Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία, φυλ. 846, στις 4/5/2019
Τα παλιό ημερολόγιο (ίσχυε στην
Ελλάδα μέχρι το 1924), έγραφε 1 Μάη του 1919. Στο λιμάνι της Σμύρνης καταφθάνει
το θωρηκτό Αβέρωφ και αποβιβάζει έλληνες στρατιώτες. Είναι η αρχή μιας
τραγωδίας που θα καταλήξει στη Μικρασιατική Καταστροφή.
Η Ελλάδα μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο
Μετά το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων
και του Α’ Παγκόσμιου, το ελληνικό κράτος βρέθηκε στην πλευρά των νικητών, με
μια σημαντική αύξηση των εδαφών του. Η Ηπειρος, η Μακεδονία και η Θράκη
εντάχθηκαν στην ελληνική επικράτεια και μια σημαντική πόλη, η Θεσσαλονίκη έγινε
πλέον ελληνική. Η έκταση του κράτους διπλασιάστηκε, αποσπώντας περιοχές από την
υπό κατάρρευση Οθωμανική Αυτοκρατορία. Όμως στα εναπομείναντα εδάφη τής
επικράτειας του Σουλτάνου εξακολουθούσε να ζει μεγάλος αριθμός κατοίκων
ελληνικής καταγωγής, με σημαντική οικονομική δραστηριότητα, κυρίως στο εμπόριο.
Η Μεγάλη Ιδέα του Κωλέττη, που
διαμορφώθηκε στα μέσα του 19ου αι. και που πάνω σ’ αυτήν στηρίχτηκε
η εξωτερική πολιτική της Ελλάδας μέχρι την ήττα του 1922, είχε αρχίσει να
παίρνει σάρκα και οστά. Στα μυαλά της ελληνικής αστικής τάξης έπνεε αέρας υπέρμετρης
αισιοδοξίας. Ο Βενιζέλος φάνταζε ως ο «μεγάλος απελευθερωτής» των «χαμένων
πατρίδων». Η χώρα ζούσε στιγμές «εθνικού μεγαλείου» και ο Μαρμαρωμένος Βασιλιάς
και η Κόκκινη Μηλιά εμφανίζονταν στα οράματα των οικονομικών και πολιτικών
παραγόντων της χώρας.
Έτσι, χωρίς να χάσει πολύτιμο
χρόνο ο Βενιζέλος, με το πρόσχημα της προστασίας του ελληνικού πληθυσμού της Μ.
Ασίας, ζητούσε επιτακτικά να του δοθεί ρόλος από τους ιμπεριαλιστές της εποχής
για στρατιωτική επέμβαση.
Οι μεγάλες δυνάμεις
Αν εξετάσουμε τις θέσεις των
ιμπεριαλιστών στο ζήτημα του μοιράσματος των εδαφών της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας θα δούμε να αποτυπώνεται με σαφήνεια ο ανταγωνισμός μεταξύ τους.
Οι ΗΠΑ δεν μπορούσαν εύκολα να
συμβιβαστούν με την ιδέα της διάλυσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας επειδή
έβλεπαν ότι κυρίως οι Άγγλοι αλλά και οι Γάλλοι ιμπεριαλιστές είχαν μεγαλύτερες
δυνατότητες να ελέγξουν μια περιοχή, με τεράστια οικονομική αλλά και γεωπολιτική
σημασία (ορυκτός πλούτος και εμπόριο Μ. Ασίας, δρόμοι για Μ. Ανατολή και Ασία, πετρέλαια
Μοσούλης - Μεσοποταμίας κλπ). Μάλιστα αυτή τους η θέση αποτυπώθηκε στο 12ο
σημείο στο «Διάγγελμα των 14 όρων» του Γ. Ουίλσον για τον μη διαμελισμό της
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. «12. Το τουρκικό τμήμα της παρούσας Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας θα πρέπει να εξασφαλίζεται ως ασφαλές και κυρίαρχο».
Οι Γάλλοι είχαν έντονη οικονομική
δραστηριότητα στην περιοχή με Εταιρείες και Τράπεζες. Το 60% των ξένων
κεφαλαίων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία ήταν γαλλικά.
Σημαντικός παίχτης -αν και με
λιγότερες στρατιωτικές δυνατότητες σε σχέση με τους υπόλοιπους- ήταν και η
Ιταλία που είχε στην κατοχή της τα Δωδεκάνησα και με τη συνθήκη του Αγίου
Ιωάννη της Μοριέννης το 1917 απέκτησε δικαιώματα στη νοτιοδυτική Μ. Ασία και τη
Σμύρνη όπου υπήρχε πληθυσμός ιταλικής καταγωγής. Μάλιστα το Μάρτη του 1919 είχε
πραγματοποιήσει και στρατιωτική επέμβαση στην Αττάλεια και από τότε διατηρούσε
μόνιμη στρατιωτική παρουσία στην περιοχή. Επίσης τον Μάιο του ίδιου χρόνου
συγκέντρωσε στόλο έξω από τη Σμύρνη.
Η Μ. Βρετανία ήταν η ιμπεριαλιστική
δύναμη που εκείνη την εποχή είχε τις περισσότερες δυνατότητες να καθορίζει καταστάσεις
στα εδάφη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Σημαντικές ήταν οι αγγλικές επενδύσεις
αλλά και οι διεκδικήσεις στην περιοχή. Όμως η εθνική εξέγερση των Τούρκων υπό
τον Κεμάλ έμπαινε εμπόδιο στις βρετανικές βλέψεις και εφόσον ο Σουλτάνος
αδυνατούσε να φρενάρει τους κεμαλιστές οι Άγγλοι θεώρησαν ότι θα μπορούσε η
Ελλάδα να παίξει ρόλο στην περιοχή -πάντα φυσικά στα πλαίσια που θα έθεταν
αυτοί. Και σίγουρα ως μια πιο ελεγχόμενη δύναμη από την ανταγωνίστρια Ιταλία.
Η απόφαση πάρθηκε από τις μεγάλες
δυνάμεις -πλην της Ιταλίας- στις 6 Μαΐου του 1919 (νέο ημερολόγιο) παρά τις
αρχικές επιφυλάξεις των ΗΠΑ και της Γαλλίας. Συγκεκριμένα ανατέθηκε στον
ελληνικό στρατό να πραγματοποιήσει απόβαση στη Σμύρνη και να ελέγξει τη δυτική
Μ. Ασία. Ο στόχος των ιμπεριαλιστών βέβαια δεν ήταν να δώσουν νέα εδάφη στην Ελλάδα
αλλά να τη χρησιμοποιήσουν για να ελέγξουν αυτοί καλύτερα την περιοχή και να αποκόψουν
τη δυτική Μ. Ασία (δηλαδή το πλουσιότερο τμήμα) από το ενδεχόμενο ίδρυσης
ανεξάρτητου τουρκικού κράτους. Η διεθνής συγκυρία απαιτούσε να κατασταλεί και
να εκβιαστεί σε συνθηκολόγηση το εθνικό κίνημα των κεμαλιστών, αφού σε μια
πιθανή επιτυχία του δε θα χανόταν μόνο ο έλεγχος της σημερινής Τουρκίας αλλά θα
έπαιρναν σειρά και άλλα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα στη Μ. Ανατολή, που μετά
τη νίκη της Οκτωβριανής Επανάστασης είχαν αρχίσει να ριζοσπαστικοποιούνται.
Ο Ν. Ψυρούκης περιγράφει πολύ
χαρακτηριστικά μέσα σε λίγες γραμμές το σκηνικό: «Το Ανώτατο Συμμαχικό Συμβούλιο γύρευε έναν ξένο αστυνόμο κατάλληλο να αναλάβει
το έργο της διατήρησης της τάξης στην Τουρκία για να μπορέσει να γίνει το
μοίρασμα της Εγγύς Ανατολής χωρίς ενοχλήσεις. Τα πετρέλαια της Μοσούλης και της
Μεσοποταμίας τα διεκδικούσαν όλοι οι ιμπεριαλιστές. Διαμάχη υπήρχε και για την
κυριαρχία πάνω στα λιμάνια και τους άλλους συγκοινωνιακούς κόμβους. Ύστερα
υπήρχε και το πρόβλημα των πετρελαίων του Καυκάσου και η επέμβαση εναντίον της
Σοβιετικής Ένωσης. Τέλος η επαναστατική κατάσταση στην ίδια την Ευρώπη δημιουργούσε
σοβαρές σκοτούρες στις δυνάμεις της Αντάντ. Όλα αυτά ενίσχυαν την ανάγκη για
την εξεύρεση ενός μικρού αστυνόμου στην Εγγύς Ανατολή. Αλλά το πρόβλημα αυτό
δεν ήταν εύκολο. Δεν υπήρχε κοινής εμπιστοσύνης χώρα που θα δεχόταν να παίξει
έναν τέτοιο ρόλο. Το Ανώτατο Συμμαχικό Συμβούλιο αποφάσισε στις 6.5.1919 να
αναθέσει την αστυνόμευση της Τουρκίας στην Ελλάδα. Η απόφαση ήταν περισσότερο
επιβολή της αγγλικής θέλησης παρά συλλογική ενέργεια».
Η έναρξη της επέμβασης
Στις 14 Μαΐου του 1919 (νέο
ημερολόγιο) αποβιβάζονται στη Σμύρνη Έλληνες στρατιώτες από τα πλοία Αβέρωφ,
Λήμνος και Κιλκίς που ήταν αγκυροβολημένα στο λιμάνι της. Το απόγευμα της ίδιας
μέρας θα διαβαστεί διάγγελμα του Βενιζέλου προς τους Έλληνες της πόλης στο
οποίο αναφέρεται ρητά η κατάληψη της πόλης και η απόφαση για ένωσή της με την
Ελλάδα. Την επομένη τοιχοκολλείται η απόφαση για την κατάληψη και μια ολόκληρη
στρατιωτική μεραρχία αποβιβάζεται στην πόλη.
Οι πράξεις αντίστασης των Τούρκων,
που επιτέθηκαν σε ελληνικά στρατιωτικά τμήματα της πόλης την πρώτη κιόλας μέρα
της επέμβασης, ήταν ένα μικρό μόνο μέρος των όσων θα ακολουθούσαν τα επόμενα 3
χρόνια. Η αντίσταση του τουρκικού πληθυσμού στην ξένη κατοχή πήρε παλλαϊκές
διαστάσεις. Η Ελλάδα θα αναγκαστεί να στέλνει όλο και περισσότερα στρατεύματα. Ο
Τ. Βουρνάς περιγράφει: «Η ελληνική κατοχή
έφερε μοιραίως και την έντονη τουρκική αντίσταση. Ο αγροτικός πληθυσμός της
τουρκικής υπαίθρου, υπό την ηγεσία του συνταγματάρχη του τουρκικού στρατού και
αντάρτη εναντίον της σουλτανικής εξουσίας Κεμάλ Ατατούρκ, έλαβε τα όπλα και
ανέπτυξε ένα ισχυρό κίνημα εθνικής αντίστασης που εκδηλωνόταν με συνεχείς
επιθέσεις φθοράς εναντίον των παρυφών των ελληνικών δυνάμεων κατοχής. Οι
συνεχείς επιθέσεις φθοράς εναντίον του ελληνικού στρατού υποχρέωσαν τον
Βενιζέλο να ζητήσει από τους Αγγλογάλλους αλλαγή των όρων της κατοχής και να
επιτραπεί στην ελληνική κυβέρνηση να στείλει και νέα στρατεύματα - όπως και
έγινε. Η Μικρασία άρχισε να γίνεται για την Ελλάδα ο καιάδας που καταβρόχθιζε
τους εθνικούς της πόρους και εξέθετε σε κίνδυνο τη ζωή των στρατευμένων παιδιών
της κατά τρόπο που δεν ήταν δυνατό να τον φανταστούν αυτοί που θεώρησαν τη
Μικρασιατική εκστρατεία σαν υπόθεση που έδινε αλυτρωτικές και οικονομικές
λύσεις στα χρονίζοντα νεοελληνικά προβλήματα».
Ο Σουλτάνος, για τον τουρκικό
πληθυσμό, θεωρούνταν πλέον ξένο σώμα και όργανο της Αντάντ. Ο Μουσταφά Κεμάλ
(Ατατούρκ) ο άνθρωπος που ήρθε σε ρήξη και ξεκίνησε ανταρτοπόλεμο με την Υψηλή
Πύλη ήταν ο νέος αδιαμφισβήτητος ηγέτης των Τούρκων. Ήταν ο εκφραστής της
τουρκικής αστικής τάξης που ήθελε την ίδρυση ενός νέου κράτους κατά τα δυτικά
πρότυπα. Το 1920 θα γίνει πρωθυπουργός και το 1921 θα καταφέρει στο πολιτικό
πεδίο να προσεγγίσει τις μεγάλες δυνάμεις και στο στρατιωτικό να ανακόψει την
επέλαση του ελληνικού στρατού. Ένα χρόνο μετά, το Σεπτέμβρη του 1922 θα γραφεί
ο επίλογος με τη Μικρασιατική Καταστροφή.
Η στάση του ΣΕΚΕ
Το ΣΕΚΕ από την πρώτη στιγμή
τάχθηκε ενάντια στην Μικρασιατική Εκστρατεία καταγγέλλοντάς την ως
τυχοδιωκτική, αποκαλύπτοντας το ρόλο των ιμπεριαλιστών και τον μεγαλοϊδεατισμό
της ελληνικής αστικής τάξης. Ακόμα και μέσα στο στράτευμα δεν έπαψε να
προπαγανδίζει την άποψή του ενάντια στον πόλεμο. Η θέση του αυτή επέφερε
διώξεις και φυλακίσεις μελών και στελεχών του. Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η
αναφορά μας στη στάση του ΣΕΚΕ είναι συνοπτική επειδή μια αναλυτική τοποθέτηση
για το θέμα αφορά άλλο ξεχωριστό κείμενο.
Απολογισμός
Συμπερασματικά θα λέγαμε ότι η Μικρασιατική
Εκστρατεία ήταν μια πρώτης τάξης ευκαιρία για τους ιμπεριαλιστές (κυρίως του Άγγλους)
να εξυπηρετήσουν τα ιδιαίτερα σχέδιά τους στην περιοχή ενώ για τους Έλληνες
στρατιώτες και τους κατοίκους της Μ. Ασίας ήταν η αρχή μιας πολεμικής εμπλοκής που
ολοκληρώθηκε 3 χρόνια μετά, με 25 χιλιάδες νεκρούς, την καταστροφή της Σμύρνης
και τον ξεριζωμό και την προσφυγιά 1,5 εκατομ. Ελλήνων.
Βιβλιογραφία
«Η Μικρασιατική Καταστροφή 1918-1923», Νίκος Ψυρούκης, εκδ.
«Επικαιρότητα»
«Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας» τ. 25, Γιάνης Κορδάτος, εκδ. «20ος
Αιώνας»
«Η Μικρασιατική Καταστροφή και η στρατηγική του ιμπεριαλισμού στην
Ανατολική Μεσόγειο», Διδώ Σωτηρίου, εκδ. Κέδρος
«Η Μικρασιατική Καταστροφή και το ξερίζωμα του ελληνισμού», Τάσος
Βουρνάς, εκδ. Τολίδη
«Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας 1909-1940»- Τάσος Βουρνάς, εκδ.
Τολίδη
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου