«Αγριόκυκνοι - Αγριόχοιροι» (ή απλώς χοίροι) - Σχετικά με το βιβλίο της Γιουνγκ Τσανγκ, «Αγριόκυκνος», Εστία 1998

του Δημήτρη Μάνου

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Εναυσμα» το 1999

"... Χρόνια τώρα τα πράγματα που εγώ προτιμούσα είχαν κατηγορηθεί ως κακά στοιχεία της Δύσης. Τα ωραία ρούχα, τα λουλούδια, τα βιβλία, η διασκέδαση, η ευγένεια, η πραότητα, ο αυθορμητισμός, ο οίκτος, η καλοσύνη, η ελευθερία, η απέχθεια για την απανθρωπιά και τη βία, η αγάπη αντί για το ταξικό μίσος, ο σεβασμός για την ανθρώπινη ζωή, το δικαίωμα στη μοναχικότητα, η επαγγελματική ικανότητα".

Διαβάζοντας αυτές τις γραμμές στο βιβλίο "Αγριόκυκνοι" στην αρχή... ψαχτήκαμε. Λες; Τόσα χρόνια στη "Δύση" και δεν πήραμε χαμπάρι; Μήπως, τελικά, ήμασταν εμείς οι... "Κινέζοι";

Το βιβλίο «Αγριόκυκνοι - Οι τρεις κόρες της Κίνας» βρίσκεται εδώ και λίγο καιρό στις προθήκες των βιβλιοπωλείων. Η υποδοχή του από τον Τύπο είναι σχεδόν θριαμβευτική, η συγγραφέας του φιλοξενούμενη στην τηλεόραση κ.λπ. Μέχρι και το "προοδευτικό" ΜΕΤΡΟ ανέλαβε την αποστολή να γνωρίσει στο αναγνωστικό κοινό αυτή τη διαχρονική αυτοβιογραφία που αφηγείται την ιστορία της γιαγιάς, της μητέρας και της ίδιας της συγγραφέως στην Κίνα. Το σχετικό μάλιστα κομμάτι που διάλεξε να προβάλει το περιοδικό μιλάει για τις "ολοκληρωτικές μεθόδους" του κομμουνισμού και τα "απάνθρωπα συλλογικά του οράματα" για την "άνευ όρων υποταγή στο κόμμα ακόμα και όταν έχει άδικο". Κι επειδή ποτέ τα πράγματα δεν είναι τόσο απρόσωπα, η συγκεκριμένη αρθρογράφος που παίρνει τη συνέντευξη και κάνει την παρουσίαση ανήκει στο χώρο του ΝΑΡ, ανήκει δηλαδή σε συγκεκριμένο πολιτικό χώρο που, υποτίθεται, πριν κάποιο χρονικό διάστημα στην εφημερίδα του μεμφόταν τον Μάο "γιατί δεν προχώρησε σε βάθος την Πολιτιστική Επανάσταση", "γιατί φοβήθηκε τις μάζες" κ.λπ.

Δηλαδή, αν καταλάβαμε καλά, γιατί δεν ήταν αρκούντως ...ολοκληρωτικός, σύμφωνα με τη λογική της συγγραφέως. Φαίνεται, παρ' όλα αυτά, ότι το αντιμαοϊκό μένος (κατ' αναλογία του αντισταλινικού) είναι κάτι που δύσκολα αποβάλλεται... Ισχύει εδώ η παροιμία "ο λύκος κι αν εγέρασε...".

Φαίνεται ακόμη περίεργο αλλά παρ’ όλες τις περί αντιθέτου προθέσεις του το βιβλίο της Γιουνγκ Τσανγκ μας έκανε να σταθούμε με συγκίνηση και δέος απέναντι στον τιτάνιο, πραγματικά, αγώνα των κινέζων κομμουνιστών. Τι άλλο μπορείς να πεις για το φοβερό παράδειγμα της αντάρτισσας μάνας που πνίγει το νεογέννητο μωρό προκειμένου να μην προδοθεί η ένοπλη ομάδα στον εχθρό και αποδεκατιστεί; Ακόμα και η ίδια η συγγραφέας αντιμετωπίζει με ...συγκρατημένο δέος το γεγονός. Πόσο δύσκολο είναι να κατανοηθεί από τις "μοναχικές βασανισμένες συνειδήσεις" αυτή η απόλυτη δικτατορία του συλλογικού οράματος απέναντι στην ατομική ένταξη; Μήπως και ο Στάλιν δεν κατηγορήθηκε για την "ακατανόητη" μη πατρική του στάση να μην δεχθεί ανταλλαγή του αιχμαλώτου γιου του με αιχμάλωτους ανώτερους και ανώτατους γερμανούς αξιωματικούς; Μήπως χιλιάδες τέτοιες περιπτώσεις αυταπάρνησης και υποταγής της "οικογενειακής ευτυχίας και ηρεμίας" στις ανάγκες της επαναστατικής μαζικής πάλης δεν έχουν υπάρξει, χωρίς μάλιστα να καταγραφούν πουθενά, επίσημα; (Και φυσικά όχι μόνο στη "μακρινή" Κίνα...).

Η δαιμονική δύναμη και το ...ψυχόδραμα του Μάο

Εκεί που οι αιτιάσεις του βιβλίου ενάντια στον "ολοκληρωτισμό" των κομμουνιστών αποδεικνύονται τελείως έωλες είναι όταν προσπαθεί να εξηγήσει την επιρροή του Μάο (και των ιδεών του) στις μάζες. Γιατί, κατά κάποιο τρόπο, πρέπει να "εξηγηθεί" κι αυτό μιας και πρόκειται για γεγονός παραδεκτό και δύσκολα αμφισβητήσιμο. Γεννιέται, φυσικά, το ερώτημα πώς συμβαίνει όλη αυτή η μεταπελευθερωτική κοσμογονία να οφείλεται στην αντιμαοϊκή πτέρυγα και ταυτόχρονα να είναι ο Μάο αυτός που έχει πέραση στις μάζες! Πέρα από το ότι η αντίληψη περί "κατάκτησης του νου και της καρδιάς" των μαζών εκφράζει την υποτίμηση του λαού και του κριτηρίου του (θαρρείς και πρόκειται για πρόβατα που μπορεί να επηρεάσει κανείς), προκειμένου να στοιχειοθετηθεί η επιρροή του Μάο, η συγγραφέας καταφεύγει στη μεταφυσική: "Η δαιμονική δύναμη του Μάο". Δεν εξηγούνται όμως έτσι τα ιστορικά και κοινωνικά δεδομένα.

Έπειτα, δημιουργείται ένα δεύτερο επίσης πολύ καίριο ερώτημα: Όταν αναφέρεται στην πολιτική των "εκατό λουλουδιών" (πολιτική που η Γ.Τ. θεωρεί υποκριτικά φιλελεύθερη), λέει η συγγραφέας ότι ο Μάο έδειξε εκεί τη διπλή του αποστροφή τόσο απέναντι στον αμόρφωτο λαό (αγρότες) όσο και απέναντι στη ντελικάτη διανόηση. Όμως, ακόμα και αστοί ιστορικοί (όπως αυτοί που θαυμάζει η Γ.Τ.), όταν μιλούν για ιστορικές προσωπικότητες, φροντίζουν να συνδέουν -έστω και εξωτερικά- τα ελατήρια και τις ενέργειες τους με κάποια στοιχειώδη κοινωνική αναφορά. Εδώ, αντίθετα, έχουμε ένα Μάο ξεκομμένο απ' όλους, που το μόνο που τον κινεί είναι η ψυχοπάθειά του και το ...προσωπικό του ψυχόδραμα για απεριόριστη εξουσία, η προσωπική ηδονή (κατά την Γ.Τ.) "να χειρίζεται τους ανθρώπους". Η "ικανοποίηση της σαδιστικής διάθεσης του Μάο ή αλλιώς Ομο-σιου" στα κινέζικα... (!!!)

Απορούμε, δηλαδή, σε ποια σημεία διαφέρει ο Αγριόκυκνος (που προβλήθηκε ακόμα και σαν είδος λογοτεχνικού πονήματος) από τα έργα π.χ. του Τζέιμς Μποντ, που την εποχή της κινεζορωσικής διένεξης παρίσταναν τους αιμοσταγείς Κινέζους (αιωνίως βλάκες, απρόσωπους και σκληρούς) να δολοφονούν, να βασανίζουν και να είναι κακοί εξαιτίας της ...κακίας τους!

Αναλόγου ύφους (και ήθους φυσικά) εξηγήσεις δίνει και ο προσωπικός γιατρός του Μάο για τα βαθύτερα ελατήρια του κινέζου κομμουνιστή ηγέτη, παρέχοντας κι εκείνος εξόχως ιστορικά στοιχεία για τη σεξουαλική ζωή του τελευταίου. Να, λοιπόν, δείγματα γραφής για το πώς "ξαναγράφεται" ή ιστορία... Επειδή όμως το ζητούμενο (η επιρροή του Μάο) εξακολουθεί, παρ' όλη τη βαθυστόχαστη ερμηνεία, να παραμένει ζητούμενο, επιστρατεύεται ακόμα μια φορά η τόσο προοδευτική "ψυχολογία του όχλου". Κατά τη συγγραφέα ο κινέζικος λαός δεν προέβαλε αντίσταση στις έντονες εμμονές του Μάο γιατί ο ηγέτης κατάφερε να "δώσει μια διέξοδο στην ενεργητικότητα του", να "του εμπνεύσει περηφάνια". Τόσο ποταπά δηλαδή αισθήματα! Κατάφερε η ψυχοπαθητική λίμπιντο του Μάο να προβληθεί πάνω στους άξεστους και τους απαίδευτους χωριάτες (που φυσάνε τη μύτη τους κάτω) και να τους ανυψώσει. Ένα τέτοιο έγκλημα δεν πρέπει, φυσικά, να μείνει ατιμώρητο και χωρίς ανάθεμα! Έλεος...

Επειδή  το  ανάθεμα πρέπει να πέσει σε ό,τι έχει κάνει ο Μάο (είτε "καλό" κρίνεται είτε "κακό"), μαθαίνουμε πως δεν επιδίωκε εκτελέσεις των πολιτικών του αντιπάλων γιατί "σκοπός του δεν ήταν η γενοκτονία αλλά ο ανθρώπινος πόνος"(!) Ό,τι και να 'κανε ο Μάο, ήταν καταδικασμένος εκ προοιμίου επί δικαίων και αδίκων...

Σε άλλο σημείο κατηγορείται ότι εφάρμοζε στους πολιτικούς του αντιπάλους το σύστημα ενός Κινέζου μαρκησίου: τη μια τους συλλάμβανε, την άλλη τους απέλυε "για να τους έχει στο χέρι". Κι εκείνοι, οι τόσο "ακέραιοι", ταλαιπωρημένοι ηθικά αξιωματούχοι, γιατί έριχναν κάθε τόσο τα μούτρα τους και επέστρεφαν με γενναίες αυτοκριτικές; Σύμφωνα με την Γιουνγκ Τσανγκ, ο Μάο εφάρμοζε ένα άλλο μακιαβελικό "τέχνασμα", να ρίχνει δηλαδή τις ευθύνες για τα διάφορα δεινά στους διάφορους αξιωματούχους, ένα σύστημα μετάθεσης ευθυνών. Όσοι έχουν όμως διαχειριστεί όχι ολόκληρη χώρα αλλά τουλάχιστον... εξωραϊστικό σύλλογο γνωρίζουν ότι κάτι τέτοιο είναι αδύνατο να συμβεί σε μακροπρόθεσμη βάση (κι ο δικός "μας" ο Παπανδρέου, άσσος σε κάτι τέτοιο, δεν μπόρεσε να το εφαρμόσει για πολύ). "Φταίει" όμως και ο κινέζικος λαός που το 'χει στο αίμα του να βρίσκει "εξιλαστήρια θύματα". Κι έτσι εξαπατήθηκαν όχι πολλοί, περί τα τρεισήμισι (τότε) εκατομμύρια Κινέζοι!

Για τους πιο περίεργους υπάρχουν πιο εξειδικευμένες εξηγήσεις όπως π.χ. ότι η Τσιανγκ Τσινγκ (η γυναίκα ταυ Μάο) κυνήγησε κατά τη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης κάποιους ηθοποιούς επειδή πριν την απελευθέρωση στη θεατρική σκηνή τής Σαγκάης τής είχαν πάρει κάποιους ρόλους, όταν ήταν και η ίδια ηθοποιός. "Μια ασήμαντη ηθοποιός που έκανε τα πάντα για να διακριθεί".

Οι μέθοδοι της Π.Ε.

Η Γ.Τ. κάνει εκτενή "στάση" και λεπτομερειακή περιγραφή των ταπεινώσεων, των βασανισμών και των ταλαιπωριών που υπέστησαν οι κομματικοί αξιωματούχοι γονείς της από τα αλαλάζοντα πλήθη. Της ξεφεύγουν, όμως, σημαντικές αλήθειες για τις μεθόδους της Πολιτιστικής Επανάστασης. Πρώτα πρώτα για την εμβέλειά της. Μόνο στο Σετσουάν (περιοχή όπου έζησε η Γ.Τ.) η πόλη "έγινε επίκεντρο επαρχιακού συνασπισμού εκατομμυρίων ανθρώπων" που πλαισίωσαν τις Επαναστατικές Επιτροπές της Π.Ε. "Μαθαίνουμε" ακόμα ότι οι γονείς της -αν και διωγμένοι- έπαιρναν κανονικά το μισθό τους!!! Επειδή το αριστερό κίνημα -τουλάχιστον στην Ελλάδα- έχει εμπειρία από διωγμούς, μπορεί να αντιληφθεί κανείς ποσό απηνής και καταθλιπτικός είναι ο διωγμός που στηρίζεται στη στέρηση εργασίας (π.χ. για ένα διάστημα στη μετεμφυλιοπολεμική Ελλάδα ένας μεγάλος αριθμός λαχειοπωλών ήταν... αριστεροί που δεν μπορούσαν να βρουν δουλειά).

Μαθαίνουμε ότι "δεν ήταν υποχρεωτικό να γίνεις ερυθροφρουρός" και πως υπήρχαν οργανώσεις Ερυθροφρουρών "πιστών" (δηλαδή υποστηρικτών των γόνων των "διωκόμενων" αξιωματούχων) και "ανταρτών" (υποτίθεται τα ακραία επαναστατικά στοιχεία της Π.Ε.). Μάλιστα οι αντίπαλες οργανώσεις πηγαινοέρχονταν ελεύθερα στο Πεκίνο και διαβουλεύονταν. Σε ένα τραίνο, π.χ., κάποια κοπέλα δηλώνει ελεύθερα ότι "είναι μαύρη" (δηλαδή έχει αντιδραστική ταξική καταγωγή). Πληροφορούμαστε ότι οι διωγμοί συνίσταντο σε αποστολές σε κέντρα εργασίας και "αναμόρφωσης της σκέψης μαζί με τους αγρότες". Επικρίνεται δε ο Μάο γιατί σε μια περίπτωση αυτοκτονίας ενός αξιωματούχου είπε ότι "τώρα θα 'χουμε ένα παράδειγμα προς αποφυγή λιγότερο κι αυτό είναι πολύ κακό". Δηλαδή θα 'ταν καλύτερα να επεδίωκε την εξόντωση του προκειμένου να ευχαριστηθεί η συγγραφέας; Τελικά, γιατί κατηγορείται, ότι εξόντωσε ή ότι δεν εξόντωσε τους πολιτικούς του αντιπάλους; Σε ένα άλλο σημείο δηλώνεται πως τα πλήθη των ερυθροφρουρών ήταν "υστερικά μεν, φιλειρηνικά δε" κ.λπ.

"Λάθος Λαός"

Η Γιουνγκ Τσανγκ είναι άλλη μια περίπτωση "βασανισμένης συνείδησης" που ανακάλυψε ότι τόσα χρόνια ζούσε με... λάθος λαό. Η ίδια, γόνος κομματικών αξιωματούχων που βρέθηκαν στο στόχαστρο της Πολιτιστικής Επανάστασης, απ' ό,τι φαίνεται έγραψε στο βιβλίο για να "επιτεθεί" σε εκείνη την περίοδο. Από τις "τρεις κόρες της Κίνας", δηλαδή, το βιβλίο γράφτηκε ουσιαστικά για την... τρίτη. Οι εξηγήσεις που δίνει διαμορφώνουν μια εικόνα της κινεζικής ιστορίας όπου το βασικό ρόλο παίζει η ψυχοπαθολογία του πολεμιστή-ποιητή Μάο και η κρεβατομουρμούρα της γυναίκας του. Εξηγήσεις όχι μόνο καθόλου πειστικές αλλά και εξοργιστικά υποτιμητικές για την εποποιία του κινέζικου λαού με πρωτοπόρους τους κομμουνιστές και τη μαοϊκή καθοδήγηση. Μια "γραμμή" που είχε σαν αποτέλεσμα όταν η Τ.Γ. μπήκε στο πανεπιστήμιο να συγχρωτίζεται με "όλους αυτούς που είχαν ευνοηθεί από την Πολιτιστική Επανάσταση" δηλαδή τα παιδιά των εργατών και αγροτών. Κάτι βέβαια που δεν μπόρεσε ποτέ να συγχωρήσει στο Μάο και στην "άκρα αριστερά". Γι αυτό πανηγυρίζει και γεμίζει αισιοδοξία με την επίσκεψη Νίξον στην Κίνα (αισθήματα που προφανώς αντιπροσωπεύουν το κοινωνικό στρώμα "που καταπιέστηκε" κατά τη διάρκεια της Π.Ε.).

Οπωσδήποτε η Τ.Γ. παραδέχεται την ανωτερότητα του καθεστώτος που εδραίωσαν οι κομμουνιστές απέναντι στο φρικτό φεουδαρχικο-εκμεταλλευτικό καθεστώς που ανατράπηκε. Δεν μπορεί να κάνει αλλιώς (η "δεύτερη κόρη" απέναντι στην "πρώτη"). Μονό που αυτό δεν το "χρεώνει" με τίποτα στο Μάο. Στην καλύτερη περίπτωση το εντάσσει σε μια δόλια τακτική, κατάκτηση της "σκέψης και της καρδιάς" του κινέζικου λαού, όπως είδαμε. Οι λαοί όμως δεν "παραδίνουν" τη σκέψη και την καρδιά τους τόσο εύκολα και στον οποιονδήποτε.

Υ.Γ.: Η Τσουνγκ Γιανγκ σε κάποιο σημείο γράφει πως ο πατριός-παππούς της, δρ Σία, με τους κομμουνιστές για πρώτη φορά θα απολάμβανε μια ανθρώπινη σύνταξη και θα "ζούσε τα γεράματά του". Πόσοι, αλήθεια, ηλικιωμένοι στη σημερινή Κίνα των εκσυγχρονιστών και πρώην "καταπιεσμένων" αξιωματούχων θα 'χουν άραγε αυτή την τύχη;