1848. Το γαλλικό προλεταριάτο εξεγείρεται

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 864, στις 22/2/2020

Μετά τη γαλλική επανάσταση του 1789 και μετά την ήττα της χώρας στους Ναπολεόντειους πολέμους, επιβλήθηκε από τα ξένα κράτη στη Γαλλία η επιστροφή της δυναστείας των Βουρβώνων. Η παλινόρθωση συνοδεύτηκε με περιορισμό των δημοκρατικών δικαιωμάτων και ελευθεριών που είχαν κατακτηθεί. Η δυσαρέσκεια των λαϊκών μαζών (κυρίως εργάτες - αγρότες) αλλά και της ανερχόμενης αστικής τάξης ήταν εμφανής.

  

1830

Η πρώτη εξέγερση θα πραγματοποιηθεί τον Ιούλη του 1830 με συμμετοχή αστών και εργατών. Αφορμή στάθηκε η λογοκρισία που επέβαλε ο βασιλιάς στις αντιπολιτευόμενες εφημερίδες. Στις συγκρούσεις στους δρόμους του Παρισιού οι εργάτες φτιάχνουν οδοφράγματα και καταφέρνουν να συντρίψουν το στρατό του βασιλιά. Ο Κάρολος ο 10^ος εξαναγκάζεται σε παραίτηση και στο θρόνο ανεβαίνει ο Λουδοβίκος Φίλιππος με πρωθυπουργό τον αστό Γκιζό. Προσωρινά ιδρύεται μια συνταγματική μοναρχία, ευνοϊκή στην αστική τάξη. (Ιουλιανή Μοναρχία). Όμως δύο διαδοχικές εργατικές εξεγέρσεις στη Λυών στα 1831 και 1834 αναδεικνύουν τη συνεχιζόμενη δυσαρέσκεια των φτωχότερων στρωμάτων.

Φλεβάρης

Το 1848, όλη η ευρωπαϊκή ήπειρος, σημαδεύεται από εξεγέρσεις και επαναστάσεις που στρέφονται ενάντια στη φεουδαρχία και τις καταπιεστικές μοναρχίες. Ήταν η «Άνοιξη των Λαών», όπως ονομάστηκε, αφού πήραν ενεργό μέρος πλατιές λαϊκές μάζες. Ο Μαρξ αναφέρει ως αιτίες δύο παγκόσμια οικονομικά γεγονότα που χειροτέρευσαν δραματικά τη ζωή των εργαζομένων και επιτάχυναν τη γενική δυσφορία. Το πρώτο ήταν η αρρώστια της πατάτας και οι κακές σοδειές του 1845-46 που προκάλεσαν πείνα σε πολλά κράτη της Ευρώπης και το δεύτερο η εμπορική και βιομηχανική κρίση στην Αγγλία το 1845 που επέφερε πτωχεύσεις τραπεζών και κλείσιμο εργοστασίων.

Η φεουδαρχία έπνεε τα λοίσθια και ο καπιταλισμός προσπαθούσε να θεμελιώσει τη θέση του στην ιστορία. Μια σειρά από εξεγέρσεις και επαναστάσεις, άλλοτε πιο βίαιες και άλλοτε πιο «ειρηνικές», σημάδεψαν σχεδόν τη μισή Ευρώπη τη χρονιά αυτή. Να αναφέρουμε επιγραμματικά την αναζωογόνηση του Χαρτιστικού κινήματος στην Αγγλία, την επανάσταση του Μαρτίου στη Γερμανία που η αστική τάξη απαίτησε την ένωση των γερμανικών κρατιδίων, τις εξεγέρσεις στη Σικελία και τη βόρεια Ιταλία με απαίτηση να δημιουργηθεί ενιαίο ιταλικό έθνος, αλλά και εθνικές εξεγέρσεις στην Αυστρία, την Πολωνία, τη Βλαχία, την Ουγγαρία που απαιτούσαν ανεξαρτησία από την αυτοκρατορία των Αψβούργων κ.α. Βέβαια οι περισσότερες απέτυχαν ή κέρδισαν ελάχιστα, καθώς οι εξεγερμένοι δεν κινήθηκαν ενιαία και οι φεουδάρχες είχαν ακόμα ισχυρή στρατιωτική δύναμη ώστε να τις καταστείλουν, αν και σε κάποιες περιπτώσεις χρειάστηκαν και τη βοήθεια του τσάρου της Ρωσίας.

Στο Παρίσι της φτώχειας και της εξαθλίωσης, την πόλη της ανεργίας και των αστέγων, οι εργάτες και οι αστοί αποφασίζουν να αντιδράσουν. Δεν ήταν μόνο η φτωχολογιά που ζητούσε αλλαγή της κατάστασης αλλά και μεγάλο μέρος των μικροαστών, των μεσαίων αστών και της βιομηχανικής αστικής τάξης που ήταν δυσαρεστημένοι από την κυριαρχία της χρηματιστικής αριστοκρατίας. Έτσι προγραμματίζεται για το Φλεβάρη του 1848 πορεία διαμαρτυρίας με αίτημα την αλλαγή του άδικου εκλογικού νόμου που επέτρεπε μόνο σε μια μικρή μειοψηφία των Γάλλων να συμμετέχει στις εκλογές. Ο Λουδοβίκος Φίλιππος απαγορεύει την κινητοποίηση αλλά οι εργάτες επιμένουν. Οι αστοί προσπαθώντας να ελέγξουν την κατάσταση προτείνουν μεσοβέζικες λύσεις.

Στις 22 Φλεβάρη όμως, χιλιάδες διαδηλωτές, στην πλειοψηφία τους εργάτες, βαδίζουν προς τα ανάκτορα τραγουδώντας τη «Μασσαλιώτιδα» και απαιτώντας την παραίτηση της κυβέρνησης. Στήνονται τα πρώτα οδοφράγματα στις εργατικές γειτονιές του Παρισιού και γρήγορα επεκτείνονται σε ολόκληρη την πόλη. Μέσα σε δυο μέρες οι εξεγερμένοι έχουν καταλάβει όλα σχεδόν τα στρατηγικά σημεία του Παρισιού. Ο βασιλιάς αποτυγχάνει να καταστείλει την εξέγερση αφού η πλειοψηφία των ταγμάτων καταστολής αρνείται να πολεμήσει ενάντια στον απλό λαό. Ο ίδιος αναγκάζεται σε παραίτηση και στις 25 Φλεβάρη ανακηρύσσεται η Δεύτερη Γαλλική Δημοκρατία.

Προσωρινή κυβέρνηση

Δημιουργείται η Προσωρινή Κυβέρνηση στην οποία συμμετέχουν εκπρόσωποι των αστών (πλειοψηφία), των μικροαστών, των σοσιαλιστών καθώς και ένας εργάτης. Εκπρόσωπος των σοσιαλιστών ήταν ο Λουί Μπλαν που όμως έπαιζε βρώμικο ρόλο, εξυπηρετώντας τα σχέδια των αστών και σύμφωνα με μια έκφραση του Λένιν «ήταν ουραγός της αστικής τάξης, ένα παιχνιδάκι στα χέρια της». Ο Μαρξ εκτιμούσε πως η κυβέρνηση «ήταν ένας συμβιβασμός ανάμεσα στις διάφορες τάξεις που ανέτρεψαν την ιουλιανή μοναρχία αλλά τα συμφέροντά τους αλληλοσυγκρούονταν». Η κυβέρνηση κάτω από τη λαϊκή πίεση αναγκάζεται να πάρει ριζοσπαστικές αποφάσεις, ανάμεσα στις οποίες και το καθολικό δικαίωμα στην εργασία αλλά και το δικαίωμα ψήφου για όλους τους άντρες. Επίσης μειώθηκε ο ημερήσιος χρόνος εργασίας και με διάταγμα καταργήθηκε η δουλεία των μαύρων στις γαλλικές αποικίες. Οι εργάτες όμως θέλουν η ιστορία να προχωρήσει με πιο γρήγορους ρυθμούς. Απαιτούν κατάργηση της καπιταλιστικής ιδιοκτησίας και ανάληψη της διεύθυνσης των εργοστασίων από τους ίδιους. Σημαντική προσωπικότητα που υπερασπίστηκε τα αιτήματα των εργατών ήταν Λουί Ογκίστ Μπλανκί που ξεσκέπαζε το ρόλο της αστικής τάξης και της κυβέρνησης.

Η κυβέρνηση προσπαθεί να δώσει λύση με την πραγματοποίηση πολλών δημόσιων έργων μέσω των οποίων απασχολούνται πολλοί εργάτες (εθνικά συνεργεία). Ταυτόχρονα όμως οργανώνει και ομάδες καταστολής, τα τάγματα Κινητής Εθνοφρουράς (Garde Nationale Mobile) στελεχωμένα από νέους εργάτες. Αποτελούνταν από 24 τάγματα που το καθένα είχε 1000 νεαρούς εργάτες που ανήκαν στο λούμπεν προλεταριάτο «ένα στρώμα απ’ όπου στρατολογούν κάθε λογής κλέφτες και εγκληματίες που ζουν από τα ψίχουλα της κοινωνίας» όπως έλεγε ο Μαρξ. Η αστική εξουσία είχε πλέον τη δυνατότητα να τους εξαγοράσει και να τους θέσει στην υπηρεσία της με στόχο την καταστολή των επόμενων εργατικών εξεγέρσεων οι οποίες ήταν φανερό ότι δε θα αργούσαν.

Η κυβέρνηση πλέον ενεργεί ξεκάθαρα υπέρ των μεγαλοαστών. Επιβάλει φόρους σε μικροαστούς και αγρότες. Οι εκλογές πραγματοποιούνται στις 23 Απρίλη μέσα σε κλίμα βίας και καταστολής. Γίνονται βιαστικά ώστε να κερδίσουν οι αντιδραστικές δυνάμεις, παρά την απαίτηση των εργατικών οργανώσεων για αναβολή. Έτσι ξεσπούν ταραχές με χιλιάδες εργάτες να διαμαρτύρονται για τα αποτελέσματα. Το αίμα δεκάδων εργατών βάφει για ακόμα μια φορά τους δρόμους του Παρισιού. Νέες διαδηλώσεις θα ξεσπάσουν στα μέσα του Μάη που θα έχουν ως αποτέλεσμα τη σύλληψη πολλών σοσιαλιστών ηγετών.

Ιούνης

Τον Ιούνη του 1848 η κυβέρνηση, κάτω από την πίεση των πιο συντηρητικών κύκλων αλλά και για οικονομικούς λόγους, κλείνει τα εθνικά συνεργεία και επιβάλει την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία των νεαρών εργατών. Ταυτόχρονα απαγορεύει τις συγκεντρώσεις σε ανοιχτό χώρο. Οι εργάτες που ρίχνονται για άλλη μια φορά στην ανεργία εξεγείρονται και πάλι. Στις 22 Ιούνη δεκάδες χιλιάδες ένοπλοι εργάτες στήνουν ξανά οδοφράγματα στους δρόμους του Παρισιού. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα νέα οδοφράγματα έφταναν στο ύψος του 4^ου ορόφου των σπιτιών, ενισχυμένα με βαθιά χαντάκια γύρω τους. Ήταν μια καθαρή προλεταριακή εξέγερση. Ο Μαρξ περιγράφει: «Στους εργάτες δεν έμενε άλλη εκλογή: έπρεπε ή να πεθάνουν από την πείνα ή να χτυπήσουν. Απάντησαν στις 22 Ιούνη με μια γιγάντια εξέγερση όπου δόθηκε η πρώτη μεγάλη μάχη ανάμεσα στις δύο τάξεις που χωρίζουν τη σύγχρονη κοινωνία… Στη θέση των διεκδικήσεων που ήταν υπερβολικές στη μορφή, μικροπρεπείς και μάλιστα αστικές στο περιεχόμενο… μπήκε το θαρραλέο επαναστατικό μαχητικό σύνθημα: Ανατροπή της αστικής τάξης! Δικτατορία της εργατικής τάξης!»

Την καταστολή της εξέγερσης αναλαμβάνει ο διαβόητος στρατηγός και Υπουργός Πολέμου Λουί Εζέν Καβενιάκ που είχε διακριθεί για τη βαναυσότητά του στις επιχειρήσεις του γαλλικού στρατού στην Αλγερία. Με τη συμβολή της Κινητής Εθνοφρουράς, μέσα σε λίγες μέρες η εξέγερση πνίγεται στο αίμα («μέρες του Ιούνη»). Στις 26 Ιούνη δεν υπάρχει πλέον κανένα οδόφραγμα. 500 περίπου εργάτες είναι νεκροί και χιλιάδες οι τραυματίες. Οι αιχμάλωτοι υπολογίζονται σε 25 χιλιάδες. Τρεις χιλιάδες από αυτούς εκτελούνται και οι υπόλοιποι εξορίζονται. Η αστική τάξη καταφέρνει με το αίμα των εργατών να εδραιώσει την εξουσία της. Ή όπως έλεγε κι ο Μαρξ: «Το πραγματικό λίκνο της αστικής δημοκρατίας δεν είναι η νίκη του Φλεβάρη αλλά η ήττα του Ιούνη».

Συμπερασματικά

Το βασικότερο αίτιο της ήττας του Ιούνη ήταν το γεγονός ότι οι εργάτες του Παρισιού δεν κατάφεραν να κερδίσουν την έμπρακτη υποστήριξη των συναδέλφων τους στην υπόλοιπη Γαλλία. Επίσης οι μικροαστοί και οι αγρότες, παρασυρμένοι από την προπαγάνδα των μεγαλοαστών, ταλαντεύτηκαν και δε στήριξαν την κρίσιμη στιγμή τους εργάτες.

Η εργατική τάξη της Γαλλίας (και όχι μόνο) απέκτησε σημαντική εμπειρία από την εξέλιξη αυτή. Διαλύθηκαν οι αυταπάτες που υπήρχαν σχετικά με το γεγονός ότι με την κατάλυση της μοναρχίας και την άνοδο των εκπροσώπων των αστών στην εξουσία θα λύνονταν και τα προβλήματα των πιο καταπιεσμένων τάξεων. Η μεγαλοαστική τάξη όταν ισχυροποιήθηκε στην εξουσία, αποφάσισε να συντρίψει την εργατική τάξη που τα προηγούμενη χρόνια ως σύμμαχή της μπήκε μπροστά στον αγώνα ενάντια στη φεουδαρχία. Οι Γάλλοι εργάτες αντιλήφθηκαν ότι θα απαιτηθούν νέες προσπάθειες και αγώνες, χωρίς στηρίγματα στην αστική τάξη, για τη χειραφέτησή τους. Η κομμούνα του Παρισιού που πραγματοποιήθηκε λίγα μόλις χρόνια αργότερα ήταν ένα σημαντικό βήμα στην κατεύθυνση αυτή.

Βιβλιογραφία

1. Καρλ Μαρξ «Οι ταξικοί αγώνες στη Γαλλία από το 1848 ως το 1850» (Διαλεχτά έργα Μαρξ - Ένγκελς, τ. 1)

2. «Παγκόσμια Ιστορία» τ. ΣΤ1, Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ