Το κύμα

του Γιώργου Αθανασιάδη

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Εναυσμα» το 2009

Πρωτότυπος τίτλος: Die Welle

Σενάριο: Dennis Gansel, Todd Strasser

Σκηνοθεσία: Dennis Gansel

Χώρα παραγωγής: Γερμανία

Έτος κυκλοφορίας: 2008

Νεαρός «εναλλακτικός» καθηγητής αναλαμβάνει σχολικό μάθημα που αφορά το φαινόμενο του φασισμού. Οι Γερμανοί μαθητές, αρχικά βαριεστημένοι από τα χίλια-μύρια που έχουν ήδη ακούσει στο σχολείο, θεωρούν πως αυτά ανήκουν στο παρελθόν και πως δεν έχουν καμία πιθανότητα επανεμφάνισης. Έτσι ο καθηγητής αποφασίζει να ακολουθήσει μια διαφορετική μέθοδο, με στόχο να καταδείξει στους μαθητές του τους όρους γέννησης του φασιστικού φαινομένου. Τους καλεί να δημιουργήσουν μια κλειστή ομάδα με αυστηρή πειθαρχία απέναντι στον ίδιο, να ντυθούν ομοιόμορφα, να χρησιμοποιούν ένα συγκεκριμένο χαιρετισμό κ.ο.κ. Η ομάδα σιγά σιγά εκτρέπεται και αρχίζει να παίρνει επικίνδυνες διαστάσεις από τα μέλη της...

Είναι όμως αυτό ο φασισμός; Η πρώτη παρατήρηση σ' αυτή την προσέγγιση είναι ότι η ταινία λαμβάνει υπ' όψιν αποκλειστικά και μόνο τα εξωτερικά χαρακτηριστικά του φασισμού. Το έλασσον είναι ότι η ταινία ενοχοποιεί πλήρως τη συλλογικότητα, αντιπαραβάλλοντάς την με την ατομικότητα, έτσι, γενικά κι αόριστα. Το βασικό πρόβλημα είναι ότι με το να μην αναζητεί και να αγνοεί πλήρως τους κοινωνικούς όρους εμφάνισης του φαινομένου ανάγει αυτά τα εξωτερικά χαρακτηριστικά σε αίτια. Φυσικά οι τρόποι έκφρασης των πραγμάτων πηγάζουν από τις αιτίες και τις στοχεύσεις τους, δεν ισχύει όμως πάντα και το αντίθετο. Αν ίσχυε κάτι τέτοιο θα είχαμε εμφάνιση μαζικών φασιστικών κινημάτων κάθε φορά που θα εμφανιζόταν και ένας επίδοξος αρχηγίσκος - κάπως έτσι τα παρουσιάζει άλλωστε και η ταινία.

Αυτή η ρηχή προσέγγιση είναι ο λόγος που η ταινία έτυχε πανηγυρικής υποδοχής σε άτομα και ομάδες που κινούνται στον αντιεξουσιαστικό χώρο. Και έχει όντως μια αξία μιας και, έστω απλοϊκά, ερμηνεύονται τρόποι με τους οποίους ο φασισμός καταφέρνει να κερδίσει ανθρώπους και να τους μετατρέψει σε τέρατα. Από τα SS των ναζί μέχρι τους βασανιστές της Χούντας, οι άνθρωποι που στελέχωναν τέτοιους μηχανισμούς δεν εμφανίστηκαν από το πουθενά, ήταν οι μέχρι τότε «φιλήσυχοι πολίτες»...

Τα πραγματικά αίτια του φασισμού ήταν και είναι κοινωνικά και δεν είναι άλλα από την αγωνία της αστικής τάξης μπροστά στον κίνδυνο απώλειας της εξουσίας της. Σ' αυτή τη βασική πλευρά δεν γίνεται καμία αναφορά, ούτε καν νύξη. Γιατί είναι αλήθεια ότι τα χαρακτηριστικά της ομάδας (πχ. η ομοιομορφία, ο εθνικισμός, ο οπαδικού τύπου φανατισμός) συναντώνται σε πολλές εκφράσεις της κοινωνικής ζωής, δεν μετατρέπουν όμως στα καλά καθούμενα μια χώρα σε... ναζιστική Γερμανία. Ίσα ίσα, σήμερα υπάρχουν περιπτώσεις όπου η καταγγελία των εξωτερικών αυτών χαρακτηριστικών είναι το προκάλυμμα για την εφαρμογή... καραμπινάτης φασιστικής πολιτικής. Το κράτος του Ισραήλ δεν είναι ούτε μονοκομματικό, ούτε... αντισημιτικό, αλλά αυτό δεν το εμπόδισε ποτέ να προβεί σε μαζικές σφαγές Παλαιστινίων. Οι Χίτλερ του σήμερα δηλώνουν κατηγορηματικά αντιχιτλερικοί!