Σκηνές από μια "συνηθισμένη" θητεία

του Ζήση Γκέρτσου

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Έναυσμα» το 1995

"Κουράγιο! θα περάσει!" ακούς να σου λένε, λες και πρόκειται για μια ξαφνική και ύπουλη ασθένεια. Το λες συχνά κι εσύ στον εαυτό σου ότι δεν είσαι ο πρώτος μα ούτε και ο τελευταίος που του 'ρθε το χαρτί για το Στρατό. Και, πράγματι, έτσι είναι.

Η υποχρεωτική εκπαίδευση του νεολαίου συμπεριλαμβάνει και τη 18μηνη -μέχρι στιγμής- θητεία στο στρατό. Πάνω σε τι ακριβώς εκπαιδεύεσαι και πώς, δεν έχει ακόμη -παρά τους ισχυρισμούς για το αντίθετο- διευκρινιστεί. Οι διάφορες πληροφορίες και διηγήσεις από γνωστούς και φίλους περισσότερο σε μπερδεύουν παρά σε κατατοπίζουν. Ακόμη κι οι πιο οδυνηρές εμπειρίες τους εκεί, καταλήγουν μυστηριωδώς σ' ένα θετικό απολογισμό για το πώς και τι περάσανε. Όμως, η συμπόνια, ακόμα κι ο οίκτος απ' τον περίγυρό σου τις τελευταίες ημέρες πριν την κατάταξη, σε προϊδεάζουν για το ότι μάλλον κάποιο κακό σε βρήκε.

Το άγνωστο προκαλεί ανασφάλεια. Δε θα βοηθούσε, ωστόσο, μια απλή περιγραφή για το όσα βιώνει και βλέπει ο νεολαίος στο στρατό. Εδώ, σίγουρα, δε χωράνε νοσταλγίες και ωραιοποιήσεις. Δεν το επιτρέπει το γεγονός ότι καθημερινά συνθλίβεται η αξιοπρέπειά σου, στη βραδινή ή πρωινή αναφορά, στις διάφορες επιθεωρήσεις, στις αγγαρείες, γενικά, στις συνθήκες διαβίωσής σου στο στρατό. Στην εγκληματική -εν τελεί- ενέργεια να εξουσιάζεται η ζωή σου από άτομα με μειωμένη -πολλές φορές- αντίληψη και "πειραγμένη" προσωπικότητα. Υπάρχουν, βέβαια, και καλές στιγμές, όχι όμως λόγω του στρατού. Είναι οι στιγμές στις οποίες δεν αισθάνεσαι μόνος, στις οποίες σου συμπαραστάθηκε ο συνάδελφος, φαντάρος κι αυτός, χωρίς να προβλέπεται απ' τον κανονισμό.

Απ τις πρώτες κιόλας μέρες μετά την κατάταξη, θα διαπιστώσεις ότι δεν ανήκεις πλέον στον εαυτό σου. Εδώ που τα λέμε ποτέ δεν ανήκες -όπως σε πληροφορεί ο "διαβασμένος" αξιωματικός- αλλά εδώ δεν μπορείς να παραιτηθείς, ν' αλλάξεις αφεντικό ή συναδέλφους. Ανήκεις, πλέον, στις τάξεις του ελληνικού στρατού, άσχετα αν τις περισσότερες φορές εκτελείς χρέη υπηρέτη του "παλιού", του αξιωματικού υπηρεσίας, γενικά, του ανωτέρου σου σε βαθμό και παλαιότητα. Μαθαίνεις ότι η υποταγή και ο σεβασμός στους ανωτέρους, αποτελούν αρετές χρήσιμες τόσο στον έξω κόσμο όσο και στο στρατόπεδο.

Στο στρατό, όμως, απαιτείται και κάτι παραπάνω. Εδώ χρειάζεται πλήρης αποκοπή απ' τον τρόπο που σκεφτόσουν, δρούσες ή συμπεριφερόσουν στον έξω κόσμο. Πρώτη, επομένως, φροντίδα είναι το κλείσιμο για κάποιες εβδομάδες στο στρατόπεδο, χωρίς εξόδους. Όχι φυσικά για να συνηθίσεις στο νέο, σιδερένιο σου κρεβάτι, αλλά για να χωνέψεις ότι δεν είσαι πλέον πολίτης.

Δεύτερο "μάθημα", ν' ανέχεσαι χωρίς διαμαρτυρίες τις απειλές ότι θα σε "λιώσουν" εσένα ή το διπλανό σου, γιατί έτσι "προβλέπεται", μέχρι να πάψεις να σκέφτεσαι σαν πολίτης. Πλήθος άλλων "μαθημάτων" επιλέγονται για να συμπληρώσουν την εικόνα της εξορίας απ' τον έξω κόσμο.

Προς τι όμως ολ' αυτά; Η δημιουργία μιας άβουλης κι ευμεταχείριστης μηχανής, που θα εκτελεί την όποια διαταγή, είναι ο πραγματικός στόχος. Ας μην παρεξηγηθούμε. Μη νομίσει κανείς ότι στο στρατό μαθαίνει κανείς να μάχεται. Κάθε άλλο! Τον περισσότερο χρόνο του τον αναλώνει στην "επιστήμη" της αγγαρείας και των παραγγελμάτων Στο "άβουλο κι ευμεταχείριστο" δίνεται η βάση. Κατά συνέπεια, απαγορεύονται οι πολιτικές συζητήσεις και κάθε είδους συζητήσεις που θεωρείται ότι "εξασθενίζουν τις ένοπλες δυνάμεις και τη συνοχή του ελληνικού στρατού" (το ποδόσφαιρο και γενικώς τ' αθλητικά, ευτυχώς, επιτρέπονται). Τα παραπάνω, ωστόσο, ισχύουν μόνο για τους φαντάρους κι αυτό γιατί διάφοροι καραβανάδες, οε ανύποπτο χρόνο, αιφνιδιάζουν τους πάντες μ' έναν οχετό εθνικιστικών και φιλοπολεμικών κηρυγμάτων, σε τέτοιο μάλιστα βαθμό, που αναρωτιέσαι ώρες-ώρες μήπως κηρύχτηκε ο πόλεμος και προσπαθούν να σου το πουν με το μαλακό!!!

Όπως σε κάθε καλό σχολείο, έτσι και στο στρατό, πρέπει να υποστείς πλήθος από εξετάσεις. Όχι, φυσικά, στο θρανίο και με το μολύβι στο χέρι, αλλά σε στάση προσοχής-ημιανάπαυσης και στο κλίμα της Ιεράς Εξέτασης του Μεσαίωνα. Το αν ξέρεις τις απαντήσεις λίγο ενδιαφέρει. Η γνώση της προσευχής, του όρκου και της ιεραρχίας δηλώνουν το βαθμό υποταγής, άσχετα αν κανείς δεν μπορεί να καταλάβει γιατί όλ' αυτά σε κάνουν πιο μάχιμο. Όπως κανείς δεν μπορεί να κατανοήσει την "πολεμική ετοιμότητα" που σου παρέχει η …άσκηση που "καταγράφει" πόσες ...μεταβολές μπορείς να "βαρέσεις" χωρίς να χάσεις την ισορροπία σου!!!

Μπορείς φυσικά να ζητήσεις το λόγο γι' αυτό το θέατρο του παραλόγου και θα κερδίσεις σίγουρα τη συμπάθεια των απλών φαντάρων, θα συναντήσεις όμως, ταυτόχρονα, και το μεγαλείο της ανθρωπινής επιχειρηματολογίας, όπως το ότι "εδώ είναι στρατός και όχι κολέγιο" ή "το ίδιο κάναμε κι εμείς και γίναμε άνθρωποι". Βέβαια, ό,τι και να υποστείς, δε συγκρίνεται με τίποτε "απ' όσα τράβηξε ο παλιός", Το λέει -εξάλλου- κι ο "φωτισμένος" αξιωματικός σου, με τις ευλογίες του οποίου γίνονται όσα γίνονται. Επομένως, πρέπει να εκτελείς και... ο χορός καλά κρατεί.

Το μυστικό, ωστόσο, μιας όσο το δυνατό καλής θητείας δεν είναι -σε αντίθεση με τα όσα λέγονται- να συμφωνείς με όλα και να "εκτελείς πρόθυμος και άνευ αντιλογίας" την κάθε διαταγή. Το ότι θα ζήσεις σ' ένα χώρο για ενάμιση (ή περισσότερο) χρόνο σου δίνει κάθε δικαίωμα ν' απαιτήσεις αλλαγή συμπεριφοράς και συνθηκών σε ζητήματα που αφορούν ή θίγουν την αξιοπρέπειά σου, ανεξάρτητα με το αν συμβαίνουν σε σένα ή στο συνάδελφό σου. Η ανοχή είναι κι εδώ συνενοχή. Με τον τρόπο αυτό, κερδίζεται η εκτίμηση του καλύτερου κομματιού των υπόλοιπων φαντάρων (παρά τους αρνητικούς συσχετισμούς) και σπάει η απομόνωση που θέλουν να επιβάλουν για να μπορούν, στη συνέχεια, να ελέγχουν ευκολότερα.

Το παραπάνω δεν είναι, σε καμία περίπτωση, μια εύκολη υπόθεση. Τα ζητήματα είναι πολλά και σε τι να πρωτοαντισταθείς! Ριζικές αλλαγές δεν είναι δυνατόν να υπάρξουν, όσος εκσυγχρονισμός κι αν πέσει. Κι αυτό γιατί ο σημερινός στρατός, λόγω της αντιδραστικής του αποστολής (να καταπιέζει, δηλαδή, κι όχι ν' απελευθερώνει τους λαούς), δεν μπορεί να μην είναι αντιδραστικός. Ιδιαίτερα σήμερα, που το μέλλον που ετοιμάζουν για τη νεολαία και τους λαούς οι ιμπεριαλιστές, είναι το μέλλον των χαρακωμάτων (το κάνουν ήδη στη Βοσνία). Εκεί, δηλαδή, που θα κληθεί η νεολαία να υπερασπιστεί -ακόμη και με τη ζωή της- το "όραμα" της διαιώνισης της εκμετάλλευσης. Αυτά, ακριβώς, το όραμα συμμερίζεται κι η ελληνική αστική τάξη. Ο τυχοδιωκτισμός κι η συμμετοχή στο μοίρασμα της "λείας" (έστω και με κίνδυνο να γίνει η ίδια θύμα) δε βρίσκονται ποτέ έξω απ’ τη λογική της. Το θέμα της πιθανής αύξησης της θητείας δεν είναι άσχετο μ' αυτό το γεγονός. Φυσικά, το ότι η αμυντική ικανότητα της χώρας εξαρτάται (σε βαθμό που είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς) απ' τους ιμπεριαλιστές -και κύρια απ' τους Αμερικάνους- δεν απασχολεί τους "υπευθύνους". Επιλέγουν τη γνωστή μέθοδο της αύξησης της θητείας για τη δήθεν αντιμετώπιση των κινδύνων (λες κι ο σημερινός πόλεμος γίνεται με κοντάρια και τόξα) κι εφαρμόζουν τα "μυστικά όπλα" του ελληνικού στρατού: τα ελληνορθόδοξα ιδεώδη, τον τακτικό εκκλησιασμό (μπορεί να τον χρειαστούμε) και το εθνικιστικά κηρύγματα.

Μετά απ' όλα αυτά δε θα βρείτε πολλούς που ν' "αγάπησαν" περισσότερο την "πατρίδα" απ' όσο κατά την διάρκεια της θητείας τους. Αυτό τους κάνει, σίγουρα, καλύτερους πατριώτες!!!