Δικτατορία του προλεταριάτου

Προλεταριακή Σημαία φ. 205, 15-6-1991

Η ιδεολογική λαίλαπα του ρεβιζιονισμού, αυτή η εκλεπτυσμένη και ύπουλη έκφραση του αστισμού, δεν έχει αφήσει -πράγματι- τίποτα όρθιο. Τάξεις, ταξική πάλη και επαναστατική προοπτική, προλεταριακός διεθνισμός, μαρξισμός-λενινισμός, επαναστατικό κόμμα νέου τύπου, αλληλεγγύη των λαών, όλα αυτά μπήκαν στην «προκρούστεια κλίνη» του και …ανανεώνονται.

Δεν μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση η δικτατορία του προλεταριάτου. Ο στόχος δηλαδή του κομμουνιστικού κινήματος που συμπυκνώσει όχι μόνο το στοιχείο της ανατροπής τής παλιάς και σάπιας καπιταλιστικής κοινωνίας αλλά και προβάλει την ουσία της εξουσίας που πρέπει να ασκεί το ίδιο το προλεταριάτο κι όχι οι προλεταριοπατέρες.

Ασκήθηκε μια κριτική σε βάρος της δικτατορίας του προλεταριάτου με αφορμή την εκφυλισμένη μορφή εξουσίας που ασκούσαν τα κόμματα (κατ’ όνομα κομμουνιστικά) στις χώρες του ανύπαρκτου σοσιαλισμού (ανύπαρκτος όχι μόνο τώρα αλλά εδώ και ολάκερες δεκαετίες). Κι αυτά τα κόμματα που ασκούσαν τη λεγόμενη δικτατορία του προλεταριάτου πάνω στο προλεταριάτο, υπεράσπιζαν και υπερασπίζουν τα συμφέροντα της νέας αστικής τάξης, αστική τάξη που προέκυψε από το συνδυασμό του εκφυλισμού των κομμάτων της επανάστασης και των όποιων στοιχείων της παλιάς αστικής τάξης που έδειξαν υψηλή προσαρμοστικότητα στα δεδομένα της εποχής εκείνης.

Τι ήταν στ’ αλήθεια η δικτατορία του προλεταριάτου; Η έννοια αυτή -δεν είναι τυχαίο-διατυπώνεται από το Μαρξ, το διανοητή - επαναστάτη που ανέλυσε -ακριβώς- με τη μεγαλύτερη ακρίβεια και την επιστημονική - ιστορική τεκμηρίωση τη λειτουργία παραγωγής και αναπαραγωγής του καπιταλιστικού συστήματος. Μέσα απ’ αυτή τη διείσδυση στις πτυχές και εκφάνσεις του καπιταλισμού και της τάξης που τον εκπροσωπεί, την αστική, αναδύθηκε και αναδύεται αναπόδραστα η έννοια της δικτατορίας του προλεταριάτου.

Δεν υπάρχει κοινωνία -αφότου ο άνθρωπος συγκροτήθηκε σε τέτοια- που να μην έχει διαμορφωμένες κάστες, στρώματα, τάξεις κι ανάμεσά τους να υπάρχει η κυρίαρχα εξουσιάζουσα και η κυρίως εξουσιαζόμενη. Μόνο στην περίοδο της πρωτόγονης κομμουνιστικής κοινωνίας μπορούμε να συναντήσουμε μια κάποια εξαίρεση, ακριβώς για να επιβεβαιώσουμε τον παραπάνω κανόνα. Εξάλλου, εκείνη η κοινωνία δε διέθετε τα στοιχειώδη συσσώρευση αγαθών για να προκύψει -όπως προέκυψε αργότερα- η εξουσία-κατοχή αυτών των αγαθών και κατά προέκταση εξουσία των ιδιοκτητών (σαν κάστα, τάξη) σε βάρος αυτών που δεν είχαν τίποτε άλλο πλην του εαυτού τους, που όμως, στη δουλοκτητική κοινωνία κύρια, ούτε αυτό όριζαν.

Στον καπιταλισμό, στην εποχή της μισθωτής δουλείας, ο κατεστραμμένος αγρότης από τη ρημαγμένη ύπαιθρο κατακλύζει τα βιομηχανικά κέντρα και αναζητάει καθημερινά και απεγνωσμένα μια τιμή για να πουλήσει την εργατική του δύναμη, τιμή ικανή να αναπαράξει τη νέα του δύναμη που θα επιχειρήσει να πουλήσει την επαύριον και να συντηρήσει την οικογένειά του (prole). Αυτή η οικογένειά του, ιδιαίτερα τα παιδιά του, θα συνεχίσουν το έργο του πατέρα όταν αυτός δε θα μπορεί πια να ανταποκριθεί. Και αποτελούν τη μοναδική ιδιοκτησία που έχει ο προλετάριος. Ακόμα και οι αλυσίδες του είναι ιδιοκτησία του εργοδότη του, όπως «ιδιοκτησία» της αστικής τάξης είναι και τα συστήματα χειραγώγησης και άσκησης της πολιτικής εξουσίας.

Βέβαια, από τότε που ο Μαρξ έγραφε, το 1852, τα παρακάτω λόγια: «Ό,τι καινούριο έκανα εγώ, ήταν να αποδείξω τ’ ακόλουθα: 1) ότι η ύπαρξη των τάξεων συνδέεται απλώς με ορισμένες φάσεις εξέλιξης της παραγωγής, 2) ότι η ταξική πάλη οδηγεί αναγκαστικά στη δικτατορία του προλεταριάτου, 3) ότι η ίδια αυτή η δικτατορία αποτελεί απλώς πέρασμα προς την κατάργηση όλων των τάξεων και προς την κοινωνία δίχως τάξεις».

Από τότε λοιπόν, μεσολάβησαν πολλά πράγματα. Μεσολάβησε ο κομμούνα του Παρισιού, για την οποία ο Ένγκελς έλεγε: «Να τι ήταν η δικτατορία του προλεταριάτου», απαντώντας σε όλους εκείνους που …αδημονούσαν να δουν τις θεωρίες του επιστημονικού σοσιαλισμού κάπου εφαρμοσμένες, ενώ ο Μαρξ ανέφερε για την κομμούνα του Παρισιού ότι: «απλοί εργάτες αποτόλμησαν για πρώτη φορά να θίξουν το διευθυντικό δικαίωμα των "φύσει ανωτέρων" τους, των ιδιοκτητριών τάξεων και μέσα σε απίστευτα δύσκολες συνθήκες εκπλήρωναν το έργο τους σεμνά, ενσυνείδητα και αποτελεσματικά».

Η δικτατορία του προλεταριάτου, σαν μορφή και περιεχόμενο εξουσίας, περνά μέσα από την κομμούνα του Παρισιού, τα σοβιέτ της ρώσικης επανάστασης, τις «κόκκινες βάσεις» της κινέζικης επανάστασης στην περίοδο περικύκλωσης των πόλεων από την ύπαιθρο (Νέα Δημοκρατία) και ακολουθούν τόσες και τόσες επαναστάσεις στη «ζώνη των θυελλών» με κορυφαία στιγμή -για τα σημερινά δεδομένα- την Προλεταριακή Πολιτιστική Επανάσταση στην Κίνα.

Το νήμα που συνδέει αυτές τις μορφές εξουσίας στις τόσο διαφορετικές χώρες και στις άλλο τόσο διαφορετικές εποχές είναι το νήμα του αδιάκοπου επαναστατικού προτσές που συντελείται αθέατα, αθόρυβα και ανεξάρτητα από τη θέλησή μας. Είναι οι νόμοι εξέλιξης της κοινωνίας που το κινούν και τ’ οδηγούν σε εκρήξεις και βίαιες αναμετρήσεις. Και μέσα σ’ αυτό το ιστορικό προτσές το επαναστατικό υποκείμενο (κόμμα και κίνημα μαζί) διασφαλίζει όχι τόσο την έκρηξη όσο την εδραίωση και το προχώρημα των επαναστατικών κατακτήσεων.

Αναφέροντας τον όρο δικτατορία του προλεταριάτου, τόσο ο Μαρξ όσο και ο κάθε μαρξιστής στόχευε και στοχεύει να αντιδιαστείλει τη νέα μορφή εξουσίας (που προκύπτει από την επαναστατική ανατροπή) από τη δικτατορία της αστικής τάξης. Η εντιμότητα και η ευθύτητα είναι η μια πλευρά αυτής της υπόθεσης και χαρακτηρίζει τους προλετάριους επαναστάτες. Η ανεντιμότητα, η δημαγωγία και ο φαρισαϊσμός είναι κάτι που διέκρινε και διακρίνει την αστική τάξη και γι’ αυτό κάλυπτε και καλύπτει -όπου μπορεί- τη δικτατορική της εξουσία με διάτρητους κοινοβουλευτικούς και «δημοκρατικούς» μανδύες. Όμως και στα παραπάνω ζητήματα σημασία έχει η ταξική σκοπιά από την οποία αντιμετωπίζει κανείς λόγια και πράξεις. Έτσι ό,τι είναι έντιμο για τους αστούς είναι ανέντιμο -κατά κανόνα- για τους προλετάριους κι ό,τι είναι δίκαιο για τους προλετάριους είναι άδικο για τους αστούς. Η ταξικότητα λοιπόν διαπερνά όλες τις πτυχές της κοινωνίας και φτάνει στο σημείο να θίγει ακόμα και πανανθρώπινες αξίες. Πολύ περισσότερο βέβαια θίγει την ουσία και τη μορφή της εξουσίας.

Πέρα όμως από τα παραπάνω, υπάρχει μια ιστορική αλήθεια στα λόγια του Μαρξ που, όποια αλλαγή της κοινωνίας κι αν συντελέστηκε, δεν την έχει θίξει, ίσα ίσα ήρθε να την επιβεβαιώσει. Η ιστορικότητα αυτή έχει να κάνει με το ρόλο τη εργατικής τάξης σαν τάξη, με το ρόλο των μαζών. Βέβαια, αν θεωρεί κανείς ενσωματωμένη την εργατική τάξη στο σύστημα, αν «καταργεί» την ταξική πάλη, αν …σταματάει την ιστορία, τότε περιθώρια επικοινωνίας παύουν να υπάρχουν.

Ενόσω ισχύουν όμως τα παραπάνω, με τις αντιλήψεις, τα βιώματα, τις αποχρώσεις και την κουλτούρα που μπορεί να έχει ο καθένας για τα παραπάνω, τότε γίνεται αντιληπτό ότι η εξουσία των πολλών σε βάρος των λίγων (κι όχι το αντίθετο που συμβαίνει σήμερα) η εξουσία των μαζών σε βάρος των δυναστών τους, η αυτενέργεια και η ζωντάνια της εργατικής τάξης που αναλαμβάνει το τιμόνι της κοινωνικής εξέλιξης, είναι σε θέση να δώσουν και τη μορφή και το περιεχόμενο αλλά και τ’ όνομα της νέας εξουσίας.

Κάθε λαός, κάθε κίνημα, κάθε εποχή, διαθέτει συνήθως τον απαιτούμενο πλούτο για ν’ ανταποκριθεί στα μεγάλα καθήκοντα του προχωρήματος της επανάστασης μέσα στην επανάσταση, ύστερα, αλλά και πριν από την κατάκτηση της εξουσίας, αρκεί αυτός ο πλούτος ν’ αναδειχθεί, να χειραφετηθεί και να μη χειραγωγηθεί από κατεστημένες εξουσίες και ανομολόγητες σκοπιμότητες.

Τελικά, οι επαναστάτες έχουν αποδείξει ότι δεν είναι τυπολάτρες. Τυπολάτρες και αμετανόητα δογματικοί αποδεικνύονται όλοι αυτοί που στ’ όνομα της «ανανέωσης» επιμένουν στην αναπαλαίωση παρωχημένων δογμάτων, καταδικασμένων από την ιστορία.