τους όρους λειτουργίας του συστήματος τα χρέη είναι αδύνατο να εξοφληθούν αλλά, αντίθετα, συνέχεια θα μεγαλώνουν.

Ταυτόχρονα δεν μπορεί να γίνει κανενός είδους ''διακανονισμός'' τέτοιος που πέρα ίσως από προσωρινή και περιορισμένη ''ανάπαυλα'' να δίνει μια πραγματική λύση μια διέξοδο στο πρόβλημα. Οι ιμπεριαλιστές ούτε θέλουν αλλά ούτε και μπορούν να ''παραιτηθούν'' από τα ''δικαιώματα'' που έχουν δημιουργήσει γιατί αυτό θα προκαλούσε σοβαρά προβλήματα -κραχ- στη δική τους οικονομία.

Δεν υπάρχουν λύσεις μέσα στα πλαίσια του συστήματος. Οποιαδήποτε απόπειρα αυτού ή εκείνου του χαραχτήρα θα σκοντάφτει στην σιδερένια ''λογική'' των νόμων που διέπουν το σύστημα.

Η μόνη διέξοδος που μπορεί να υπάρξει είναι η άρνηση πληρωμής των χρεών η κατάργηση τους από τους λαούς που τα 'χουν πληρώσει ήδη στο χιλιαπλάσιο της πραγματικής τους αξίας. Μια τέτοια ενέργεια είναι επόμενο ότι θα συναντήσει την λυσσαλέα αντίδραση -και επίθεση- του συνόλου των ιμπεριαλιστών.

Μια τέτοια ενέργεια συνεπώς προϋποθέτει ταυτόχρονα και την κατάργηση της δυνατότητας των ιμπεριαλιστών να επέμβουν να εκβιάσουν με τους τρόπους που διαθέτουν.

Μια τέτοια ενέργεια είναι συνεπώς επαναστατική και μπορεί να γίνει μόνον από έναν επαναστατημένο λαό που έχει πάρει την εξουσία στα χέρια του και κατοχυρώνει τις ενέργειες του σ’ όλη την κλίμακα.

Με αυτά τα δεδομένα μπορούμε να δούμε τόσο τις προτάσεις του Κάστρο όσο και τις δηλώσεις του Περουβιανού πρόεδρου Γκαρσία πάνω στο ζήτημα. Η άποψη του Κάστρο είναι σε τελευταία ανάλυση μια ''εποικοδομητική'' πρόταση στο σύστημα.

Από τη μια προτείνει την μη πληρωμή των χρεών του και από την άλλη -για να ''μη ζημιώσουν οι μέτοχοι- την κάλυψη τους από περικοπή των στρατιωτικών δαπανών.

Και τα προτείνει ''σοβαρά'' όλα αυτά ο Κάστρο. Στην πραγματικότητα δεν πρόκειται για τίποτε περισσότερο από ένα προπαγανδιστικό πυροτέχνημα που δεν έχει καμιά αξία και είναι αμφίβολο αν θα 'χει και συνέχεια.

Κάπως διαφορετικά έθεσε το θέμα ο Γκαρσία. Εκδήλωσε την πρόθεση να πληρώνει για ένα διάστημα ένα ποσοστό μόνο του ετήσιου τοκοχρεολυσίου. Εδώ υπάρχουν δυο ζητήματα. Ο Γκαρσία προωθήθηκε και ηγήθηκε ενός αντιδραστικού μετώπου που αγκαλιάζει όλο το πολίτικο φάσμα του Περού (από δεξιά έως πολύ ''αριστερά'') με στόχο την αντιμετώπιση της πάλης που διεξάγει ο περουβιανός λαός με επικεφαλής το ΚΚμλ του Περού και το ''Φωτεινό Μονοπάτι''. Ελπίζει -και ίσως όχι αβάσιμα- ότι μπροστά στον ''κοινό'' κίνδυνο οι ιμπεριαλιστές θα του αφήσουν κάποια μεγαλύτερα περιθώρια. Από την άλλη μεριά συνεχίζει να κινείται και να αναζήτα ''λύσεις'' μέσα στα πλαίσια του συστήματος και αυτό είναι που θα καθορίσει τελικά τα πράγματα είτε άμεσα είτε σε μια πορεία όσον αφορά τον ίδιο και τις σχέσεις του με τους ιμπεριαλιστές.

Στο Περού ωστόσο υπάρχει και ένας άλλος παράγοντας που κιόλας τον αναφέραμε. Υπάρχει ένας λαός μαχόμενος και αυτός οικοδομεί τις δικές του λύσεις κόντρα τόσο στην ιμπεριαλιστική εξάρτηση όσο και στους ελιγμούς των υποτακτικών τους.