ΘΡΗΣΚΕΙΑ - ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΣΜΟΣ. Γέννημα και υπηρέτης της ταξικής εκμετάλλευσης

του Λεωνίδα Σαμαρά

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Έναυσμα» το 2005

"Κοινωνία χωρίς αναφορά σε θεούς ή σε κάποιο θρήσκευμα δεν υπήρξε ιστορικά". Μια φράση γενικά σωστή, που χρησιμοποιείται, όμως, κύρια σαν αυταπόδειξη ότι ανθρώπινη κοινωνία και θρησκεία, άνθρωπος και πίστη στο θεό είναι έννοιες συνυφασμένες και όσο υπάρχει η μία θα υπάρχει και η άλλη, από τη στιγμή που έτσι γινόταν, έτσι γίνεται και θα γίνεται (νυν και αεί). Πράγματι σαν επιχείρημα αρχικά πετυχαίνει το σκοπό του, καθηλώνει τον προβληματισμένο μαθητή στο θρανίο του. Έτσι είναι σου λέει η νομοτέλεια. Ο άνθρωπος αδύναμος χρειάζεται ένα θεό για προστασία, είναι το συμπέρασμα που στην καλύτερη περίπτωση θα εξαχθεί. Η ερώτηση όμως, γιατί ήταν αδύναμος και γιατί θα παραμένει έτσι για πάντα, δύσκολα θα μπει στην κουβέντα.

Τα πρώτα στάδια του θρησκευτικού φαινομένου

Στα πρώτα στάδια της ανάπτυξής του, ο άνθρωπος αδύναμος εμπρός στην κυρίαρχη φύση, ανήμπορος να αντιμετωπίσει και να υποτάξει τις φυσικές δυνάμεις (με μέσα παραγωγής, πολιτισμό, επιστήμες σε σπερματική κατάσταση), ανίκανος να προβεί σε γνωστική προσέγγιση ορισμένων βασικών έστω δυνάμεων, θεοποιεί φυσικά όντα και φαινόμενα (ήλιος, βουνά, ζώα, κεραυνοί κτλ.). Παράλληλα, η επιθυμία του να ξαναδεί αγαπημένα πρόσωπα που έχουν πεθάνει, η αδυναμία συνειδητοποίησης -η άρνηση του θανάτου (i), καθώς και η "παρουσία" αυτών στα όνειρά του (άλλο μαγικό αυτό), άρχισε να διαμορφώνει την αντίληψη για την ύπαρξη ενός "κόσμου των ψυχών".

"Γέμισε έτσι ο κόσμος (ή μάλλον τα μυαλά των ανθρώπων) με ψυχές και θεούς". (Νίκος Μικρόπουλος).

Η θεοποίηση των φυσικών όντων γενικά δεν μπορεί να χαρακτηριστεί, όμως, "θρησκεία". Η έννοια της θρησκείας παρουσιάζεται, όταν ο άνθρωπος αναπτύσσει κοινωνικές δομές τέτοιες, που ένα θρησκευτικό σώμα αντιλήψεων να μπορεί να τις αγκαλιάσει από πάνω προς τα κάτω, καθολικά με διαφορετικό, ωστόσο, τρόπο. Μιλάμε δηλαδή, για τότε που οι κοινωνίες συγκροτούνται σε επίπεδο που να εμφανίζουν τα πρώτα τους ταξικά χαρακτηριστικά. Και αυτό γιατί, για να μπορεί ένα θρησκευτικό δόγμα να διατηρεί περίπου σταθερή δομή και να τυγχάνει συνολικής αποδοχής στην κοινωνία, πρέπει κάποιος να το επιβάλει, να το παραλλάσσει εκεί που χρειάζεται (να ακολουθεί δηλαδή η "θεία, αρχέγονη και μοναδική αλήθεια" την κοινωνική ανάπτυξη, να μη μένει τόσο πίσω από αυτή, ώστε να μπορεί να παραμένει αποδεκτή. Για παράδειγμα η γη είναι πια σφαιρική για όλους). Να το προβάλει στο κοινωνικό status και να προβάλλεται από αυτό. Κάποιος δηλαδή (κοινωνικό στρώμα) να έχει συμφέρον από αυτό. Είναι διαφορετικό ζήτημα η θεοποίηση από μία φυλή ενός ποταμού και άλλο ζήτημα η θυσία της παρθένου, αφού πρώτα περάσει από το ιερό του μάγου της φυλής. Ή άλλο ζήτημα η θεοποίηση του ήλιου γενικώς και άλλο η θέσπιση κανόνων ποσοστού που πρέπει να δοθεί σε βασιλιά και κλήρο για να πάει καλά η σοδειά. Θέλουμε να πούμε εδώ, πως μια άποψή μας (ομολογουμένως πιο πολύ συναισθηματική παρά τεκμηριωμένη), είναι πως πράξεις "παρά τη (συναισθηματική - βιολογική) φύση" του ανθρώπου (ii), θεσπίστηκαν σε θρησκευτικά πιστεύω, όταν υπήρξε η υλική βάση εκμετάλλευσής τους. Με άλλα λόγια, η θρησκεία σαν κοινωνικό φαινόμενο με τη συνολική μορφή της, εδραιώθηκε πάνω στην καταπίεση ανθρώπου από άνθρωπο (προϊόν αλλά και με τη σειρά της αίτιο), και επικράτησε κοινωνικά, όπου υπηρετούσε το status quo της κοινωνίας στηρίζοντας την εκάστοτε άρχουσα τάξη και στηριζόμενη από αυτήν. Σε αντίθετη περίπτωση θα προσπερνιόταν και θα χανόταν μες την αιωνιότητα που υποτίθεται ότι εξέφραζε (iii).

Ένα βήμα μετά

Η ανάπτυξη του ανθρώπινου πολιτισμού και των ανθρώπινων κοινωνιών, ο έλεγχος -"τιθάσευση" όλο και περισσότερο των δυνάμεων της φύσης, δεν είχε σαν αποτέλεσμα τον (καθοριστικό) περιορισμό του θρησκευτικού φαινομένου. Βασική αιτία για αυτό, είναι πως τη θέση των φυσικών "ανεξήγητων" έρχονται να καταλάβουν τα κοινωνικά ανεξήγητα. "Κάθε θρησκεία δεν είναι τίποτε άλλο, παρά μια φανταστική αντανάκλαση, στα κεφάλια των ανθρώπων, εκείνων των εξωτερικών δυνάμεων που κυριαρχούν πάνω στην καθημερινή ζωή τους, αντανάκλαση στην οποία οι γήινες δυνάμεις παίρνουν τη μορφή υπεργήινων." (Φ. Ένγκελς). Οι εξωτερικές δυνάμεις αυτές μπορεί να είναι είτε κοινωνικές είτε φυσικές με ισοδύναμο ρόλο. Η ανάπτυξη των κοινωνιών συνοδεύεται από το σαφή διαχωρισμό τους σε τάξεις. Οι καταπιεζόμενες τάξεις αδυνατούν να εξηγήσουν τους λόγους εξαθλίωσής τους και καταφεύγουν στη θρησκεία, σαν διέξοδο από την υλική πραγματικότητα η οποία είναι δυσβάσταχτη. Ή "η αδυναμία των τάξεων που υφίστανται την εκμετάλλευση στην πάλη ενάντια στους εκμεταλλευτές γεννάει αναπόφευκτα την πίστη για μια καλύτερη μετά θάνατον ζωή, όπως ακριβώς και η αδυναμία του πρωτόγονου ανθρώπου στην πάλη με τη φύση να γεννάει την πίστη στους θεούς, στους διαβόλους, στα θαύματα κτλ." (Β. Ι. Λένιν). Αυτή η διαδικασία ενισχύεται, παράλληλα, από τις εκάστοτε άρχουσες τάξεις. Αυτές ενισχύουν την τάση μετάθεσης της αγωνίας και της αγανάκτησης των μαζών από την υπαρκτή κοινωνία σε μία μη υλική (συνήθως μεταθανάτια), με προφανή σκοπό την αέναη διαιώνιση της κυριαρχίας τους. Εξ ου και η συμμαχία με την εκάστοτε θρησκευτική ηγεσία, η δημιουργία σχέσεων αλληλεξάρτησης, το δέσιμό της με χιλιάδες ιμάντες που δε σπάνε από τη μεριά της, όσο αντιδραστική τροχιά κι αν πάρει η εξουσία (ποιος ξεχνά χούντες, φασισμό, ευλογίες πολέμων κτλ.). Έτσι, θα λέγαμε ότι ο ρόλος της θρησκείας είναι ιστορικά γενικά (iv) μάλλον αντιδραστικός και πάντως σίγουρα ξεπερασμένος. "Θρησκεία είναι η ανάσα του καταπιεσμένου πλάσματος, η καρδιά ενός άκαρδου κόσμου, όπως ακριβώς είναι και πνεύμα των άψυχων συνθηκών. Η θρησκεία είναι το όπιο του λαού." (Κ. Μαρξ) ή "όποιος παρηγορεί το δούλο, αντί να τον ξεσηκώσει ενάντια στη δουλεία, αυτός βοηθάει τους δουλοκτήτες" (Β. Ι. Λένιν).

Χριστιανισμός

Με το Χριστιανισμό, ως θρησκευτικό ιδεώδες, ασχολούμαστε ιδιαίτερα μιας και είναι η επίσημη θρησκεία της χώρας μας, αυτή που με τον έναν ή τον άλλο τρόπο έχει αφήσει πάνω στον καθένα μας (λιγότερο ή περισσότερο) τα σημάδια του ή αλλιώς κατάλοιπα ανορθολογισμού και δεσμεύσεις στη σκέψη του. Αλλά και γιατί είναι η πλέον διαδεδομένη θρησκεία στον κόσμο. Σε διάφορες παραλλαγές του αγκαλιάζει από τους εξαθλιωμένους Αφρικανούς μέχρι τους νεοχριστιανούς του Μπους.

Ιστορικό περιβάλλον εμφάνισης του Χριστιανισμού (v)

Ο Χριστιανισμός εμφανίστηκε σε μια χρονική περίοδο, που βαθιά απελπισία χαρακτήριζε τα κατώτερα στρώματα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, όσον αφορά στις δυνατότητες να διατηρήσουν ή να βελτιώσουν την κοινωνική τους θέση. "Για όλους αυτούς ο παράδεισος είχε χαθεί πίσω τους, για τους κατεστραμμένους ελεύθερους ήταν η πρώην πόλις, πόλη και κράτος ταυτόχρονα, της οποίας οι πρόγονοί τους υπήρξαν κάποτε ελεύθεροι πολίτες, για τους δούλους - αιχμάλωτους πολέμου ήταν ο καιρός της ελευθερίας, πριν την αιχμαλωσία και την υποδούλωση, για τους μικροαγρότες το εξαφανισθέν κοινωνικό σύστημα των γενών και η κοινοκτημοσύνη της γης." (Φ. Ένγκελς). Μια διαφορετική πραγματικότητα απ' αυτή στην οποία εμφανίστηκαν οι κοινωνικές ουτοπίες - θρησκεύματα της αρχαιότητας. Σε αυτές διατηρείται ακόμα η ελπίδα για επαναφορά της προταξικής κοινοκτημοσύνης, για την πραγματοποίηση στον ανθρώπινο κόσμο του ιδεώδους της κοινωνικής ισότητας και αλληλεγγύης. Η παραπάνω αντίληψη ανατρέπεται πλήρως στο χριστιανικό ιδεώδες. Η επίγεια κοινωνική αρμονία ανακηρύσσεται χαμένος παράδεισος και τοποθετείται οριστικά στο παρελθόν. Η ανατροπή συντελείται σταδιακά. Αρχικά, διαδίδονταν ιδέες που κατέκριναν την υπάρχουσα κοινωνία και κήρυσσαν το σύντομο ερχομό εξ ουρανού ενός βασιλιά -σωτήρα, ο οποίος θα εγκαθίδρυε το χιλιετές κράτος του στη γη. Τα μέλη αυτών των κοινοτήτων αρνούνταν πλούτο και ιδιοκτησία και οργανώνονταν στη βάση της κοινοκτημοσύνης. Αργότερα συντελείται η σταδιακή διαμόρφωση των καθαυτό χριστιανικών δοξασιών. Η προσμονή της ελεύσεως στη γη μιας ιδεώδους εποχής, δίνει τη θέση της στη φροντίδα για την ατομική σωτηρία του καθενός στους ουρανούς, "τη θέση της, γενικής, συλλογικής εσχατολογίας" κατέλαβε "η ατομική εσχατολογία", (Ι. Α. Κριλέεφ). Αυτό οφείλεται αφενός στο ό,τι την κοινωνική βάση του διαμορφωμένου χριστιανικού ιδεώδους αποτέλεσαν κυρίως μικροϊδιοκτήτες παραγωγοί, εμπλεκόμενοι στις εμπορευματικές - χρηματικές σχέσεις, και αφετέρου στο σταδιακό διαχωρισμό του χριστιανικού κινήματος από το κίνημα των δούλων και από ό,τι αυτό ταξικά - κοινωνικά εξέφραζε.

Το σήμερα και η άποψη μας

Στις μέρες μας, παρατηρείται μια έντονη αναθέρμανση της θρησκευτικής πίστης. Το ό,τι το φαινόμενο συνοδεύεται από την έκρηξη της απήχησης χιλιάδων αστρολόγων και πάσης λογής μάγων, νομίζουμε ότι καθιστά ανίσχυρη την όποια χριστιανική προσέγγιση του θέματος. Αυτό που στην πραγματικότητα συμβαίνει, είναι μια διαδικασία με δύο πλευρές. Από τη μία το παγκόσμιο καπιταλιστικό - ιμπεριαλιστικό σύστημα, σαν απάντηση στην οικονομική και πολιτική του κρίση, διεξάγει μια ανηλεή επίθεση στους λαούς σε όλα τα επίπεδα (οικονομικό - πολιτικό - πολιτιστικό). Από την άλλη το μέτωπο αντίστασης που ορθώνουν οι λαοί απέναντι σε αυτή τη βάναυση αγριότητα (παρότι τα τελευταία μηνύματα είναι ενθαρρυντικά), βρίσκεται πίσω από τις απαιτήσεις της εποχής (επίσης σε όλους τους τομείς) για συγκεκριμένους λόγους της ιστορικής συγκυρίας -παλινόρθωση, αδυναμία εξήγησής της και το γενικότερο έλλειμμα συνολικής κριτικής της εποχής από τη μεριά του κινήματος, το χτύπημα της ραχοκοκαλιάς του, του κομμουνιστικού κινήματος στις συνειδήσεις των πλατιών μαζών. Αυτή η κατάσταση επιφέρει ένα τέλμα στη συνείδηση του λαού, γιατί η μη πίστη στις δυνάμεις του οδηγεί στην πίστη κάτι πέραν αυτού και πέρα αυτού του κόσμου γενικότερα. Σε συνδυασμό με όλες τις εκφράσεις της ζωής του, που όσο πάει και γίνεται περισσότερο ατομική και λιγότερο κοινωνική - συλλογική μέσα στην απομόνωση των μεγαλουπόλεων (κοινωνική αποξένωση), μέσα στην απόρριψη κάθε κοινωνικής θεωρίας  και πρακτικής (κοινωνικός μηδενισμός), στρέφει την απέχθειά του στον κόσμο αυτό, όχι την ενεργό εναντίωσή του σε αυτόν μέσω της προσωπικής του παρέμβασης για τη βελτίωσή του, αλλά τον εξορκισμό του σαν αμαρτωλό και αιωνίως ελλιπή (δηλαδή στην ουσία στάσιμο). Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε και άλλα αίτια του φαινομένου, όπως και άλλες προφανείς συνέπειες ή ακραίες εκφράσεις του (μόνο στη χώρα μας δρουν 127 αιρέσεις και παραθρησκευτικές οργανώσεις, με διάφορες μορφές), αλλά νομίζουμε ότι η βασική και γενεσιουργός αιτία έχει ειπωθεί και είναι τόσο δυνατή που επισκιάζει τα επιμέρους. Προσδιορίζει καθήκοντα και αναγκαιότητες, "αναγκάζει" τους προοδευτικούς ανθρώπους να δουν το θέμα όχι με τον ακαδημαϊκό του χαρακτήρα και μόνο, αλλά κυρίως στην κοινωνική του διάσταση (vi).

Σαν επίλογος

«Το νοηματικό περιεχόμενο του Χριστιανισμού συνοψίζεται κυρίως σε δυο αλληλένδετες και αλληλοσυμπληρούμενες ιδέες:

α) την ιδέα του αμαρτωλού χαρακτήρα της ανθρώπινης ζωής και β) την ιδέα της σωτηρίας. Η ιδέα της αμαρτίας θεωρεί όλους τους ανθρώπους το ίδιο υπευθύνους για όλες τις δυστυχίες που μαστίζουν τον κόσμο. Αντικαθιστά το καθήκον του αγώνα εναντίων των κοινωνικών δεινών με το καθήκον της ξεχωριστής λύτρωσης του καθενός από τις αμαρτίες του. "Σε όλα τα παράπονα" "για τους δύσκολους καιρούς και την καθολική υλική και ηθική εξαθλίωση, η χριστιανική συνείδηση της αμαρτίας απαντούσε: ναι, έτσι είναι και δεν μπορεί να γίνει αλλιώς. Για τη διαφθορά του κόσμου ευθύνεσαι εσύ, ευθύνεσθε όλοι σας..." Ταυτόχρονα, το χριστιανικό ιδεώδες προτείνει στους ανθρώπους την παρήγορη προοπτική της σωτηρίας, της λύτρωσης από την αμαρτία» (Περικλής Παυλίδης). Το κοινό χαρακτηριστικό όλων των θρησκειών είναι η αναζήτηση της "αλήθειας", της ουσίας των πραγμάτων, έξω και πέρα από αυτά, ή όπως λέει ο Μπουχάριν: «(...) Τα φαινόμενα μας φαίνονται τυχαία ή συμπτωματικά, μόνο όταν δε γνωρίζουμε τα αίτια που τα προκαλούν (…) Ο ιδεαλισμός -πατώντας ακριβώς στην άγνοια- τα φορτώνει όλα στο Θεό, που (...) εποίησε τα πάντα εν σοφία, δημιουργώντας δίπλα στον Αδάμ τους ψύλλους, τις πόρνες τους δολοφόνους, τη λέπρα, το αλκοόλ (...)». Η αναζήτηση της ουσίας των πραγμάτων μέσα στα πράγματα, είναι αυτή που έδωσε μέσω της καθημερινής ενασχόλησης με αυτά, συνειδητά ή όχι, όλα τα στοιχεία του ανθρώπινου πολιτισμού. Μέσω των αισθήσεων, του πειραματισμού, της δουλειάς, της σύνθεσης της ανθρώπινης σκέψης και της επιστήμης. Η διαδικασία του κοινωνικού αγώνα δε εδώ στη γη, είναι αυτή που έκανε δυνατή την κατάκτηση αυτών των αγαθών από την πλειοψηφία του λαού. Όσο για τις προκαταλήψεις, τις αιρέσεις, τα μέντιουμ αλλά και τον εναγκαλισμό των δεσποτάδων -των απογόνων των διωκτών του Γληνού, του Βάρναλη, του Καζαντζάκη- από το λαό, που αναβιώνουν στις μέρες μας, να έχουμε ξεκάθαρα δύο πράγματα. Πρώτον, είναι σαθρός, στηρίζεται στο σύστημα, δεν έχει τόσο μεγάλη ισχύ όσο δείχνει, γεγονός που θα φανεί αν το επίσημο κράτος κρίνει ότι το συμφέρει ο περιορισμός του ρόλου τους ή το κίνημα καταφέρει να αναδείξει τον πραγματικό του ρόλο. Και δεύτερο σε συνάρτηση με αυτό, ότι κάθε κοινωνική ιδέα που βασίζεται στο ψέμα και στον ιδεαλισμό δεν είναι κύρια αίτιο, αλλά αποτέλεσμα των άδικων και εκμεταλλευτικών σχέσεων που διέπουν την κοινωνία, και άρα η πάλη ενάντια σε αυτή δεν μπορεί παρά να γίνεται παράλληλα με την πάλη ενάντια στις αιτίες - δημιουργίες της, μια πάλη χωρίς προαπαιτούμενα, με σεβασμό στις ιδέες και την πίστη του καθένα, με σαφή την άποψη ότι η θρησκεία πρέπει να ανακηρυχτεί σε ατομική υπόθεση. Άλλωστε, οι άνθρωποι πάνω στην καθημερινή πάλη για τη ζωή τους, την αξιοπρέπεια, τα δικαιώματα, έρχονται κοντά στις αριστερές και προοδευτικές ιδέες, τις σχηματίζουν και τις ανασχηματίζουν, αποκτούν πίστη στις δικές τους δυνάμεις, σπάζοντας τις αλυσίδες της καταπίεσης, της εκμετάλλευσης και των προκαταλήψεων χιλιετηρίδων, για την πραγματική (και όχι θρησκευτική) έφοδο των λαών στον ουρανό και στο προσκήνιο της ιστορίας.

Παραπομπές

(i) Φαινόμενο που και σήμερα αποτελεί ένα από τα βασικά φιλοσοφικά ερωτήματα του ανθρώπου και παράλληλα θεμελιώδες στοιχείο ύπαρξης και αναζήτησης της θρησκείας.

(ii) Βλέπε και την παραβολή του.

(iii) Καθόλου τυχαία η αρχαία άποψη πως οι θεοί ζουν όσο τους τρέφει η πίστη των ανθρώπων.

(iv) Είναι πέρα από τους σκοπούς και τις δυνατότητες του άρθρου η ανάπτυξη του θετικού ρόλου των θρησκειών στη διαμόρφωση του έθνους κράτους ως ιστορικού σταδίου εξέλιξης και γενικά των θετικών της "παρενεργειών" πολιτισμός κτλ.

(v) Όλο το ιστορικό κομμάτι είναι σχεδόν αυτούσιο από το άρθρο "Τα τυπικά χαρακτηριστικά και οι αντιφάσεις του θρησκευτικού ιδεώδους. Το παράδειγμα του Χριστιανισμού." του Περικλή Παυλίδη, διδάκτωρ Φιλοσοφίας του Πανεπιστημίου Λομονόσωφ, με κάποιες μικρές περικοπές και μια προσθήκη για το κίνημα των δούλων, ενώ αντίστοιχα το κομμάτι του επιλόγου είναι αυτούσια παρμένο από το ίδιο κείμενο.

(vi) Πέραν των μέντιουμ που συναντάμε καθημερινά, ας αναλογιστούμε το ρόλο του παγκόσμιου ισλαμικού φονταμενταλισμού και το 20% του Μπους από την αίρεση των νεοχριστιανών.

Εδώ παπάς, εκεί παπάς!...

Εντάξει, όλοι λίγο πολύ γνωρίζαμε, είτε υποπτευόμασταν είτε υποθέταμε, ότι ο θεσμός της Εκκλησίας, κάθε άλλο παρά αγγελικά πλασμένος και φιλάνθρωπος είναι. Αλλά όταν τα Σόδομα και τα Γόμορρα των μητροπολιτάδων, των εκκλησιαστικών "πατέρων" βγαίνουν στη φόρα (όσο βγαίνουν και για τους λόγους που βγαίνουν), τότε πραγματικά και ο πιο καλόπιστος μένει άναυδος.

Μπορεί λοιπόν οι πολιτικοί παράγοντες (ΝΔ - ΠΑΣΟΚ) για τους δικούς τους λόγους να θέλουν να βάλουν "πάγο" στην Εκκλησία για την υπερβολική ανάμειξή της στην πολιτική, αλλά αυτό που φαίνεται πλέον καθαρά είναι ότι και οι δυο (Εκκλησία και πολιτικό κατεστημένο) υπερασπίζονται την ίδια βάρβαρη και βρώμικη κοινωνία της φτώχειας, της δυστυχίας και των πολέμων, και όταν γίνει ο κατάλληλος συμβιβασμός μεταξύ τους, όταν οι προβολείς των Τριανταφυλλόπουλου, Καρατζαφέρη και σία σβήσουν (κατόπιν εντολής φυσικά, όπως κατόπιν εντολής άναψαν), τότε από κοινού τα θυμιατά και τα καντήλια μαζί με τα κοσμοπολίτικα, ευρωπαϊκά κηρύγματα, θα αναλάβουν να σκεπάσουν την μπόχα και τη βρωμιά της κοινωνίας τους και των θεσμών της.

Ας μη γελιόμαστε λοιπόν, ούτε και να εκπλησσόμαστε. Είναι βέβαιο ότι οι εργαζόμενοι και η νεολαία, στον επόμενο αγώνα τους θα βρουν απέναντί τους ενωμένους το Χριστόδουλο να συμβουλεύει τους μαθητές να μην κάνουν καταλήψεις, την "τυφλή" δικαιοσύνη να καταδικάζει χιλιάδες απεργούς, τους υπουργούς να επιστρατεύουν τα ΜΑΤ για να μας "πείσουν" δια ροπάλου και τους "ανεξάρτητους" δημοσιογράφους της "μαχόμενης δημοσιογραφίας" να συκοφαντούν τους αγωνιστές.

Η ζωή που μας ανήκει, δε βρίσκεται ούτε σε κανένα "επουράνιο βασίλειο" ούτε θα προκύψει από τα "μπαλώματα" της σημερινής σάπιας κοινωνίας. Η ζωή και η κοινωνία που μας ανήκει, είναι αυτή που όλοι αυτοί μας αρνούνται. Είναι αυτή που θα κατακτήσουμε με τους αγώνες μας.

ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΤΙΚΟ

Σαράντα σβέρκοι βωδινοί με λαδωμένες μπούκλες

σκεμπέδες σταβροθόλωτοι με βρώμιες ποδαρούκλες

ξετσίπωτοι, ακαμάτηδες τσιμπούρια και κορέοι

ντυμένοι στα μαλάματα κ’ επίσημοι κι ωραίοι

Σαράντα λύκοι με προβιά (γι’ αυτούς χτυπά η καμπάνα)

καθένας γουρουνόπουλο, καθένας νταμιτζάνα

κι απέ ρεβάμενοι βαθιά ξαπλώσανε στο τζάκι

κι αβάσταγες ενιώσανε φαγούρες στο μπατζάκι

Όξ’ ο κοσμάκης φώναζε: «Πεινάμε τέτοιες μέρες»

γερόντοι και γερόντισες, παιδάκια και μητέρες

κ’ οι των επίγειων αγαθών σφιχτοί νοικοκυρέοι

ανοίξαν τα παράθυρα και κράξαν: «είστε αθέοι»

Κώστας Βάρναλης

"Θα σας πω μια παλιά εγγλέζικη ιστοριούλα:

"Ο άρχοντας στέλνει τα μαντρόσκυλα να κυνηγήσουν τους χωριάτες. Αν οι χωριάτες διαμαρτυρηθούν στο βασιλιά, ο άρχοντας σκοτώνει τα μαντρόσκυλα, κι όλα πάνε καλά.""

(Ντάριο Φο, "Ο τυχαίος θάνατος ενός αναρχικού")

Βιβλιογραφία

1) Φ. Ένγκελς, από Κ. Μαρξ - Φ. Ένγκελς, Άπαντα τ. 20, Ρωσική έκδοση.

2) Β.Ι. Λένιν, "Σοσιαλισμός και Θρησκεία", άρθρο γραμμένο το Δεκέμβρη του 1905.

3) Κ. Μαρξ, "Κριτική της εγελιανής φιλοσοφίας του δικαίου - Εισαγωγή", Κ. Μαρξ - Φ. Ένγκελς, Έργα τ. 1, Ρωσική έκδοση.

4) Β.Ι. Λένιν, 'Ή χρεοκοπία της Β’ Διεθνούς", Άπαντα τ. 26, έκδοση 5η.

5) Φ. Ένγκελς, "Για την ιστορία του πρώιμου χριστιανισμού", Κ. Μαρξ - Φ. Ένγκελς, Έργα τ. 22, Ρωσική έκδοση.

6) Ι.Α. Κριλέεφ, 'Ή ιστορία των Θρησκειών", τ. 1, Μόσχα 1975.

7) Φ. Ένγκελς, Ο Μπρούνο Μπάουερ και ο πρώιμος χριστιανισμός", Κ. Μαρξ - Φ. Ένγκελς, Έργα τ. 1, Ρωσική έκδοση.

8) Στο http://www.anatolikos.com/forum του πολιτικού καφενείου σχετικά με τη θρησκεία και την Εκκλησία, άρθρο του Νίκου Μικρόπουλου.