Η ιμπεριαλιστική επίθεση στη Γιουγκοσλαβία είναι αρκετά πρόσφατη. Από ιστορική άποψη αρκετά "πρόσφατη" είναι και η υλοποίηση της γιουγκοσλαβικής ιδέας που δεν σημαίνει τίποτε παραπάνω από την "ενότητα (ή καλύτερα τη χώρα) των νότιων Σλάβων".
Ωστόσο η Γιουγκοσλαβία, ως χώρα,
διέγραψε μια τροχιά και σημάδεψε με την παρουσία της την ιστορικοπολιτική
εξέλιξη των Βαλκανίων τα τελευταία πενήντα χρόνια. Πολύ περισσότερο η
επιχείρηση διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας (υπόθεση που έχει βαθύτερες ρίζες αλλά
πήρε σάρκα και οστά μετά το '89) επιβεβαιώνει -με αρνητικό τρόπο φυσικά- τη
σημασία της Γιουγκοσλαβίας στις βαλκανικές, ευρωπαϊκές αλλά και παγκόσμιες
εξελίξεις. Θα μπορούσαμε μάλιστα, πολύ πικρά, να πούμε πως ίσα ίσα είναι η
ιστορική και πολιτική απουσία της Γιουγκοσλαβίας (με τις δραματικές επιπτώσεις
που ακολουθούν για την περιοχή) που κάνει πιο αισθητό το ρόλο και τη σημασία
της. Μπορούμε -όσο μας επιτρέπεται στο πλαίσιο μιας σύντομης ματιάς- να
χωρίσουμε σε τρία στάδια την εξέλιξη και τις περιπέτειες της γιουγκοσλαβικής
ιδέας:
β) Δεύτερο στάδιο: Από τον Α' στον
Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, την κατοχή και την αντίσταση. Είναι η περίοδος της
ιστορικής απόπειρας υλοποίησης του γιουγκοσλαβικού οράματος. Κρίσιμο σημείο στη
φάση αυτή είναι η "συνάντηση" της γιουγκοσλαβικής ιδέας με τις
σοσιαλιστικές και κομμουνιστικές ιδέες.
γ) Τρίτο στάδιο: Αφορά βασικά τις
μεταπολεμικές εξελίξεις μέχρι το '90. Εδώ εδραιώνεται και διευρύνεται ο ρόλος
της Γιουγκοσλαβίας, που αποτελεί μια ιδιαίτερη συνιστώσα στις τοπικές και
παγκόσμιες εξελίξεις. Ωστόσο την περίοδο αυτή διαμορφώνονται παράλληλα και οι
αρνητικοί όροι που θα οδηγήσουν στην υπονόμευση της Γιουγκοσλαβίας (κυριαρχία
του ρεβιζιονισμού στο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα, ακροβατισμοί -κάθε
είδους- του τιτοϊσμού, συσσώρευση αντιθέσεων, "σιωπηλή" παράδοση στις
μηχανορραφίες των δυτικών ιμπεριαλιστών κ.λπ.).
δ) Τέταρτο στάδιο: Αυτό ήδη το...
ζούμε. Αξιοποιούνται όλοι οι αρνητικοί όροι της προηγούμενης περιόδου. Οι
αντιδραστικές εξελίξεις μετά το '89 δίνουν φτερά στην ιμπεριαλιστική επέμβαση.
Αλλά και αυτή η περίοδος χωρίζεται
σε δυο φάσεις: Στην πρώτη φάση, όπου η πρωτοβουλία για τη διάλυση της
Γιουγκοσλαβίας ανήκει βασικά στους Γερμανούς που σέρνουν όλους τους υπόλοιπους.
Τούτη η φάση κλείνει το '92-'93. Από το '93 και μετά η πρωτοβουλία περνάει στους
Αμερικάνους και έτσι φτάνουμε στους φρικιαστικούς βομβαρδισμούς της άνοιξης του
'99 (είχε προηγηθεί η πρόβα τζενεράλε της Βοσνίας και η συνθήκη του Ντέιτον,
που φυσικά εδραίωσαν τον κυριαρχικό και ηγεμονικό ρόλο των Αμερικάνων
ιμπεριαλιστών).
Έτσι, με δυο λόγια, φτάσαμε στο...
σήμερα. Θα επιχειρήσουμε να εξετάσουμε αυτές τις φάσεις κάπως αναλυτικότερα.
Α. ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΘΝΟΓΕΝΕΣΗ ΜΕΧΡΙ ΤΟΝ Α' ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ
Φαίνεται περίεργο και πραγματικά
είναι από τα ιστορικά παράδοξα ότι η γιουγκοσλαβική ιδέα δεν γεννήθηκε στη
Σερβία, αλλά στην... Κροατία από Κροάτες διανοούμενους της
εθνικοαπελευθερωτικής κίνησης του προηγούμενου αιώνα!
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την
αρχή...
Πρώτα και κύρια, για την περίοδο
στην οποία αναφερόμαστε έχουμε να σημειώσουμε ότι η διαδικασία εθνογένεσης
ταυτίζεται με την εμφάνιση και την επικράτηση των καπιταλιστικών σχέσεων που οδηγούν
στο έθνος-κράτος. Η διαδικασία αυτή δεν έγινε ούτε με τον πιο δαντελένιο ούτε
με τον πιο δίκαιο τρόπο. Το ηγεμονικό κομμάτι της άρχουσας τάξης ήταν αυτό που
σε γενικές γραμμές επέβαλε την εθνική του φυσιογνωμία στον υπόλοιπο πληθυσμό.
Αυτό δεν ισχύει μόνο για τους "καθυστερημένους" της Ανατολής και των
Βαλκανίων, αλλά και για τους "αναπτυγμένους" της Ευρώπης (όσο κι αν θέλουν
σήμερα να μιλούν για πολυπολιτιστικές θεωρίες, για συγκρούσεις πολιτισμών και
άλλα τέτοια σικάτα πράγματα).
Η διαδικασία αυτή ήταν ακόμα πιο
επιβαρημένη στα Βαλκάνια και ιδιαίτερα στο νοτιοσλαβικό χώρο εξαιτίας της
οθωμανικής κυριαρχίας (καταπίεση, μετακινήσεις πληθυσμών, πανσπερμία εθνοτήτων
και θρησκειών) αλλά και της επέμβασης της Αυστριακής και αργότερα
Αυστροουγγρικής Αυτοκρατορίας που θεωρούσε τη "Νοτιοσλαβία" ζωτικό
χώρο και "έξοδο" προς τη θάλασσα. Οι παραπάνω παράγοντες έπαιξαν
θεμελιώδη ρόλο στο να διαχωριστεί εθνοτικά το ενιαίο φυλετικό δένδρο των Νότιων
Σλάβων.
Τον έκτο και έβδομο αιώνα
εγκαθίστανται οι πρώτες νοτιοσλαβικές φυλές από Σέρβους και Κροάτες και
αργότερα ακολουθούν οι Σλοβένοι. Ωστόσο δεν ήταν αυτή η μικρή -για τα ιστορικά
δεδομένα- χρονική διαφορά εγκατάστασης που δημιούργησε τις εθνοτικές διαφορές,
αλλά οι παράγοντες που προαναφέραμε.
Οι Σλοβένοι βρέθηκαν κάτω από την
επίδραση του κράτους του Καρλομάγνου κι αργότερα των Αυστριακών, ασπάστηκαν τον
καθολικισμό και γενικότερα ανέπτυξαν μια πιο δυτικότροπη συνείδηση. Η πρώτη
φορά που ιστορικά εμφανίζεται ενοποιημένος ο χώρος της "Νότιας
Σλαβίας" είναι στις αρχές του προηγούμενου αιώνα, όταν ο γαλλικός στρατός
κατοχής του Ναπολέοντα ενώνει τις λεγόμενες "ιλλυρικές επαρχίες" και
αποδίδει κάποια εθνικά δικαιώματα στις περιοχές αυτές (στην κόντρα του με την
Αυστριακή Αυτοκρατορία). Δεν είναι τυχαίο πως η πρώτη εθνικοαπελευθερωτική -
γιουγκοσλαβική κίνηση ξεκινά από τους κύκλους των Κροατών-πατριωτών σαν "Ιλλυρική
Κίνηση" (βασισμένη στη λαθεμένη ιστορική εκτίμηση ότι αποτελούν απόγονους
των αρχαίων Ιλλυριών). Και αυτό είναι ίσως φυσικό γιατί ο κροατικός λαός
προσπαθεί ν' απαλλαγεί από τη διπλή κατοχή των Αυστριακών και Ούγγρων και
αρπάζεται από την πρωτόλεια (τότε) γιουγκοσλαβική ιδέα.
Αντίθετα οι Σέρβοι έχουν ξεκινήσει
με μεγαλύτερη επιτυχία τον εθνικοαπελευθερωτικό τους αγώνα απέναντι στους
Τούρκους με τον Ουμπρένοβιτς και με τον Καραγιώργη παλιότερα. Το 1878 με τη
νίκη της Ρωσίας απέναντι στην Τουρκία αναγνωρίζεται η ανεξαρτησία Σερβίας και
Μαυροβουνίου.
Η Ιλλυρική Κίνηση είχε περιορισμένη
πολιτική εμβέλεια. Τόσο στη Σλοβενία, που ακολούθησε την πορεία της ενσωμάτωσης
στη Δύση, όσο και απέναντι στη Σερβία, που χρησιμοποιούσε σαν ιδεολογική σημαία
της τον πανσλαβισμό και τον πανσερβισμό. Αλλά και στην Κροατία είχε δημιουργηθεί
εθνικός διχασμός στους διανοούμενους που υποστήριζαν την πρόσδεση στην Αυστρία
και τους φιλοούγγρους.
Από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα
η επισημοποίηση της διπλής αυτοκρατορίας (Αυστροουγγρική) πολλαπλασιάζει την
εθνική καταπίεση στην Κροατία. Τότε για πρώτη φορά δημιουργήθηκε στο Ζάγκρεμπ
(!) ο όρος Γιουγκοσλάβος που αρχικά περιλάμβανε ακόμα και τους Βούλγαρους. Είχε
προηγηθεί η σπουδαία φιλολογική δραστηριότητα του Κροάτη Κάραζιτς που με βάση
τη φωνητική γραμματική δημιούργησε το πρώτο σερβοκροατικό αλφάβητο,
συνενώνοντας τα ταυτόσημα στοιχεία των δύο διαλέκτων. Σ' αυτό το σημείο, καθώς
οι φυγόκεντρες τάσεις στην Οθωμανική Αυτοκρατορία δυναμώνουν παράλληλα με τους
εθνικούς και αλυτρωτικούς πόθους των βαλκανικών λαών, η σερβική ηγεσία αρχίζει
να "υιοθετεί" σιγά σιγά τη γιουγκοσλαβική ιδέα.
Σημαντικό ρόλο παίζουν εκείνη την
εποχή στην παραπάνω κατεύθυνση ο Σέρβος ηγεμόνας Ουμπρένοβιτς και ο υπουργός
του, Γκασάριν. Η γιουγκοσλαβική ιδέα αρχίζει να "κυκλοφορεί" στο
τραπέζι των διαβαλκανικών συνεννοήσεων και των εθνικοαπελευθερωτικών
προετοιμασιών.
Συμπέρασμα: Αν μπορούσαμε να
βγάλουμε κάποιο συμπέρασμα από τη φάση αυτή είναι ο σημαντικός ρόλος του
"ξένου" παράγοντα στη διαδικασία εθνογένεσης στη νοτιοσλαβική
περιοχή. Η γιουγκοσλαβική ιδέα γεννιέται σαν όρος ύπαρξης και υπόστασης στην
πολλαπλή εθνικοπολιτιστική διάσπαση που συνεχώς παράγει η επέμβαση των τότε
μεγάλων δυνάμεων. Το συμπέρασμα αυτό διατηρεί την αξία του...
Β. Η ΦΑΣΗ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΗΣ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΚΗΣ ΙΔΕΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ Α’ ΣΤΟ Β’
ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΠΟΛΕΜΟ
Η ανάδειξη των εθνικισμών και ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος
Στο τέλος του 19ου και στις αρχές
του 20ού αιώνα το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αρχίζει να
"υλοποιείται" η γιουγκοσλαβική ιδέα χαρακτηρίζεται από τα εξής:
α) Ανάδυση και ενδυνάμωση των
εθνικιστικών και αλυτρωτικών διαθέσεων των βαλκανικών λαών, ιδιαίτερα όσο
προχωρά ή αποσύνθεση (και ο εξωτερικό κλοιός) της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
β) Παράλληλα ενδυνάμωση των
ιμπεριαλιστικών παρεμβάσεων στην περιοχή καθώς το λεγόμενο Ανατολικό Ζήτημα
γίνεται μέρος του ζητήματος ανακατανομής των αγορών και του κόσμου.
γ) Σημαντικό ρόλο στις
γιουγκοσλαβικές εξελίξεις παίζουν φυσικά οι Βαλκανικοί Πόλεμοι.
δ) Ανάδειξη του σερβικού εθνικισμού
σαν του πιο ολοκληρωμένου πολιτικά στην περιοχή. Οι Σέρβοι μαζί με το
Μαυροβούνιο, έχοντας δώσει το μεγαλύτερο κόστος αίματος στους Βαλκανικούς
Πολέμους, καταφέρνουν να είναι οι πιο κερδισμένοι των Βαλκανικών Πολέμων.
(Φυσικά μεγαλώνουν τη χώρα τους και μεγεθύνουν το ρόλο τους στο
πρωτοεμφανιζόμενο νοτιοσλαβικό μόρφωμα).
ε) Συνακόλουθη με το προηγούμενο
είναι η σύγκρουση πια του σερβικού εθνικισμού με τη βαλκανική επεμβατική
πολιτική της Αυστροουγγαρίας. Η Αυστρία, όταν ήταν "μονή"
αυτοκρατορία, είχε αντιμετωπίσει με ευμενή ουδετερότητα τις σερβικές εθνικές
διεκδικήσεις. Οι Αψβούργοι αλλά και οι Γερμανοπρώσοι που βρίσκονται πίσω τους
αντιλαμβάνονται ότι η ενδυνάμωση της Σερβίας αποτελεί φραγμό στη δικιά τούς
έξοδο, ειδικά τώρα που η "οθωμανική αγκινάρα" έχει αρχίσει να
ξεφλουδίζεται.
Είναι γνωστό πώς αφορμή για τον Α'
Παγκόσμιο Πόλεμο στάθηκε η εκτέλεση του πρίγκιπα Φερδινάνδου της Αυστρίας από
Σερβοβόσνιο εθνικιστή. Οι "λύσεις" που δίνουν οι ιμπεριαλιστές με την
ενσωμάτωση των Δαλματικών ακτών και της Σλοβενίας στην Ιταλία (η περιοχή της
Ίστριας ήταν συνεχής ιστορική διεκδίκηση του "κουρελή" ιταλικού
ιμπεριαλισμού) φοβίζουν τις ηγεσίες των Σλοβένων και Κροατών και φέρνουν την
προσέγγιση με τη Σερβία. Έτσι, ενώ η Κροατία έχει να προσφέρει τους διανοούμενους
της Γιουγκοσλαβικής Κίνησης (όπως είδαμε), εκχωρεί (;) πολιτικά την υλοποίηση
αυτής της σύλληψης στη σερβική πολιτική ηγεσία.
Το 1929 δημιουργείται και τυπικά το
Βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας με Σέρβο μονάρχη (Πέτρος) στο τιμόνι της χώρας.
Ωστόσο τα σύννεφα του εθνικιστικού διχασμού βάζουν τη σφραγίδα τους στη συγκρότηση
του Γιουγκοσλαβικού Βασιλείου. Το ειδικό βάρος της Σερβίας δεν είναι κάτι που
γίνεται αποδεκτό μέσα στη Γιουγκοσλαβία. Πολύ περισσότερο όταν η σερβική αστική
τάξη προσπαθεί να εμφανιστεί σαν ο αποκλειστικός εκπρόσωπος του πανσλαβισμού
στην περιοχή. Παράλληλα οι χωριστικές τάσεις των Σλοβένων και Κροατών ενισχύονται
και "εμπλουτίζονται" από τις παρεμβάσεις των Αυστρογερμανών, των
Ιταλών (που αξιοποιούν κατάλληλα τον καθολικισμό και από τις ιδιαίτερες εθνικές
ιδιαιτερότητες).
Δημιουργείται το αντιδραστικό εθνικιστικό κίνημα των "Ουστάσε", σε συνθήκες κατά τις οποίες αυτό που απασχολεί τις αναδυόμενες εθνικές κλίκες σε Σλοβενία, Κροατία αλλά και σε Βοϊβοντίνα, ίσως και Βοσνία, είναι αν τους εκφράζει ο εγγερμανισμός, η ιταλοποίηση ή ο εξουγγρισμός τους...
Κομβικό σημείο -από τότε- αποτελεί
π σερβοκροατική διαμάχη για τη διεκδίκηση της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης (από το 1918
ακόμα). Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, από χώρος περιορισμένων έως και αντιδραστικών εξεγέρσεων
των γαιοκτημόνων, μετατρέπεται σε περιοχή μεγάλων αγροτικών και
αστικοδημοκρατικών εξεγέρσεων ενάντια στη διπλή αντιδραστική οθωμανική και
αυστροουγγρική κατοχή. Από τις αρχές του αιώνα μάλιστα (εξέγερση του Ίλιντεν)
αποτελεί και σημείο αναφοράς του ιδιαίτερου σλαβομακεδονικού κινήματος.
Ανάλογα ανοιχτά εθνικά ζητήματα
υπάρχουν στη Βοϊβοντίνα, όπου η πίεση των Αψβούργων μετατρέπει ένα από τα
μορφωτικά λίκνα των Σέρβων σε ουγγρική περιοχή. Αντίθετα, στο άλλο λίκνο των
Σέρβων, το Κοσσυφοπέδιο, η οθωμανική πολιτική των πληθυσμιακών μετακινήσεων και
του εξισλαμισμού έχει δημιουργήσει μια πλειοψηφία αλβανόφωνου, μουσουλμανικού
πληθυσμού. Ωστόσο στη φάση αυτή (πριν από τόν Β' Παγκόσμιο Πόλεμο) υπάρχει
αρκετά μεγάλη σερβική εκπροσώπηση στην περιοχή (περίπου ο μισός πληθυσμός είναι
σέρβικος).
Μ' αυτά και μ' αυτά τα ανοιχτά
ζητήματα κλείνει η -ας το πούμε- πρώιμη φάση υλοποίησης της γιουγκοσλαβικής
ιδέας. Ο τρόπος κλεισίματος είναι δραματικός καθώς το κίνημα των Ουστάσε,
περνώντας στο τρομοκρατικό στάδιο, δολοφονεί το Σέρβο μονάρχη σ' ένα ταξίδι του
στην Ευρώπη το 1934. Η δολοφονία αυτή υπενθυμίζει πως η "ενότητα των Γιουγκοσλάβων"
στα χέρια των αντιδραστικών ηγεσιών, φορτωμένη τους μεγαλοσοβινιστικούς τους
"πόθους" και επικίνδυνα υπονομευμένη από την ιμπεριαλιστική
παρέμβαση, πνίγεται και δολοφονείται. Φυσικά, όσα πρόκειται να επακολουθήσουν
δεν συγκρίνονται σε δραματικότητα...
Γ. ΚΑΤΟΧΗ-ΑΝΤΙΣΤΑΣΗ: Η ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΚΗ ΙΔΕΑ "ΣΥΝΑΝΤΑ" ΤΟ
ΣΟΣΙΑΛΙΣΜΟ
Με τη Γιουγκοσλαβία συμβαίνει ένα
ακόμα παράδοξο. Κάθε μεγάλος πόλεμος, ενώ σε πρώτη φάση βυθίζει στη φρίκη του
την περιοχή, τελικά οδηγεί στο να ενισχύει την "ενότητα των Νότιων Σλάβων".
Αυτό έγινε με το κλείσιμο του Α' Παγκόσμιου Πολέμου και τη δημιουργία του
Γιουγκοσλαβικού Βασιλείου.
Το ίδιο επακολούθησε -σε ανώτερο
κύκλο- με τη δημιουργία της Λαϊκής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της
Γιουγκοσλαβίας. Δυστυχώς σε "ανώτερο (ή κατώτερο;) κύκλο", ήταν και
οι φρικαλεότητες που έζησε ο γιουγκοσλαβικός λαός στη διάρκεια του πολέμου και
της κατοχής.
Η Γιουγκοσλαβία (πολύ περισσότερο
αυτή επειδή συγκέντρωνε τις "προϋποθέσεις") είχε τη μοίρα όλων των
χωρών τις οποίες κατελάμβαναν οι φασιστικές δυνάμεις του Άξονα: χωρισμός σε
προτεκτοράτα, υποτυπώδη κρατίδια, εκμετάλλευση εθνικιστικών διαφορών,
εθνοκαθάρσεις και γενικότερα λαο... καθάρσεις. Το σχέδιο αυτό ακολουθήθηκε και
σε εθνικά "ευαίσθητες" περιοχές και της χώρας μας (π.χ. τριπλή κατοχή
της ελληνικής Μακεδονίας).
Ο βασικός κορμός της Σερβίας πέρασε
στη γερμανική κατοχή, το Κοσσυφοπέδιο στην ιταλική ζώνη επέκτασης (το γράφουμε
έτσι καθώς η Ιταλία, μέσω του στημένου αλβανικού προτεκτοράτου, παρενέβαινε
στην περιοχή). Κομμάτια της Σλοβενίας "παραχωρήθηκαν" στην Ιταλία. Η
πραγματική όμως φιδοφωλιά του φασισμού στην περιοχή ήταν άλλη...
Το κράτος του Πάλεβιτς
Το 1941 τον Απρίλη ανακηρύσσεται η
ανεξαρτησία του, ανοιχτά δηλωμένου, "φασιστικού κράτους της
Κροατίας". Ο σερβικός πληθυσμός, για τους ιστορικοπολιτικούς λόγους που
αναφέραμε, γίνεται ο βασικός στόχος μιας από τις πιο φρικιαστικές εθνοκαθάρσεις
που γνώρισε η ιστορία. Μόνο και μόνο μια ανάγνωση της επίσημης φιλοσοφίας του
"κράτους των Κροατών" αρκεί: "να σκοτώσουν ένα μέρος των Σέρβων,
να ωθήσουν το άλλο τρίτο πέρα από τα σύνορα και το τελευταίο τρίτο να το
προσηλυτίσουν στον καθολικισμό".
Οι καθολικοί παπάδες γίνονται από
τα βασικότερα εργαλεία καταστολής, καταπίεσης και αιματοχυσίας.
"Ονομαστή", σαν βδελυρό στίγμα, έμεινε η δράση του ρωμαιοκαθολικού
επισκόπου Σέπινατς. Φυσικά σ' όλους αυτούς δόθηκε από την καθολική εκκλησία
συγχωροχάρτι μεταπολεμικά. Ολόκληρη η κομπανία (και ο Πάλεβιτς πρώτος και
καλύτερος) κατέφυγαν με την αρωγή των συμμάχων στη Λ. Αμερική (μέσω Αυστρίας).
Η φασιστική Κροατία έγινε (σύμφωνα
με την εργασία της Ακαδημίας Επιστημών της ΕΣΣΔ για τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο)
ένας από τους πιο στρατιωτικοποιημένους και μέχρι τέλους πιστούς συμμάχους του
Χίτλερ. Κροατικά αποσπάσματα και στρατιωτικοί σχηματισμοί πολεμούσαν στο Ανατολικό
Μέτωπο σε κρίσιμες για τον Άξονα μάχες.
Μέσα στην Κροατία καθιερώθηκε ο
φασιστικός χαιρετισμός, ενώ οι Ουστάσε αποτέλεσαν το βασικό διοικητικό
μηχανισμό. Ιδρύθηκαν στρατόπεδα συγκέντρωσης που ύστερα από την εκκαθάριση των
ντόπιων "Εβραίων" ασχολήθηκαν και με τους... κανονικούς.
Στη Σερβία και στο Κοσσυφοπέδιο...
Αλλά και για τούς Σέρβους που
περνούσαν τα σύνορα η κατάσταση στην καθαυτή Σερβία δεν έκρυβε λιγότερους
κινδύνους και τρόμο. Μόλις ξεκίνησε η σερβική αντίσταση (που πέρασε από τα
χέρια των εθνικιστών τρομοκρατών στα χέρια του Κομμουνιστικού Κόμματος) οι
καταστολές αυξήθηκαν. Η μεραρχία Στάντεμπεγκ των Ες Ες κατάσφαξε χιλιάδες
Σέρβους, υποχρεώνοντας τους επιζήσαντες να καταφύγουν προς το βορρά.
Στο Κοσσυφοπέδιο, το ιταλικό κράτος
ανδρείκελο (κάτι μας θυμίζει αυτό...), οργανώνοντας την αλβανική
μουσουλμανική-φασιστική μιλίτσια, πετυχαίνει να απελάσει εβδομήντα χιλιάδες
Σέρβους και να εισαγάγει ανάλογο αριθμό "κατοίκων" από την Αλβανία.
Η Αντίσταση
Οι πρώτες αντιστασιακές ενέργειες
γίνονται από τούς αντιδραστικούς-εθνικιστικούς κύκλους του Σέρβου συνταγματάρχη
Μιχαήλοβιτς. Οργανώνονται ένοπλες ομάδες (οι Τσέτνικ) σε στιλ Βούλγαρων
κομιτατζήδων που αρχίζουν το έργο των δολιοφθορών και τις τρομοκρατικές
αντεκδικήσεις ιδιαίτερα απέναντι στον κροατικό πληθυσμό.
Η οργάνωση αυτή -που
χρηματοδοτούνταν από την Αγγλία, κατά τα πρότυπα του "εγχωρίου" Ν.
Ζέρβα- μπορεί να είχε τις πρώτες αιματηρές της επιτυχίες, δεν είχε καταφέρει
όμως να εμπνεύσει και να συνενώσει το σύνολο του σερβικού (και πολύ περισσότερο
του γιουγκοσλαβικού πληθυσμού) ενάντια στη φασιστική κατοχή. Πώς θα μπορούσε
άλλωστε να ξεπεράσει τη βασική αντινομία φασίστες (ουσιαστικά) ν' αντιστέκονται
στους... φασίστες; Παρ' όλα αυτά και χωρίς να γενικευτεί η αντίσταση, οι Σέρβοι
μετρούσαν εκατόμβες θυσιών.
Την ίδια περίοδο σε πιο χαμηλούς
τόνους το Κομμουνιστικό Κόμμα -υπό τον Τίτο- οργανώνει την αντίσταση του.
Περιμένοντας ίσως την αντιστροφή των πολεμικών επιχειρήσεων εμφανίζεται πιο
ενεργά στο προσκήνιο το 1943 (χρονιά νίκης στο Στάλινγκραντ) όταν ακόμα η
Σερβία βρίσκεται κάτω από το διπλό έλεγχο (;) των Τσέτνικ-Ναζί. Η εμφάνισή του
πυροδοτεί εμφύλιες συγκρούσεις ανάμεσα στα αντάρτικα τμήματα που καθοδηγούνται
από τους κομμουνιστές (τη μια πλευρά) και τους εθνικιστές (την άλλη).
Στα 1943 διοργανώνεται ο
αποκλεισμός της Σερβίας και παράλληλα συγκαλείται μυστική σύσκεψη πέντε μελών
της ΚΕ του ΚΚ Γιουγκοσλαβίας στην οποία "προχαράζονται" τα σύνορα της
νέας Ομοσπονδίας που σκέφτεται να οικοδομήσει ο Τίτο, μεταπολεμικά...
Ο παρτιζάνικος στρατός οργανώνεται
γρήγορα και ταχύτατα, προς το τέλος του πολέμου, μάλιστα, αποκτά και τις
διατάξεις τακτικού στρατού, διεξάγοντας μια από τις φονικότερες μάχες θέσεων
του Β' Παγκόσμιου Πολέμου (έχει γυριστεί ταινία μάλιστα γι' αυτήν, από τους
Δυτικούς). Σταδιακά η σερβική αντίσταση, κάτω από το διπλό θανατηφόρο βρόγχο
Ουστάσε-Ναζί, προσχωρεί και ενσωματώνεται στις γραμμές του μετώπου που
καθοδηγούν οι κομμουνιστές. Σημαντικό ρόλο σ' αυτή την εξέλιξη έπαιξε
οπωσδήποτε ο περιορισμένος "σερβικός" ορίζοντας της τσετνικής
τρομοκρατικής δραστηριότητας, σε αντιπαράθεση με το γεγονός ότι το Κ.Κ. του
Τίτο αντιπροσώπευε μια άλλη προοπτική όχι μόνο για το σερβικό αλλά συνολικά για
το γιουγκοσλαβικό λαό. Ρόλο σ' αυτή την εξέλιξη έπαιξαν μια σειρά ζητήματα (που
παραμένουν ανοιχτά και υπό συζήτηση) και αφορούν τις σχέσεις του Κ.Κ.
Γιουγκοσλαβίας στο πλαίσιο της Κομμουνιστικής Διεθνούς γενικά και του
βαλκανικού της τμήματος ιδιαίτερα. Ούτε ο χώρος ούτε μια στοιχειώδης υπευθυνότητα
επιτρέπουν να τα εκθέσουμε εδώ.
Σίγουρα τη θέση του Τίτο ενισχύουν
το υπαρκτό παράδειγμα μιας "άλλης" Ένωσης, διαφορετικών λαών και
εθνοτήτων (η ΕΣΣΔ), αλλά και η σταδιακή αποδυνάμωση των ναζιστικών θέσεων και
των συμμάχων τους (όπως η Κροατία) στα πεδία των μαχών του Ανατολικού Μετώπου.
Τέλος, η απελευθερωτική εμφάνιση του Κόκκινου Στρατού που ξεκινά να
"σκουπίζει" την Ανατολική Ευρώπη (έφτασε μέχρι το Βελιγράδι) ήταν
ένας ακόμη σημαντικός παράγοντας που δεν μπορεί να απαλειφτεί από τις
εκτιμήσεις αυτές.
Μπορούμε να βγάλουμε και από αυτή
τη φάση κάποια συμπεράσματα.
α) Ο σερβικός λαός, για τους
ιστορικούς και πολιτικούς λόγους που αναφέρθηκαν, σήκωσε το βάρος των θυσιών
της φασιστικής εθνοκάθαρσης αλλά και της αντίστασης. (Με μια έννοια οι Ναζίδες
έπαιρναν -όσο πήραν- τη ρεβάνς απέναντι στο σερβικό εμπόδιο της
αυστρογερμανικής επέκτασης).
β) Κρίσιμη ιστορικά και πολιτικά
ήταν η συνάντηση αυτή της αντίστασης με το κομμουνιστικό κίνημα εκείνης της
περιόδου, που έδωσε άλλη διάσταση και όραμα στη σύγκρουσή του με το φασιστικό
στρατό κατοχής.
γ) Αναγκαστικά (και όχι μόνο) το ΚΚ
"πήρε στους ώμους του" όλο το βάρος των ανοιχτών εθνικών ζητημάτων
του γιουγκοσλαβικού χώρου. Το μαρτυρολόγιο των γιουγκοσλάβων κομμουνιστών ήταν
ένα από τα μεγαλύτερα της αντιστεκόμενης Ευρώπης. Ενσωμάτωσε όμως παράλληλα και
όλους τούς αλυτρωτικούς, εθνικιστικούς ως και σοβινιστικούς ή μεγαλοκρατικούς
πόθους και "ανησυχίες" των αντιστεκόμενων κομματιών της
κατακερματισμένης αστικής τάξης. Το κόμμα αυτό μπορούσε να διεξαγάγει με τον
πιο συνεπή και ολοκληρωμένο (δηλαδή γιουγκοσλαβικό) τρόπο την αστικοδημοκρατική
επανάσταση.
Δ. Η ΤΙΤΟΪΚΗ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑ ΚΑΙ 0Ι ΜΕΤΑΠΟΛΕΜΙΚΕΣ ΛΥΣΕΙΣ
Σύντομα ο πραγματικός έλεγχος -στα
τελευταία στάδια του πολέμου- πέρασε στον απελευθερωτικό στρατό που καθοδηγούσε
το τιτοϊκό Κομμουνιστικό Κόμμα. Ανακηρύσσεται η Λαϊκή Σοσιαλιστική Δημοκρατία
της Γιουγκοσλαβίας (που μετά το '60 μετονομάστηκε σε Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική
Δημοκρατία), φέρνοντας σε δύσκολη θέση τους Σοβιετικούς οι οποίοι είχαν
δεσμευτεί για περισσότερη αυτοσυγκράτηση του καθοδηγούμενου από τους
κομμουνιστές αντιφασιστικού κινήματος στο πλαίσιο της Αντιφασιστικής Τριμερούς
Συμμαχίας. Η Γιουγκοσλαβία βομβαρδίζεται "τρομοκρατικά" από τους
"συμμάχους" Αμερικάνους, αλλά τελικά η νέα εξουσία επιβάλλεται
στρατιωτικά και πολιτικά. Μ' έναν "παράδοξο" τρόπο η τιτοϊκή ηγεσία
αναγνωρίζεται και από τους Αγγλοαμερικάνους.
Στο σημείο αυτό μπορούμε ν'
αναζητήσουμε τις βάσεις των λύσεων αλλά και των προβλημάτων που προέκυψαν
μεταπολεμικά. Ακόμα και στη θεωρητική περίπτωση που η τιτοϊκή ηγεσία ήταν
απαλλαγμένη από κάθε μεγαλοσοβινιστική ή αστικοεθνικιστική πρόθεση -πράγμα που
μάλλον ιστορικά δεν επιβεβαιώνεται- τα ζητήματα που έπρεπε ν' αντιμετωπίσει η
νέα καθεστηκυία τάξη ήταν καυτά και ακανθώδη έτσι ή αλλιώς:
-Το πρόβλημα της ρημαγμένης και
λεηλατημένης (και εθνικοπολιτιστικά) Σλοβενίας.
-Το σημαντικότερο ζήτημα της
χαίνουσας πληγής από την αντιπαράθεση Σέρβων και Κροατών (χωρίς αυτό να
σημαίνει ότι το σύνολο του κροατικού λαού ακολούθησε τους δήμιούς του, ο Τίτο
εξάλλου ήταν Κροάτης).
-Την αναζήτηση της ταυτότητας και
της θέσης της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, της Βοϊβοντίνας, του Μαυροβουνίου κ.λπ. μέσα
στη νέα Γιουγκοσλαβία.
-Το αγκάθι του Κοσσυφοπεδίου που η
αναγκαστική μετακίνηση και εκδίωξη του σερβικού στοιχείου με την ταυτόχρονη
ενίσχυση του αλβανικού, άφηνε επίσης χαίνουσες πληγές.
-Την κληρονομιά της μεγαλύτερης
"μερίδας" από το σλαβομακεδονικό ζήτημα.
Το αντικειμενικό βάρος όλων αυτών
των ζητημάτων, μέσα στις πολύ δύσκολες συνθήκες της μεταπολεμικής
ανασυγκρότησης, ύστερα από πραγματικές εκατόμβες θυμάτων -ίσως τις μεγαλύτερες
(πλην Ρωσίας) στην κατεχόμενη Ευρώπη- ήταν μεγάλο. Ωστόσο το έκανε μεγαλύτερο η
διάθεση της τιτοϊκής ηγεσίας να εμπλακεί σε λογικές ηγεμονισμού και μεγαλοκρατικών
ακροβατισμών. Είναι π.χ. γνωστές οι πιέσεις που δέχτηκαν Έλληνες και Βούλγαροι
κομμουνιστές από την πρόθεση της γιουγκοσλαβικής ηγεσίας να "παίξει"
με το σλαβομακεδονικό. Φυσικά δεν ευθύνεται μόνον ο Τίτο για τις αυξημένες
απαιτήσεις που είχε αρχίσει να αποκτά, αλλά αυτό επίσης "ξεφεύγει"
από το παρόν άρθρο.
Σ' αυτό το πλαίσιο έχουμε -όσο
μπορούμε- τη δυνατότητα να δούμε τις λύσεις που τελικά προκρίθηκαν για τα
εθνικά προβλήματα της μεταπολεμικής Γιουγκοσλαβίας. Τρεις ήταν οι βασικές
κατευθύνσεις των λύσεων που επέλεξε η τιτοϊκή ηγεσία:
α) Αναγνωρίσεις και απόδοση εθνικής
υπόστασης σε αμφιλεγόμενες περιοχές της χώρας (πρώην Βασιλείου της
Γιουγκοσλαβίας).
β) Εθνικοπολιτιστικό αλλά και
γεωπολιτικό-οικονομικό ανακάτεμα πληθυσμών και χωρών.
γ) Σαν συνέπεια του προηγούμενου,
αμοιβαίες αποδυναμώσεις εθνοτήτων στο πλαίσιο της Γιουγκοσλαβίας.
Συγκεκριμένα:
α) Η θέση της Σερβίας: Η Σερβία, ως η μεγαλύτερη δημοκρατία της
Λαϊκής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας της Γιουγκοσλαβίας και ως ο βασικότερος
αιμοδότης της αντίστασης, αποτέλεσε την ισχυρή και πλατιά ραχοκοκαλιά του
Ομόσπονδου Γιουγκοσλαβικού Στρατού (μέχρι το 1992 ονομαζόταν Λαϊκός Απελευθερωτικός
Στρατός). Υπήρξαν όμως παράπονα από τους Σέρβους (βγήκαν ανοιχτά μετά το '89)
ότι η παραγωγική-οικονομική μηχανή της χώρας βρισκόταν κατά τα δύο τρίτα μέσα
στην Κροατία. Επίσης διατυπώθηκαν παράπονα για το θαλάσσιο αποκλεισμό της
Σερβίας. Η μόνη θαλάσσια διέξοδος της παρέμεινε το όμορο μεν, εθνικά
αυτονομημένο δε Μαυροβούνιο.
β) Το Κοσσυφοπέδιο: Τα μεγαλύτερα εθνικά παράπονα των Σέρβων
αφορούσαν την περιοχή που θεωρούσαν λίκνο τους. Ο Τίτο με μια "περίεργη"
απόφαση δεν επιτρέπει την επιστροφή των διωγμένων Σέρβων κατοίκων του.
Αντίθετα, ενθαρρύνει την εγκατάσταση κι άλλου αλβανικού (ή αλβανόφωνου)
πληθυσμού.
Η άποψη που δικαιολογεί τον Τίτο
υποστηρίζει πως μ' αυτό τον τρόπο ήθελε ν' "απογαλακτίσει" τους
Αλβανούς της Γιουγκοσλαβίας από τις αποσχιστικές τους τάσεις (και σίγουρα η
δραστηριότητα των Ναζίδων και Ιταλών φασιστών είχε δημιουργήσει προηγούμενα).
Η άποψη που τον κατακρίνει
υποστηρίζει πως ο Τίτο ήθελε από τη μια να παίξει το ηγεμονικό χαρτί του
-εμφανιζόμενος σαν ένα είδος Βαλκάνιου... Στάλιν που θα έκφραζε όλα τα εθνικά
προβλήματα των βόρειων Βαλκανίων μέσα από τη Γιουγκοσλαβία "του". Από
την άλλη, ότι ήθελε να αποδυναμώσει κι άλλο τη Σερβία σ' αυτή την κατεύθυνση.
Η ιστορική αλήθεια και η αναγνώριση
μπορεί να βρίσκεται κάπου στη μέση... Γεγονός είναι όμως ότι ακολουθήθηκε η...
σολομώντεια οδός, καθώς το Κοσσυφοπέδιο παρέμεινε στη Σερβία μέσα σ' ένα
ιδιότυπο καθεστώς εθνικοπολιτιστικής αυτονομίας, με βασικό αρμό την υιοθέτηση
της παράλληλης διδασκαλίας της αλβανικής γλώσσας ακόμα και μέχρι το
πανεπιστήμιο.
Γεγονός επίσης είναι ότι οι
αλβανόφωνοι κάτοικοι του Κοσσυφοπεδίου μπόρεσαν να εκφραστούν εθνικά και να
γνωρίσουν μορφωτική άνοδο πρωτόγνωρη γι' αυτούς. Παρ' όλα αυτά, το Κοσσυφοπέδιο
εξακολουθούσε να παραμένει μια από τις καθυστερημένες περιοχές της χώρας.
γ) Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη: Ένα από τα πιο πετυχημένα παραδείγματα όμως
της τότε σοσιαλιστικής ηγεσίας ήταν η δημιουργία της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης.
Πραγματικά μια πολιτισμική και πολυθρησκευτική δημοκρατία, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη
εξελίχθηκε στο πιο τυπικό χωνευτήρι της νέας γιουγκοσλαβικής ιδιότητας και
συνείδησης. Η θρησκευτική συνύπαρξη, το μεγαλύτερο ποσοστό των μεικτών γάμων σ'
όλη τη Γιουγκοσλαβία, η μεγάλη μορφωτική - καλλιτεχνική - αθλητική
δραστηριότητα με κέντρο τη Βοσνία αποτελούν εκφράσεις αυτού του αναμφισβήτητου
επιτεύγματος (πριν φυσικά τα ρημάξει όλα η λαίλαπα του εμφυλίου).
Είναι αξιοπρόσεκτο για μας πως λίγο
πριν κλιμακωθεί ο εμφύλιος στη δημοκρατία αυτή πραγματοποιήθηκε η πρώτη μεγάλη
"γιουγκοσλαβική" διαδήλωση -με σημαία το άστρο της "πρώην
χώρας"- η οποία χτυπήθηκε άνανδρα από τους "ελεύθερους
σκοπευτές".
δ. Η Γιουγκοσλαβική Μακεδονία: Οι εγχώριοι σοβινιστές κατηγορούν
τον Τίτο ότι έδωσε εθνική υπόσταση σ' ένα ανύπαρκτο έθνος και δημιούργησε μια
φτιαχτή γλώσσα και γραμματική (αυτή είναι η βασικότερη κατηγορία). Ποια γλώσσα
όμως, όχι μόνο της περιοχής, αλλά ολόκληρου του κόσμου, όταν προσπάθησε να
συγκροτήσει εθνική φιλολογική γραμματεία, δεν συγκέντρωσε και στοιχεία
"από τα πάνω" παρέμβασης; Μήπως όχι και η ελληνική; (για να θυμηθούμε
τις δικές μας "περιπέτειες" από τον Κοραή μέχρι σήμερα).
Μπορεί να αμφισβητηθεί το γεγονός ότι
η εθνότητα αυτή έζησε με ασφάλεια περίπου πενήντα χρόνια στο πλαίσιο της
Γιουγκοσλαβίας, εκφράστηκε εθνικά και δημιούργησε πολιτιστικές και οικονομικές
συναλλαγές με τις χώρες της περιοχής (και με τις δυο χώρες, Ελλάδα-Βουλγαρία,
που "πατούσαν" στο ίδιο εθνικό πρόβλημα); Είναι άλλο ζήτημα στη
στρούγκα ποιων ισορροπιών και συσχετισμών τοποθετούσε ο Τίτο τη λύση του
"σλαβομακεδονικού".
Όμως η παραπάνω πενηντάχρονη
πραγματικότητα μπορεί ν' αμφισβητηθεί; Μόνο αντιδραστικοί θα επιδίωκαν να
"επανορθώσουν" την ιστορική πραγματικότητα.
Συμπεραίνοντας για τη Λαϊκή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας
1. Ανώτερης μορφής ενότητα
Η συγκρότηση της Λαϊκής
Σοσιαλιστικής Ομοσπονδίας της Γιουγκοσλαβίας αποτελούσε ένα σαφέστατο βήμα
ανώτερης -σε κάθε επίπεδο- ενότητας για τους νοτιοσλαβικούς λαούς και
εθνότητες. Και το λέμε αυτό αν και συγκαταλεγόμαστε στους...
"απεχθέστατους σταλινικούς", που δεν έχουν καμιά διάθεση να
υποστηρίξουν τον Τίτο και το έργο του.
Η αστική άποψη, με αυστηρό ύφος
καθηγητή, εφαρμόζοντας έναν χυδαίο υλισμό και κρίνοντας εκ του αποτελέσματος,
μας λέει: "Κοιτάτε πώς κατάντησε η Γιουγκοσλαβία, άρα μηδέν στο
εγχείρημα". Αυτός ο "υλισμός" είναι βολικός, βέβαια, για να
δικαιολογεί και να αποκρύπτει το ρόλο της ιμπεριαλιστικής επέμβασης στη
σημερινή διάλυση της χώρας.
Έτσι χυδαία κρίνονται και οι
εθνικές διενέξεις στην πρώην ΕΣΣΔ και είμαστε σίγουροι πως το ίδιο χυδαία θα
κριθούν κάποιες "εξελίξεις" αύριο ίσως στην Κίνα ή αλλού. Αγνοώντας
βέβαια ιστορικές "παρενθέσεις" πενήντα και βάλε χρόνων που επέτρεψαν
σε λαούς και έθνη που έζησαν χρόνια αφάνειας να ξεπεράσουν σε μερικές δεκαετίες
αιώνων στασιμότητα. Και μάλιστα στις "καθυστερημένες" περιοχές των
Βαλκανίων ή της Ασίας.
2. Σχετικά με την εθνική έκφραση
Δεν βρίσκουμε κανένα πρόβλημα στο
ότι έθνη, εθνότητες και εθνικές ομάδες μπόρεσαν να εκφραστούν μέσα από το
σύνθημα "ενότητα - αδελφότητα" της σοσιαλιστικής Γιουγκοσλαβίας. Σε
συνδυασμό με τα παραπάνω, όμως, δεν είμαστε καθόλου σίγουροι αν ήταν
ξεκαθαρισμένη στο μυαλό της ηγεσίας του ΚΚ Γιουγκοσλαβίας η ιδεολογική βάση των
εθνικών διευθετήσεων που σχεδιάστηκαν. Ο Λένιν, π.χ., είχε ασκήσει έντονη
κριτική στο σύνθημα της "εθνικοπολιτιστικής αυτονομίας" που
προωθούσαν τότε οι Αυστριακοί σοσιαλδημοκράτες, διεκδικώντας ξεχωριστά σχολεία
και εκπαίδευση για τις διάφορες εθνότητες, θεωρούσε -εκτός των άλλων- πως μέσα
από την "εθνικοπολιτιστική αυτονομία" θα παραδίνονταν η εκπαίδευση
και γενικότερα ο έλεγχος της δημόσιας ζωής στις αστικές ηγεσίες του κάθε
έθνους.
Οι λύσεις που επιλέχτηκαν π.χ. στο
Κοσσυφοπέδιο, ειδικά μετά το σύνταγμα του 74 (που δημιούργησε 6 δημοκρατίες και
δυο αυτόνομες περιοχές, η μία ήταν το Κοσσυφοπέδιο) θυμίζουν πολύ
"εθνικοπολιτιστική αυτονομία".
Σε συνάρτηση με τα συνθήματα της
αποκέντρωσης, της "αυτοδιαχείρισης" στην πραγματικότητα,
ενθαρρύνθηκαν οι αστικοεθνικιστικές αποσχιστικές τάσεις. Κι αυτό παρ' όλο που
την ίδια περίοδο η αναφορά στο γιουγκοσλαβισμό και στη γιουγκοσλαβική
ιδιαιτερότητα φτάνει θεωρητικά στο απόγειό της. Βέβαια, τέτοιες ακροβασίες δεν
ήταν έξω από τη λογική της τιτοϊκής ηγεσίας: όπως η μαξιμαλιστική
"βιασύνη" να μην ονομαστεί η Γιουγκοσλαβία Λαϊκή αλλά Σοσιαλιστική,
την ίδια στιγμή που κόβονταν οι σχέσεις με το κόμμα του κομμουνιστικού
κινήματος! Τότε βέβαια κάτι τέτοιο είχε ενθουσιάσει αρκετούς τροτσκιστές και
"νέους" θεωρητικούς που έβλεπαν ακόμα μια "καθαρή"
επανάσταση να γεννιέται. Η πικρή αλήθεια ήταν ότι την τιτοϊκή ηγεσία δεν τη
βασάνιζαν τέτοιες ιδεολογικές ανησυχίες...
Ε. Η ΔΙΑΛΥΣΗ ΤΗΣ ΠΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑΣ
Γνωρίζουμε πως η ιστορία δεν γράφεται
σύμφωνα με τις "κατά παραγγελία" επιθυμίες μας. Σ' αυτή τη βάση δεν
έχουμε κανένα πρόβλημα να αποδώσουμε "τα του Καίσαρος τω Καίσαρι"
ακόμα κι όταν στην αυτοκρατορική θέση βρίσκεται ο... άνθρωπος Τίτο. Το ζήτημα
εξάλλου δεν βρίσκεται μόνο στο αν ήταν λιγότερο ή περισσότερο πετυχημένη ετούτη
ή η άλλη ρύθμιση των εθνικών ζητημάτων στη μεταπολεμική σοσιαλιστική
Γιουγκοσλαβία Μπορούσε να ήταν θεμιτότατος π.χ. ο περιορισμός του
μεγαλοσερβισμού, όμως, μέσα από ποια ιδεολογικοπολιτικά πλαίσια αναζητήθηκαν
και εντάχθηκαν οι όποιες λύσεις και χειρισμοί; Κι ακόμα παραπέρα, υπήρξε
ιδεολογικοπολιτική συνέχεια στη σοσιαλιστική οικοδόμηση, στα όρια της οποίας
εντάχθηκαν και μορφοποιήθηκαν οι διαφορές εθνικού χαρακτήρα επιλογές; Εδώ
μπορούμε να 'μαστε περισσότερο ξεκάθαροι.
Η σοσιαλιστική υποχώρηση
Γεγονότα και εξελίξεις που
επηρέασαν τόν τρόπο και τη μορφή των εθνικών ζητημάτων (και συσχετισμών) στη
μεταπολεμική Γιουγκοσλαβία είναι τα εξής:
-Η σύγκρουση του Τίτο με το υπόλοιπο κομμουνιστικό κίνημα, που εξελίχθηκε
από την αντίθεση εθνικού ή "ιθαγενούς" χαρακτήρα σε ουσιαστική
ιδεολογικοπολιτική (και γεωστρατηγική) ρήξη.
-Η εγκατάλειψη της σοσιαλιστικής οικοδόμησης πίσω από το απατηλό
σύνθημα της "αυτοδιαχείρισης". Η Γιουγκοσλαβία στάθηκε η πρώτη από
τις σοσιαλιστικές χώρες που υιοθέτησε τη δεξιά στροφή πριν κυριαρχήσει ο
ρεβιζιονισμός στο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα. Η κυριαρχία του τελευταίου
και η διάλυση στο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα έδωσαν ακόμη μεγαλύτερη ώθηση
στις ιδιαίτερες γιουγκοσλαβικές εξελίξεις.
Γεωστρατηγικά -πίσω από την
πολιτική της εξισορρόπησης του "κινήματος των Αδεσμεύτων", του οποίου
ο Τίτο προήδρευε- η Γιουγκοσλαβία ήταν από τις χώρες της "Ανατολής"
που έκλινε περισσότερο προς τη Δύση. Χαρακτηριστικά, σε στρατιωτικούς χάρτες
που ίσως να βρίσκονται ακόμα σε ελληνικά στρατόπεδα (και όχι μόνο), η
Γιουγκοσλαβία παρουσιαζόταν βαμμένη με τα... δυτικά χρώματα. Αποτελεί βέβαια
κάτι τέτοιο -γνωρίζοντας τη σημερινή αντιγιουγκοσλαβική μανία των δυτικών- μια
από τις πιο τραγικές περιπτώσεις ιστορικής... ειρωνείας!
Η διολίσθηση προς τη Δύση και η "σιωπηλή" παράδοση
Οι Αμερικάνοι και οι
δυτικοευρωπαίοι ιμπεριαλιστές δεν έπαψαν όλα αυτά τα χρόνια να αξιοποιούν την
αυξημένη επιρροή τους και τα ερείσματα τους στη Γιουγκοσλαβία. Η Γιουγκοσλαβία
ήταν χρήσιμη όσο ο συσχετισμός ανάμεσα στα δυο μπλοκ υπαγόρευε κάτι τέτοιο. Όσο
διαφαίνονταν οι νίκες στα "σημεία" των δυτικών τόσο αυτά τα ερείσματα
αξιοποιούνται αποσταθεροποιητικά.
Ο Ιζεντμπέγκοβιτς ήταν ένας από
τους τέσσερις ηγέτες των "μουσουλμάνων της Βοσνίας" που γλίτωσε στο
παρά τρίχα την εκτέλεση -για αποσχιστική δραστηριότητα- το 1949. Σταδιακά
"αποκαθίσταται" και στις τελευταίες τρεις δεκαετίες αρχίζει το
συγγραφικό "έργο" της αναζήτησης μιας γνήσιας μουσουλμανικής - βοσνιακής
έκφρασης.
Ο Τούτζμαν διαγράφεται από την
'Ένωση Γιουγκοσλάβων Κομμουνιστών" και φυλακίζεται δυο φορές κατά τη
δεκαετία του '70 για τον ίδιο λόγο. Σταδιακά επιστρέφει, ενώ λίγο πριν από τη
διάλυση και τη σερβοκροατική αναμέτρηση ο γιουγκοσλαβικός στρατός
(ομοσπονδιακός) βρίσκεται να έχει κατά πλειοψηφία κροατικό επιτελείο (το οποίο
φυσικά παραιτείται για ν' αναλάβει τον "εθνικό" κροατικό στρατό που
εξαπολύει εμφύλιο!).
Αλλά και οι διάφοροι Κάρατζιτς,
Μλάντιτς κ.λπ. δεν ήταν μέχρι το '92 δεξιοί, δυτικόφιλοι; Ο ίδιος ο Μιλόσεβιτς
δεν έμαθε "τα του καπιταλιστικού χρηματοπιστωτικού συστήματος" στα
χρόνια που ήταν στις ΗΠΑ (πριν αναλάβει διευθυντής της Ομοσπονδιακής Τράπεζας);
Και για να επιστρέψουμε στην τραγική ιστορική ειρωνεία, μέχρι λίγο πριν από
τους βομβαρδισμούς το νέο μοντέλο της ZASTAVA δεν είχαν αποφασίσει να το βγάλουν FLORIDA; Βέβαια η μετονομασία του δεν
μπόρεσε να εφαρμοστεί στην πράξη γιατί το εργοστάσιο καταστράφηκε. Έμεινε όμως
η μετάνοια...
Λίγο πριν από το θάνατο του Τίτο η
κατάσταση στη Γιουγκοσλαβία αρχίζει να περιπλέκεται. Η αυτονομία που
παραχωρήθηκε στο Κοσσυφοπέδιο το 1974 ήταν περισσότερο αντανάκλαση των
φυγόκεντρων τάσεων αρχίζουν να δυναμώνουν.
Μετά το θάνατο του Τίτο η "συλλογική
ηγεσία της χώρας" παραπαίει. Στη δεκαετία του '80 ενδιαφέρεται και ο
υπερατλαντικός παράγοντας: Γίνει λόγος για ινστιτούτα που μελετούν το
σλαβομακεδονικό ζήτημα με αμερικανική και ομογενειακή
"χρηματοδότηση". Το πρώτο σενάριο άμεσης εμπλοκής σε πυρηνική
αναμέτρηση με το Σύμφωνο της Βαρσοβίας σε άσκηση επί χάρτου του ΝΑΤΟ, εκείνη
την εποχή, ξεκινά από το Κοσσυφοπέδιο...
Η ιμπεριαλιστική επέμβαση
Στο βιβλίο του Λ. Χατζηπροδρομίδη
(γνωστός και μη εξαιρετέος) "Βιασμός της Γιουγκοσλαβίας", επικρίνεται
η Δύση γιατί "άφησε να εξελιχτεί η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας" (sic). Γνωρίζοντας την προϊστορία
και την ιστορία της ιμπεριαλιστικής επέμβασης στη Γιουγκοσλαβία, το λιγότερο
που μπορούμε να πούμε είναι πως η έκφραση αυτή, η τόσο σικάτη, αποτελεί το
λιγότερο πρόκληση. Θα ήταν πιο τίμιο να δήλωνε κανείς... άγνοια για την
ιμπεριαλιστική επέμβαση, παρά να υποστηρίζει κάτι τέτοιο! Δηλαδή δεν έφτανε η
μέχρι τώρα επέμβαση, χρειαζόταν κι άλλη! Κι επιπλέον -και το πιο σημαντικό- τι
συνιστά η μέχρι τώρα στάση των δυτικών ιμπεριαλιστών παρά μια συνεχή ιστορία
που περνά από την κρυφή και "διακριτική" παρέμβαση στην ανοιχτή και
ωμή επέμβαση;
Το πώς περάσαμε από το στάδιο της
σκοτεινής προετοιμασίας σ' αυτό της φρικτής αποκάλυψης του ρόλου των
ιμπεριαλιστών γίνεται σοβαρή προσπάθεια να αποκρυφτεί. Υπερτονίζονται οι
εσωτερικές αντιφάσεις της Γιουγκοσλαβίας και πάνω απ' όλα δαιμονοποιείται ο
σερβικός εθνικισμός.
Κατά την άποψη μας -όπως εκτέθηκε-
ο αποφασιστικός, βασικός παράγοντας που οδήγησε στη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας
ήταν η υποχώρηση της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και του κομμουνιστικού κινήματος
τόσο ειδικά στην ίδια τη χώρα όσο και παγκόσμια. Ο παράγοντας αυτός
"συναντήθηκε" με τις εσωτερικές αντιφάσεις και εθνικιστικές
αντιθέσεις που λειτουργούσαν σαν υπολείμματα και εκκρεμότητες μιας παλιότερης
εποχής. Δεν θα είχαν όμως τη δύναμη τούτες οι εκκρεμότητες να δημιουργήσουν
αυτή τη φρίκη και το χάος.
Συνεπώς αναγνωρίζουμε την εσωτερική
δυναμική της αποικοδόμησης της γιουγκοσλαβικής οντότητας. Όμως η υποχώρηση αυτή
έθρεψε ταυτόχρονα και παράλληλα την ιμπεριαλιστική διείσδυση. Από κει και πέρα,
το παιχνίδι των ιμπεριαλιστών παίζεται όλο και πιο χοντρά. Αρχίζει ο
προσεταιρισμός μερίδων (π.χ. η γερμανική "υιοθέτηση" της Κροατίας ή η
πρόσφατη ΝΑΤΟϊκή "υιοθέτηση" του UCK). Η βόμβα έχει πια ενεργοποιηθεί καθώς εντάσσεται στο πλέγμα
του γενικότερου οξύτατου ενδοϊμπεριαλιστικού ανταγωνισμού.
Η ποιοτική μεταμόρφωση αυτού του
εκρηκτικού χαρμανιού σηματοδοτείται από τις εξελίξεις του '89. Κατά τραγικό
τρόπο, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες της παλιότερης γιουγκοσλαβικής ηγεσίας, η
χώρα όχι μόνο δεν απέφυγε να γίνει μέρος των εξελίξεων στις χώρες της
Ανατολικής Ευρώπης, αλλά συνδέθηκε με τον πιο κραυγαλέο τρόπο μαζί τους.
Η άποψη που εκτίθεται εδώ δεν
αναγνωρίζει κανέναν τεχνητό διαχωρισμό ανάμεσα στους εσωτερικούς και
εξωτερικούς παράγοντες της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας. Αντίθετα, θεωρεί πως
ένας τέτοιος τεχνητός διαχωρισμός κυριαρχεί στην επιχειρηματολογία των οπαδών
των "ίσων αποστάσεων" κι όσων μονόπλευρα ρίχνουν την ευθύνη της
διάλυσης στη σερβική ηγεσία. Όχι πως δεν έχει -όπως όλες οι
εθνικιστικοσοβινιστικές ηγεσίες- το δικό της μερίδιο ευθύνης, εξάλλου, όπως
λέει ο λαός, "μονός καβγάς δεν γίνεται"...
Μέσα στην εκρηκτική ενότητα των
εσωτερικών-εξωτερικών παραγόντων στην πορεία των εξελίξεων, ο ρόλος των
ιμπεριαλιστών εμφανίζεται καταλυτικός. Καταλυτική συνακόλουθα είναι και η
διακριτική υποστήριξη από τους ιμπεριαλιστές των διάφορων εθνικισμών. Μόνο ένας
τυφλός δεν θα το 'βλεπε. Ακόμα και όταν η -υπό τον Μιλόσεβιτς- σερβική ηγεσία
προσπάθησε ν' αποτελέσει τον προνομιακό συνομιλητή των ιμπεριαλιστών συναντά την
πολιτική των "δυο σταθμών". Άρα δεν υπάρχει καμιά "αιρετικότητα"
στις καινοφανείς αναλύσεις των διάφορων καθ' υπόδειξη σερβολόγων. Αντίθετα,
υπάρχει πολύς "συρμός" και αναμασήματα προπαγάνδας.
Από το '89 στο '91-'92
Ο "αιρετικός"
προβληματισμός που διατυπώνεται εδώ έχει να κάνει με την περίοδο της ποιοτικής
μεταμόρφωσης της ιμπεριαλιστικής παρουσίας σε ανοιχτή επέμβαση από το '89 μέχρι
το '91-'92 που επίσημα διαλύεται η Γιουγκοσλαβία και ξεσπά η σερβοκροατική
ένοπλη αναμέτρηση.
Παρατηρούμε πως η σερβική ηγεσία,
αν και έχει ξεκινήσει από το '88 ακόμα, τη μεγάλη δική της εθνικιστική πορεία
(με τεράστιες λαϊκές κινητοποιήσεις σε Σερβία - Κοσσυφοπέδιο), αν και δείχνει
αρκετά υποψιασμένη για την πορεία των πραγμάτων, ωστόσο εμφανίζει μια αναμονή
και μια "περίεργη" (τουλάχιστον) αδράνεια όταν η γιουγκοσλαβική
ενότητα και οντότητα αμφισβητείται και βάλλεται ανοιχτά από τους
"αντίπαλους" εθνικισμούς.
Είναι η περίοδος κατά την οποία οι
Αμερικάνοι δεν έχουν αποφασίσει να παίζουν χοντρά το δικό τους παιχνίδι (υποστηρίζοντας
τον ομοσπονδιακό πρωθυπουργό Μάρκοβιτς) και που οι Ευρωπαίοι -επίσημα
τουλάχιστον- εξακολουθούν να υποστηρίζουν το ενιαίο και αδιαίρετο της
Γιουγκοσλαβίας σε διάφορες αποφάσεις τους. Βέβαια, κάτω από το τραπέζι έχει
ξεκινήσει η ενθάρρυνση της διάλυσης. Η Γερμανία έχει την επίσημη και ανεπίσημη
πρωτοβουλία.
Οι Γερμανοί νομίζουν πως θ'
αποτελέσουν τον ηγεμόνα της Ανατολικής Ευρώπης μετά την προσάρτηση της Αν.
Γερμανίας και το γεωπολιτικό κενό που παρουσιάστηκε στον άλλοτε "ζωτικό
της" χώρο. Θα διατυπώσουμε μερικά καίρια ερωτήματα:
-Είναι ψέμα ότι πρώτα η Σλοβενία
ενθαρρύνεται κρυφά και φανερά να αυτονομηθεί;
-Είναι ψέμα ότι η
"βελουδένια" και δήθεν αναίμακτη απόσχιση της Σλοβενίας κόστισε 40
νεκρούς στρατιώτες του Γιουγκοσλαβικού Ομοσπονδιακού Στρατού (ορισμένοι κάηκαν
μέσα στα τανκς από τους Σλοβένους αυτονομιστές), ενώ από τη μεριά του
γιουγκοσλαβικού στρατού δεν πέφτει ούτε μια τουφεκιά;
-Πως μεταμορφώθηκε η Κροατία σε
στρατιωτική δύναμη αφού είναι γνωστό πως μετά την παραίτηση - απόλυση των
Κροατών ουσιαστικά ο ομοσπονδιακός στρατός περνά κάτω από τον έλεγχο Σέρβων και
μένει αποκλεισμένος στους στρατώνες;
-Πότε ξεκίνησαν οι ανοιχτές
εχθροπραξίες όταν για ένα εξάμηνο ο γιουγκοσλαβικός ομοσπονδιακός στρατός μένει
αποκλεισμένος στα στρατόπεδα της Κροατίας (στη Σλοβενία έχει ήδη αποχωρήσει)
χωρίς πάλι να απαντά στις προκλήσεις και στις αναγκαστικές ελλείψεις που δημιουργεί
ο αποκλεισμός;
-Μήπως οι ανοιχτές εχθροπραξίες δεν
ξεκινούν μετά την αναγνώριση της Κροατίας το '91 από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα;
-Είναι ψέμα πως η Ευρωπαϊκή
Κοινότητα τον Απρίλιο του '91 δηλώνει πως "μια ενωμένη Γιουγκοσλαβία
μπορεί να γίνει μέλος της Ευρώπης", ενώ λίγους μήνες μετά εκτιμά μέσα από
την Επιτροπή Διαιτησίας ότι οδεύει προς διάλυση και πως όλες "οι
δημοκρατίες της πρέπει να θεωρούνται διάδοχοι";
-Δεν αγριεύει η ένοπλη αναμέτρηση
όταν η Κροατία αρχίζει τη δεύτερη (μετά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο) εθνοκάθαρση με
στρατιωτικές επιχειρήσεις στη σερβική Κράινα (οι μάχες στο Μπόροβο Σέλο της Σλαβονίας);
Ποιος μιλά για όσα φρικιαστικά συνέβησαν εκεί; Ο "Observer" γράφει για πτώματα που
"ανοίγονταν στο λαιμό και πετιόνταν στα ποτάμια προκειμένου να βυθιστούν
πιο εύκολα".
-Τι ήταν, στον πάτο της γραφής,
εκείνο που "έσπρωξε" όλες τις εθνικοσοβινιστικές ηγεσίες των
"ανεξάρτητων δημοκρατιών που διαδέχτηκαν τη Γιουγκοσλαβία" ν'
αποδυθούν σ' έναν αιματηρό αγώνα δρόμου για να προλάβουν να πλασαριστούν στο
πλάνο της ιμπεριαλιστικής πολιτικής στο διάστημα από το '91 μέχρι το '92; (Διάστημα
που εκδηλώνεται ένα σάστισμα, ένα κενό στην ιμπεριαλιστική επέμβαση καθώς η
γερμανική-ευρωπαϊκή επέκταση πιάνει τα όρια της, ενώ δεν έχει εκδηλωθεί ακόμα
ολοκληρωμένα η αμερικανική παρέμβαση...)
-Τι ήταν εκείνο που σ' αυτό το
διάστημα ενίσχυσε την αδιαλλαξία των εμπλεκομένων; (Ο Ιζεντμπέγκοβιτς ακόμη
μιλούσε για χαλαρή Γιουγκοσλαβική Ομοσπονδία).
Αν ακούσουμε το Λ. Χατζηπροδρομίδη
και λοιπούς, φταίει, με δυο λόγια, το κεφάλι των εθνικιστικών ηγεσιών (λέγε
σερβικής). Ωραία, φταίει, ποιος καλλιέργησε όμως την "ψώρα" του
αυτοκρατορικού απεσταλμένου (ή έστω αργότερα του "προνομιακού συνομιλητή");
"Ψώρα" που, ως γνωστό, την πέρασαν και οι αστικές τάξεις της
περιοχής... (Ας θυμηθούμε τον ανεκδιήγητο Σαμαρά με τα τόξα "του", τα
ελεύθερα Πάσχα του και τη "μέγγενή" του στο θνησιγενές κρατίδιο!)
Πολλά ακόμη ερωτηματικά μπορούσαν
να προστεθούν που θα φώτιζαν το γενικότερο ερώτημα για το ποιος "ήρξατο
χειρών αδίκων". Για το εντελώς αντίθετο μπορεί να επικριθεί η σερβική
ηγεσία: Η εκχώρηση της γιουγκοσλαβικής ενότητας και η αδράνεια που αρχικά
επιδείχτηκε έχει την εξήγηση της. Αντιλαμβανόμενη την απειλή προσπάθησε να
υπερασπίσει το δικό της εθνικισμό. Πολύ αργά άρχισαν να εμφανίζονται σαν συνεχιστές
της γιουγκοσλαβικής παράδοσης. Ήδη όμως το αιματηρό γαϊτανάκι είχε ξεκινήσει,
όπως και ο φαύλος κύκλος των τρομοκρατικών και παραστρατιωτικών ανταπαντήσεων.
Φυσικά η Δύση έβλεπε μόνο όσα γίνονταν από τη σερβική πλευρά. Και σίγουρα οι
διάφοροι χασάπηδες τύπου Αρκάν και Σέσελι δεν ήταν αναίμακτα αγγελούδια.
Στην πορεία η σερβική ηγεσία άρχισε
να αντιλαμβάνεται ότι θα έπρεπε να εκχωρήσει όχι μόνο το γιουγκοσλαβικό αλλά
κομμάτι και από το σερβικό της όνειρο. Η Δύση δεν είχε ανάγκη από
"προνομιακούς συνομιλητές" αλλά από προτεκτοράτα..
Από τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη στην Κράινα και το Ντέιτον
Από το '92 και μετά αποκαλύπτεται η
πλήρης αδυναμία των Γερμανών (και γενικότερα) των Ευρωπαίων ιμπεριαλιστών. Η
πρωτοβουλία περνά στα χέρια των Αμερικάνων ιμπεριαλιστών και η διάλυση της Γιουγκοσλαβίας
εντάσσεται στο σχέδιο της "επέκτασης προς Ανατολάς" του ΝΑΤΟ.
Τον Απρίλη του 1992 οι ΗΠΑ
αναγνωρίζουν την ανεξαρτησία της Βοσνίας- Ερζεγοβίνης. Αρχίζει ο κρυφός (;)
εξοπλισμός του μουσουλμανικού στρατού από δυτικά και σαουδαραβικά κεφάλαια και
όπλα. Ανακηρύσσεται σχεδόν ταυτόχρονα η ανεξαρτησία της Κροατικής και Σερβικής
Δημοκρατίας της Βοσνίας. Έχει ξεκινήσει η εθνική τριχοτόμηση και καθώς ο
γιουγκοσλαβικός στρατός αποχωρεί (όχι αναίμακτα) ξεσπά ο εμφύλιος.
Αν η σερβοκροατική αναμέτρηση ξεκινά
με τις μάχες στο Μπόροβο Σέλο (περιοχή της Σλαβονίας, στη Σερβική Δημοκρατία
της Κράινα) ο βοσνιακός εμφύλιος αρχίζει με την προβοκάτσια που οργανώνεται
κατά τη διάρκεια σερβικού γάμου. Από κει και πέρα οι προβοκάτσιες και το έργο
των ελευθέρων σκοπευτών θ' αποτελούν την πιο δοκιμασμένη τακτική. Χιλιάδες οι
νεκροί -ιδιαίτερα οι άμαχοι.
Η ανθρωπιστική βοήθεια είναι το
όχημα μέσα από το οποίο οι αμερικανονατοϊκοί εμφανίζονται σαν υψηλοί διαιτητές
στο τριπλό σερβικό-μουσουλμανικό-κροατικό μέτωπο (στην πορεία σπάει η κροατομουσουλμανική
συμμαχία).
Με την απειλή ιρανικού τύπου
βομβαρδισμών οργανώνεται το '93 στην Αθήνα η πρώτη ειρηνευτική διάσκεψη. Όμως
-όπως ήταν φυσικό- ο εμφύλιος πόλεμος μετά από λίγο ξεσπά αγριότερος.
Για πρώτη φορά δοκιμάζονται οι
ΝΑΤΟϊκοί βομβαρδισμοί σε γιουγκοσλαβικό έδαφος. Οι Σερβοβόσνιοι -υπό τους
Κάρατζιτς, Μλάντιτς- αναγκάζονται να αποδεχτούν τη συμφωνία του Ντέιτον.
Μουσουλμάνοι, Σέρβοι και Κροάτες "συναινούν" για τη δημιουργία ενός
κράτους προτεκτοράτου του οποίου ο "διεθνής διοικητής" μένει κάπου
στην Ισπανία. Δημιουργείται φιλοδυτική μερίδα στο σερβοβοσνιακό κομμάτι του
προτεκτοράτου, που όμως δεν καταφέρνει να πείσει τους Σερβοβόσνιους οι οποίοι
απορρίπτουν το σχέδιο Ντέιτον (σε απανωτά δημοψηφίσματα). Όμως η "διεθνής
κοινότητα" αποστρέφει τα μάτια, παρά την επίκληση των παγκόσμιων αρχών της
"δημοκρατίας". Όμως αποστρέφει τα μάτια και από τις πολλές χιλιάδες
προσφύγων, τόσο των Σέρβων που καταφεύγουν στη Νέα Γιουγκοσλαβία όσο και των
Μουσουλμάνων που εγκαταλείπουν οριστικά τη χώρα τους.
Το 1996 οι Κροάτες, ενθαρρυμένοι
από την αμερικανική παρέμβαση και την αποδυνάμωση των σερβικών θέσεων,
ολοκληρώνουν την εθνοκάθαρση. Εξαπολύεται άγρια αντεπίθεση στην αυτόνομη
Δημοκρατία της Κράινα-Σλαβονίας. Εκατοντάδες οι νεκροί. Χιλιάδες οι πρόσφυγες.
Ο σερβικός στρατός δεν κινείται.
Μετά το άδειασμα των Κάρατζιτς-Μλάντιτς η σερβική ηγεσία εξακολουθεί να
παραμένει γαντζωμένη στη θέση του προνομιακού συνομιλητή των ιμπεριαλιστών. Εν
τω μεταξύ στην Κροατία ξαναοικοδομείται ουσιαστικά το φασιστικό κράτος και
υιοθετείται ένα σύνταγμα αντάξιο χιτλερικού καθεστώτος. Αυτό δεν μπορούν να το
κρύψουν ούτε και οι δυτικοί.
Ο πιο σημαντικός αρνητικός
παράγοντας είναι όμως η εγκατάσταση για πρώτη φορά στο χώρο της διαλυμένης
Γιουγκοσλαβίας ΝΑΤΟϊκής δύναμης (η οποία έχει ακόμη την ανάγκη να εμφανίζεται
σαν ΟΗΕ) που επιβλέπει στη Βοσνία την τήρηση της "συμφωνίας του
Ντέιτον". Στην Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας εγκαθίσταται
ακόμη μια ΝΑΤΟϊκή δύναμη για να "εξασφαλίσει" τη βιωσιμότητα της
χώρας. Είναι το πρελούδιο της κλιμάκωσης που ακολουθήθηκε με τον
"στρατιωτικό ανθρωπισμό" (!) στο Κοσσυφοπέδιο.
Είναι δε τόσο μεγάλη η
"δημοκρατική ευαισθησία" των ιμπεριαλιστών, που παύουν τους
εκλεγμένους ηγέτες της τριχοτομημένης εθνικά Βοσνίας όταν δεν τους είναι αυστηρά
πειθήνιοι. (Όπως έγινε σχετικά πρόσφατα με τους Σερβοβόσνιους, όταν ο εκλεγμένος
πρωθυπουργός τους δεν αποδέχτηκε την παραχώρηση του σέρβικου θύλακα Μπρσκο
στους Μουσουλμάνους).
Στο Κοσσυφοπέδιο...
Στην πραγματικότητα η μεγαλύτερη απόσταση
για να φτάσουμε στο Κοσσυφοπέδιο και στους ΝΑΤΟϊκούς βομβαρδισμούς έχει
διανυθεί. Οι περισσότεροι εξάλλου περίμεναν πως επόμενος κρίκος της αλυσίδας θα
ήταν το Κοσσυφοπέδιο. Μετά την "υιοθέτηση" των Μουσουλμάνων
ακολούθησε η "υιοθέτηση" των Αλβανών. Η οδός πεπατημένη: Ο αποκηρυγμένος
UCK (μέχρι τότε ο
Ρουγκόβα ήταν ένας άλλος "προνομιακός συνομιλητής") αναγνωρίζεται
επίσημα. Διατυπώνονται τον Ιούνη του '98 εξευτελιστικοί όροι τύπου Ιράκ
(ΝΑΤΟϊκοί παρατηρητές, εγκλεισμός του γιουγκοσλαβικού στρατού στους στρατώνες,
ουσιαστική αποχώρηση και περιορισμοί στη δράση των παραστρατιωτικών και
κατασταλτικών σερβικών αστυνομικών δυνάμεων) που το καθεστώς Μιλόσεβιτς σε μια
άλλη χαρακτηριστική επίδειξη ευλυγισίας, ίσως και υποταγής, αποδέχεται. Αυτό
μπορεί να "αδειάζει" τους ιμπεριαλιστές, αλλά δεν αποτελεί παρά μια
μικρή αναβολή, καθώς οι ιμπεριαλιστές επανέρχονται, διατυπώνοντας όρους που
εξαναγκάζουν το καθεστώς Μιλόσεβιτς να αντιπαρατεθεί (ή να αποδεχτεί ΝΑΤΟϊκή
παρουσία σε θεωρούμενα σερβικά εδάφη).
Από κει και πέρα όλοι ζήσαμε τις δραματικές
επιπτώσεις και συνεχίζουμε να παρακολουθούμε την... ανισορροπία τρόμου που έχει
εγκατασταθεί για τα καλά στην περιοχή των Βαλκανίων.
ΣΑΝ ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Μπορεί η ιστορία μιας χώρας να
περάσει μέσα από τις γραμμές ενός αφιερώματος; Προφανώς και όχι. Για να
δημιουργηθεί η Γιουγκοσλαβία χύθηκαν ποταμοί αίματος και θυσιών. Καινούριοι
ποταμοί αίματος και θυσιών συνεπάγεται η διάλυσή της. Και το κακό δεν έχει
σταματήσει. Εξαπλώνει τους ομόκεντρους του κύκλους σ' όλα τα Βαλκάνια.
Η ιστορία της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας
κατέδειξε πως ακόμα και όταν οι ιμπεριαλιστές δεν ελέγχουν ή τους ξεπερνά η
δυναμική κάποιων γεγονότων, δείχνουν μεγάλες ικανότητες προσαρμογής και τα
αξιοποιούν εντείνοντας τα αδιέξοδα και κλιμακώνοντας την επέμβαση τους.
Ωστόσο η Γιουγκοσλαβία δεν διδάσκει
μόνο με το αρνητικό της παράδειγμα. Είπαμε πως μέσα σ' αυτό τον αιώνα δυο φορές
η χώρα των Νοτιοσλάβων καταδύθηκε στη φρίκη για να παρουσιαστεί στο ιστορικό
προσκήνιο πιο δυνατή. Δεν ξέρουμε αν ο γιουγκοσλαβικός λαός θα καταφέρει
"να ξαναφτιάξει τη χώρα του", όπως λέει ο Κουστουρίτσα σ' ένα έργο
του. Υπάρχει κι ένας μεγάλος "απών": το κομμουνιστικό κίνημα. Όμως
όλοι οι λαοί των Βαλκανίων, αναγκαστικά παρόντες στο τελευταίο δράμα, βγάζουν
τα συμπεράσματα τους...
Σημείωση
Το ότι στο κείμενο εμφανίζεται η
Γιουγκοσλαβία στη μια περίπτωση σαν Λαϊκή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της
Γιουγκοσλαβίας και την άλλη σαν Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία της
Γιουγκοσλαβίας είναι μια "παρεξήγηση" που δεν οφείλεται στο δικό μας
αφιέρωμα, αλλά στις περιπέτειες που είχε υποστεί η ονομασία της χώρας από τις
κατά καιρούς επιλογές της γιουγκοσλαβικής (τιτοϊκής) ηγεσίας.
Βιβλιογραφία
Sherman, Α., "Κακοπιστία στα Βαλκάνια", Εκδόσεις
Ψυχογιός
Πελεκίδου, Μαρία, "Οι
βαλκανικοί λαοί', Εκδόσεις Βάνιας
Δάγκας - Λεοντιάδης,
"Κομιντέρν και Μακεδονικό ζήτημα". Εκδόσεις Τροχαλία
Περιοδικό ΣΧΟΛΙΑΣΤΗΣ
Χοντζέας, Γ,. "Μερικά ζητήματα
της ιστορίας του ΚΚΕ" (για τα 60 χρόνια του κομμουνιστικού κινήματος,
εφημερίδα ΠΡΟΛΕΤΑΡΙΑΚΗ ΣΗΜΑΙΑ, 1978 - Αναδημοσίευση Α/συνέχεια, δελτίο 94)
Χατζηπροδρομίδης, Λέοντας, "Ο
βιασμός της Γιουγκοσλαβίας", Εκδόσεις Παρατηρητής
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου