Δημοσιεύτηκε στην Προλεταριακή Σημαία φύλ. 895, στις 29/5/2021
Στις 20 Μάη του 1941 ξεκίνησε η γερμανική επιδρομή στην Κρήτη. Η «κυβέρνηση» Τσουδερού (τα υπολείμματα της μεταξικής δικτατορίας), μαζί με τον βασιλιά Γεώργιο και τον Άγγλο πρέσβη έσπευσαν να εγκαταλείψουν το νησί με προορισμό την Αίγυπτο. Τα βρετανικά στρατεύματα αποδείχθηκαν ανεπαρκή να πολεμήσουν έναν οργανωμένο στρατό όπως ήταν ο γερμανικός. Ο κρητικός λαός, αν και άοπλος, αντιστάθηκε με όποια μέσα διέθετε, γράφοντας μια χρυσή σελίδα στην ιστορία του αντιφασιστικού αγώνα του ελληνικού λαού και των λαών της Ευρώπης.
Η απόφαση
Η απόφαση για την κατάληψη της Κρήτης από τα ναζιστικά στρατεύματα πάρθηκε στις 21/4/1941. Βασικός λόγος για αυτήν ήταν η κατάσταση στο μέτωπο της βόρειας Αφρικής. Οι μάχες ήταν αμφίρροπες. Οι Άγγλοι σε πρώτη φάση είχαν καταλάβει την Κυρηναϊκή χερσόνησο από τους Ιταλούς αλλά με την εκστρατεία του Ρόμελ, οι Γερμανοί κατάφεραν να την ανακαταλάβουν, αναγκάζοντας τους Άγγλους σε υποχώρηση μέχρι την Αίγυπτο. Ο Ρόμελ δεν τόλμησε να προχωρήσει παραπέρα γιατί βρισκόταν ήδη μακριά από τις βάσεις ανεφοδιασμού του. Η Κρήτη ήταν ένα στρατηγικής σημασίας νησί για την ανατολική Μεσόγειο. Όποιος κυριαρχούσε σε αυτό θα είχε ένα σημαντικό πλεονέκτημα για την εξέλιξη του πολέμου στη βόρεια Αφρική, αφού θα είχε στη διάθεσή του μια αεροπορική βάση. Επίσης θα μπορούσε να παίξει το υποστηρικτικό ρόλο για μια εκστρατεία προς το Σούεζ και τη Μέση Ανατολή. Το σχέδιο των Γερμανών προέβλεπε την κατάληψη του νησιού μέσα σε 3 μέρες ώστε να μην καθυστερήσει η επίθεση στη Σοβιετική Ένωση που είχε προγραμματιστεί για τα μέσα του Ιούνη.
Από την άλλη μεριά ο έλεγχος της Κρήτης ήταν ιδιαίτερης σημασίας και για τους Άγγλους. Βρισκόταν κοντά στα Βαλκάνια και η συνέχιση τής κατοχής της από αυτούς θα αποτελούσε στήριγμα για μια μελλοντική εκστρατεία στη νότια Ευρώπη.
Η… ετοιμότητα
Να ξεκαθαρίσουμε ότι, άσχετα με το γεγονός ότι τα «συμμαχικά» στρατεύματα -όπως συνηθίζει η αστική πλευρά να τα αποκαλεί- πολέμησαν σκληρά, η πραγματικότητα είναι ότι στην κρίσιμη φάση η Κρήτη βρέθηκε ανοχύρωτη. Ο αριθμός των ξένων και ελλήνων στρατιωτών που είχαν αναλάβει την υπεράσπισή της ήταν μικρός και ποιοτικά κατώτερος από τον πολύ καλά οργανωμένο γερμανικό. Ακόμα και μια βδομάδα πριν από την γερμανική εισβολή, οι περισσότεροι έλληνες αξιωματικοί μεταφέρθηκαν στην Αίγυπτο.
Ενδεικτικό της κατάστασης ήταν το γεγονός ότι ο νεοζηλανδός Ανώτατος Αρχηγός Άμυνας της Κρήτης, στρατηγός Φράιμπεργκ, διαπίστωνε ότι οι βρετανικές και νεοζηλανδικές δυνάμεις ήταν ανοργάνωτες και αδύναμες να αντιμετωπίσουν τους Γερμανούς. Μάλιστα έμεινε έκπληκτος όταν κατάλαβε ότι υπήρχε και έλλειψη μέσων, αφού οι στρατιώτες άνοιγαν χαρακώματα χρησιμοποιώντας τα κράνη τους ως σκαπτικά εργαλεία!
Φυσικά ούτε και από την ελληνική πλευρά έγινε κάποια προετοιμασία. Αντίθετα, με πρόσχημα μια εξέγερση του κρητικού λαού το 1938 ενάντια στη δικτατορία του Μεταξά, η κυβέρνηση προχώρησε στον αφοπλισμό των Κρητικών. Αλλά και στην ιταλική επίθεση του 1940 βρήκε μια νέα ευκαιρία να συγκεντρώσει τα όποια όπλα υπήρχαν στο νησί, για τις ανάγκες υποτίθεται του αλβανικού μετώπου. Τέλος αξίζει να αναφέρουμε ότι η κυβέρνηση Τσουδερού όχι μόνο δεν άλλαξε αυτό το καθεστώς αλλά απαγόρευσε και στη μεραρχία των Κρητών που πολέμησε τότε στην Πίνδο να επιστρέψει και να υπερασπιστεί την Κρήτη. Ακόμα και τους ελάχιστους που κατάφεραν να φτάσουν, η στρατιωτική διοίκηση του νησιού αρνούνταν να τους εξοπλίσει.
Είναι επίσης χαρακτηριστική η στάση των Άγγλων τις πρώτες μέρες της επιδρομής, όταν αντάρτες του νησιού ήταν έτοιμοι να μπουν στη μάχη του αεροδρομίου του Μάλεμε. Ο βρετανός διοικητής αρνήθηκε να συνεργαστεί μαζί τους, επικαλούμενος τους «νόμους του πολέμου» δηλαδή ότι είναι… δίκαιο να εμπλέκεται μόνο τακτικός στρατός στις μάχες!
Σε αντίθεση με τους βρετανούς ιμπεριαλιστές και την ελληνική κυβέρνηση, οι κομμουνιστές βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή του αγώνα. Ομάδες εξόριστων κομμουνιστών που δραπέτευσαν από τη Φολέγανδρο, την Κίμωλο και άλλα νησιά έφτασαν στην Κρήτη και παρά την άρνηση των αρχών να τους εξοπλίσουν, κατάφεραν να βρουν όπλα και να πάρουν μέρος στις μάχες.
Τα γεγονότα
Η επίθεση ξεκίνησε στις 20 Μάη, με την προσπάθεια γερμανών αλεξιπτωτιστών (σχέδιο «ΕΡΜΗΣ») να καταλάβουν το αεροδρόμιο του Μάλεμε, κάτι που πετυχαίνουν την επόμενη μέρα. Κατάφεραν με συνεχείς αεροπορικές επιθέσεις να βυθίσουν πολλά αγγλικά πλοία και να επιτεθούν στο Ρέθυμνο και το Ηράκλειο. Συνάντησαν όμως ισχυρή αντίσταση κυρίως από τη συμμετοχή του λαού. Απλοί Κρητικοί που είχαν έστω και κάποιον στοιχειώδη οπλισμό αλλά και μόνο με τα αγροτικά τους εργαλεία ρίχτηκαν πάνω στους Γερμανούς. Ο Σόλων Γρηγοριάδης δίνει μια παραστατική περιγραφή: «(…) συγκροτήθηκαν αστραπιαία ομάδες και ρίχτηκαν στην πάλη σώμα με σώμα με τους αλεξιπτωτιστές. Οι απώλειές τους ήταν βαρύτατες αλλά από τα λάφυρα που άρπαξαν μπόρεσαν να οπλιστούν (…) Η Κρήτη αξιοποιούσε όψιμα τη μαχητικότητα του λαού της. Τουλάχιστον 300 ομάδες με δύναμη 3-80 ανδρών είχαν σχηματιστεί σε όλο το νησί εκείνη την άγρια μέρα». (σελ. 82)
Η βαρβαρότητα των Ναζί φάνηκε από τις πρώτες μέρες. Σε μια προσπάθεια να αποτρέψουν τις επιθέσεις του ντόπιου πληθυσμού εναντίον τους, εφάρμοσαν την τακτική της χρησιμοποίησης άμαχου πληθυσμού ως ασπίδα.
Στις 24 Μάη οι Γερμανοί επιτίθενται στα Χανιά και τις επόμενες μέρες καταλαμβάνουν το Γαλατά και την Κάνδανο. Στις 27 του μήνα καταλαμβάνουν και τα Χανιά και τη στρατηγικής σημασίας Σούδα. Την ίδια μέρα ο αρχιστράτηγος της Μέσης Ανατολής Ουέιβελ, και ενώ ακόμα δεν έχει κριθεί η μάχη, διατάζει την αποχώρηση των Άγγλων από την Κρήτη κάτι που υλοποιήθηκε την επομένη, με κατεύθυνση τα Σφακιά και από εκεί προς την Αίγυπτο. Μάλιστα στο Ηράκλειο, οι Άγγλοι έφυγαν με τα πλοία τους από το λιμάνι της πόλης χωρίς να ενημερώσουν τις ελληνικές δυνάμεις. Ακόμα και ο γερμανός αρχηγός των αλεξιπτωτιστών, Στούντεντ, δήλωσε αργότερα ότι εξεπλάγην από την αιφνιδιαστική αποχώρηση των Άγγλων.
Έτσι, στις 29 Μάη, οι Γερμανοί καταλαμβάνουν το Ηράκλειο και το Ρέθυμνο. Η αποχώρηση των Άγγλων ολοκληρώνεται την 1η Ιούνη. Ο βασιλιάς μαζί με μέλη της κυβέρνησης ήταν από τους πρώτους που φυγαδεύτηκαν. Περίπου 5.000 άγγλοι στρατιώτες δεν κατάφεραν να φύγουν και οι περισσότεροι από αυτούς αιχμαλωτίστηκαν.
Οι Γερμανοί δεν περίμεναν τέτοια αντίδραση από τους Κρητικούς και γι’ αυτό ξεκίνησαν αμέσως τα αντίποινα. Το Κοντομαρί ήταν το πρώτο χωριό που πλήρωσε ακριβά τη συμμετοχή των κατοίκων του στη μάχη. Στις 2 Ιούνη του 1941 οι Γερμανοί εκτέλεσαν το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού του. Μάλιστα θεωρείται και η πρώτη μαζική εκτέλεση αμάχων του Πολέμου στην Ευρώπη. Μετά ήταν η σειρά της Κανδάνου. Μέσα σε λίγες μέρες εκτελέστηκαν 180 από τους κατοίκους της και το χωριό κυριολεκτικά ισοπεδώθηκε. Δεκάδες άλλα χωριά της περιοχής του Μάλεμε που πρόβαλλαν σκληρή αντίσταση στη μάχη της Κρήτης πυρπολήθηκαν τις επόμενες μέρες και οι κάτοικοι τους εξοντώθηκαν. Η τακτική αυτή συνεχίστηκε και τα επόμενα χρόνια. Χιλιάδες αγωνιστές θα εκτελεστούν από τους Ναζί στην Κρήτη.
Ο κρητικός λαός δεν πτοήθηκε ούτε από την κατάληξη της μάχης ούτε από τα αντίποινα. Μέσα στο καλοκαίρι του 1941 συγκροτήθηκαν αντιστασιακές ομάδες που ξεκίνησαν τον ένοπλο αγώνα.
Η Συμφωνία της Κνωσού
Τέλος θα πρέπει να κάνουμε και μια σύντομη αναφορά σε μια λιγότερο γνωστή συμφωνία που υπογράφηκε στην Κρήτη μεταξύ των Άγγλων και των Γερμανών μετά τη λήξη του πολέμου, στις 10 Μάη του 1945. Ήταν η Συμφωνία της Κνωσού. Μια μόλις μέρα μετά την επίσημη παράδοση της Γερμανίας (μέρα της Αντιφασιστικής Νίκης των Λαών) και πολλούς μήνες μετά την απελευθέρωση της υπόλοιπης Ελλάδας και του μεγαλύτερου μέρους της Κρήτης από τον ΕΛΑΣ, οι Άγγλοι συμφώνησαν να παραταθεί η παρουσία των Γερμανών στην περιοχή των Χανίων. Μάλιστα, με την ανοχή τους, οι Γερμανοί καταδίωξαν τμήματα του ΕΛΑΣ στην περιοχή, εξυπηρετώντας έτσι τον αγγλικό ιμπεριαλισμό και την ελληνική αστική τάξη να σταθεροποιήσουν την εξουσία τους στο νησί. Σε αντάλλαγμα οι Γερμανοί έλαβαν την υπόσχεση ότι θα αποχωρούσαν χωρίς προβλήματα από την Κρήτη, πράγμα που έγινε στα μέσα του Ιούλη του 1945!
Πηγές
Αντρέας Κέδρος, «Η ελληνική αντίσταση» τ. Α, εκδ. Θεμέλιο
Σόλων Γρηγοριάδης, «Ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας» τ. 1, εκδ. Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία
Φοίβος Γρηγοριάδης, «Γερμανοί, Κατοχή, Αντίσταση», εκδ. Κεδρηνός και Νεόκοσμος
Σ.Σ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου