30 Νοέμβρη 1943. Το πογκρόμ κατά των αναπήρων

 

 

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ. 929, στις 26/11/2022

Γίνεται δύσκολα πιστευτό αλλά είναι πέρα για πέρα αληθινό. Στις 30 Νοέμβρη του 1943 ταγματασφαλίτες και Γερμανοί επιτέθηκαν στα νοσοκομεία της Αττικής που νοσηλεύονταν ανάπηροι, κυρίως του ελληνοϊταλικού πολέμου. Στρατιώτες που πολέμησαν στην Πίνδο και αργότερα στο μακεδονικό μέτωπο με τους Γερμανούς, που τραυματίστηκαν και έχασαν μέλη του σώματός τους, άνθρωποι που έμειναν παράλυτοι για να κρατήσουν τα ιταλικά και γερμανικά στρατεύματα έξω από την Ελλάδα βρέθηκαν στο στόχαστρο των δυνάμεων κατοχής και των Ελλήνων συνεργατών τους.

 

Το κίνημα των αναπήρων

Οι τραυματίες και οι ανάπηροι από τον ελληνοϊταλικό πόλεμο υπολογίζονται σε 15 χιλιάδες. Μετά την επιστροφή τους από το μέτωπο αναγκάστηκαν να ζήσουν μέσα στα νοσοκομεία της Αθήνας και του Πειραιά, επειδή οι συνθήκες που επικρατούσαν τότε έκαναν αδύνατη τη μετάβασή τους στην ιδιαίτερη πατρίδα τους αλλά και την επιβίωσή τους σε σπίτια. Οι περισσότεροι με κομμένα πόδια ή χέρια, τυφλοί, παράλυτοι αδυνατούσαν να συντηρήσουν τον εαυτό τους.

Κι όμως, παρά την απελπιστική κατάσταση στην οποία είχαν βρεθεί, βρήκαν το κουράγιο να συνεχίσουν τον αγώνα ενάντια στον κατακτητή. Οργανώθηκαν μέσα στα νοσοκομεία και σε πολλές περιπτώσεις μπήκαν μπροστά στον απελευθερωτικό αγώνα, πρωτοπόροι στην λαϊκή πάλη.

Δημιούργησαν κατά τόπους νοσοκομειακές επιτροπές και την Παννοσοκομειακή Επιτροπή και απαίτησαν τροφή, περίθαλψη και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Σταδιακά κατάφεραν να πάρουν στον έλεγχό τους τη διαχείριση των τροφίμων και των φαρμάκων στα νοσοκομεία, αφού οι διορισμένοι στρατιωτικοί διοικητές από τις κυβερνήσεις των δωσιλόγων βρήκαν ακόμα ένα πεδίο κερδοφορίας, με τα κυκλώματα της μαύρης αγοράς που είχαν στήσει.

Ταυτόχρονα όμως συμμετείχαν στις μεγάλες κινητοποιήσεις του λαού μας και σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα έμπαιναν στην πρώτη γραμμή. Άλλοι με πατερίτσες και ξύλινα μέλη, άλλοι σε αναπηρικά καροτσάκια με τις νοσοκόμες τους ξεχύνονταν στους δρόμους και διαδήλωναν. Αυτοί ήταν που μπήκαν μπροστάρηδες στη διαδήλωση της 28^ης Οκτώβρη του 1941. Αυτοί και στις κινητοποιήσεις για το επισιτιστικό. Αυτοί στην πρώτη γραμμή για τη ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης τον Μάρτη του 1943 και στις διαδηλώσεις ενάντια στην επέκταση της βουλγαρικής κατοχής τον Ιούλη του ίδιου χρόνου.

Δεν ήταν λίγες οι φορές που οι συγκεντρώσεις τους χτυπήθηκαν όπως στο Παναθηναϊκό Στάδιο όπου τους επιτέθηκαν Ιταλοί και συνέλαβαν εκατοντάδες.

Είχαν όμως και σημαντικές επιτυχίες. Με τον αγώνα τους κατάφεραν να βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής τους αλλά και να προσφέρουν σημαντική στήριξη στο ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ με όποιον τρόπο μπορούσαν.

 

Το χτύπημα

Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το Σεπτέμβρη του 1943 οι ανάπηροι συγκέντρωσαν πολλά ιταλικά όπλα και εφοδίαζαν με αυτά τον ΕΛΑΣ. Οι Γερμανοί όμως έχασαν ένα πολύτιμο σύμμαχό τους στην Ελλάδα. Έτσι αναγκάστηκαν να συνεργαστούν ακόμα πιο στενά με τους ταγματασφαλίτες. Ήδη είχε διαφανεί ότι όδευαν προς την ήττα σε ολόκληρη την Ευρώπη μετά τη νίκη του Κόκκινου Στρατού στο Στάλινγκραντ. Αλλά και μέσα στην Ελλάδα, ο ΕΛΑΣ είχε σοβαρές επιτυχίες. Απελευθέρωσε μεγάλο μέρος της χώρας, χωριά και πόλεις. Έτσι οι Γερμανοί, σε αντίποινα, επιδόθηκαν σε κτηνωδίες. Ξεκίνησαν μια σειρά από εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην ύπαιθρο -χωρίς επιτυχία- επιθέσεις εναντίον αόπλων στα χωριά και τις πόλεις, μπλόκα, εκτελέσεις αθώων και σφαγές. Ήθελαν να ρίξουν το ηθικό του λαού και να αποτρέψουν το πιθανό πάρσιμο της εξουσίας από το ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ.

Μέσα σε όλα αυτά τα εγκλήματα που διέπραξαν ήταν και η επέμβαση στα νοσοκομεία εναντίον των τραυματιών και των αναπήρων. Στις 26 και 27 Νοέμβρη οι ταγματασφαλίτες συλλαμβάνουν και εκτελούν δύο ηγετικά στελέχη του κινήματος των αναπήρων, τον Διονύση Γονατά και τον Ηλία Τζαμουράνη. Την νύχτα της 30^ης Νοέμβρη του 1943, περισσότεροι από χίλιοι πάνοπλοι ταγματασφαλίτες με την καθοδήγηση των Γερμανών εισέβαλαν σε όλα σχεδόν τα νοσοκομεία και -σε πολλές περιπτώσεις μετά από μάχες με άοπλους αναπήρους- μπήκαν μέσα στους θαλάμους, προχωρώντας σε συλλήψεις. Ο Θ. Χατζής περιγράφει:

«…δυο γερμανικά συντάγματα και δυο τάγματα ασφαλείας του Ράλλη, κύκλωσαν τα νοσοκομεία που νοσηλεύονταν οι τραυματίες και οι ανάπηροι πολέμου. Έπρεπε να αδειάσουν αυτά τα φρούρια του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα, έστω κι αν καταδικάζονταν σε θάνατο οι εθνικοί ήρωες. Οι ανάπηροι και οι τραυματίες αρνήθηκαν να φύγουν. Άρχισε μια άνιση μάχη που βάσταξε όλη μέρα. Στους πυροβολισμούς των κατακτητών και προδοτών οι πολιορκημένοι απαντούσαν με πέτρες, καρέκλες, δοχεία και ό,τι βρίσκαν μέσα στο οίκημα. Τέλος υπόκυψαν. Γερμανικά αυτοκίνητα τους μετάφεραν και τους πέταξαν γυμνούς στο στρατόπεδο Χατζηκώστα. Λίγες μέρες αργότερα, στο Γουδί, τουφεκίστηκαν 19 και ανάμεσα τους δύο μέλη της Επιτροπής Πόλης του ΚΚΕ της Αθήνας: ο Γιώργης Σκαρέας και ο γιατρός, παλαίμαχος κομμουνιστής Γιώργης Ανδρεόπουλος. Επίσης και ο Γραμματέας της Ένωσης Αναπήρων Γ. Γονατάς, που επειδή είχε κομμένα τα δυο του πόδια τον έστησαν σε μια καρέκλα για να τον σκοτώσουν». (Θ. Χατζής, σελ. 422). Να σημειώσουμε εδώ ότι υπάρχει μια ανακρίβεια στην περιγραφή του Θ. Χατζή. Οι εκτελέσεις των 19 στου Γουδή πραγματοποιήθηκαν λίγες μέρες νωρίτερα (27/11/1943) και μετά πραγματοποιήθηκε το μαζικό έγκλημα.

Μαρτυρίες αναφέρουν ότι οι επιδρομείς αφαιρούσαν τα τεχνητά μέλη των αναπήρων και τα κατέστρεφαν ή έσερναν ανθρώπους με κομμένα πόδια μέχρι να ματώσουν οι πληγές τους. Ούτε οι γιατροί και οι νοσοκόμες ξέφυγαν από το μένος τους. Ο Νίκος Καρκάνης στο βιβλίο του «Οι δοσίλογοι της κατοχής» εκδ. Σύγχρονη Εποχή έχει μια πολύ παραστατική περιγραφή με τις αποτρόπαιες θηριωδίες:

«Χτυπώντας δεξιά και αριστερά, στα κρεβάτια τους νοσοκόμους, τους γιατρούς, τις αδελφές, χωρίς καμιά διάκριση, μετέβαλαν τους θαλάμους σε σφαγεία. Μετά την "ανίχνευση" του εδάφους, ξεχείλισε όλη η κανιβαλική μανία των ελληνόμορφων θηρίων. Έσυραν από τα κρεβάτια ανάπηρους με κομμένα πόδια, χέρια, τυφλούς, παράλυτους με ανοιχτές πληγές. Τους τράβηξαν γυμνούς χτυπώντας τους αλύπητα. Σε άλλους έδιναν κλωτσιές και τους κατρακυλούσαν στο δρόμο και άλλους τους πετούσαν σα σακιά μέσα στ' αυτοκίνητα. Το προσωπικό δεν έτυχε καλύτερης μεταχείρισης. Στοιβαγμένοι στις κλούβες, πενήντα-πενήντα ανάπηροι, νοσοκόμοι, αδελφές, γιατροί και καθαρίστριες, όλοι τραυματισμένοι ή νεκροί οδηγήθηκαν και κλείστηκαν στις φυλακές του Χατζηκώστα». (σελ. 66)

Όσοι ανάπηροι συνελήφθησαν μεταφέρθηκαν στις φυλακές Χατζηκώστα και στο Χαϊδάρι, παραδόθηκαν στους Γερμανούς και την ίδια μέρα εκτελέστηκαν 283. Πολλοί ήταν αυτοί που πέθαναν κατά τη μεταφορά τους ή μέσα στη φυλακή από μολύνσεις. Μεγάλος αριθμός αναπήρων στάλθηκε σε στρατόπεδα συγκέντρωσης της Γερμανίας.

Τα γεγονότα προκάλεσαν συγκίνηση και οργή στο λαό της Αθήνας. Θα περίμενε κανείς να κατέχονται από τα ίδια συναισθήματα και οι αξιωματικοί των ανδρών που βρέθηκαν μαζί τους στο μέτωπο το 1940-41. Κι όμως, όπως αναφέρει ο Θ. Χατζής οι στρατηγοί χαίρονταν και πανηγύριζαν. Μάλιστα υπάρχει γραπτό ντοκουμέντο, μια επιστολή του στρατηγού Πέτρου Ζερβέα προς τον Άγγλο συνταγματάρχη Στίβενς, που επιδοκιμάζει τη συνεργασία της κυβέρνησης του δωσίλογου Ράλλη και των Γερμανών καθώς την επέμβαση των ταγματασφαλιτών και την εκκαθάριση των νοσοκομείων από τους «κομμουνιστές που τα είχαν καταλάβει» όπως υποστήριζε.

Ο Ζερβέας ήταν μέλος της «Στρατιωτικής Ιεραρχίας», μιας μικρής στρατιωτικής οργάνωσης με ακροδεξιές και αντιΕΑΜικές θέσεις -υποτίθεται αντιστασιακή- που ίδρυσε ο αντικομμουνιστής Αλέξανδρος Παπάγος το 1943 και δρούσε κυρίως στη Μακεδονία. Για την ιστορία να αναφέρουμε ότι ο Παπάγος ήταν αυτός που, όταν συνελήφθη από τους Γερμανούς, μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης αλλά ανήκε στους «επίτιμους κρατουμένους» με ευνοϊκές συνθήκες διαβίωσης ώστε να αξιοποιηθεί για τις ανταλλαγές αιχμαλώτων αξιωματικών. Αργότερα όταν έγινε πρωθυπουργός έστησε ένα αντικομμουνιστικό κράτος υπό τις εντολές των ΗΠΑ. Επί των ημερών του εκτελέστηκε και ο Ν. Πλουμπίδης.

Οι επιχειρήσεις των ταγματασφαλιτών συνεχίστηκαν και ένα ανελέητο ανθρωποκυνηγητό εξαπολύθηκε σε όλη την Αθήνα και τον Πειραιά. Την επόμενη χρονιά τα μπλόκα πολλαπλασιάστηκαν χιλιάδες αγωνιστές αλλά και απλοί πολίτες φυλακίστηκαν και εκτελέστηκαν. Ταυτόχρονα ξεκίνησαν και επιχειρήσεις στην ύπαιθρο με σφαγές και ολοκαυτώματα ολόκληρων χωριών. Τίποτα όμως δεν μπορούσε να παρατείνει την παρουσία των Γερμανών στη χώρα μας. Ο λαός μας είχε ήδη περάσει στην επίθεση. Σε λιγότερο από ένα χρόνο τα στρατεύματα κατοχής εγκατέλειψαν την Ελλάδα.

Ο αγώνας των αναπήρων πολέμου, των ηρώων της πατρίδας μας, δείχνει πως οι αγωνιστές ακόμα κι αν βρεθούν σε αυτή τη δεινή θέση, μπορούν να συνεχίσουν να παλεύουν, όσο χτυπά η καρδιά τους και συντηρεί τη φλόγα και το πάθος για τη λευτεριά.

 

Πηγές

Ν. Καρκάνης, «Οι δοσίλογοι της κατοχής» εκδ. Σύγχρονη Εποχή

Θ. Χατζής, «Η νικηφόρα επανάσταση που χάθηκε» τ. Β, εκδ. Δωρικός

Α. Κέδρος, «Η ελληνική αντίσταση 1940-44», τ. Β, εκδ. Θεμέλιο

Σ.Σ.