«Τα γαλάζια μάτια σου μας καλούνε…»

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 986, στις 5/7/2025

Φέτος συμπληρώνονται εξήντα χρόνια από τα Ιουλιανά του 1965 ή, την Αποστασία, όπως είναι πιο γνωστή στην συνείδηση του λαού μας. Αξίζει να γίνει αναφορά στα γεγονότα αυτά, που αποτελούν μια ηρωική σελίδα, βαμμένη με το αίμα του Σωτήρη Πέτρουλα, αλλά και αρκετά διδακτική για το παρόν και το μέλλον.

Πώς φτάσαμε στα Ιουλιανά;

Η δολοφονία του Λαμπράκη, η άνοδος του κινήματος και οι εξελίξεις στην αστική τάξη της χώρας οδήγησαν την Ένωση Κέντρου στην εξουσία με ποσοστό σχεδόν 53% και τον Γεώργιο Παπανδρέου στην θέση του πρωθυπουργού. Αυτή η κυβέρνηση δε θα μπορούσε να χαρακτηριστεί φυσικά αριστερή, ούτε βασισμένη στον λαϊκό παράγοντα, καθώς από την αρχή είχε φροντίσει να δείξει τη νομιμοφροσύνη της στους Αμερικάνους. Παρόλα αυτά, κάτω από την πίεση του κινήματος και την ανάγκη διαφοροποίησης από τη δεξιά, πήρε ορισμένα μέτρα τα οποία καθόλου δεν άρεσαν σε ντόπια και ξένα κέντρα εξουσίας: Η αμνηστία του 1964, η μεταρρύθμιση στην Παιδεία, οι αυξήσεις στους μισθούς και άλλα μέτρα, θορύβησαν το «βαθύ κράτος», τις ΗΠΑ και το παλάτι. Έτσι, άρχισε η υπονόμευση του εύθραυστου συνασπισμού της Ένωσης Κέντρου με διάφορους τρόπους (ας θυμηθούμε την προβοκάτσια με τη νάρκη στον Γοργοπόταμο, αλλά κυρίως την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ, για την οποία αξίζει να γίνει ιδιαίτερη αναφορά σε άλλη ευκαιρία). Αποκορύφωμα της υπονόμευσης ήταν η άρνηση του βασιλιά να έχει το δικαίωμα ο πρωθυπουργός να διορίζει τους υπουργούς του, όταν ο Γ. Παπανδρέου ζήτησε την παραίτηση του Πέτρου Γαρουφαλιά και δήλωσε την πρόθεσή του να αναλάβει ο ίδιος το Υπουργείο Εθνικής Άμυνας. Ο βασιλιάς του αρνήθηκε αυτό το δικαίωμα, κάτι που οδήγησε στην παραίτηση Παπανδρέου στις 15 Ιουλίου 1965 και τη δημιουργία διαδοχικών κυβερνήσεων της αντιπολίτευσης (ΕΡΕ) με την εξαγορά βουλευτών της Ένωσης Κέντρου. Επιχείρηση και εξαγορά που υποστηρίχτηκε πολύπλευρα από τον αμερικάνικο παράγοντα όπως αποδείχθηκε αργότερα. Όλο αυτό ονομάστηκε από τον λαό «Αποστασία» και η αντίδραση ήταν άμεση.

Οι διαδηλώσεις

Αφήνουμε την «Αναγέννηση» της εποχής (τ. 10-11), το περιοδικό που συσπείρωνε το μ-λ κίνημα εκείνη την εποχή στην Ελλάδα, να δώσει το κλίμα των διαδηλώσεων: «Με τους ηρωικούς φοιτητές της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης ξεκίνησε η λαϊκή κινητοποίηση για την αποδοκιμασία και την ανατροπή του αμερικανόπνευστου μοναρχικού πραξικοπήματος. Γρήγορα ο λαϊκός ξεσηκωμός μετατράπηκε σε μια ορμητική ασυγκράτητη θύελλα που σκέπασε όλη τη χώρα. Εκατοντάδες χιλιάδες πατριώτες ξεχύθηκαν στους δρόμους, διαδηλώνοντας την αποδοκιμασία και την οργή τους στο πραξικόπημα. …Ο αδούλωτος λαός μας έδωσε την πρώτη απάντηση στον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό και στους υποταχτικούς του».

Όπως είναι λογικό, ο κύριος στόχος των διαδηλωτών ήταν ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, με κυρίαρχο σύνθημα το «Δε σε θέλει ο λαός, παρ' τη μάνα σου (την λαομίσητη Φρειδερίκη) και μπρος», ενώ χιουμοριστικό ήταν αυτό που αφορούσε τη νεογέννητη κόρη του βασιλιά «Αλεξία, πάρε θέση», όπως και οι κύριοι αποστάτες, Τούμπας, Νόβας, Μητσοτάκης και άλλοι. Οι κινητοποιήσεις ήταν διαρκώς ογκούμενες και δυναμικές, με αποτέλεσμα η αστυνομία να καταφύγει στην ωμή βία. Το αίμα δεν άργησε να χυθεί και ήταν αυτό του Σωτήρη Πέτρουλα.

Ο Σωτήρης Πέτρουλας από τη Μάνη ήταν 23 χρονών, φοιτητής της Ανώτατης Εμπορικής Σχολής και κορυφαίο στέλεχος της Νεολαίας της ΕΔΑ, αν και είχε εκδηλώσει από τα αριστερά τις αντιρρήσεις του σε πολλές επιλογές της.

Στη διαδήλωση της 21ης Ιουλίου ο Πέτρουλας δολοφονήθηκε στη συμβολή των οδών Σταδίου και Λαδά, από αστυνομικούς, περίπου στις 10 το βράδυ.

Από εκεί και πέρα ξεκίνησε ένας αγώνας δρόμου από την αστυνομία, προκειμένου να θάψει τον νεκρό κρυφά μέσα στη νύχτα και από τις οργανώσεις της αριστεράς, προκειμένου να παραδοθεί στην οικογένεια του, να γίνει αμερόληπτη νεκροψία και να γίνει κανονική κηδεία. Στο τέλος, νίκησε το δίκιο και ο νεκρός παραδόθηκε στην οικογένεια και τον λαό για να τον κλάψει και να τον τιμήσει. Η κηδεία του έγινε πάνδημη διαδήλωση, ενώ ακούστηκε και ένα τραγούδι προς τιμήν του.

«Σωτήρη Πέτρουλα…

Μάρτυρες, ήρωες, οδηγούνε,

τα γαλάζια μάτια σου μας καλούνε»

Τα σχέδια της Ένωσης Κέντρου και οι αυταπάτες της ΕΔΑ

Η Ένωση Κέντρου από την αρχή δεν έθεσε ζήτημα αλλαγής εξουσίας, θεωρώντας ως «εκτροπή» την στάση του βασιλιά και όχι ως ζήτημα εξάρτησης και ωμής παρέμβασης ξένων και ντόπιων παραγόντων στην πολιτική ζωή της χώρας. Επεδίωκε την επιστροφή στη νομιμότητα, δηλαδή την επιστροφή του Παπανδρέου στην πρωθυπουργία, φυσικά από θέση ισχύος πια.

Η ΕΔΑ όμως, η οποία υποτίθεται ότι εκπροσωπούσε την πρωτοπορία της Αριστεράς εκείνη την περίοδο, όχι μόνο δεν έθεσε πιο ριζοσπαστικά αιτήματα, αλλά αντίθετα σύρθηκε πίσω από την ΕΚ. Το σύνθημα για μη ανάμειξη του Παλατιού στην πολιτική σήμαινε ουσιαστικά την εξάρθρωση ενός ισχυρού βραχίονα των ιμπεριαλιστών στην Ελλάδα και έπρεπε να συμπληρωθεί και με πιο προωθημένα, όπως το αίτημα για ανεξαρτησία, κατάργηση της βασιλείας, πλήρη δημοκρατία, νομιμοποίηση του ΚΚΕ κτλ. Τέτοια αιτήματα προσπάθησαν να προωθήσουν τόσο η νεοσύστατη τότε ΟΜΛΕ, όσο και ριζοσπαστικά κομμάτια των Λαμπράκηδων. Τα αιτήματα αυτά δεν επικράτησαν τότε, αποτέλεσαν όμως πολύτιμη παρακαταθήκη για το μέλλον. Κάνοντας ένα χρονικό άλμα, δεν μπορούμε να μην δούμε την επίδραση των συνθημάτων αυτών στην εξέγερση του Πολυτεχνείου.

Το τέλος των κινητοποιήσεων

Για να γυρίσουμε όμως στο 1965, μετά από δυο αποτυχημένες προσπάθειες, το παλάτι, οι Αποστάτες και το κόμμα της ΕΡΕ κατόρθωσαν τον Σεπτέμβρη να σχηματίσουν κυβέρνηση. Ταυτόχρονα, το λαϊκό κίνημα είχε κοπάσει, καθώς ούτε η Ένωση Κέντρου, αλλά κυρίως ούτε η ΕΔΑ είχαν δημιουργήσει τους όρους που θα κρατούσε ενεργό τον λαϊκό παράγοντα. Έτσι, η κυβέρνηση Στεφανόπουλου, παρά την οριακή της πλειοψηφία κατόρθωσε να μείνει στην εξουσία πάνω από έναν χρόνο και να δώσει την σκυτάλη στην υπηρεσιακή που θα οδηγούσε την χώρα σε εκλογές. Χαρακτηριστικό του περιθωρίου στο οποίο τέθηκε η ΕΔΑ είναι ότι ο Πρόεδρος της Ιωάννης Πασαλίδης δεν κλήθηκε στις διαπραγματεύσεις ούτε για τον σχηματισμό, ούτε για την παύση των κυβερνήσεων αυτών, ενώ οι συζητήσεις μεταξύ Παλατιού και αστικών κομμάτων συνεχίζονταν απρόσκοπτα.

Φαίνεται ότι η ΕΔΑ δεν είχε την εμπιστοσύνη που έπρεπε στην κίνηση των μαζών και την δυναμική τους. Αυτό φαίνεται περισσότερο με μια σύγκριση όσων συνέβησαν δύο χρόνια μετά. Ενώ το καλοκαίρι του 1965 ο λαϊκός παράγοντας έθετε όρους υπεράσπισης της δημοκρατίας και της λαϊκής κυριαρχίας, η έλλειψη κίνησης και η εκλογολαγνεία οδήγησαν στην ύπνωση που έφερε την δικτατορία να επικρατήσει χωρίς καμία αντίσταση και να οδηγήσει χιλιάδες αγωνιστές στις φυλακές και τις εξορίες.

Η χαμένη Άνοιξη

Κλείνοντας, δεν θα μπορούσαμε να μην αναφερθούμε στο συγκλονιστικό βιβλίο του Στρατή Τσίρκα που περιγράφει τα γεγονότα των ημερών με τρόπο που νιώθει κανείς ότι είναι παρών. Ο τίτλος του βιβλίου είναι και ένα πολιτικό σχόλιο. Τι θα είχε γίνει αν η Άνοιξη δεν είχε χαθεί; Να ένα ενδεικτικό χωρίο του βιβλίου: Από νωρίς το απόγεμα πήγα και κόλλησα τη ράχη μου στον ανατολικό τοίχο του «Μεγάλη Βρετανία». Το πλήθος είχε καταλάβει όλο το πεζοδρόμιο, αντίκρυ δεξιά μας η Βουλή – άρχιζε η πολιορκία της. Φώναζα κι εγώ με τους άλλους, ώσπου έγδαρα το λαρύγγι μου: «Κάτω οι προδότες. Κάτω οι δούλοι της Αυλής. Ένας είναι ο αρχηγός, ο κυρίαρχος Λαός». Αγόρια και κορίτσια έφταναν ομάδες –ομάδες, ξεχώριζαν μερικά πανώ των Λαμπράκηδων∙ παίρναν θέση στο πεζοδρόμιο, ύστερα πέρασαν και στ’ αντικρινό, η πολιορκία της Βουλής γινόταν πιο στενή. Με το σούρουπο άρχισαν να φτάνουν οι εργαζόμενοι: υπάλληλοι καταστημάτων, εργάτες κι εργάτριες από τις βιομηχανίες γύρω στην Αθήνα και τον Πειραιά. Η πλατεία Συντάγματος γέμισε κι οι φωνές, σαν άγρια καταιγίδα, τάραζαν το πλήθος κύμα στο κύμα. Ο τόνος έγινε πιο τραχύς: «Μητσοτάκη, κάθαρμα».

Κώστας Μιχαλάκης