100 χρόνια από τον ξεριζωμό των Ποντίων. Η ιστορική αλήθεια και η εργαλειοποίηση της γενοκτονίας

Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φυλ 847, στις 18/5/2019

Η αρχή του τέλους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας

Ο 19^ος αιώνας και οι αρχές του 20^ου αποτέλεσαν μια σημαντική καμπή στην ιστορία των μεγάλων αυτοκρατοριών που κυριάρχησαν στον ευρασιατικό χώρο. Ο καπιταλισμός έπαιρνε τη θέση του φεουδαρχικού συστήματος, αντικαθιστώντας με εθνικά κράτη τις αχανείς αυτοκρατορίες, που πλέον έμπαιναν εμπόδιο στην εξέλιξη της ιστορίας. Η 500χρονη Οθωμανική Αυτοκρατορία είχε αρχίσει να αποσυντίθεται. Το ζήτημα του διαμοιρασμού των εδαφών της από τις μεγάλες δυνάμεις της εποχής (Αγγλία, Γαλλία, Ρωσία) έμεινε στην ιστορία ως το «Ανατολικό Ζήτημα». 

 

Σταθμός στην ιστορική της πορεία υπήρξε η ήττα της στον ρωσοτουρκικό πόλεμο, το 1774. Από τότε παρατηρήθηκε μια σημαντική μείωση της ισχύος της και ξεκίνησαν μια σειρά εθνικές εξεγέρσεις των υπόδουλων λαών, με κατάληξη την ίδρυση εθνικών κρατών. Στα τέλη του 19^ου αι. ό,τι είχε απομείνει από την Οθωμανική Αυτοκρατορία αποτέλεσε ένα από τα τελευταία προπύργια της φεουδαρχίας, που φρέναρε τις επιδιώξεις των αστικών τάξεων που ζούσαν στο έδαφός της -ακόμα και της ίδιας της τουρκικής- και των οικονομικών και πολιτικών παραγόντων που ασφυκτιούσαν στα στενά πλαίσια τα οποία έθετε η εξουσία του Σουλτάνου. Μια ιδιαιτερότητα της περιοχής ήταν το γεγονός ότι μεγάλο μέρος του εμπορίου και άλλων οικονομικών δραστηριοτήτων πραγματοποιούνταν από μέλη μη τουρκικών φυλών (Έλληνες, Εβραίοι, Αρμένιοι, Άραβες). Το φαινόμενο αυτό εκφράστηκε με πολύ έντονο τρόπο στην περιοχή του Εύξεινου Πόντου και του Καυκάσου όπου το μεγαλύτερο μέρος της εμπορικής δραστηριότητας περνούσε μέσα από αστούς ελληνικής και αρμενικής καταγωγής.

Η επανάσταση των Νεότουρκων

Η επανάσταση των Νεότουρκων το 1908 είχε διπλό στόχο. Από τη μια την κατάλυση της εξουσίας του Σουλτάνου και την ίδρυση ενός σύγχρονου τουρκικού κράτους κατά τα δυτικά πρότυπα και από την άλλη την κυριαρχία της ανερχόμενης τουρκικής αστικής τάξης έναντι των αστών μη τουρκικής καταγωγής. Ήταν δηλαδή μια αστική επανάσταση, με αρχικά φιλελεύθερες θέσεις, που ξεκίνησε από τμήματα της τουρκικής άρχουσας τάξης, στρατιωτικούς, διανοούμενους αλλά είχε και τη στήριξη της εξαθλιωμένης αγροτικής μάζας της Αυτοκρατορίας. Οι Νεότουρκοι, μετά την επικράτησή τους (1909) και την καθαίρεση του Αμπντούλ Χαμίτ, τάχθηκαν, στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στο πλευρό της Γερμανίας και ενάντια στους Αγγλογάλλους και τους συμμάχους τους (Έλληνες κ.α.) που ήταν ολοφάνερο ότι επεδίωκαν το διαμελισμό των εδαφών τής πάλαι ποτέ ισχυρής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ήδη από τα μέσα του 19^ου αι. ήλεγχαν βασικούς τομείς της παράγωγης της, περιορίζοντας πολύ την τουρκική αστική τάξη στις δραστηριότητές της.

Θα πρέπει να σημειώσουμε ότι αρχικά οι Νεότουρκοι, πριν ακόμα εδραιώσουν την εξουσία τους, στηρίχθηκαν από τους Έλληνες αστούς μέσα και έξω από την Τουρκία. Επίσης και το Πατριαρχείο τάχθηκε υπέρ του κινήματος των Νεότουρκων με αντάλλαγμα υποσχέσεις για τη στήριξη της ελληνικής καταγωγής άρχουσας τάξης.

Το ποντιακό ζήτημα

Στη διάρκεια αλλά και μετά τη λήξη του Α’ Παγκ. Πολέμου και αφού η τουρκική αστική τάξη ισχυροποίησε την εξουσία της στράφηκε ενάντια στον μη τουρκικό πληθυσμό (Πόντιοι, Αρμένιοι κ.α.) με σφαγές, διώξεις, φυλακίσεις και εκτοπίσεις. Αν όμως μείνουμε μόνο στον «κακό τουρκικό εθνικισμό» χωρίς να λάβουμε υπόψη το ρόλο των ιμπεριαλιστών και της ελληνικής κυβέρνησης, καθώς και το ρόλο των Πόντιων αστών και της Εκκλησίας, τότε κάνουμε ελλιπή ανάγνωση της ιστορίας.

Ας δούμε τα γεγονότα και τη στάση των διαφόρων πλευρών.

Η λήξη του Α’ Παγκ. Πολέμου συνοδεύτηκε με ήττα της Γερμανίας και των συμμάχων της, άρα και της Τουρκίας. Οι Αγγλογάλλοι, οι Ιταλοί και οι δικοί τους σύμμαχοι όπως η Ελλάδα ετοιμάζονταν για μια νέα μοιρασιά και διαμελισμό της χώρας. Ήδη μέρος της Τουρκίας ελεγχόταν από αυτούς και το 1919 η Ελλάδα του Βενιζέλου, με τις ευλογίες της Αντάντ, ξεκίνησε τη Μικρασιατική Εκστρατεία. Ετσι, η τουρκική επανάσταση, υπό την καθοδήγηση του Κεμάλ, πήρε χαρακτηριστικά αντίστασης στις ξένες επεμβάσεις και οριστικής ρήξης με την Υψηλή Πύλη που εκτελούσε πλέον ανοιχτά τις εντολές της Αντάντ.

Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο δόθηκε ρόλος και στους Πόντιους από τους Άγγλους ιμπεριαλιστές και την ελληνική αστική τάξη. Τους προέτρεψαν να ξεσηκωθούν με την ελπίδα της δημιουργίας ανεξάρτητου κράτους (κάτι αντίστοιχο έγινε και με τους Αρμένιους και τους Κούρδους). Οι υποσχέσεις για ίδρυση ανεξάρτητου κράτους ή κράτους που θα ενωνόταν με την Ελλάδα, θα έχουν ως αποτέλεσμα τραγικές συνέπειες. Η ανευθυνότητα της ελληνικής κυβέρνησης φαίνεται και από τη διαφοροποίηση που υπήρχε στο στόχο. Οι απόψεις άλλαζαν ανάλογα με τη συγκυρία. Ανεξάρτητο κράτος στον Πόντο, ένωση με την Ελλάδα, ένωση με το αρμενικό κράτος που διαμορφωνόταν, μέχρι και στρατιωτική επέμβαση της Ελλάδας στην Υπερκαυκασία και δημιουργία ελληνικού κράτους στα νότια του Καυκάσου!!! Είναι φανερός ο ρόλος των ιμπεριαλιστών σε όλες αυτές τις υποσχέσεις και δεν ήταν άσχετα όλα αυτά και με την επικράτηση των Μπολσεβίκων στη Ρωσία και την πίεση που ήθελαν να ασκήσουν σ’ αυτούς. Ουσιαστικά, εκτός των άλλων, ήθελαν να αποτρέψουν την επέκταση της σοβιετικής εξουσίας στην περιοχή του Καυκάσου.

Στην εξέλιξη της ποντιακής εξέγερσης τόλμησαν να διασπείρουν ψευδείς ειδήσεις στους ξεσηκωμένους ένοπλους Ποντίους ότι στη γύρω περιοχή υπήρχαν κι άλλα ένοπλα τμήματα που ήταν έτοιμα να βοηθήσουν. Από κοντά και η Εκκλησία με τον μητροπολίτη Χρύσανθο που στάθηκε στο πλευρό της ποντιακής ηγεσίας. Όταν όμως αργότερα ο τουρκικός στρατός πέτυχε νίκες, αυτή η ηγεσία ήταν που προτίμησε τη σιγουριά της φυγής, αφήνοντας τον ένοπλο λαό των Ποντίων αβοήθητο στα χέρια του τουρκικού στρατού. Ο ίδιος ο μητροπολίτης έφτασε σε σημείο να ξεκινήσει διαπραγματεύσεις ακόμα και με τους Τούρκους για την ίδρυση κράτους που να συμπεριλάβει ποντιακό και …τουρκικό πληθυσμό!!

Ο στρατός του Κεμάλ, με τη στήριξη ένοπλων Τούρκων αγροτών, κατάφερε σύντομα, μέσα από μια τακτική φθοράς των κατοχικών στρατευμάτων, να φρενάρει τις επιθέσεις των ξένων δυνάμεων, να υπογράψει ανακωχή μαζί τους και να αντιμετωπίσει ανενόχλητος πλέον την ελληνική επέμβαση με αποτέλεσμα τη Μικρασιατική Καταστροφή το 1922.

Αξίζει να αναφέρουμε ότι οι Σοβιετικοί έκαναν σημαντικές προσπάθειες και έσωσαν πολλούς καταδιωκόμενους Ποντίους σε αντίθεση με την ελληνική κυβέρνηση, τους Άγγλους και Γάλλους που τους άφησαν εκτεθειμένους για να τους χρησιμοποιήσουν μελλοντικά ως πίεση προς την Τουρκία. Τη στιγμή που ο ποντιακός ελληνισμός σφαζόταν, εκδιωκόταν και πλήρωνε με τη ζωή του τις συνέπειες των ιμπεριαλιστικών παιχνιδιών καθώς και των ανιστόρητων μεγαλοϊδεατικών επιδιώξεων της ελληνικής αστικής τάξης, η ελληνική κυβέρνηση έκανε ό,τι ήταν δυνατόν ώστε να μην επιστρέψουν στην Ελλάδα. Τα σαπιοκάραβα που έστειλαν αργότερα για να τους μεταφέρουν ήταν μια επιπλέον αιτία για να πεθάνουν πολλοί στη διαδρομή λόγω των άθλιων συνθηκών του ταξιδιού. Και φυσικά η υποδοχή που τους επεφύλαξαν όταν έφτασαν στην Ελλάδα δεν ήταν και η καλύτερη. Μαζί με τους υπόλοιπους πρόσφυγες χαρακτηρίστηκαν «Τουρκόσποροι», γκετοποιήθηκαν, υπέστησαν ρατσιστικές διακρίσεις ακόμα και ένοπλες επιθέσεις.

Περί «γενοκτονίας»

Στις μέρες μας, ο ξεριζωμός των Ποντίων, όπως και άλλες περιπτώσεις ανά τον κόσμο, έχουν αναγνωριστεί ως «γενοκτονίες». Η υιοθέτηση αυτού του όρου βολεύει σε πολλές περιπτώσεις τις αστικές τάξεις να ερμηνεύουν τις στρατιωτικές ήττες και τις συνέπειες που έχουν πληρώσει οι λαοί εξαιτίας των επιλογών των ηγετών τους, με τέτοιον τρόπο που να βγαίνει το συμπέρασμα ότι τα ελατήρια είναι θρησκευτικά και φυλετικά. Σίγουρα υπάρχουν κι αυτά. Ο λαοί ποτίζονται συνεχώς με εθνικιστικό και ρατσιστικό δηλητήριο για να αμβλυνθούν τα ταξικά τους κριτήρια, να μη βλέπουν τον εχθρό στους ιμπεριαλιστές και την ίδια την αστική τάξη, αλλά στο γειτονικό λαό, τον αλλόθρησκο, τον διαφορετικό. Οι αιτίες όμως όλων των πολέμων είναι άλλες. Έχουν να κάνουν με ενδοϊμπεριαλιστικούς ανταγωνισμούς, κόντρες μεταξύ αστικών τάξεων, γεωπολιτικές βλέψεις και οικονομικοπολιτική κυριαρχία.

Επιστρέφοντας στα δικά μας, η αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας σχετικά με τον ξεριζωμό των Ποντίων δε θα πρέπει να είναι στοιχείο εχθρότητας με τον τουρκικό λαό αλλά εργαλείο κατανόησης των αιτίων των συγκρούσεων που δεν ήταν ούτε θρησκευτικά ούτε φυλετικά αλλά οικονομικά και πολιτικά. Πρέπει να γίνει μέσο αποκάλυψης των υπευθύνων, διερεύνησης ενός άλλου δρόμου από αυτόν που ακολουθήθηκε, ανάγνωσης των μελλοντικών κινδύνων που υπάρχουν και αναγνώρισης του ρόλου που μπορούν να παίξουν οι λαοί.