ΕΡΝΕΣΤΟ "ΤΣΕ" ΓΚΕΒΑΡΑ "Η λαϊκή υποστήριξη είναι όρος sine qua non (εκ των ων ουκ άνευ) του αντάρτη" Τσε (Εγχειρίδιο για τον ανταρτοπόλεμο)

Προλεταριακή Σημαία φ. 464 19-10-2002

Σκοπός αυτού του αφιερώματος δεν είναι μια ιστορική αναδρομή στη ζωή και τη δράση του "Τσε" Γκεβάρα, αλλά μια προσπάθεια να ξεδιπλωθούν σημαντικές πλευρές τόσο του θεωρητικού και πολιτικού του στοχασμού όσο και της επαναστατικής πρακτικής του, που αποδεικνύουν ότι ο Τσε δεν είναι ο "αυτοκτονικός επαναστάτης" ούτε και ο "άγιος της επανάστασης". Πολύ περισσότερο, ο "Τσε" δεν είναι και τόσο "βολικός" να χρησιμοποιηθεί σαν άλλοθι της "ένοπλης προπαγάνδας" των ομάδων που άνθισαν στη δεκαετία του '60-70 στην Ευρώπη.

Θα το πούμε από την αρχή, η ζωή και η δράση του Τσε Γκεβάρα είναι αποτέλεσμα έντονων αντιφάσεων που ξεκινούν από την ένταξη ενός μικροαστού γιατρού στην ταξική πάλη έτσι όπως αυτή διεξαγόταν στη Λ. Αμερική με την αφοσίωση που επέδειξε στην υπόθεση της επανάστασης μέχρι το τέλος της ζωής του σαν απάντηση στα αδιέξοδα που είχε δημιουργήσει η επικράτηση του ρεβιζιονισμού στο κομμουνιστικό κίνημα τη δεκαετία του '60.

Ο Τσε δεν είναι ο μαρξιστής που εντάσσεται "κανονικά" στο εργατικό και επαναστατικό κίνημα. Μαθαίνει το μαρξισμό μέσα στη δράση των επαναστατών της Λ. Αμερικής που οργανώνουν αντιιμπεριαλιστικά κινήματα για την εθνική ανεξαρτησία των χωρών τους από τις ΗΠΑ. Ο Τσε όμως μαθαίνει καλά το μαρξισμό, ίσως γιατί τον μαθαίνει μέσα στη φωτιά της μάχης και όχι σαν αποστεωμένη ακαδημαϊκή θεωρία.

"Υπάρχουν αλήθειες τόσο προφανείς, που δεν ωφελεί να τις συζητά κανείς. Πρέπει να είσαι μαρξιστής με την ίδια φυσικότητα με την οποία είσαι υπέρ του Νεύτωνα στη φυσική ή υπέρ του Παστέρ στη βιολογία" έλεγε και έγραφε ο Τσε εκτιμώντας την ανάγκη της σύνδεσης της επαναστατικής δράσης με την απελευθερωτική θεωρία του μαρξισμού σαν όρο για την επιτυχία των στόχων του κινήματος τόσο στη Λ. Αμερική όσο και σε ολόκληρο τον κόσμο. Ολα αυτά τα χρόνια από το θάνατό του γίνονται διάφορες προσπάθειες και από διάφορες πλευρές να "φτιαχτεί" η εικόνα ενός νεαρού επαναστάτη που σκοτώνεται για ένα όραμα και ένα ιδανικό ανέφικτο. Δεν του ρίχνουν λάσπη όπως σε άλλους επαναστάτες (αν και θα είχαν να πουν). Τον Τσε τον θέλουν σαν την απόδειξη ότι η επανάσταση ενάντια στην κοινωνική αδικία και την εκμετάλλευση είναι πράξη ουτοπική, ιδιαίτερα μάλιστα στην εποχή μας, αναχρονιστική. Έχουν μετατρέψει τη φωτογραφία και το όνομα του Τσε σε ένα εμπορικό προϊόν που πουλάει από μπλουζάκια, πόστερ και μπρελόκ μέχρι μάρκα μπίρας!!!

Το σύστημα προσπαθεί να ενσωματώσει τον επαναστάτη Τσε Γκεβάρα και να τον μετατρέψει σε έναν ανώδυνο επαναστατικό μύθο, ιδιαίτερα στο χώρο της νεολαίας. Είναι γεγονός ότι μέχρις ενός σημείου το σχέδιο αυτό αποδίδει.

Ο Τσε δεν συνδέεται με ένα "καθαρό" κομμουνιστικό κίνημα που ανατρέπει στην Κούβα το δικτάτορα και τσιράκι των Αμερικάνων, Μπατίστα. Είναι ο κομαντάντε ενός αντάρτικου εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος, του Μ-26, που, έχοντας σαν κύρια δύναμή του τη σύνδεσή του με τους αγρότες, ξεδιπλώνει έναν περικυκλωτικό πόλεμο και ανατρέπει το Γενάρη του 1959 το εξαρτημένο από τις ΗΠΑ φασιστικό καθεστώς. Όμως είναι φανερό ακόμα και γι' αυτούς που κάνουν πως δεν καταλαβαίνουν ότι το κίνημα αυτό σε μία από "τις ζώνες των θυελλών", που έλεγε ο Μάο, σε μια ιδιαίτερα δύσκολη περίοδο (ψυχρός πόλεμος) και θέση, "δυο δρασκελιές" από τις ΗΠΑ, καταφέρνει για άλλη μία φορά να αποδείξει ότι "όλοι οι αντιδραστικοί και οι ιμπεριαλιστές είναι χάρτινοι τίγρεις" μπροστά στην απόφαση ενός λαού που παλεύει για τη λευτεριά του.

Η περίοδος που νίκησε η Κουβανέζικη Επανάσταση είναι μια μεταβατική περίοδος. Η ηγεσία του ΚΚΣΕ με τον Ν. Χρουστσόφ επικεφαλής προχωράει στο αντεπαναστατικό της έργο χτυπώντας κάθε στοιχείο της σοσιαλιστικής οικοδόμησης και προσπαθώντας να τη μετατρέψει στο αντίθετό της. Στις διεθνείς σχέσεις, η ρεβιζιονιστική ηγεσία ήδη από το 20ό συνέδριο μετατρέπει την πολιτική της "ειρηνικής συνύπαρξης" στις σχέσεις κρατών με διαφορετικό πολιτικό και κοινωνικό σύστημα των Λένιν-Στάλιν σε μία καρικατούρα που υποτάσσει το παγκόσμιο κομμουνιστικό και επαναστατικό κίνημα στους συσχετισμούς που προσπαθεί να δημιουργήσει η Μόσχα με τις ΗΠΑ , όχι σαν κέντρο της επανάστασης αλλά σαν κέντρο της αντεπανάστασης και της παλινόρθωσης.

Η Κουβανέζικη Επανάσταση δεν είχε να αντιπαλέψει μόνο τον εσωτερικό εχθρό που με εκτεταμένα σαμποτάζ και επιχειρήσεις εισβολής που οργανώνονταν και στηρίζονταν από τις ΗΠΑ (απόβαση στον Κόλπο των Χοίρων) προσπαθούσε να πνίξει τη νέα λαϊκή εξουσία. Έχει να αντιμετωπίσει και τη ρεβιζιονιστική κλίκα της Μόσχας η οποία εκβιάζει την Κούβα και της στερεί τη δυνατότητα να σταθεί στα δικά της τα πόδια μέσα από την αναδιοργάνωση της αγροτικής παραγωγής και την εκβιομηχάνιση της χώρας. Η υποταγή στην πολιτική που μετέτρεπε την Κούβα σε μία εξαρτημένη χώρα από τη μονοκαλλιέργεια του ζαχαροκάλαμου με την "υψηλή προστασία της Μόσχας" υπέσκαψε τόσο την ηγεσία της Κουβανέζικης Επανάστασης όσο και κατέστησε όμηρο την Κούβα στον εμπορικό και πολεμικό αποκλεισμό των ΗΠΑ. Αυτή η διαπάλη, που υπήρξε για ένα διάστημα, μεταξύ της Κουβανέζικης Επανάστασης και της ρεβιζιονιστικής ηγεσίας της Μόσχας είναι μία σύνθετη και γεμάτη αντιφάσεις διαδικασία. Πραγματοποιείται στα πλαίσια της γενικότερης αντιπαράθεσης με τους ρεβιζιονιστές της Μόσχας που έχει εξαπολύσει το ΚΚ Κίνας και ο Μάο Τσε Τουνγκ με τη συμμαχία μεγάλων επαναστατικών κινημάτων κυρίως στις "ζώνες των θυελλών" (Ασία, Αφρική, Λ. Αμερική). Προσπαθώντας η Κούβα να βρει συμμάχους έξω από τον εναγκαλισμό της με τη Μόσχα στέλνει τον Τσε Γκεβάρα σε αποστολές βοήθειας σε επαναστατικά κινήματα άλλων χωρών (Κονγκό) και σε συσκέψεις απελευθερωτικών κινημάτων όπου αναζητεί εναγώνια τις δυνάμεις εκείνες που θα τη στηρίξουν να σταθεί στα πόδια της και να αποκρούσει τις επιθέσεις των ΗΠΑ. Είναι προφανές ότι ένα νικηφόρο και εκτεταμένο αντιιμπεριαλιστικό κίνημα θα ήταν ο καλύτερος σύμμαχος της Κουβανέζικης Επανάστασης από την ιμπεριαλιστική περικύκλωση. Η πίεση όμως κάτω από την οποία οργανώνονταν αυτές οι αποστολές και το ιδεολογικό και πολιτικό φορτίο των εμπνευστών τους δεν τους έδιναν εκείνες τις επιτυχίες που περίμεναν. Το σημαντικότερο όμως ήταν η αντίφαση της επαναστατικής εξόρμησης από τη μία και η συμπαράταξη με τη ρεβιζιονιστική ηγεσία από την άλλη, με την ανοικτή καταδίκη του ΚΚ Κίνας, που μετέτρεπαν την ηγεσία της Κούβας σε ένα αναξιόπιστο κέντρο του "προλεταριακού διεθνισμού". Είναι γεγονός ότι σε όλη αυτή την απαραίτητη αναφορά-παρένθεση για τις συνθήκες της περιόδου ο Τσε Γκεβάρα παίζει έναν σημαντικό ρόλο. Αντιτίθεται στις πολιτικές επιλογές της Μόσχας και της ηγεσίας της Κούβας που την καταδικάζουν στην οικονομική εξάρτηση. Εναντιώνεται με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο στην πολιτική της "ειρηνικής συνύπαρξης" που προωθούσαν οι ρεβιζιονιστές, απόδειξη ο λόγος του στον ΟΗΕ το Δεκέμβρη του 1964: "Έχουμε ισχυριστεί ότι η ειρηνική συνύπαρξη μεταξύ των εθνών δεν περιλαμβάνει τη συνύπαρξη μεταξύ των εκμεταλλευόμενων και εκμεταλλευτών, μεταξύ των καταπιεστών και των καταπιεζόμενων". Ενώ η τοποθέτησή του στην Αφροασιατική Διάσκεψη το Φλεβάρη του 1965 είναι καταπέλτης: "Οι σοσιαλιστικές χώρες έχουν ηθικό χρέος να βάλουν ένα τέλος στη σιωπηλή συνέργειά τους με τις εκμεταλλεύτριες χώρες της Δύσης... Η άποψη της απελευθέρωσης με τα όπλα από μία καταπιεστική πολιτική εξουσία πρέπει να θεωρηθεί σύμφωνη με τους νόμους του προλεταριακού διεθνισμού". Η τοποθέτηση αυτή του Τσε αποτελεί και την αφορμή για τη σύγκρουσή του με την ηγεσία της Κούβας και φυσικά της Μόσχας που δεν του συγχώρησαν ποτέ την ανοικτή καταδίκη τους. Δεν είναι λοιπόν καθόλου τυχαίο που ο Τσε στέλνεται στο Πεκίνο για να μεταφέρει στην ηγεσία του ΚΚ Κίνας την απόφαση της ηγεσίας της Κούβας να συνταυτιστεί με τη γραμμή της Μόσχας. Ο "μαοϊκός" της Αβάνας μετατρέπεται έτσι στον ταχυδρόμο της υποταγής στο ρεβιζιονισμό. Η αποδοχή αυτού του ρόλου από τον Τσε Γκεβάρα είναι ίσως από τα πιο σοβαρά του λάθη. Το λάθος αυτό τον οδηγεί από εκεί και πέρα σε μια σειρά ενέργειες αντιφατικές και αλληλοσυγκρουόμενες. Αντιλαμβανόμενος ότι οι απόψεις του είναι μειοψηφικές στα πλαίσια της ηγεσίας της Κούβας, αποφασίζει να τα "παίξει όλα για όλα". Αποφασίζει ή "σπρώχνεται" να αποφασίσει μία εκστρατεία στη Βολιβία σε μια προσπάθεια να ξεσπάσει μια επαναστατική κατάσταση σε όλη τη Λ. Αμερική. Η κατάσταση στη Βολιβία είναι περίπλοκη, το αντάρτικο κίνημα απομονώνεται από τους φυσικούς του συμμάχους, τον αγροτικό πληθυσμό, ενώ ο ρόλος του ρεβιζιονιστικού κομμουνιστικού κόμματος της Βολιβίας είναι τουλάχιστον αρνητικός στη βοήθεια του αντάρτικου. Δεν λείπουν όμως οι ηρωικές στιγμές που δείχνουν ότι ο λαός εμπιστεύεται και θυσιάζεται πραγματικά με ό,τι θεωρεί "δικό του". Οι μεταλλωρύχοι κασσίτερου στη Βολιβία οργανώνουν το Μάη του 1965 μεγάλη απεργία με κατάληψη των κοιτασμάτων, εκφράζοντας με αυτό τον τρόπο την υποστήριξή τους στην αντάρτικη εστία. Είκοσι έξι μεταλλωρύχοι σκοτώνονται από την άγρια επίθεση του βολιβιανού στρατού που με τη στήριξη της CIA προσπαθεί να ανακόψει κάθε επικοινωνία των ανταρτών με το λαό. Ακόμα και σε αυτές τις στιγμές ο Τσε Γκεβάρα δεν χάνει την πίστη του στις λαϊκές δυνάμεις και γράφει: "Αν πάρουμε για παράδειγμα συμμορίες ληστών που δρουν σε μια περιοχή, έχουν όλα τα χαρακτηριστικά του αντάρτικου στρατού: ομοιογένεια, σεβασμό προς τον αρχηγό, γενναιότητα... λείπει μόνο η υποστήριξη του λαού και αναπόφευκτα αυτές οι συμμορίες συλλαμβάνονται ή εξοντώνονται από τις δυνάμεις ασφαλείας" (Εγχειρίδιο για τον ανταρτοπόλεμο).

Τα βουνά της Βολιβίας είναι ο τελευταίος σταθμός για το μεγάλο επαναστάτη που, παρά τις αντιφάσεις και τα λάθη του, το κύριο χαρακτηριστικό του ήταν η ασυμβίβαστη αφοσίωσή του στην υπόθεση της απελευθέρωσης από την καταπίεση και την εκμετάλλευση για έναν κόσμο σοσιαλιστικό και κομμουνιστικό, όπου στο επίκεντρό του θα ήταν ο Νέος Άνθρωπος.

Η δράση και η πολιτική θεώρηση του Τσε οδήγησε και επηρέασε πολλά και σημαντικά κινήματα κυρίως της Λ. Αμερικής σε μια πρακτική και θεωρία που ονομάστηκε "γκεβαρισμός". Από το MIR στη Χιλή, το Μ-19 στην Κολομβία και διάφορες επαναστατικές ομάδες της Κεντρικής Αμερικής μέχρι το κίνημα των ουρουγουανών ανταρτών πόλης Τουπαμάρος , τους Σαντινίστας στη Νικαράγουα και κατά κάποιον τρόπο τους Ζαπατίστας στο Μεξικό. Κυρίαρχο στοιχείο όλων αυτών των κινημάτων θα μπορούσε να θεωρηθεί η παρακάτω τοποθέτηση του Τσε Γκεβάρα: "Οι λαϊκές δυνάμεις μπορούν να κερδίσουν έναν πόλεμο ενάντια στο στρατό, δεν μπορούμε να περιμένουμε να υπάρξουν οι συνθήκες για την επανάσταση, η εστία της εξέγερσης μπορεί να τις δημιουργήσει" (Περικοπές του Επαναστατικού Πολέμου). Η ουσία της πιο πάνω άποψης δεν θεωρούμε ότι έχει να κάνει με τη λεγόμενη "ένοπλη προπαγάνδα" έξω και ενάντια στις αντικειμενικές και υποκειμενικές συνθήκες του κινήματος, όπως αρκετοί τη "μετέφρασαν", αλλά με μια απάντηση στα ρεβιζιονιστικά κόμματα κυρίως της Λ. Αμερικής που άφηναν μια επαναστατική κατάσταση να "σαπίσει" στην αναμονή της ωρίμανσης. Την απάντηση στο κατά πόσο ο Τσε ήταν υπέρ της "ένοπλης προπαγάνδας" που θα ξυπνήσει το λαό για να εξεγερθεί τη δίνει μόνος του: "Να μην αφήσουμε ποτέ το πεδίο της ένοπλης άμυνας να μετατραπεί σε έσχατο καταφύγιο των κυνηγημένων... Επανάσταση που δεν εμβαθύνεται διαρκώς είναι επανάσταση που οπισθοδρομεί" ( Εγχειρίδιο για τον ανταρτοπόλεμο).

Μα, θα αντιτείνουν κάποιοι, η εκστρατεία της Βολιβίας τι ήταν; Μήπως δεν ήταν η προσπάθεια να ανάψει η φωτιά της εξέγερσης από μια μικρή πρωτοπορία; Ναι, θα απαντήσουμε, αλλά σε μια χώρα με τις πιο επαναστατικές παραδόσεις στη Λ. Αμερική, με ένα ισχυρό εργατικό κίνημα, σε μία μόνιμη επαναστατική κατάσταση. Όχι, δεν ήταν "αυτοκτονικό σύνδρομο", όπως προσπαθεί να μας "φωτίσει" ο Ρεζίζ Ντεμπρέ, η επιλογή του Τσε, αλλά η προσπάθεια ενός επαναστάτη να σώσει την υπόθεση της επανάστασης σε μία χώρα που είχε τις προϋποθέσεις για κάτι τέτοιο.

Η εκτέλεση του Τσε προκαλεί έντονες κινητοποιήσεις σε όλο τον κόσμο. Γίνεται σημαία αντίστασης για χιλιάδες καταπιεσμένους. Η μορφή του Τσε συνδέεται με τους αγώνες της νεολαίας και των εργαζόμενων της Γαλλίας το Μάη του '68, με τις εξεγέρσεις των ιταλών φοιτητών και όλων των κινημάτων που συγκλονίζουν την περίοδο αυτή την Ευρώπη. Στην πρακτική και τις απόψεις του Τσε βρίσκουν πολλοί, την περίοδο εκείνη (δεκαετία '60-70), την "απάντηση" στη ρεβιζιονιστική στροφή στην ΕΣΣΔ με εύκολο και αβασάνιστο τρόπο. Έτσι δεν είναι αναγκασμένοι να "φορτωθούν" τη μαρξιστική-λενινιστική άποψη για την ανάγκη της επιμονής στην ταξική πάλη και τη λενινιστική αντίληψη ότι "μία τάξη μπορεί να ανατραπεί μόνο από μία άλλη τάξη". Έρχονται στην επιφάνεια με κυρίαρχο τρόπο όλες οι θεωρίες περί του "τέλους" της εργατικής τάξης και του ρόλου της στην υπόθεση της απελευθέρωσης της κοινωνίας από τον καπιταλισμό και σαν φυσικό επακόλουθο και ο ρόλος των μαζών περιορίζεται, στις θεωρίες αυτές, στο ρόλο του θαυμαστή ενεργειών "τιμωρίας" και "αφύπνισης". Η "ευκολία " της επικράτησης της Κουβανέζικης Επανάστασης θεωρήθηκε η απάντηση στη δυσκολία της οικοδόμησης όρων για ένα μαζικό επαναστατικό κίνημα στις συνθήκες επικράτησης του ρεφορμισμού και της οπισθοχώρησης. Έτσι η "ένοπλη προπαγάνδα" παίρνει τον αδιέξοδο δρόμο της και προσπαθεί να τον επενδύσει ιδεολογικά με αυτόν του Τσε Γκεβάρα. Την κατάληξη αυτής της υπόθεσης τη γνωρίζουμε πολύ καλά και το καταπληκτικό είναι ότι επιβεβαιώθηκαν όλες οι απόψεις του Τσε γι' αυτούς που αγνοούν το λαό και υποτιμούν το ρόλο του στην επαναστατική διαδικασία. Το τραγικό στην ιστορία αυτή όμως είναι ότι χάθηκε ένα σημαντικό δυναμικό που θα μπορούσε να παίξει σημαντικό ρόλο στην προσπάθεια ανασυγκρότησης του κινήματος.

Η ελληνική εκδοχή του "γκεβαρισμού" δεν αποτελεί παρά μόνο μια προβοκατόρικη καρικατούρα αυτού που ονομάστηκε "ένοπλη προπαγάνδα". Σε αυτό το σημείο να ξεκαθαρίσουμε ότι δεν αναφερόμαστε στους αγωνιστές, ιδιαίτερα της περιόδου της χούντας, που έψαχναν τρόπους αντίστασης. Αλλά στο μόρφωμα με τον προβοκατόρικο τίτλο "17Ν". Είναι φανερό ότι η επίκληση ασυμβίβαστων επαναστατών όπως ο Αρης και ο Τσε γίνεται για να "νομιμοποιηθούν" πρακτικές έξω και ενάντια στο λαό και το οργανωμένο μαζικό κίνημα.

Κλείνοντας αυτό το αφιέρωμα να πούμε ότι ο Τσε Γκεβάρα πλήρωσε με τη ζωή του τις επιλογές του και την αφοσίωσή του στην υπόθεση της επαναστατικής πάλης. Ενώ είχε όλη την άνεση και την ευκολία να "απολαύσει" τα αποτελέσματα του αγώνα του, προτίμησε να ακολουθήσει το καθήκον κάθε πραγματικού επαναστάτη, κάθε πραγματικού κομμουνιστή.