Μαρξισμός και αντιιμπεριαλιστική πάλη

Προλεταριακή Σημαία φ. 487, 18-10-2003

Ομιλία του Βασίλη Σαμαρά στο κάμπινγκ της Ασίζης που διοργανώθηκε στο campo antimperialista το Σεπτέμβρη του 2003

Το ζήτημα μπορεί να ειδωθεί από πολλές πλευρές. Εμάς εδώ μας ενδιαφέρει με βάση το φαινόμενο της αμφισβήτησης της αναγκαιότητας της αντιιμπεριαλιστικής πάλης όχι μόνο από την πλευρά των αστικών δυνάμεων (που το θεωρούμε δεδομένο) αλλά και αριστερών, και μάλιστα -από τις τελευταίες- στο όνομα του μαρξισμού.

Η συζήτηση στο θέμα δεν είναι και τόσο νέα όσο φαίνεται. Με ανάλογο τρόπο και φυσικά τις ιδιαιτερότητες της εποχής υπήρξε και στις αρχές του 20ού αιώνα. Η πάλη των μπολσεβίκων και του Λένιν και κυρίως η επαλήθευση των λενινιστικών απόψεων με την Οχτωβριανή Επανάσταση έσπρωξε μια σειρά αντιλήψεις στο περιθώριο και για πολλά χρόνια. Η ήττα του εργατικού-κομμουνιστικού κινήματος και η ολοκλήρωση της παλινόρθωσης στις πρώην σοσιαλιστικές χώρες έφερε ξανά στο προσκήνιο μια σειρά αμφισβητήσεις. Δεν είναι κακό καθ' αυτό, είναι φυσιολογικό και από μια άποψη έχει και τις γόνιμες πλευρές του. Απλά και μόνο, όσο δικαίωμα έχει ο οποιοσδήποτε να έχει οποιαδήποτε άποψη, άλλο τόσο δικαιούμαστε κι εμείς να έχουμε τη δική μας γνώμη πάνω στο τι ήταν σωστό και τι λάθος σ' αυτή την πορεία. Θα μπορούσαμε να πούμε πως μια πρώτη "απάντηση" σ' όλα αυτά δίνει η ζωή και η ταξική πάλη που συνεχίζεται -και με τις μορφές που εκφράζεται- σ' όλο τον κόσμο, χωρίς να ενδιαφέρεται ή να "παίρνει την άδεια" από εμάς ή όποιους έχουν μια διαφορετική άποψη. Ας δούμε όμως το θέμα.

Στη βάση του προβλήματος υπάρχει κατ' αρχάς για όλες αυτές τις απόψεις (από τις πιο δεξιές μέχρι τις πιο "αριστερές") ένας κοινός τόπος. Το ζήτημα της θεώρησης του τι είναι ο καπιταλισμός, σε ποια φάση βρίσκεται και προς τα πού βαδίζει. Ολες οι θεωρίες, από την παλιά του Κάουτσκι για τον υπεριμπεριαλισμό μέχρι τις σύγχρονες της "παγκοσμιοποίησης", των "ολοκληρώσεων" και πρόσφατα τις "αυτοκρατορικές", έχουν μια κοινή βάση θεώρησης: την εκτίμηση ότι ο καπιταλισμός δεν έχει ολοκληρώσει ακόμη τον ιστορικό του κύκλο. Η καθαρά αστική μάλιστα άποψη υποστηρίζει ότι έχει τον ιστορικό ρόλο να επεκταθεί σ' όλο τον πλανήτη, να αναπτύξει τις παραγωγικές δυνάμεις και να οδηγήσει την ανθρωπότητα σ' ένα φωτεινό μέλλον ανάπτυξης, ευημερίας, δημοκρατίας, ελευθερίας, ειρήνης, πολιτισμού κ.λπ. κ.λπ. Είναι σωστή μια τέτοια άποψη, ποιοι την αποδέχονται (άμεσα ή έμμεσα) και τι σημαίνει;

Θα ξεκινήσω από το τελευταίο. Αν είναι σωστή μια τέτοια θεώρηση, τότε αυτό πολύ απλά σημαίνει ότι δεν υπάρχει ιστορικός ρόλος ούτε για το προλεταριάτο ούτε για το κομμουνιστικό κίνημα, ούτε για επαναστατική ταξική πάλη ούτε βέβαια για την αντιιμπεριαλιστική.

Υπάρχει έδαφος μόνο για τις ηγετικές αστικές καπιταλιστικές δυνάμεις και ένας δευτερεύων έως περιθωριακός για δυνάμεις που σε ρόλο ελάσσονος αντιπολίτευσης θα προσπαθούν να "διορθώσουν", τροποποιήσουν τις αρνητικές πλευρές που αναπόφευκτα θα εμφανίζει αυτή η εν γένει θετική πορεία προς το μέλλον. Οπως λ.χ. οι δυνάμεις που μέσα από τις γραμμές των διαφόρων Φόρουμ προωθούν προτάσεις για μια "καλή" "παγκοσμιοποίηση".

Από την άλλη, η "αριστερή" εκδοχή του πράγματος κινείται στη βάση της ίδιας παραδοχής αλλά από την ανάποδη. Στη βάση δηλαδή της αντίληψης ότι πρέπει ο καπιταλισμός να φτάσει στο "ιστορικό του όριο", όπου θα έχει ωριμάσει η βασική αντίθεση στα πλαίσιά του (εργασία-κεφάλαιο ή κυρίαρχοι-κοινωνία ή "αυτοκρατορία"-πλήθος), έτσι ώστε να μπορεί να λυθεί άπαξ διά παντός. Πριν σχολιάσουμε οτιδήποτε, ας δούμε πώς τίθεται το ζήτημα στο βασικό του πεδίο.

Είναι σωστή μια τέτοια εκτίμηση; Μια επιφανειακή θεώρηση μπορεί να απαντήσει έως και καταφατικά. Και μόνο στη "γεωγραφική" έκφραση του πράγματος να σταθεί κανείς, μπορεί να φτάσει στο συμπέρασμα ότι ο καπιταλισμός έχει περιθώρια επέκτασης, συνεπώς ανάπτυξης κ.λπ. κ.λπ.

Μάλιστα κατά καιρούς (εδώ και 30 τουλάχιστον χρόνια) διατυπώνονται από διάφορες πλευρές πολλές "λογικές" προτάσεις (ανάλογες αυτών των σημερινών φόρουμ) για επέκταση των επενδύσεων και διεύρυνση της βοήθειας κ.λπ. στον Τρίτο Κόσμο, που και τις φτωχές χώρες θα ενίσχυαν αλλά και στο καπιταλιστικό σύστημα συνολικά θα έδιναν σοβαρές ανάσες. Μόνο που ο καπιταλισμός δεν λειτουργεί με την "τυπική", αλλά με τη δική του -καπιταλιστική- "λογική".

Και αυτό που συμβαίνει εδώ είναι ότι κάποιοι χάριν αφαιρετικών σχημάτων παρακάμπτουν την πραγματικότητα. Και η πραγματικότητα είναι αυτή που βιώνουμε από τη μια γωνιά της γης μέχρι την άλλη. Αλλά ας γίνουμε πιο συγκεκριμένοι.

Το βασικό ερώτημα: Εχουμε έναν καπιταλισμό που επεκτείνεται αχρηστεύοντας ως παρωχημένα τα σύνορα (κράτη), ενοποιώντας την παγκόσμια οικονομία, διαμορφώνοντας (αν όχι άμεσα, έστω ως προοπτική) μια ενιαία οικονομική διάρθρωση και όλα όσα κάτι τέτοιο συνεπάγεται; Ή έναν καπιταλισμό που περνάει απλώς τα δικά του (ο κάθε σχηματισμός) σύνορα και διεισδύει διαπερνώντας βίαια (ή και γκρεμίζοντας οικονομικά, πολιτικά έως και στρατιωτικά), ως ιμπεριαλισμός πλέον, τα σύνορα των "άλλων"; Ή, αλλιώς, ο διεθνής καπιταλισμός είναι απλώς ένας υπερεθνικός καπιταλισμός ή μήπως είναι κάτι "άλλο" (καπιταλιστικό στη βάση του πάντα) που λειτουργεί με διαφορετικούς -ιμπεριαλιστικούς- όρους; Ας επιχειρήσουμε να το δούμε.

Μιλώντας για τον καπιταλισμό στο εθνικό-κρατικό του πεδίο (και εννοώντας βασικά τις αναπτυγμένες καπιταλιστικές χώρες) έχουμε μια πλήρη, οργανική καπιταλιστική διάρθρωση. Οι διάφοροι παραγωγικοί κλάδοι είναι οργανικά διαρθρωμένοι μεταξύ τους στη βάση τόσο συμπληρωματικότητας όσο και αλληλεξάρτησης. Αυτή η βασική σχέση συμπληρώνεται, υπηρετείται και υπηρετεί τις ανταλλαγές (εμπόριο) σε μια βάση επίσης οργανική και πλήρη. Ανάλογη σχέση σύνδεσης και λειτουργίας έχουν το χρηματοπιστωτικό σύστημα, η δημοσιονομική πολιτική, εν γένει οικονομικές λειτουργίες του κράτους κ.λπ. κ.λπ.

Ολα αυτά συνδέονται άμεσα με μια αντίστοιχη κοινωνική δομή που στηρίζεται και στηρίζει αυτήν την οικονομική διάρθρωση και λειτουργεί διαμορφώνοντας ένα οργανικά ενιαίο κοινωνικό-οικονομικό σύνολο το οποίο λειτουργεί στη βάση συγκεκριμένων και κοινά αποδεκτών κανόνων. Εδώ, μια απαραίτητη διευκρίνιση. Οταν λέμε κανόνων δεν εννοούμε δίκαιων κανόνων και όταν λέμε κοινά αποδεκτών δεν εννοούμε από το σύνολο της κοινωνίας, αλλά βασικά από τις δυνάμεις στήριξης και αποδοχής του συστήματος. Από κει και πέρα υπάρχει το οικοδόμημα των θεσμών που κατοχυρώνει, υπηρετεί και μεριμνά για την αναπαραγωγή αυτών των σχέσεων, οι διάφοροι μηχανισμοί που το διασφαλίζουν από απειλές εσωτερικές και εξωτερικές κ.λπ. κ.λπ. Και "υπεράνω όλων" και ως "όλον" το κράτος, όχι -ή όχι μόνο- σαν επικεφαλής μηχανισμός αλλά σαν η ανώτερη συλλογική και συνολική έκφραση του καπιταλιστικού κοινωνικοοικονομικού οικοδομήματος.

Οταν λοιπόν αναφερόμαστε στη διεθνή δράση του κεφαλαίου (του καπιταλιστικού συστήματος), μπορούμε να την εννοούμε σαν μια απλή επέκταση-μεταφορά αυτών των σχέσεων στο διεθνές πεδίο; Κατά την άποψή μου, όχι. Ναι, ο καπιταλισμός παραμένει καπιταλισμός, ναι, το κεφάλαιο επεκτείνει τη δράση του διεθνώς, αναζητώντας πεδία πέρα από τα εθνικά του όρια, ναι, υπάρχει η παγκόσμια αγορά κ.λπ. κ.λπ. Ολα αυτά είναι υπαρκτά, είναι γνωστά, μόνο που για μας αφορούν τη δράση του καπιταλισμού στο ιμπεριαλιστικό του στάδιο.

Ας δούμε όμως το ζήτημα λίγο πιο συγκεκριμένα και στη βάση των ζητημάτων που τίθενται από διάφορες πλευρές.

Κατ' αρχάς στο πεδίο της παραγωγής. Εχουμε εδώ μια υπερεθνική και οργανικά ενιαία παραγωγική διάρθρωση ή ένα κατά κάποιον τρόπο "άθροισμα" των εθνικο-κρατικών οικονομικών σχηματισμών που συνεχίζουν να λειτουργούν κατά βάση εθνοκεντρικά; Υποστηρίζουμε το δεύτερο και μάλιστα δεν έχουμε αντιληφθεί κανέναν ως τώρα που να υπερασπίζεται ανοιχτά και με σαφήνεια την πρώτη εκδοχή. Απλώς αφήνεται να "εννοηθεί" κάτι τέτοιο μέσα από αναφορές για την ανάπτυξη των διεθνών οικονομικών σχέσεων, τις επενδύσεις, τις κινήσεις κεφαλαίων, την ύπαρξη της παγκόσμιας αγοράς κ.λπ. κ.λπ. Ολα αυτά είναι γνωστά, μόνο που αν βάλουμε κάτω τα πραγματικά μεγέθη (και με δικά τους πάντα στοιχεία), θα δούμε ότι το άθροισμα των διεθνών οικονομικών πράξεων (από ανταλλαγές μέχρι επενδύσεις κ.λπ.) αποτελεί ένα μικρό ποσοστό του αθροίσματος των αντίστοιχων εθνικών (μπορεί να παρθεί ως βάση το Ακαθάριστο Εθνικό Προϊόν-ΑΕΠ). Αυτό χωρίς να συνυπολογίζουμε το ότι από τους πίνακες που εμφανίζουν απουσιάζουν χιλιάδες δραστηριότητες (οικονομικές ή και με οικονομικό αντίκρισμα) που υφίστανται μόνο στο εθνικό πεδίο και καθόλου στο διεθνές.

Υπάρχει βεβαίως η διεθνής ή παγκόσμια αγορά. Μόνο που και αυτή δεν υφίσταται όπως η εθνική, σαν, δηλαδή, η εμπορική έκφραση που εναρμονίζεται (υπηρετείται και υπηρετεί) με την ενιαία παραγωγική διάρθρωση. Υπάρχει και λειτουργεί σαν η "εξωτερική" έκφραση των εθνικών οικονομιών, σαν το πεδίο όπου αυτές οι οικονομίες "συναντώνται" και έρχονται σε κάθε είδους συναλλαγές.

Αυτό πρώτ' απ' όλα σημαίνει ανισότιμες συναλλαγές. Ακόμη κι αν παραβλέψουμε το στοιχείο της βίαιης επιβολής όρων και μείνουμε στο πεδίο των "νόμων της αγοράς", είναι ανισότιμες στη βάση του διαφορετικού επιπέδου ανάπτυξης (χαώδης η διαφορά πολλές φορές) των οικονομικών σχηματισμών που "συναλλάσσονται".

Γενικότερα σημαίνει την απουσία κανόνων, τουλάχιστον με την έννοια που υπάρχουν αυτοί στο εθνικό πεδίο. Αυτό που στην -αστική- πολιτική οικονομία ονομάζεται "σταθερό οικονομικό περιβάλλον" είτε δεν υπάρχει (παρά μόνο υποτυπωδώς) είτε "διασφαλίζεται" όχι στη βάση των "οικονομικών νόμων" αλλά πολιτικών ή και στρατιωτικών όρων. Γενικότερα ένα περιβάλλον που υπόκειται σε διαρκείς μεταβολές ή και ανατροπές στη βάση των συσχετισμών. Μια ματιά στο πώς διαμορφώνονται στις μέρες μας οι όροι και οι "κανόνες" σε μια σειρά οικονομικά πεδία είναι διαφωτιστική.

Αυτά έχουν ορισμένες συνέπειες. Κατ' αρχάς, και από καθαρά οικονομική άποψη, στον τρόπο λειτουργίας, στη λογική κίνησης του κεφαλαίου. Η συνάρτηση ρίσκου-ποσοστού κέρδους εδώ λειτουργεί στις πιο ακραίες της μορφές. Ετσι έχουμε μια λογική κίνησης όχι απλά εκμεταλλευτική αλλά κερδοσκοπική σε επίπεδα ληστρικά ή ακόμα και "προσωρινότητας".

Ετσι βλέπουμε πολλές φορές ότι οι επενδύσεις "έξω", τις περισσότερες φορές, δεν αποτελούν οργανική αλλά κερδοσκοπική προέκταση του μητρικού σχηματισμού (ενώ κατά κανόνα αποτελούν εμβόλιμο στοιχείο στην "ιθαγενή" οικονομική διάρθρωση) και είναι έτοιμες να αποσυρθούν όταν οι όροι αλλάξουν ή πάψουν να είναι τόσο ευνοϊκοί.

Το καθοριστικό πάντως στοιχείο σ' αυτές τις διεθνείς οικονομικές σχέσεις είναι αυτό του συσχετισμού, της επιβολής της βίας. Η βίαιη επιβολή όρων στις "ανταλλαγές" είναι ο βασικός κανόνας εδώ και αιώνες (με αφετηρία τις χάντρες και τα καθρεφτάκια). Ο ίδιος κανόνας ισχύει και στον τομέα των επενδύσεων, όπου μόνο και εφόσον διασφαλιστούν πολιτικά ή στρατιωτικά οι αναγκαίοι όροι μπορούν να έχουν πιο μακροχρόνιο ορίζοντα.

Ολα αυτά καθιστούν κατεξοχήν καθοριστικό παράγοντα της διεθνούς οικονομίας το κράτος. Βεβαίως σε πρώτο πλάνο βρίσκονται κατά κανόνα τα λεγόμενα και υποκείμενα της οικονομίας, οι επιχειρήσεις, τα μονοπώλια, το κεφάλαιο. Αλλά ο παράγοντας που διαμορφώνει τους όρους, το πεδίο δράσης τους είναι το κράτος ή μάλλον τα κράτη και στη βάση του μεταξύ τους συσχετισμού. Αν αυτό ισχύει, και με τον τρόπο που ισχύει, στις σχέσεις ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις, εντελώς διαφορετικά υφίσταται στο πεδίο των σχέσεων αυτών των μητροπόλεων με τις μικρότερες, εξαρτημένες χώρες. Εκεί η διαφορά είναι καταθλιπτική, εκεί το στοιχείο της βίας, της επιβολής, του ιμπεριαλισμού ισχύει με τον πιο καθαρό και απόλυτο τρόπο.

Γενικότερα μπορούμε να πούμε ότι όχι μόνο οι οικονομικές αλλά το σύνολο των διεθνών σχέσεων: α) δεν αποτελούν κάτι αυθύπαρκτο αλλά την προέκταση, την "εξωτερική" έκφραση της δράσης "εθνικών" δυνάμεων υπό την αιγίδα του κράτους. β) Ολοι οι διεθνείς οργανισμοί (ΔΝΤ, ΠΟΕ έως και ΟΗΕ) δεν έχουν αυτόνομη βάση ύπαρξης και δική τους εξουσία, αλλά έχουν συσταθεί με βάση αποφάσεις κρατών και διαθέτουν τόση αρμοδιότητα όση αυτές οι αποφάσεις τούς παρέχουν. γ) Ολες οι διεθνείς σχέσεις και οργανισμοί υπάρχουν και λειτουργούν στη βάση των συσχετισμών ανάμεσα στα κράτη και μεταβάλλονται ανάλογα με τις αντίστοιχες διαφοροποιήσεις αυτών των συσχετισμών.

Θα μπορούσαμε να αναφερθούμε σε πολλές ακόμα πλευρές και εκφράσεις του ζητήματος. Θα αναφερθούμε μόνο σε τρία ακόμη σημεία και σε αναφορά με τη φιλολογία για τις προοπτικές του πράγματος. Πρώτον, αυτό που παρατηρούμε είναι ότι η απόσταση ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές μητροπόλεις και τις άλλες χώρες όχι μόνο δεν μειώνεται αλλά διευρύνεται συνεχώς και μετατρέπεται σε χάσμα.

Δεύτερον, ένα κεντρικό χαρακτηριστικό της οικονομικής -και όχι μόνο- λειτουργίας είναι ότι η τάση συγκέντρωσης-συγκεντροποίησης έχει φτάσει ήδη σε τερατώδη και ανεξέλεγκτα πεδία.

Τρίτο, ο λυσσαλέος ανταγωνισμός που έχει ξεσπάσει, οι ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις, οι πόλεμοι, η καταστροφή οικονομικών σχηματισμών, το κομμάτιασμα χωρών και λαών αποτελούν πλέον "συνήθη φαινόμενα".

Αυτή είναι η πραγματικότητα που βιώνουμε, εκεί οδηγεί ο καπιταλισμός του ιμπεριαλιστικού σταδίου τον κόσμο - και όχι βέβαια στην προσέγγιση, την ενότητα, τη συνεργασία, την ειρήνη, την πρόοδο και τη δημοκρατία. Αυτό είναι το μέλλον, αν το αφήσουμε έτσι...

Αυτό απαντάει και στις απόψεις εκείνες που θέλουν να τροποποιήσουν, διορθώσουν, βελτιώσουν το υπάρχον σύστημα. Ο ιμπεριαλισμός υπάρχει, δυναστεύει τη ζωή μας και οφείλουμε να τον αντιμετωπίσουμε.

Υπάρχει όμως, όπως αναφέραμε, και η από τ' αριστερά αμφισβήτηση της αναγκαιότητας της αντιιμπεριαλιστικής πάλης. Αυτή υποτίθεται ότι στηρίζεται σε μια "καθαρή" ανάγνωση της μαρξιστικής θεωρίας την εφαρμογή της οποίας προκρίνει για την ανάπτυξη της πάλης.

Θεωρεί ότι η λύση βρίσκεται στο πεδίο -και μόνο- της βασικής αντίθεσης (εργασία-κεφάλαιο) και της αναμέτρησης προλεταριάτου-αστικής τάξης. Στόχος, ο σοσιαλισμός, ο κομμουνισμός σαν η ολοκληρωμένη λύση η οποία θα πρέπει να επιδιωχθεί άμεσα.

Και βέβαια το ότι η ολοκληρωμένη απάντηση βρίσκεται στην τελική λύση της αντίθεσης εργασία-κεφάλαιο και στον κομμουνισμό δεν είμαστε εμείς που θα το αμφισβητήσουμε. Το πρόβλημα βρίσκεται αλλού.

-Ετσι, και στη βάση αυτής της αντίληψης θα πρέπει να αποκλείονται οι ενδιάμεσοι (όπως θεωρούν κάθε άλλον) στόχοι, φάσεις ή στάδια γιατί εκτρέπουν την πάλη μας από τον τελικό της στόχο.

Στην ίδια λογική θα πρέπει να απορρίπτονται οι συμμαχίες γιατί νοθεύουν το χαρακτήρα της πάλης κ.λπ. κ.λπ.

Ας έρθουμε στο συγκεκριμένο θέμα: με βάση την ίδια πάντα λογική, η αντιιμπεριαλιστική πάλη δεν έχει ταξικό-αντικαπιταλιστικό χαρακτήρα μια και σ' αυτήν μετέχουν και άλλα στρώματα και τάξεις. Δεν έχει διεθνιστικό αλλά εθνικό χαρακτήρα, μια και αναπτύσσεται σε μία ή ξεχωριστές χώρες. Εχει περιφερειακό χαρακτήρα, δεν χτυπάει την "καρδιά" του συστήματος (στο κέντρο), εκεί όπου μπορούν να υπάρξουν οι ολοκληρωμένες ανατροπές. Δεν μπορεί να προσφέρει πραγματική διέξοδο γιατί στα πλαίσιά της δεν έχει ηγετικό ρόλο το προλεταριάτο και η κομμουνιστική κατεύθυνση. Συνεπώς όλο το βάρος πρέπει να πέφτει στην "καθαρά" αντικαπιταλιστική πάλη και έτσι ώστε οι άμεσοι στόχοι να συνδέονται με τον τελικό, που δεν μπορεί να είναι άλλος από την παγκόσμια σοσιαλιστική-κομμουνιστική επανάσταση ή -το λιγότερο- την αντικαπιταλιστική επανάσταση στο "κέντρο", τις μητροπόλεις του συστήματος.

Αυτή η λογική αναπτύσσεται σε πολλές παραλλαγές, σε ορισμένες μάλιστα κατά "παράδοξο" τρόπο υποβαθμίζεται εντελώς ο ρόλος του προλεταριάτου, ενώ κοινό στοιχείο αποτελεί η αναζήτηση της "απάντησης" στο "κέντρο" και μόνο. Θα μας πήγαινε πολύ μακριά να αναφερθούμε σε όλα αυτά, γι' αυτό θα περιοριστούμε σε ορισμένα βασικά ζητήματα.

Ο Μαρξ, τον οποίο επικαλούνται, αναφέρει πως ο κομμουνισμός δεν είναι ένα μοντέλο στη βάση του οποίου πρέπει να αναμορφωθεί η κοινωνία, αλλά ο διαρκής επαναστατικός μετασχηματισμός της σε όλα τα πεδία και για μια ολάκερη ιστορική περίοδο. Τα προφανή εδώ είναι πως ο κομμουνισμός δεν είναι ένα μοντέλο στη βάση του οποίου λειτουργούμε και δρούμε. Δεύτερο, πως δεν υπάρχει εφάπαξ λύση του ζητήματος. Τρίτο, πως η λύση του αφορά και εκτείνεται σε μια ολάκερη ιστορική περίοδο.

Αυτά με τη σειρά τους σημαίνουν κάποια πράγματα που τα έχει ήδη καταχτημένα η μαρξιστική - λενινιστική αντίληψη.

Οτι για να μπει μπροστά αυτή η διαδικασία θα πρέπει πρώτα να ανατραπεί η αστική κυριαρχία.

Οτι αυτό αποτελεί μεν πρωταρχικό όρο αλλά δεν αρκεί από μόνο του.

Οτι υπάρχει μια ολάκερη ιστορική περίοδος όπου θα συνεχίζεται η ταξική πάλη.

Οτι οι σχέσεις με τις άλλες τάξεις, κοινωνικές κατηγορίες, ομάδες κ.λπ. θα συνεχίσει να αποτελεί ένα από τα πιο σοβαρά ζητήματα (ένα ιστορικό παράδειγμα υπήρξε, λ.χ., η εργατοαγροτική συμμαχία στη Ρωσία).

Οτι αναπόφευκτα θα υπάρξουν φάσεις αυτής της μακράς πορείας, σταθμοί, καμπές, στάδια ή όπως αλλιώς θέλει να τα ονομάσει κανείς. (Το πρόβλημα δεν είναι στην ονομασία αλλά στον τρόπο αντιμετώπισης).

Ακόμη, ότι ο ηγετικός ρόλος του προλεταριάτου αποτελεί θεμελιώδη όρο για να παραμείνει αυτό το προτσές προσανατολισμένο στην κομμουνιστική κατεύθυνση.

-Πριν περάσουμε στο συγκεκριμένο θέμα μας, θα θέλαμε να σταθούμε λίγο στο πρόβλημα των συμμαχιών.

Συγκροτούμενο -μέσα από αγώνες- το προλεταριάτο και αφού ξεπέρασε αυτό το πρωταρχικό στάδιο, βρέθηκε μπροστά στο πρόβλημα των συμμαχιών. Στην πραγματικότητα βρέθηκε αντιμέτωπο με το πολιτικό (του) πρόβλημα. Το αν δηλαδή θα διεκδικήσει πολιτικό ρόλο, και μάλιστα ηγετικό, το αν θα διεκδικήσει την εξουσία ή και την ανατροπή της αστικής κυριαρχίας. Γιατί βεβαίως μια τέτοια επιδίωξη προϋποθέτει τη διαμόρφωση εκείνων των κοινωνικών, ταξικών και πολιτικών συσχετισμών που θα κάνουν έναν τέτοιο στόχο πραγματοποιήσιμο. Τώρα, το αν θα κάνει τις σωστές ή όχι συμμαχίες και με σωστό ή λαθεμένο τρόπο αυτό είναι ένα κάθε φορά συγκεκριμένο πρόβλημα. Το να "αποφύγει" ωστόσο αυτό το πρόβλημα σημαίνει ότι παραιτείται από τον πολιτικό του ρόλο, το στόχο της ανατροπής, το στόχο του σοσιαλισμού και αυτοπεριορίζεται σ' ένα ρόλο διεκδικητικό-συνδικαλιστικό.

Ας έρθουμε λοιπόν στα συγκεκριμένα ζητήματα και έτσι όπως αυτά τίθενται στις μέρες μας.

Από τη μεριά μας, τις αντιλήψεις που αμφισβητούν την "ταξικότητα" της αντιιμπεριαλιστικής πάλης τις θεωρούμε πως υπαγορεύονται από μια λογική που "δυσανασχετεί" επειδή ο κόσμος και η ταξική πάλη δεν εξελίσσεται σύμφωνα με τις ιδεοληψίες της. Εχουμε λοιπόν την άποψη ότι η αγνόηση, η παραίτηση από την αντιιμπεριαλιστική πάλη ισοδυναμεί με παραίτηση από την ταξική πάλη όπως αυτή διεξάγεται στις μέρες μας.

-Την ίδια στιγμή πιστεύουμε ότι θα πρέπει κανείς να εξετάζει με πολύ "ειδικό", υποκειμενικό τρόπο τα πράγματα για να θεωρεί πως δεν έχει διεθνιστικό χαρακτήρα μια πάλη που ήδη αναπτύσσεται στο Ιράκ, το Αφγανιστάν, την Παλαιστίνη, την Ασία, την Αφρική, τη Λατινική Αμερική, που κινητοποιεί εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο.

Η ίδια αυτή πάλη και σε αντίθεση με τους ισχυρισμούς περί του αντιθέτου έχει και σαφέστατα αντικαπιταλιστικά χαρακτηριστικά. Πρώτον, γιατί στρέφεται ενάντια σε μια συγκεκριμένη έκφραση του καπιταλισμού, όπως είναι ο ιμπεριαλισμός. Δεύτερο, γιατί αυτό εκφράζεται στη συνειδητά αντικαπιταλιστική κατεύθυνση αυτών που πρωταγωνιστούν στα αντιιμπεριαλιστικά κινήματα στις περισσότερες των περιπτώσεων. Τρίτο, που αποτελεί και συνάρτηση των δύο προηγουμένων, με βάση τη δυναμική που αναπτύσσεται όταν οι μάζες μπαίνουν σε κίνηση, όπως στις πρόσφατες διαδηλώσεις. Το "πέρασμα" από τις αντιπολεμικές στις αντιαμερικανικές διαθέσεις και από εκεί στην κυριάρχηση των αντιιμπεριαλιστικών συνθημάτων ήταν ορατό για τον καθένα, ενώ έβρισκαν όλο και πιο πρόσφορο έδαφος και τα συνθήματα που στρέφονταν ενάντια στον καπιταλισμό. Και είμαστε ακόμη στην αρχή αυτού του προτσές.

-Οσο για τον υποτιθέμενο "περιφερειακό" χαρακτήρα της αντιιμπεριαλιστικής πάλης, θεωρούμε πως η άποψη αυτή δεν εκφράζει παρά τη σύγχυση και το στενό ορίζοντα της οπτικής όσων τη διατυπώνουν. Τη σύγχυση ανάμεσα στον προσδιορισμό του πού βρίσκεται μια εξέλιξη "γεωγραφικά" και στο ποια βρίσκεται πολιτικά στο επίκεντρο. Ποια είναι η εξέλιξη που μπορεί να σύρει την αλυσίδα των γεγονότων, σπάζοντας τον αδύνατο κρίκο της. Και εδώ δεν είναι απαραίτητο να ανατρέξουμε στον Λένιν, αλλά να δούμε τη σημερινή πραγματικότητα. Το να μη βλέπει, λ.χ., κάποιος τη σημασία που έχει για τις γενικότερες εξελίξεις η ένοπλη αντίσταση του ιρακινού λαού σημαίνει ότι δίνει μεγαλύτερη σημασία στα αρχιτεκτονήματα που σχεδιάζει στο γραφείο του από έναν αγώνα που ήδη έχει προκαλέσει κρίση στρατηγικής στην αμερικάνικη υπερδύναμη και συνεγείρει τους λαούς του κόσμου.

Ναι, αλλά έτσι "πάει πολύ μακριά" η υπόθεση, "μετατίθεται" η ολοκλήρωση του τελικού στόχου στο μέλλον. Ακόμη, σύμφωνα πάντα με αυτές τις αντιλήψεις, σε μια τέτοια μακρόχρονη, σύνθετη και αντιφατική πορεία υπάρχουν ενδεχόμενα και κίνδυνοι παρεκκλίσεων, εκτροπών ή και αναστροφής της επαναστατικής διαδικασίας, όπως άλλωστε μας έχει δείξει και η Ιστορία. Πράγματι έτσι είναι. Και "μακριά" πάει η υπόθεση και οι κίνδυνοι εκτροπής βρίσκονται συνεχώς στην ημερήσια διάταξη. Αλλά συνταγές ταχύρυθμης ανάπτυξης υπάρχουν μόνο στα κεφάλια ορισμένων. Οπως επίσης δεν υπάρχουν "ασφαλείς" λύσεις. Τέτοιες "εγγυήσεις" το κίνημα δεν διαθέτει για κανέναν. Το μόνο που "υπόσχεται", αλλά και απαιτεί, είναι ο συνεχής αγώνας και στη βάση των ζητημάτων που θέτει κάθε φορά η ταξική πάλη, τα οποία ζητούν απαντήσεις.

-Μόνο που κάτι τέτοιο δεν το αντέχει η μικροαστική μεταφυσική αντίληψη που αναζητάει απεγνωσμένα τις άμεσες και ιδανικές λύσεις που θα ικανοποιούν τις αγωνίες της. Ετσι αναζητείται η εφάπαξ λύση της παγκόσμιας κομμουνιστικής επανάστασης που θα λύσει μια και καλή το ζήτημα.

Εδώ υπάρχει καταρχήν ένα ερώτημα στο αν και κατά πόσο πιστεύουν πραγματικά και οι ίδιοι μια άποψη τόσο εμφανώς ανεδαφική. Το γεγονός πάντως είναι ότι στην εξέλιξη (ή "εξειδίκευση") αυτής της άποψης παρατηρούνται ορισμένες αξιοσημείωτες αναστροφές. Ιδιαίτερα όταν αναγκάζονται -και επειδή πρέπει να υπάρξουν και πολιτικά- να διατυπώσουν συγκεκριμένες προτάσεις. Κατά κανόνα οι προτάσεις τους δεν αποτελούν παρά την αντιστροφή των προτάσεων του "παραδοσιακού" ρεφορμισμού. Στην πραγματικότητα επιστρέφουν στο σημείο απ' όπου ξεκίνησαν, αποτελώντας την "άλλη" όψη του ίδιου νομίσματος.

Τέλος, να αναφερθούμε στο μόνο ζήτημα που έχει μια πραγματική και ουσιαστική σημασία σε σχέση με όλα αυτά. Στο ζήτημα της ιδεολογικής και πολιτικής ηγεμονίας στο πλαίσιο της αντιιμπεριαλιστικής πάλης, δηλαδή τους όρους στη βάση των οποίων αυτή η πάλη μπορεί να αναπτυχθεί αποτελεσματικά και να οδηγηθεί σε ολοκληρωμένη και νικηφόρα διέξοδο.

Επισημαίνεται, λ.χ., ότι στο πλαίσιο αυτού που θεωρείται σαν εν γένει αντιιμπεριαλιστικό κίνημα δρουν και δυνάμεις αστικές, εθνικιστικές, φονταμενταλιστικές κ.λπ. Πράγματι, έτσι είναι. Εμείς εδώ όχι μόνο θα συμφωνήσουμε αλλά και θα υπερθεματίσουμε. Πολλές από αυτές τις δυνάμεις δεν έχουν καν πραγματικό (με την ουσιαστική και ολοκληρωμένη έννοια) αντιιμπεριαλιστικό χαρακτήρα. Κινούμενες σε αντισιωνιστική, αντιδυτική, αντιαμερικάνικη κ.λπ. κατεύθυνση, εντάσσονται (όταν και όπως) εκ των πραγμάτων στην αντιιμπεριαλιστική πλευρά. Παραμένουν πάντα ωστόσο ευάλωτες, ασταθείς, ευμετάβλητες ή και πρόθυμες ορισμένες έως και να συνδιαλαγούν με τους ιμπεριαλιστές, όταν και εφόσον οι τελευταίοι τούς δώσουν τέτοια περιθώρια. Μόνο που "δεν φταίει" αυτό για το δικό μας πρόβλημα. Αυτό για τη δική μας λογική αποτελεί ένα από τα αντικειμενικά δεδομένα της ταξικής πάλης που πάντα θα τα συναντάμε και που -εννοείται- πάντα θα πρέπει να αντιμετωπίζουμε.

Το βασικό πρόβλημα βρίσκεται στο ότι με βάση τις συνέπειες της ήττας το εργατικό-κομμουνιστικό κίνημα δεν μπορεί σήμερα να παίζει ολοκληρωμένα και αποτελεσματικά το ρόλο του. Η ταξική πάλη ωστόσο τραβάει το δρόμο της με βάση τα πραγματικά δεδομένα και δεν γίνεται βέβαια να "αναστείλει" την εξέλιξή της μέχρις ότου (εάν και εφόσον) οι δυνάμεις που θέλουν να αναφέρονται στην εργατική πρωτοπορία και τον κομμουνισμό κατορθώσουν να αρθούν στο ύψος των απαιτήσεων που αυτή η πάλη θέτει.

-Για μας ήταν και παραμένει καθαρό ότι για το συνολικό προσανατολισμό της αντιιμπεριαλιστικής πάλης είναι αποφασιστικής σημασίας το ζήτημα της ιδεολογικής και πολιτικής ηγεμονίας στο πλαίσιό της. Εχουμε όμως επίσης καθαρά στο κεφάλι μας και κάποια άλλα ζητήματα.

Οτι αυτός ο πρωτοπόρος, ο ηγετικός -με την πολιτική του πάντα έννοια- ρόλος δεν υφίσταται επειδή κάποιος θα τον δηλώσει στο ληξιαρχείο ή επειδή τον θεωρεί κληροδότημά του.

Πως η κατάκτησή του έχει απαιτήσεις θεωρητικές, ιδεολογικές, πολιτικές, ανάδειξης της υπεροχής των αξιών του κινήματος απέναντι στις αστικές και πάνω απ' όλα επαλήθευσης όλων αυτών στην πράξη.

Το εργατικό κομμουνιστικό κίνημα (και όσοι αναφέρονται σε αυτό) ή θα αναδειχτεί σαν ηγετική δύναμη με το ρόλο του στα πυρακτωμένα μέτωπα της πάλης, από το Ιράκ και το Αφγανιστάν μέχρι τις φάμπρικες και τα ορυχεία των αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών και από τα αντάρτικα σε μια σειρά χώρες μέχρι τους δρόμους των διαδηλώσεων, ή θα αυτοπεριοριστεί στο ρόλου τού αφ' υψηλού "κριτή" μιας ταξικής πάλης που θα διεξάγεται ερήμην του.