Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 788, στις 29/10/2016
Φέτος με πρωτοβουλία του Δήμου Θεσσαλονίκης θα γιορταστεί μια ξεχασμένη επέτειος για την πόλη. Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης από τους Γερμανούς ναζί στις 30 Οκτώβρη του 1944.
Περίεργο θα έλεγε κανείς, αφού είχε γιορταστεί από τις επίσημες αρχές μόνο τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του ’80. Φυσικά με την κυβέρνηση της «πρώτης φοράς Αριστεράς» τίποτα δε πρέπει να μας εκπλήσσει. Δίπλα στα μνημόνια, μαζί με το βάθεμα της εξάρτησης από Ευρωπαίους και Αμερικάνους και την όλο και μεγαλύτερη εμπλοκή της χώρας στα πολεμικά σχέδια του ΝΑΤΟ, ταυτόχρονα με την αναβάθμιση των αμερικανικών βάσεων, στα διαλείμματα των επίσημων συνομιλιών με τις φασιστικές κυβερνήσεις του Ισραήλ και της Αιγύπτου χωράνε και οι φιέστες στην Καισαριανή αλλά και η ανάσυρση -εσκεμμένα ξεχασμένων από το σύστημα- επετείων όπως η απελευθέρωση της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης από τους ναζί. Έτσι, τον φετινό Απρίλη με προεδρικό διάταγμα ορίστηκε η 30η Οκτώβρη ως ημέρα απελευθέρωσης της Θεσσαλονίκης από τα γερμανικά στρατεύματα.
Το πρόγραμμα περιλαμβάνει για τα τέλη Οκτώβρη εκδηλώσεις σε σχολεία, ομιλίες του Περιφερειάρχη και του Δημάρχου, φωταγώγηση της πόλης, επίσημες δοξολογίες, επιμνημόσυνες δεήσεις, κατάθεση στεφάνων στο Ηρώο του Γ’ Σώματος Στρατού αλλά και έναν ιστορικό περίπατο.
Είναι φανερό πως η επέτειος θα τιμηθεί μέσα στο γνωστό «εθνικοπατριωτικό» κλίμα που έχει επιβληθεί από κάθε προηγούμενη κυβέρνηση της «πολλοστής φοράς Πασοκοδεξιάς» και θα γίνει προσπάθεια να ενσωματωθεί κι αυτή στον εθνικό κορμό. Έτσι δε θα πρέπει να περιμένουμε ταξικές αναλύσεις, ούτε και πολλές αναφορές στο ρόλο του ΕΛΑΣ εκτός από τις πολύ απαραίτητες. Επίσης μάλλον θα είναι ελάχιστες οι αναφορές στους δοσίλογους και τα Τάγματα Ασφαλείας που προσπάθησαν να εμποδίσουν την είσοδο του ΕΛΑΣ στην πόλη και σίγουρα μηδενικές οι αιχμές για το ρόλο των Άγγλων και τη συνεργασία με τους ταγματασφαλίτες ή τη μυστική συμφωνία που έκαναν με τον Χίτλερ.
Τέλος, αφού θα καταθέσουν και στεφάνι στο Γ’ Σώμα στρατού, είναι αδύνατο να αναφερθούν στο ρόλο του στρατιωτικού διοικητή Μακεδονίας, Παπαγεωργίου, της Κυβέρνησης Εθνικής Ενότητας του Γ. Παπανδρέου ο οποίος στις 16 Οκτώβρη του 1944 και λίγο πριν μπει ο ΕΛΑΣ στην πόλη κάλεσε το λαό της Θεσσαλονίκης να είναι …νομοταγής και σώφρων. Για την ιστορία, ο Μ. Βαφειάδης στα Απομνημονεύματά του αποκαλεί τον Παπαγεωργίου «καθοδηγητή της ΠΑΟ (φασιστική οργάνωση που συνεργάστηκε με τους Γερμανούς), στενό συνεργάτη του εθνοπροδότη Αθ. Χρυσοχόου, δοσίλογο κ.λπ.»
Ας δούμε όμως τα γεγονότα.
Το Σεπτέμβρη του 1944 όλη σχεδόν η ελληνική ύπαιθρος αλλά και πολλές μεγάλες πόλεις είχαν απελευθερωθεί από τους Γερμανούς. Ο ΕΛΑΣ κυριαρχούσε παντού. Είχε δημιουργηθεί η Κυβέρνηση του Βουνού αλλά ταυτόχρονα πραγματοποιήθηκε και η μεγάλη υποχώρηση από το ΕΑΜ με τις συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας. Έτσι προκύπτει η κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας με τα παλιά αστικά κόμματα και αποφασίζεται η μελλοντική διάλυση του ΕΛΑΣ. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι αναγνωρίζεται στους Άγγλους το δικαίωμα να επέμβουν στα εσωτερικά της Ελλάδας. Το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ μπαίνει κάτω απ’ τις διαταγές της κυβέρνησης Παπανδρέου και κάτω από την επίβλεψη των Άγγλων.
Τα χιτλερικά στρατεύματα υποχωρούν προς βορά, με τον ΕΛΑΣ να τα καταδιώκει και να προκαλεί σημαντικές φθορές. Τα αγγλικά τμήματα παρακολουθούν από απόσταση χωρίς να εμπλέκονται εκτός από μερικές αψιμαχίες. Ο Θανάσης Χατζής περιγράφει: «Αυτοί (οι Γερμανοί) επωφελήθηκαν από το γεγονός ότι ο ΕΛΑΣ δεν είχε βαρύ οπλισμό, οχυρώθηκαν σε στρατηγικές θέσεις στο δρόμο Κοζάνη-Βέροια-Θεσσαλονίκη και εξασφάλισαν τη σύμπτυξή τους. Αργότερα, μετά τον πόλεμο, δημοσιεύτηκαν στοιχεία πού δείχνουν ότι ο Σκόμπι υλοποιούσε μια συμφωνία, την "μόνη συμφωνία που έκανε ο Χίτλερ με τους Άγγλους", που πρόβλεπε την παράδοση της Θεσσαλονίκης στους Άγγλους και όχι στους Ρώσους, παίρνοντας... σε αντάλλαγμα τις δυνάμεις που διέθετε στην Ελλάδα, χωρίς καμιά συμμαχική παρενόχληση» (σελ. 65).
Οι Άγγλοι, εκμεταλλευόμενοι τη συμφωνία της Καζέρτας, με διαταγή απαγορεύουν στον ΕΛΑΣ να εισέλθει στη Θεσσαλονίκη. Επειδή όμως ο ΕΛΑΣ δεν υπακούει στις αγγλικές εντολές, συγκεντρώνουν όσο το δυνατόν περισσότερους άντρες των Ταγμάτων Ασφαλείας και της Χωροφυλακής στην πόλη. Οι άντρες της 10ης Μεραρχίας της ΟΜΜ (Ομάδα Μεραρχιών Μακεδονίας) του ΕΛΑΣ δίνουν αλλεπάλληλες μάχες με Γερμανούς αλλά και τους ταγματασφαλίτες. Απελευθερώνουν τον Πλαταμώνα, το Λιτόχωρο, την Κατερίνη. Οι Γερμανοί υποχρεώνονται να συμπτυχθούν στην Χαλκηδόνα όπου υπήρχαν οπλισμένοι ταγματασφαλίτες του Πούλου. Μέσα στη Θεσσαλονίκη αλλά και γύρω απ’ αυτή συγκεντρώνονται όλοι οι δοσίλογοι μαζί με τους αρχηγούς τους: Ο Γεώργιος Πούλος, (φον Πούλος) διαβόητος για τις συλλήψεις και βασανισμούς κομμουνιστών πολλοί από τους οποίους εκτελέστηκαν στο στρατόπεδο Π. Μελά. Ο Κυριάκος Παπαδόπουλος ή Κισά Μπατζάκ (Κοντοπόδαρος) συνεργάτης των Γερμανών με δράση σε όλη τη δυτική και κεντρική Μακεδονία. Ο Ξενοφών Γιοσμάς (φον Γιοσμάς) που οργάνωσε πολλές αντικομμουνιστικές ομάδες κυρίως στην περιοχή των Πιερίων και του Ολύμπου. Ο Αντώνης Δάγκουλας, ταγματασφαλίτης που είχε αναλάβει από τους Γερμανούς και καθήκοντα εκτελεστικού αποσπάσματος. Δεκάδες αγωνιστές δολοφονήθηκαν από τον ίδιο και του άντρες του. Όλοι αυτοί που τους τελευταίους μήνες είχαν τρομοκρατήσει τους κατοίκους της πόλης και της γύρω περιοχής με εφόδους σε σπίτια, μπλόκα, βασανισμούς και εκτελέσεις, όταν ο ΕΛΑΣ κυριάρχησε στη Θεσσαλονίκη, εγκατέλειψαν την πόλη και κινήθηκαν προς το Κιλκίς δίνοντας στις αρχές Νοέμβρη τη περίφημη μάχη του Κιλκίς όπου και μέσα σε λίγες ώρες ηττήθηκαν.
Οι άντρες της 10ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ, με διοικητές τον Ευριπίδη Μπακιρτζή και τον Μάρκο Βαφειάδη, στα μέσα Οκτώβρη του ’44 βρίσκονται λίγα χιλιόμετρα έξω από τη Θεσσαλονίκη, έτοιμοι να διαβούν τον Αξιό. Από τη μεριά της Χαλκιδικής προχωρούσαν τμήματα της 11ης Μεραρχίας του ΕΛΑΣ. Τμήματα του εφεδρικού ΕΛΑΣ βρίσκονται όμως ήδη μέσα στην πόλη και μετά από πολλές συγκρούσεις (Νεάπολη, Συκιές) καταφέρνουν να ελέγξουν όλη την Άνω Πόλη, τη Βάρνα, τη Νεάπολη, την Τούμπα και τη Χαριλάου.
Οι Γερμανοί βλέποντας ότι είναι ζήτημα χρόνου η κατάληψη της πόλης από τον ΕΛΑΣ προσπαθούν να ανατινάξουν καίριες εγκαταστήσεις. Ο Θ. Χατζής περιγράφει: «Μέσα στη Θεσσαλονίκη δίνονται σκληρές και αδιάκοπες μάχες. Τα τμήματα της XI Μεραρχίας, της εφεδρικής Μεραρχίας, η ΕΠ (Εθνική Πολιτοφυλακή) με συμμετοχή των πολιτικών οργανώσεων πολεμούν Γερμανούς, ταγματασφαλίτες, δαγκουλαίους και χωροφύλακες και τούς υποχρεώνουν να συμπτυχθούν στην παραλία. Οι χωροφύλακες κλείστηκαν στο μέγαρο της ΧΑΝ και άρχισαν διαπραγματεύσεις να παραδοθούν. Προσπαθούν να κερδίσουν χρόνο για να προφτάσουν οι Άγγλοι να τους σώσουν. Οι μύλοι του Αλατίνη και τα δύο εργοστάσια ηλεκτρισμού είχαν υπονομευτεί και απειλούνταν να ανατιναχτούν. Μπροστά σ’ αυτό το σοβαρό κίνδυνο, η πολιτική και στρατιωτική καθοδήγηση της Θεσσαλονίκης πήρε άμεσα μέτρα προς τις δύο αυτές κατευθύνσεις». (σελ. 67)
Τελικά απετράπη η ανατίναξη των εργοστασίων ηλεκτρισμού, του υδραγωγείου, του αλευρόμυλου και των σιταποθηκών του Αλλατίνι όμως οι Γερμανοί κατάφεραν να ανατινάξουν κάποιες εγκαταστάσεις στο λιμάνι.
Την 30η Οκτώβρη οι Γερμανοί έχουν εγκαταλείψει οριστικά την πόλη. Ο ΕΛΑΣ παρελαύνει μέσα στην απελευθερωμένη πια Θεσσαλονίκη. Η πλατεία Αγίας Σοφίας κατακλύζεται από κόσμο που πανηγυρίζει. Και πάλι ο λόγος στον Θ. Χατζή: «Από το απόγευμα της 30 Οχτώβρη η Θεσσαλονίκη ελεγχόταν από τον ΕΛΑΣ. Τον ίδιο καιρό μέσα στη Θεσσαλονίκη επικρατούσε παλλαϊκή εξέγερση που ουσιαστικά είχε αρχίσει από τις 22 Οχτώβρη και είχε φτάσει στο ζενίθ στις 26 Οχτώβρη, μέρα της Απελευθέρωσης της πόλης από τον τουρκικό ζυγό. Χιλιάδες πατριώτες συγκεντρώθηκαν στην πλατεία Αγίας Σοφίας και μέσα σε επαναστατικό ενθουσιασμό άκουσαν τους ομιλητές του ΚΚΕ και του ΕΑΜ που φλόγιζαν με τα θερμά τους λόγια τις καρδιές τους».
Τα πραγματικά γεγονότα δείχνουν πως όσο κι αν γίνεται προσπάθεια να κρυφτεί η αλήθεια πίσω από τα λεγόμενα εθνικά ιδεώδη και τις «πατριωτικές» φανφάρες, η ιστορία έχει γραφτεί. Το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ έδωσαν έναν αγώνα εθνικοαπελευθερωτικό αλλά και ταξικό ταυτόχρονα, έναν αγώνα ενάντια στους Γερμανούς κατακτητές, τους ντόπιους συνεργάτες τους και λίγο αργότερα ενάντια στους Άγγλους ιμπεριαλιστές με τη μάχη του Δεκέμβρη στην Αθήνα.
ΥΓ. Στη Θεσσαλονίκη εξακολουθεί να υπάρχει ένα στενό στην πλατεία Ναβαρίνου με την ονομασία «Στυλιανού Γονατά», ενός από τους πρωτεργάτες της συγκρότησης των Ταγμάτων Ασφαλείας όπως και στο Ντεπό η οδός «Μερκουρίου», του δοσίλογου δημάρχου της πόλης. Για την τελευταία πληροφορούμαστε ότι σύντομα θα μετονομαστεί σε «30ης Οκτώβρη 1944».
Βιβλιογραφία
1. Θανάσης Χατζής, «Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε» τομ. Δ, εκδ. Δωρικός
2. Φοίβος Γρηγοριάδης, «Βρετανοί, το αντάρτικο, Απελευθέρωσις» τομ. 8, εκδ. Νεόκοσμος
3. Γιώργος Καφταντζής, «Το ναζιστικό στρατόπεδο Παύλου Μελά Θεσσαλονίκης 1941-1944», τομ. 2, εκδ. Παρατηρητής
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου