Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία, φυλ. 930, στις 10/12/2022
Η 1η Δεκέμβρη του 1960 σημάδεψε την ιστορία του εργατικού κινήματος της χώρας μας με την μεγάλη και μαχητική πανελλαδική απεργία των οικοδόμων. Η συγκέντρωσή τους στην Αθήνα χτυπήθηκε άγρια από την αστυνομία, με κλομπς, αύρες, δακρυγόνα και σφαίρες. Οι οικοδόμοι απάντησαν με μοναδικό τρόπο. Ήταν η μέρα που ξήλωσαν τα πεζοδρόμια.
Το καθεστώς
Βρισκόμαστε σχεδόν μια δεκαετία μετά τη λήξη του εμφυλίου και την ήττα της Αριστεράς. Το ΚΚΕ ήταν παράνομο. Η Ελλάδα είχε ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, οι ΗΠΑ ήταν τα μεγάλα αφεντικά της χώρας («στρατηγέ ιδού ο στρατός σας») και το μετεμφυλιακό κράτος είχε εξελιχθεί σε ένα αντιδημοκρατικό καθεστώς, με την κρατική καταστολή πανταχού παρούσα.
Στα τέλη της δεκαετίας του ’50 είχαν ξεκινήσει και οι συζητήσεις για την ένταξη της χώρας στην ΕΟΚ. Η νομισματική σταθερότητα και η οικονομική ανάπτυξη που επεδίωκε η κυβέρνηση Κ. Καραμανλή είχε ως αποτέλεσμα το χτύπημα του λαϊκού εισοδήματος.
Στο παγκόσμιο κομμουνιστικό κίνημα είχε συντελεστεί η ρεβιζιονιστική στροφή (1956) και η πραξικοπηματική επέμβαση στο ΚΚΕ. Είχε ιδρυθεί η ΕΔΑ (1951) που αποτέλεσε την νόμιμη έκφραση του ΚΚΕ και είχαν διαλυθεί σχεδόν όλες οι παράνομες οργανώσεις του (1958). Η ηγεσία του εργατικού κινήματος -διορισμένη στις περισσότερες περιπτώσεις- ήταν διαβρωμένη από τον φιλοκυβερνητισμό και διακατεχόταν από ακραίο αντικομμουνιστικό λόγο.
Παρόλα αυτά, τα τελευταία χρόνια της δεκαετίας του ’50 σημαδεύτηκαν από σημαντικούς εργατικούς αγώνες. Την Πρωτομαγιά του 1960 η αστυνομία χτύπησε άγρια τη συγκέντρωση των εργαζομένων στην Αθήνα. Τη ίδια χρονιά μια σειρά από απεργίες και κινητοποιήσεις μεγάλων κλάδων όπως των εκπαιδευτικών, των καπνεργατών, των τυπογράφων ανέδειξαν τις αγωνιστικές διαθέσεις των εργαζομένων.
Την περίοδο εκείνη ο αριθμός των οικοδόμων αυξήθηκε κατά πολύ λόγω της οικοδομικής ανάπτυξης που είχε αρχίσει μεταπολεμικά. Η ανάγκη του κόσμου για δουλειά έστρεψε μεγάλο μέρος του ελληνικού λαού προς τις πόλεις για στέγαση και μόνιμη εγκατάσταση. Ο κλάδος των οικοδόμων γρήγορα ριζοσπαστικοποιήθηκε επειδή στην πράξη δεν απαιτούνταν το «πιστοποιητικό κοινωνικών φρονημάτων» για να εργαστούν, καθώς δούλευαν σε πολλούς εργοδότες.
Οι πρώτες απεργίες των οικοδόμων στο μετεμφυλιακό κράτος πραγματοποιήθηκαν το 1955 (μόλις 600 απεργοί), το 1957 με 6 απεργίες και το 1960 με 4.
Το 1960 η κυβέρνηση του Κ. Καραμανλή με πρόσχημα το διαχρονικό «συμμάζεμα των ασφαλιστικών ταμείων» αθέτησε τις υποσχέσεις του υπουργού Εργασίας Αριστείδη Δημητράτου που αφορούσαν αυξήσεις, χορήγηση δώρου Χριστουγέννων, επίδομα στους άνεργους οικοδόμους, επίδοση των υπέρ αγνώστων ενσήμων, μείωση του ορίου ηλικίας για συνταξιοδότηση από τα 60 στα 55 και μείωση των απαιτούμενων ενσήμων. Αντίθετα ψήφισε νόμο που αύξανε δραματικά τον αριθμό των ενσήμων για την κατώτερη σύνταξη. Αυτή η αύξηση σήμαινε για τους οικοδόμους ότι θα ήταν υποχρεωμένοι να εργάζονται μέχρι τα 65, αφού οι οικοδόμοι δεν μπορούσαν να εργάζονται συνεχώς και καθημερινά όπως σε άλλες εργασίες. Στις μέρες με πολλή ζέστη το καλοκαίρι ή παγωνιά το χειμώνα ήταν αδύνατο να εργαστεί κανείς στο γιαπί. Επίσης οι ιδιαίτερα δύσκολες και απαιτητικές συνθήκες εργασίας απέκλειαν τη δυνατότητα να δουλεύουν μέχρι αυτή την ηλικία.
Η ΓΣΕΕ, οι Εργατικές Ομοσπονδίες και τα Εργατικά Κέντρα στην πλειοψηφία τους ελέγχονταν από φιλοκυβερνητικές παρατάξεις και προσπαθούσαν να κατευνάσουν την οργή των οικοδόμων, υποσχόμενοι ότι θα συνδιαλλαγούν με την κυβέρνηση. Όμως τα σωματεία των οικοδόμων επέλεξαν το δρόμο του αγώνα. Όπως αναφέρει ο Σ. Κατσαρός: «Τα οικοδομικά σωματεία είχαν διαγραφεί από τη ΓΣΕΕ γιατί δεν έδωσαν τους αντικομμουνιστικούς όρκους πίστης που ζητούσε ο Μακρής και βρίσκονταν κάτω από τον έλεγχο της ΕΔΑ» (σελ. 21)
Η απεργία
Έτσι η 1η Δεκέμβρη ορίστηκε ως ημέρα πανελλαδικής απεργίας των 100.000 οικοδόμων όλης της χώρας και αποφασίστηκε μετά από ισχυρές πιέσεις των ταξικών αγωνιστών του κλάδου. Τα βασικά αιτήματα ήταν οι αυξήσεις στους μισθούς και η κατάργηση του νέου νόμου για την ασφάλισή τους. Όπως αναφέρουν εφημερίδες της εποχής τα συλλαλητήρια που πραγματοποιήθηκαν σε πολλές μεγάλες πόλεις ήταν ογκώδη και μαχητικά. Η απεργία ήταν καθολική.
Οι απεργοί της Αθήνας που υπολογίζονταν σε 15.000 συγκεντρώθηκαν στο Εργατικό Κέντρο και ξεκίνησαν πορεία προς το Υπουργείο Εργασίας, ενάντια στις παραινέσεις του γενικού γραμματέα της Ομοσπονδίας τους, Κ. Λυκιαρδόπουλου, για διάλυση της συγκέντρωσης. Αμέσως παρενέβη η αστυνομία -που ήδη είχε περικυκλώσει τους διαδηλωτές- για να τους διαλύσει. Η πρώτη επίθεση της αστυνομίας έγινε στη διασταύρωση Κολωνού και Πειραιώς. Με απίστευτη αγριότητα επιτέθηκαν με κλομπς στους άοπλους διαδηλωτές. Πολλοί έπεσαν αναίσθητοι από τα πρώτα χτυπήματα. Τότε οι οικοδόμοι άρχισαν να ξηλώνουν τα μάρμαρα και τις πλάκες των πεζοδρομίων και να τα πετούν στους αστυνομικούς. Αναποδογύρισαν αυτοκίνητα και έστησαν οδοφράγματα. Στον τόπο των επεισοδίων κατέφθασαν ενισχύσεις με τεθωρακισμένα οχήματα της αστυνομίας και του στρατού. Παρά την παρουσία πάνοπλων δυνάμεων καταστολής, οι οικοδόμοι επέμεναν να συνεχίσουν την πορεία τους και οι συγκρούσεις έγιναν αγριότερες. Οι οικοδόμοι είχαν να αντιμετωπίσουν αύρες, δακρυγόνα αλλά και πραγματικές σφαίρες που τραυμάτισαν 3 από αυτούς. Οι συγκεντρωμένοι χωρίστηκαν σε μικρότερες ομάδες και οι συγκρούσεις γίνονταν πλέον σε όλους τους γύρω δρόμους. Τα επίσημα στοιχεία για τους τραυματίες αναφέρονται σε 67 απεργούς και 53 αστυνομικούς.
Η εφημερίδα «Αυγή» στις 2/12/1960 περιγράφει λεπτομερώς τα γεγονότα: «Η βιαιότατη επίθεσις της αστυνομίας εναντίον των απεργών, διότι εξεδήλωσαν την πρόθεση να μεταβούν ορισμένοι ειρηνικά προς το υπουργείο Εργασίας, είχε ως αποτέλεσμα να συναφθούν πραγματικές οδομαχίες […] Δυνάμεις στρατού μεταφέρθηκαν επί τόπου με "εφ’ όπλου λόγχη". Ο διευθυντής της αστυνομίας κ. Ρακιτζής, με κράνος και επιβαίνων αυτοκινήτου διέταξε προσωπικώς την "τελική έφοδο" εναντίον των απεργών που εμάχοντο με ξύλα και πέτρες περικυκλωμένοι από παντού […] Οι συμπλοκές διήρκησαν περισσότερο από μία ώρα […]Οι απεργοί που πέφτουν αναίσθητοι από τα κτυπήματα των κλομπς, ποδοπατούνται από τους αστυνομικούς, ενώ άλλων απεργών τους στρίβουν τα χέρια, τους ακινητοποιούν και τους κτυπούν στο πρόσωπο, στο στομάχι, στην κοιλιά. Οι απεργοί υποχωρούν προς το κτίριο του Εργατικού Κέντρου, ενώ χάμω στον δρόμο σφαδάζουν τραυματίαι οικοδόμοι καταματωμένοι, με σπασμένα κεφάλια και σχισμένα πρόσωπα. […] Οι Σταθμοί Πρώτων Βοηθειών και το Ιπποκράτειο νοσοκομείο έδιναν την εντύπωση προκεχωρημένων χειρουργείων σε πολεμικό μέτωπο κατά τη διάρκεια μεγάλης μάχης». Μάλιστα αναφέρει ότι ήταν η πρώτη φορά που χρησιμοποιήθηκαν στην Ελλάδα καπνογόνες και δακρυγόνες βόμβες.
Οι αστικές εφημερίδες και η κυβέρνηση τότε, όπως και στη σημερινή εποχή, έριχναν την ευθύνη στους διαδηλωτές και μάλιστα στους κομμουνιστές που κρύβονταν πίσω από τα γεγονότα. Η «Καθημερινή» στο πρωτοσέλιδό της στις 2/12 έγραφε: «οι κομμουνισταί προεκάλεσαν χθες αιματηράς ταραχάς εις Αθήνας. Επιτίθενται εναντίον των αστυνομικών, πυρπολούν τα αυτοκίνητα, εγείρουν οδοφράγματα, ανασκάπτουν τα πεζοδρόμια και ρίπτουν λίθους και ξύλα. Αι αστυνομικαί δυνάμεις χρησιμοποιούν τας αντλίας, καπνογόνα και δακρυγόνα. Εις 53 ανέρχονται οι σοβαρώς τραυματισθέντες αστυνομικοί και οι διαδηλωτές εις 67. Ολόκληρος η εργατική ηγεσία αποδίδει τας ταραχάς εις κομμουνιστικήν ενέργειαν». Πράγματι οι εργατοπατέρες των οικοδομικών ομοσπονδιών (Λυκιαρδόπουλος και Αντωνάτος) κατηγόρησαν τους κομμουνιστές για τα επεισόδια. Από τη μεριά της κυβέρνησης ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος παραλλήλισε τα γεγονότα με αυτά του Δεκέμβρη του 1944, όταν οι κομμουνιστές «αιματοκύλησαν την πόλη των Αθηνών» όπως χαρακτηριστικά ανέφερε στη Βουλή. Ο υφυπουργός Εξωτερικών Ευάγγελος Καλαντζής δήλωσε πως «οι εργάται έπεσαν θύματα των κομμουνιστών» και ότι «τα σημερινά έκτροπα αποτελούν απόπειρα καταλύσεως των νόμων». Αλλά και τα κόμματα του Κέντρου, στη συνεδρίαση της Βουλής την επόμενη μέρα, κατηγόρησαν και τις δύο πλευρές για τα επεισόδια.
Παρά την άγρια καταστολή οι οικοδόμοι δεν τρομοκρατήθηκαν. Απάντησαν την επόμενη μέρα με νέα απεργία που συγκέντρωσε πολλαπλάσιους διαδηλωτές. 45.000 υπολογίζεται ότι κατέβηκαν στις 2 Δεκέμβρη στην Αθήνα. Συγκρότησαν νέα διαδήλωση, που χτυπήθηκε και πάλι άγρια από την αστυνομία και το στρατό. Αυτή τη φορά μαζί με τους οικοδόμους απήργησαν κι άλλοι κλάδοι. Τις επόμενες μέρες οργανώθηκαν κινητοποιήσεις και σε άλλες πόλεις. Η αγωνιστική απάντηση του εργατικού κινήματος απέναντι στην άγρια καταστολή ανάγκασε την ξεπουλημένη ηγεσία της ΓΣΕΕ, λίγες μέρες μετά, να καταγγείλει και την κυβέρνηση για τα γεγονότα.
Συνολικά στις δύο μέρες της μεγάλης απεργίας συνελήφθησαν περίπου 170 οικοδόμοι και 21 από αυτούς παραπέμφθηκαν σε δίκη. Αρχικά όλοι σχεδόν αθωώθηκαν αλλά ο εισαγγελέας άσκησε έφεση και τελικά καταδικάστηκαν οι 11.
Οι οικοδόμοι, με τη μεγάλη αιματηρή απεργία τους το Δεκέμβρη του 1960, συνέβαλαν στην παραπέρα ανάπτυξη του εργατικού κινήματος. Με τον αγώνα τους, κατάφεραν να σπάσουν την τρομοκρατία και να δείξουν στον ελληνικό λαό τη δύναμη που κρύβει μέσα του το οργανωμένο προλεταριάτο, με αποτέλεσμα τα επόμενα χρόνια να ξεσπάσουν αξιοσημείωτες απεργιακές κινητοποιήσεις στους οικοδόμους αλλά και σε πολλούς κλάδους. Η 1η Δεκέμβρη του 1960 θα μείνει χαραγμένη στη μνήμη μας ως η μέρα που ένας κλάδος των εργατών ύψωσε το ανάστημά του στο πάνοπλο κράτος, απαίτησε το δίκιο του και αγωνίστηκε για μια αξιοπρεπή ζωή.
Πηγές
Σπύρος Λιναρδάτος «Από τον εμφύλιο στη Χούντα» τ. Γ, 1955-1961, εκδ. Παπαζήση
Στέργιος Κατσαρός «Εγώ ο προβοκάτορας, ο τρομοκράτης», εκδ. Μαύρη Λίστα
Εφημερίδες της εποχής
Σ.Σ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου