Οι λαοί γράφουν την Ιστορία. Το μέλλον τους ανήκει!

του Σπύρου Παπακώστα

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Έναυσμα" το 1997 στα πλαίσια αφιερώματος για τα 80 χρόνια από την Οκτωβριανή Επανάσταση

Η συμπλήρωση 80 χρόνων από την επέτειο της Οκτωβριανής Επανάστασης είναι μόνον η αφορμή για τούτο το κείμενο. Κι αυτό, γιατί κάθε άλλο παρά επετειακά αντιλαμβανόμαστε την επιτυχημένη πραγματοποίηση της πρώτης σοσιαλιστικής επανάστασης στον πλανήτη, που έδωσε διαφορετική τροπή στην Ιστορία και σημάδεψε τον αιώνα μας.

Για χιλιάδες χρόνια πριν κυριαρχούσε στον κόσμο η ιδεαλιστική αντίληψη. Όλα δημιουργούνται μια φορά για πάντα και παραμένουν αμετάβλητα, το πνεύμα (;) κυριαρχεί στην ύλη. Αυτό είχε συγκεκριμένη αντανάκλαση σ' όλες τις κοινωνίες. Η μοίρα του δούλου ήταν να παραμένει για πάντα δούλος, όχι μόνο αυτός αλλά και όλοι οι απόγονοί του. Το ίδιο ίσχυε για τον εξαθλιωμένο υποτακτικό του φεουδάρχη (μεσαίωνας) ή για το μισθωτό σκλάβο (εργάτη) στον καπιταλισμό. Αντίστοιχα, βέβαια, και η "μοίρα" του αυτοκράτορα, του μονάρχη, του φεουδάρχη, του μεγαλοαστού κ.ο.κ ήταν να παραμένουν επικυρίαρχοι αυτοί και οι απόγονοί τους.

Ο κόσμος αποτελούνταν μονάχα από καταπιεστές (ολιγαρχία) και καταπιεζόμενους (τεράστια πλειοψηφία) και η "αλήθεια" αυτή συντηρούνταν για αιώνες από το σκοταδισμό των κάθε λογής ιερατείων. Όποιοι, μπροστά από την εποχή τους, αμφισβήτησαν αυτή την "αλήθεια", είτε κατέληξαν στο σταυρό (ο Σπάρτακος και οι εξεγερμένοι δούλοι) είτε στην πυρά της Ιερής Εξέτασης.

Η Γαλλική Επανάσταση γέννησε την αστική δημοκρατία και έδωσε διέξοδο στην ανάπτυξη των επιστημών. Μαζί με τους αστούς και τον καπιταλισμό, γέννησε τους προλετάριους και τους πρώτους σύγχρονους διανοούμενους της επανάστασης. Έτσι, μέσα από μια ολόκληρη πορεία, ο Μαρξ και ο Ένγκελς διατύπωσαν τους νόμους της εξέλιξης της κοινωνίας με τη φιλοσοφία του Διαλεκτικού και Ιστορικού Υλισμού. Οι σύγχρονοι καταπιεσμένοι (προλεταριάτο) είχαν, για πρώτη φορά στην ιστορία, τη δυνατότητα να έχουν τη δίκη τους πραγματική αλήθεια. "Το συμφέρον του προλεταριάτου σαν εκμεταλλευόμενης τάξης, που επιδιώκει ν' απαλλαγεί απ' το ζυγό της αστικής τάξη, είναι να παρατηρεί τον κόσμο κατάματα. Ενώ λοιπόν, η εκμεταλλεύτρια τάξη, έχει ανάγκη από το ψέμα, για να διαιωνίσει την εκμετάλλευση, η επαναστατική τάξη, έχει αντίθετα ανάγκη από την αλήθεια για να δώσει τέλος στην εκμετάλλευση" (G. Pollitzer "Βασικές αρχές της φιλοσοφίας")

Ο κόσμος, λοιπόν, μπορούσε ν' αλλάξει, με υλικούς πια όρους. Αυτό έδινε μια νέα ώθηση στις μάζες να χειραφετηθούν και να σηκώσουν το ανάστημά τους απέναντι στον καπιταλισμό που σάπιζε. Οι ηρωικοί Κομμουνάροι του Παρισιού (1871) έδειξαν το δρόμο, αλλά, ταυτόχρονα, έδειξαν ότι χρειάζονταν πολλά ακόμη να γίνουν για το πάρσιμο και τη διατήρηση της εξουσίας.

Η επαναστατική θεωρία του μαρξισμού απαιτούσε την ύπαρξη ενός επαναστατικού κόμματος που θα προερχόταν από τα σπλάχνα του προλεταριάτου. Το κόμμα αυτό θα επιτύγχανε την ενότητα θεωρίας και πράξης. Αυτό πέτυχαν στις συγκεκριμένες συνθήκες της Ρωσίας των αρχών του 20ου αιώνα, ο Λένιν και το κόμμα των μπολσεβίκων (το πως θα το δούμε παρακάτω).

Η Οκτωβριανή Επανάσταση κατάφερε να κερδίσει ένα μεγάλο ιστορικό στοίχημα. Να εφαρμόσει την επαναστατική θεωρία του μαρξισμού στην πράξη, κάνοντας την Επανάσταση από αφηρημένη ιδέα ζήτημα για πραγματοποίηση. Κι αυτό έγινε σε μια χώρα που μέχρι τότε δεν διέθετε καμία επαναστατική παρακαταθήκη από το παρελθόν.

Αυτή η τεράστια σε έκταση χώρα, βυθισμένη στην καθυστέρηση κάτω από το τυραννικό καθεστώς του τσαρισμού, έμελλε στην αυγή του 20ου αιώνα ν' αποτελέσει το φάρο των λαών, τη φωτεινή ελπίδα για τους καταπιεσμένους όλου του κόσμου. Οι προλετάριοι, μαζί με τους συμμάχους τους, απέδειξαν ότι οι κολασμένοι της γης μπορούν ν' ανατρέψουν τους καταπιεστές τους και να πάρουν οι ίδιοι στα χέρια τους την πολιτική εξουσία. Κι αυτό είχε και έχει τεράστια σημασία.

Η προεπαναστατική περίοδος

Η περίοδος αυτή, μέσα από πολλά σκαμπανεβάσματα και πισωγυρίσματα, είναι περίοδος ζύμωσης, επαναστατικής προπαγάνδας και άντλησης πείρας για τους Ρώσους κομμουνιστές και το κόμμα τους. Αργά και βασανιστικά στην αρχή, οι κομμουνιστές κατοχυρώνονται στην κοινωνία, οικοδομούν τις συμμαχίες τους με το λαό, επεξεργάζονται το επαναστατικό τους πρόγραμμα και οδηγούν το προλεταριάτο και τους συμμάχους του στην κατάκτηση της εξουσίας.

Από την πληθώρα των σημαντικών γεγονότων -καθοριστικών για την πάλη των κομμουνιστών- που έλαβαν χώρα μέχρι τον Οκτώβρη του '17, μπορούμε να ξεχωρίσουμε αυτά που αναφέρονται στη συνέχεια.

Το Γενάρη του 1904 τελειώνει το 2ο Συνέδριο του Σοσιαλδημοκρατικού Εργατικού Κόμματος Ρωσίας (ΣΔΕΚΡ) με την εκδήλωση της πρώτης σοβαρής κρίσης στο εσωτερικό του. Έχουν, ήδη, δημιουργηθεί παρατάξεις μέσα στο κόμμα και υπάρχει, μετά το συνέδριο, σχηματισμένη πλειοψηφία και μειοψηφία (μπολσεβίκοι-μενσεβίκοι).

Το γεγονός αυτό έχει τη σημασία του γιατί μέσα στο συνέδριο εκδηλώθηκε η δεξιά πτέρυγα του κόμματος (μενσεβίκοι) που έθεσε λαθεμένες οπορτουνιστικές λογικές σε σχέση με τη σημασία των οργανώσεων και τη σχέση οργανώσεων-κόμματος. Ο Λένιν κριτικάρει σκληρά τις λογικές αυτές, κατανοώντας τη μεγάλη σημασία που έχουν για την επανάσταση οι οργανωτικές αρχές του επαναστατικού κόμματος. Πάνω σ' αυτό το θέμα εκδίδει την μπροσούρα με τίτλο "Ένα βήμα μπρος, δυο βήματα πίσω" (Μάης 1904), στον πρόλογο της οποίας, μιλώντας για το 2ο συνέδριο, αναφέρει χαρακτηριστικά: "...Εδώ το ουσιώδες, κατά τη γνώμη μου, είναι η ανάλυση της πάλης των απόψεων πάνω στην τακτική και σε άλλα ζητήματα, που διεξήχθη στο δεύτερο συνέδριο και η πολεμική κατά των οργανωτικών απόψεων των μενσεβίκων. Και το ένα και το άλλο είναι απαραίτητα για να καταλάβει κανείς το μενσεβικισμό και τον μπολσεβικισμό σαν ρεύματα που έβαλαν τη σφραγίδα τους σ’ όλη τη δράση του εργατικού κόμματος στην επανάσταση μας".

Η επανάσταση του 1905

Το Μάη του 1905 γίνεται στο Λονδίνο το 3ο Συνέδριο του ΡΣΔΕΚ στο οποίο παίρνουν μέρος μόνο οι μπολσεβίκοι. Την ίδια περίοδο, οι μενσεβίκοι που έχουν αποσπαστεί από το κόμμα, πραγματοποιούν ξεχωριστή συνδιάσκεψη στη Γενεύη.

Στο συνέδριο επισημαίνονται οι "Δύο ταχτικές" που υπάρχουν πλέον στη σοσιαλδημοκρατία και προσδιορίζονται τα καθήκοντα του προλεταριάτου στη δημοκρατική επανάσταση. Στόχος η ανατροπή του τσαρικού καθεστώτος και η εγκαθίδρυση λαϊκής εξουσίας (προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση). Η εξουσία αυτή θα εκφράσει τη θέληση του λαού μέσα από μια παλλαϊκή συντακτική συνέλευση των αντιπροσώπων του λαού αφού θα έχει εξασφαλιστεί γενικό, ίσο, άμεσο εκλογικό δικαίωμα και μυστική ψηφοφορία.

Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων οι μπολσεβίκοι ρίχνουν το σύνθημα της "Γενικής Απεργίας".

Στις 20-21 Δεκέμβρη του 1905 ξεκινούν απεργίες και μαζικές διαδηλώσεις στη Μόσχα. Όμως, οι διαθέσεις των μαζών απαιτούν υψηλότερες μορφές πάλης και ξεπερνούν κατά πολύ τις εκτιμήσεις των οργανώσεων του σοσιαλδημοκρατικού) κόμματος. Το ταξικό ένστικτο των εξεγερμένων τους οδηγεί στη σύγκρουση με την αντίδραση. "Η μαχητική διάθεση φουντώνει, το ανοργάνωτο του δρόμου φτιάχνει εντελώς αυθόρμητα και διστακτικά τα πρώτα οδοφράγματα" (Λένιν, "Τα διδάγματα από την εξέγερση της Μόσχας").

Η απάντηση είναι άμεση. Το πυροβολικό του τσάρου παρατάσσεται στους δρόμους και βάλλει ενάντια στα οδοφράγματα. Στις 28 Δεκέμβρη οι κυβερνητικές δυνάμεις αποκτούν απόλυτη υπεροχή έχοντας πνίξει στο αίμα την αυθόρμητη εξέγερση.

Αυτή η ήττα του προλεταριάτου και των συμμάχων του, περιέχει μέσα της το σπέρμα της νίκης του Οκτώβρη. Αποτελεί λαμπρό παράδειγμα για την ανάγκη της οργανωμένης δράσης των μαζών και για την ανάγκη που έχει το πρωτοπόρο επαναστατικό κόμμα να βρίσκεται μπροστά από τις διαθέσεις των μαζών. Οι μπολσεβίκοι και ο Λένιν κατανόησαν με τον καλύτερο τρόπο αυτά τα ζητήματα και δεν δίστασαν να παραδεχτούν ότι το κόμμα "είχε μείνει πίσω από την ανάπτυξη και την ορμή του κινήματος". Παραπέρα, η εξέγερση της Μόσχας έδωσε πολύτιμα διδάγματα στους επαναστάτες, που μέσα στο καμίνι της ταξικής πάλης ατσαλώθηκαν και απέκτησαν πλέον τη βεβαιότητα πως μόνο η οργανωμένη ένοπλη εξέγερση μπορεί να φέρει τη νίκη. Το προλεταριάτο με τους συμμάχους του ανέβασαν το επίπεδο της πάλης τους κατανοώντας ότι η πραγματικότητα επιβάλλει το πέρασμα στη φάση της επίθεσης.

Η προεπαναστατική περίοδος έχει αρχίσει. Η φλόγα της εξέγερσης εξαπλώνεται, σ' όλη την αχανή Ρωσία και έξω απ' αυτή, όπως η φωτιά στο ελατόδασος. Στη Λετονία διώχνουν τους γαιοκτήμονες και εγκαθιδρύουν σε κάθε επαρχία όργανα επαναστατικής εξουσίας. Ο στρατός παίρνει τα όπλα και εξεγείρεται στο φρούριο του Σβέαμποργκ και στη ναυτική βάση της Κροστάνδης (Ιούλιος 1906). Η εξέγερση τελικά καταπνίγεται.

Η τσαρική απολυταρχία τραντάχτηκε αλλά δεν γκρεμίστηκε. Προσωρινά φαίνεται να επανακτά τον απόλυτο έλεγχο. Οι επαναστάτες ανασυντάσσονται αξιοποιώντας την πολύτιμη πείρα της εξέγερσης. Σφυρηλατούνται, αργά αλλά σταθερά, οι δεσμοί της εργατικής τάξης με την αγροτιά. Η μεγάλη μάζα της αγροτιάς είχε ταλαντευτεί το 1905 και δέχτηκε μετά την ήττα πολύ σκληρά χτυπήματα από τον τσάρο και τους τσιφλικάδες. Αυτό, βέβαια, βοήθησε την αγροτιά να συνειδητοποιηθεί και να καταλάβει πως μόνο σε συμμαχία με τους εργάτες θ' ανατρέψει τους δυνάστες της.

Στο πολιτικό πεδίο οι μπολσεβίκοι παίρνουν μια σειρά πρωτοβουλίες. Αποχή από το "κοινοβούλιο" (συμβουλευτικό όργανο του τσάρου), τα χρόνια 1905-1907, αλλά και συμμετοχή στο επίσης αντιδραστικό κοινοβούλιο του 1908 και σε νόμιμους εργατικούς συλλόγους. Τι σήμαιναν αυτές οι "αλλοπρόσαλλες", με μια πρώτη επιπόλαια ματιά, πρωτοβουλίες;

Οι μπολσεβίκοι, αντλώντας καθημερινά πείρα και διδάγματα και σφυρηλατώντας ακατάλυτους δεσμούς αίματος με την εργατική τάξη και το λαό, μπόρεσαν να επιτύχουν το σωστό συνδυασμό (όχι χωρίς λάθη) νόμιμης και παράνομης δουλειάς. Κατάφεραν να εφαρμόσουν την ανάλυσή τους στην, κάθε φορά διαμορφωμένη, συγκεκριμένη κατάσταση, χωρίς να μεταφέρουν μηχανιστικά σε όλες τις συνθήκες την πείρα που αποκτούσαν. Αυτό αποτελεί τεράστιο "προσόν" για τους επαναστάτες.

Εδώ, θα πρέπει ν' αναφέρουμε και κάτι άλλο πολύ σημαντικό. Τα χρόνια της επανάστασης (1905-1907), μέσα στην εξέλιξη του αγώνα, γεννιέται η σοβιετική μορφή οργάνωσης (Σοβιέτ). Τα Σοβιέτ ήταν τα συμβούλια-συνελεύσεις των εργατών, αγροτών και στρατιωτών αντιπροσώπων. "Τα Σοβιέτ αποτελούν την πολιτειακή μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου" (Λένιν). Πρόκειται για την πιο τελεία δημοκρατική μορφή οργάνωσης των μαζών που είχε γνωρίσει ποτέ η Ρωσία και ο κόσμος ολόκληρος. Τα Σοβιέτ μαζί με το κόμμα θα γίνουν οι κινητήριες δυνάμεις της επανάστασης.

Όλες οι παραπάνω εξελίξεις συνοδεύτηκαν από οξεία πάλη στο εσωτερικό του κόμματος. Η αδυσώπητη ταξική πάλη απομόνωσε όλα τα ταλαντευόμενα μικροαστικά στοιχεία και ξωπέταξε κάθε παρέκκλιση (αριστερή ή δεξιά) από το κόμμα Η εξέλιξη αυτή θα ολοκληρωθεί το 1914, με το οριστικό ξεσκέπασμα και την πολιτική ήττα των μενσεβίκων. Αφορμή γι' αυτό είναι η κήρυξη του Πρώτου Παγκόσμιου Ιμπεριαλιστικού Πολέμου (1914-'17). Η αστική τάξη θέλει να συμμαχήσει με το λαό ενάντια στον εξωτερικό κίνδυνο και οι μενσεβίκοι, κάτω από το γενικότερο βάρος των οπορτουνιστικών τους αντιλήψεων, υιοθετούν σοσιαλσοβινιστικές θέσεις που εξυπηρετούν την άρχουσα τάξη και είναι ενάντια στα συμφέροντα του προλεταριάτου. Οι μπολσεβίκοι τους ξεσκεπάζουν ανοιχτά σαν προδότες και παίρνουν το λαό με το μέρος τους. Η ίδια η ιστορία (απόκρουση της ιμπεριαλιστικής επέμβασης 1918-'20) τους δικαίωσε.

Η περίοδος 1910-17

Από το 1910, με αργά βήματα στην αρχή, αρχίζει η καινούρια άνοδος του επαναστατικού κινήματος. Η πρώτη κορύφωση έρχεται το Φλεβάρη του 1917 με την ανατροπή του τσάρου. Όμως, η ανατροπή αυτή έχει συντελεστεί με τη συμμετοχή και των μικροαστών και της μπουρζουαζίας. Τα Σοβιέτ ήταν ακόμη αδύναμα πολιτικά και δεν θα μπορούσαν από μόνα τους να καταλάβουν και να διατηρήσουν την εξουσία. Έχουμε, λοιπόν, μια περίοδο όπου η εξουσία στη Ρωσία είναι δυαδική. Από τη μια η κυβέρνηση της μπουρζουαζίας (Κερένσκι) και "δίπλα" σ' αυτήν η κυβέρνηση των Σοβιέτ. Οι μπολσεβίκοι συνεχίζοντας δυναμωμένοι την πάλη τους ξεσκεπάζουν τον αντιδραστικό ρόλο της κυβέρνησης των αστών και βάζουν (από τον Ιούλη και μετά) το ζήτημα της ανατροπής της και της εγκαθίδρυσης της δικτατορίας του προλεταριάτου. Αυτός ο νέος γύρος ταξικής πάλης είναι και ο τελικός. Τα "νέα" Σοβιέτ, που δεν ταλαντεύτηκαν αλλά διδάχτηκαν και πείστηκαν πολιτικά, με ακατανίκητη δύναμη και ορμή οδηγούν στην τελική επικράτηση της επανάστασης (Οκτώβρης 1917).

Τι έλυσε και τι έθεσε ο Οκτώβρης

Σίγουρα, το τι σήμανε πραγματικά η Οκτωβριανή Επανάσταση για τους λαούς και την ιστορία τους, δεν μπορεί ούτε καν να προσεγγισθεί με μια "ξερή" ιστορική περιγραφή των γεγονότων. Η πολιτική εμπειρία που άντλησε το προλεταριάτο και τα διδάγματα από την οικοδόμηση του σοσιαλισμού στη Σοβιετική Ένωση είναι ζητήματα που απασχολούν και θα απασχολούν τα επαναστατικά κόμματα και τους λαούς παντού στον κόσμο.

Η Οκτωβριανή Επανάσταση έδειξε τελεσίδικα ότι ο. καπιταλιστές, οι ιμπεριαλιστές και οι κάθε λογής αντιδραστικοί δεν είναι ανίκητοι Έδειξε, επίσης, ότι ο σοσιαλισμός είναι δυνατόν να οικοδομηθεί σε μία και μόνο χώρα, χωρίς ν' απαιτείται η πραγματοποίηση μιας "παγκόσμιας επανάστασης".

Η νεοσύστατη σοβιετική Ρωσία, από την πρώτη κιόλας μέρα μετά την επανάσταση, δέχτηκε ισχυρότατες πιέσεις τόσο από το εσωτερικό όσο και από το εξωτερικό. Σε μια χώρα κατεστραμμένη που αντιμετώπισε πείνα, λιμό και πόλεμο (1918-'20) όχι μόνο καταφέρθηκε να διατηρηθεί η καινούρια εξουσία, αλλά 20 χρόνια μετά ήταν σε θέση ν' αντιμετωπίσει νικηφόρα το τέρας του φασισμού. Η επανάσταση απελευθέρωσε τεράστιες δυνάμεις που κατάφεραν σε επίπεδο παραγωγής και ανύψωσης του βιοτικού επιπέδου να διανύσουν, μέσα σε μερικά μόνο χρόνια, αποστάσεις που για τους καπιταλιστές χρειάστηκαν δεκαετίες ολόκληρες. Και δεν επρόκειτο για θαύμα αλλά για "φυσιολογικό" επακόλουθο της εφαρμογής του σοσιαλισμού στην παραγωγή και στην κοινωνία.

Σε επίπεδο λαών, η Οκτωβριανή Επανάσταση άνοιξε το δρόμο για μια σειρά επαναστάσεις (Κίνα, Ανατολικές χώρες) και τροφοδότησε ιδεολογικά και πολιτικά όλα τα επαναστατικά κινήματα σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Κι αυτό, γιατί η πραγματοποίηση της επανάστασης στη Ρωσία απέδειξε ότι σε κάθε "αδύνατο κρίκο" της ιμπεριαλιστικής αλυσίδας (όπως ήταν η Ρωσία το '17) είναι δυνατή η νίκη της επανάστασης, ακόμη και αν η χώρα είναι περικυκλωμένη από τους ιμπεριαλιστές.

Την Ιστορία τη γράφουν οι λαοί και σ' αυτούς ανήκει το μέλλον. Ο Οκτώβρης ήταν η πρώτη λαμπρή σελίδα αυτής της ιστορίας στον 20ο αιώνα. Κι αυτή η ιστορία δεν τελείωσε και δεν μπορεί να τελειώσει (όπως εναγωνίως το σύστημα παγκόσμια προσπαθεί να μας πείσει) αφού ο καπιταλισμός είναι και πάλι κυρίαρχος σε όλο τον πλανήτη και οι λαοί παίρνουν ξανά τα όπλα και εξεγείρονται ενάντιά του σε κάθε γωνιά της γης.

Έτσι πρέπει να κριθεί ο Οκτώβρης και όχι από την κατάληξη του σοσιαλισμού (παλινόρθωση του καπιταλισμού) στις πρώην "σοσιαλιστικές" χώρες. Κι αυτή η παλινόρθωση και η κυριαρχία του καπιταλισμού που επιχειρεί να γυρίσει τους λαούς πίσω στο μεσαίωνα, από κάθε άποψη, κάνει ακόμη πιο επιτακτική την ανάγκη για νέους Οκτώβρηδες. Που θα κουβαλούν μέσα τους το σπέρμα της επανάστασης του 1917 γεννώντας τους σύγχρονους εφιάλτες των αστών και το καινούριο όραμα της εργατικής τάξης και των λαών!