Η ονομασία του ιστολογίου είναι ο τίτλος του βιβλίου του Βασίλη Σαμαρά "1917-1953, Η ιστορία διδάσκει και εμπνέει"

Δευτέρα 19 Σεπτεμβρίου 2022

Η λήξη του Μικρασιατικού Πολέμου και η δίκη των έξι

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία, φυλ. 924, στις 17/9/2022


Λήξη του πολέμου

Το τέλος του καλοκαιριού του 1922 σημαδεύτηκε από τη μεγάλη αντεπίθεση των κεμαλικών στρατευμάτων στο μέτωπο της Μικράς Ασίας στις 13 Αυγούστου, την άτακτη υποχώρηση του ελληνικού στρατού, την κατάρρευση του μετώπου, την ήττα της Ελλάδας και την οριστική λήξη του πολέμου. Τα αποτελέσματα για την ελληνική πλευρά ήταν τραγικά. 50.000 στρατιώτες νεκροί, 75.000 τραυματίες, 1.500.000 πρόσφυγες, και 600.000 νεκροί άμαχοι που δεν κατάφεραν ποτέ να μεταβούν στην Ελλάδα. Ένα μεγάλο μέρος της Σμύρνης παραδόθηκε στις φλόγες στις 31 Αυγούστου (παλιό ημερολόγιο) και ενώ ο ελληνικός στρατός κατάφερε να περάσει απέναντι στα νησιά, δεν είχαν την ίδια τύχη χιλιάδες άμαχοι που εγκαταλείφθηκαν στο λιμάνι της Σμύρνης, βέβαιοι μέχρι και την τελευταία στιγμή -σύμφωνα με τα λεγόμενα του έλληνα αρμοστή Α. Στεργιάδη και του υπουργού Στρατιωτικών Ν. Θεοτόκη- ότι θα είναι ασφαλείς. Ακόμα και όσοι κατάφεραν να φτάσουν στο λιμάνι, λίγα μέτρα από τα πλοία των Άγγλων και των Γάλλων, έκπληκτοι είδαν ότι οι δυτικοί «σύμμαχοι», για τα συμφέροντα των οποίων ο ελληνικός στρατός έχυσε τόσο αίμα, όχι μόνο αρνήθηκαν να τους επιτρέψουν να επιβιβαστούν και να τους σώσουν αλλά, σύμφωνα με πολλές μαρτυρίες, τούς έριχναν καυτό νερό για να τους εμποδίσουν και σε πολλές περιπτώσεις τα πληρώματα των πλοίων έκοβαν τα χέρια όσων προσπαθούσαν να ανεβούν σε αυτά. Δυστυχώς για ακόμη μια φορά αποδείχθηκε ότι δυνάμεις όπως η Ελλάδα χρησιμοποιούνται στα παιχνίδια των ιμπεριαλιστών για να έχουν τελικά την τύχη του αναλώσιμου.

 

Κίνημα Πλαστήρα

Αντίστοιχα δραματικές ήταν και οι εξελίξεις σε κυβερνητικό επίπεδο στην Ελλάδα. Παραιτήθηκε η κυβέρνηση Π. Πρωτοπαπαδάκη και σχηματίστηκε νέα με πρωθυπουργό τον Ν. Τριανταφυλλάκο. Η μεραρχία Γονατά, το τάγμα Πλαστήρα και ο στρατός του νότιου συγκροτήματος κατάφεραν να γλιτώσουν και να μεταβούν στη Χίο και τη Μυτιλήνη, απ’ όπου στις 11 Σεπτέμβρη ανακοίνωσαν τη στάση των στρατευμάτων ενάντια στο βασιλιά (κίνημα Πλαστήρα). Ηγέτες της στάσης, εκτός από τον Ν. Πλαστήρα, ήταν ο συνταγματάρχης Σ. Γονατάς και ο αντιπλοίαρχος Δ. Φωκάς.

Οι στασιαστές δημιούργησαν την «Επαναστατική Επιτροπή» και απαίτησαν την παραίτηση του βασιλιά Κωνσταντίνου που τον θεωρούσαν βασικό υπεύθυνο της ήττας στον Μικρασιατικό Πόλεμο και το σχηματισμό κυβέρνησης που να έχει την εμπιστοσύνη των Δυτικών.

Τη στιγμή εκείνη ο βασιλιάς ανέθεσε την κυβέρνηση στον Ι. Μεταξα ο οποίος σε μια προσπάθεια να δοθεί μεγαλύτερη νομιμοποίηση και ευρύτερη στήριξη στις επιλογές του θρόνου επισκέφτηκε την ηγεσία του ΣΕΚΕ(Κ) που βρισκόταν στη φυλακή και ζήτησε από τον Κορδάτο να συμμετάσχει στη νέα κυβέρνηση. Φυσικά η πρότασή του απορρίφθηκε από την ηγεσία των κομμουνιστών.

Το κίνημα Πλαστήρα κατάφερε να επικρατήσει μέχρι τις 17 Σεπτέμβρη στην Αθήνα και να ανατρέψει την κυβέρνηση. Παραιτήθηκε ο βασιλιάς και νέος πρωθυπουργός ορίστηκε ο Σ. Κροκιδάς.

Μια θετική εξέλιξη μετά την επικράτηση της «Επαναστατικής Επιτροπής» ήταν η αποφυλάκιση της ηγεσίας του ΣΕΚΕ(Κ) μετά από λαϊκή απαίτηση καθώς και την επιμονή της πιο «δημοκρατικής» πτέρυγας του κινήματος (Μπακιρτζής, Ψαρρός, κ.α.)

 

Ανακωχή των Μουδανιών

Στο διπλωματικό πεδίο, στα τέλη Σεπτέμβρη, συγκλήθηκε στα Μουδανιά, της Μικράς Ασίας, διάσκεψη με εκπροσώπους της Αγγλίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας, της Τουρκίας και της Ελλάδας για τους όρους της ανακωχής. Βασικότερο ζήτημα ήταν ο καθορισμός των νέων συνόρων της Τουρκίας και της Ελλάδας και προτάθηκε η δεξιά όχθη του Έβρου. Στην αρχή η Ελλάδα αρνήθηκε να υπογράψει, αργότερα όμως υποχώρησε. Το αποτέλεσμα της Ανακωχής των Μουδανιών που θεωρείται ως το πρώτο βήμα για τη Συνθήκη της Λωζάνης ήταν να εγκαταλείψει η Ελλάδα οριστικά την ανατολική Θράκη και σε σύντομο χρονικό διάστημα, χιλιάδες κάτοικοι ελληνικής καταγωγής να αποχωρήσουν από τα εδάφη της. Επίσης έπαψε και τυπικά να ισχύει η Συνθήκη των Σεβρών, καταργήθηκε ο διεθνής οικονομικός έλεγχος που ίσχυε για την πρώην Οθωμανική Αυτοκρατορία και ουσιαστικά αναγνωρίστηκε από τους Δυτικούς η ανεξαρτησία της Τουρκίας.

 

Η δίκη των έξι

Σημαντική πτυχή των μετέπειτα εξελίξεων ήταν η σύλληψη και η δίκη των έξι. Υπήρχε μεγάλος αναβρασμός μέσα στον ελληνικό λαό για το αποτέλεσμα του πολέμου και στις 9 Οκτώβρη πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα μεγάλο συλλαλητήριο με αίτημα την τιμωρία των υπευθύνων της τραγωδίας. Στα μέσα του Οκτώβρη συνελήφθησαν και δικάστηκαν από έκτακτο στρατοδικείο, με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας, 5 ανώτεροι πολιτικοί παράγοντες και 3 στρατιωτικοί που θεωρήθηκαν ως υπαίτιοι της τραγικής εξέλιξης που είχαν για την Ελλάδα οι στρατιωτικές επιχειρήσεις στη Μικρά Ασία. Η δίκη ξεκίνησε στις 31 Οκτώβρη και έληξε στις 15 Νοέμβρη με καταδίκη των κατηγορουμένων. Την ίδια μέρα εκτελέστηκαν στο Γουδή οι έξι από αυτούς: Δημήτριος Γούναρης, Πέτρος Πρωτοπαπαδάκης, Νικόλαος Στράτος, Γεώργιος Μπαλτατζής, Νικόλαος Θεοτόκης και ο στρατηγός Γεώργιος Χατζηανέστης. Ο Ξενοφών Στρατηγός και ο Μιχαήλ Γούδας καταδικάστηκαν σε ισόβια. Να σημειώσουμε εδώ ότι μέσα στην Επαναστατική Επιτροπή υπήρξε διαφωνία σχετικά με το αν θα έπρεπε να περάσουν από κανονική δίκη ή από στρατοδικείο, κάτι που θα καθόριζε και την αυστηρότητα των ποινών. Οι Δυτικοί άσκησαν μεγάλες πιέσεις ώστε να μην επιβληθούν οι θανατικές ποινές. Η εξέλιξη της υπόθεσης έδειξε το βαθμό της πίεσης που δεχόταν η Επαναστατική Επιτροπή από τον ίδιο το λαό αλλά και ότι την εποχή εκείνη υπήρχαν έντονες διαχωριστικές γραμμές μέσα στην ίδια την ελληνική αστική τάξη, κατάλοιπα του «Εθνικού Διχασμού» της προηγούμενης περιόδου. Μάλιστα η κυβέρνηση Κροκιδά αρνήθηκε να επικυρώσει την απόφαση του στρατοδικείου και παραιτήθηκε. Νέος πρωθυπουργός ορίστηκε από τον Πλαστήρα ο Σ. Γονατάς.

Χαρακτηριστικό γεγονός της παρέμβασης των Άγγλων ήταν η σύλληψη και η δίκη του πρίγκιπα Ανδρέα. Αμέσως μετά τη δίκη των έξι συνελήφθη με εντολή της «Επαναστατικής Επιτροπής» και καταδικάστηκε σε θάνατο για άρνηση εκτέλεσης διαταγής τον Αύγουστο του 1921 στο μικρασιατικό μέτωπο. Με παρέμβαση όμως της βρετανικής κυβέρνησης η απόφαση μετατράπηκε σε ισόβια εξορία. Πράγματι, αμέσως μετά την καταδίκη, μεταφέρθηκε αυτός και η οικογένειά του με βρετανικό πλοίο στην Ευρώπη.

Όσα συνέβησαν μετά τη λήξη του Μικρασιατικού Πολέμου, με τη δίκη των έξι και τις εκτελέσεις φανερώνουν -από τις λίγες φορές στην ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας- ότι οι αντιθέσεις μεταξύ μερίδων της αστικής τάξης την εποχή εκείνη είχαν οξυνθεί σε υπερβολικό βαθμό. Μάλιστα θεωρήθηκε μελανή κηλίδα στην ιστορία του ελληνικού κράτους η εκτέλεση των έξι και το 2010 ο Άρειος Πάγος αναίρεσε την απόφαση και τους αθώωσε έστω και μετά θάνατον. Ήθελε το πολιτικό σύστημα της χώρας μας να διορθώσει ένα «λάθος», δηλώνοντας έτσι ότι είναι ανεπίτρεπτο να υπάρχει αυτό το στίγμα σε μια μερίδα του πολιτικού κόσμου, έστω κι αν συνέβη 100 χρόνια πριν.

Πάντως η ευθύνη για την ήττα της Ελλάδας στη Μικρά Ασία βαραίνει εξίσου τις δύο πλευρές (βενιζελικοί-αντιβενιζελικοί) αλλά πρώτα απ’ όλα τους άγγλους, γάλλους και ιταλούς ιμπεριαλιστές που έσυραν τη χώρα σε μια άνευ προηγουμένου πολεμική περιπέτεια για τέσσερα χρόνια και μάλιστα αμέσως μετά τους Βαλκανικούς και τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.

 

Συνθήκη της Λωζάνης

Η τελευταία πράξη της μικρασιατικής τραγωδίας για την Ελλάδα γράφτηκε τον επόμενο χρόνο με τη συνθήκη της Λωζάνης (24 Ιουλίου 1923). Οι διαπραγματεύσεις ξεκίνησαν από τον Νοέμβρη του 1922 και συμμετείχαν η Ελλάδα, η Τουρκία, η εμπλεκόμενες ευρωπαϊκές χώρες στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και τον Μικρασιατικό καθώς και οι ΗΠΑ και η ΕΣΣΔ. Η συνθήκη αυτή αντικατέστησε την συνθήκη των Σεβρών (η οποία έτσι κι αλλιώς δεν ίσχυσε ποτέ), καθόρισε τα νέα σύνορα της Τουρκίας και συμφωνήθηκε να της δοθεί οριστικά η ανατολική Θράκη καθώς και η Ίμβρος και η Τένεδος. Τα Δωδεκάνησα δόθηκαν στην Ιταλία και η Τουρκία αναγνώρισε την προσάρτηση της Κύπρου στην Μ. Βρετανία.

Όσο αφορά τους λαούς της περιοχής, στη συνθήκη της Λωζάνης συμφωνήθηκε μια τεράστια υποχρεωτική «ανταλλαγή πληθυσμών». Εξαιρέθηκαν από την ανταλλαγή οι κάτοικοι της Ίμβρου, της Τένεδου, της Κωνσταντινούπολης και της δυτικής Θράκης. Όμως ο όρος «ανταλλαγή πληθυσμών» είναι πολύ ήπιος. Όταν οι πληθυσμοί που ξεσπιτώθηκαν ένθεν και ένθεν αθροιστικά ξεπερνούσαν τα 2 εκατομμύρια, ο όρος που περιγράφει καλύτερα την πραγματικότητα είναι η «εθνοκάθαρση».

Σ.Σ.

 

 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου