ΕΘΝΟΣ ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ

του Δημήτρη Μάνου

Αντιμετωπίζοντας το ζήτημα του έθνους –κράτους σε σχέση με το φαινόμενο που ονομάστηκε «παγκοσμιοποίηση», έχουμε να προσπεράσουμε ένα κατασκευασμένο δίλημμα. Ένα δίλημμα που αντιπροσωπεύει δύο -στην πραγματικότητα αλληλοσυμπληρούμενες –τάσεις του κυρίαρχου συστήματος. Από τη μια βρίσκεται ο κοσμοπολιτισμός, ο οικονομικός κοσμοπολιτισμός, η «καθαρή» σκέψη της παγκοσμιοποίησης. Σύμφωνα μ’ αυτή τη σκέψη, η ανάπτυξη και η επέκταση των νόμων της αγοράς, η διεθνοποίηση της οικονομίας, ουσιαστικά βάζουν στο περιθώριο και κάνουν ιστορικά μη συμβατό με τη νέα πραγματικότητα το έθνος –κράτος.

Από την άλλη μεριά υποτίθεται βρίσκεται σε αντιπαράθεση με τον οικονομικό κοσμοπολιτισμό η σκέψη που υπερασπίζει την εθνική «ιδιαιτερότητα» στις διάφορες παραλλαγές της. Οι παραλλαγές αυτές φτάνουν μέχρι τον εθνικισμό, αγγίζοντας ακόμα και φαιδρές εθνικοθρησκευτικές εκδοχές.

Στη χώρα μας οι διανοούμενοι του κυρίαρχου συστήματος έχουν διαχωριστεί ανάλογα. Έτσι, βλέπουμε περίεργους «γάμους», όπου πολιτικοί της δεξιάς παρέα με ανανήψαντες διανοούμενους της λεγόμενης «αριστεράς» να προαναγγέλουν το ιστορικό τέλος του έθνους –κράτους, να υπερασπίζονται π.χ. την πολυπολιτισμική εκπαίδευση ή ταυτότητα, τα δικαιώματα των μειονοτήτων, ενώ από την άλλη, σοσιαλπατριώτες της τελευταίας ώρας μαζί με παραδοσιακούς εθνικόφρονες να ξιφουλκούν υπέρ του έθνους –κράτους, της εθνικής ταυτότητας, εναντίον της νέας τάξης κλπ.

Η δική μας προσέγγιση είναι πέρα και πάνω από αυτό το κατασκευασμένο δίλημμα. Κι όχι μονάχα αυτό. Πιστεύουμε ακόμα πως κοσμοπολιτισμός κκαι εθνικοσωβινισμός είναι αλληλοσυμπληρούμενες –όπως είπαμε –τάσεις. Να τα πούμε αλλιώς, ο εθνικισμός, ο σωβινισμός και οι πάσης φύσεως μισαλλοδοξίες και ιδεολογήματα του παρελθόντος που αναπήδησαν πάνω στο έδαφος της ιστορικής κατάρρευσης των χωρών του ρεβιζιονιστικού κόσμου, τροφοδοτήθηκαν από τις δυνάμεις της λεγόμενης παγκοσμιοποίησης. Αποτελούν το απαραίτητο alter ego τους.

Δεν είναι μήπως ο οικονομικός κοσμοπολιτισμός της περιόδου του Κλίντον (που ωρίμασε και διαδόθηκε μέσα στις δεξαμενές σκέψης της λεγόμενης παγκοσμιοποίησης) αυτός που προετοίμασε το έδαφος για τον κλασικό επιθετικό ιμπεριαλιστικό εθνικισμό του Μπους και της- εν πολλοίς- ακροδεξιάς κλίκας που κυβερνούν σήμερα τις ΗΠΑ;

ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ

Βέβαια, η αριστερή προοδευτική σκέψη είναι υποχρεωμένη μπροστά στην ιδεολογική επίθεση που δέχεται και τα ψεύτικα διλήμματα που αντιμετωπίζει να... σηκώσει το γάντι. Οφείλει ν’ αντεπιτεθεί. Πώς όμως;

Είναι σίγουρο πως η κυρίαρχη αστική άποψη έχει εμποδίσει σε μεγάλο βαθμό αυτό που εμφανίζεται σήμερα σαν αριστερή σκέψη, σαν προοδευτική απάντηση.

Τα δάνεια από τις δεξαμενές σκέψης του συστήματος αντανακλούν την πίεση που δέχονται σήμερα παγκόσμια οι εργατικές τάξεις, οι λαοί, τα έθνη του κόσμου. Αποτυπώνουν την αδυναμία συγκρότησης ενός αντίπαλου δέους μπροστά στον αντιδραστικό ορρυμαγδό. Πράγμα, βέβαια, που εκφράζεται και στην αδυναμία συγκρότησης ενός άλλου πραγματικά αριστερού λόγου.

Κατά συνέπεια, είναι θεμιτή κι έχει νόημα η συζήτηση για το ρόλο του έθνους –κράτους σήμερα. Πολύ περισσότερο, όταν γύρω απ’ αυτό το ζήτημα συνυφαίνονται ζητήματα που ‘χουν ταλανίσει και παλιότερα την αριστερή σκέψη: ρόλος του κράτους, συγκρότηση του έθνους, ιμπεριαλισμός, παγκόσμιο σύστημα κλπ.

Η συζήτηση αυτή δεν είναι «για το φύλο των αγγέλων». Το κίνημα οφείλει ν’ απαντήσει στην πρόκληση, αφού η τοποθέτηση γύρω απ’ όλα αυτά τα ζητήματα επηρεάζει τη στρατηγική του, τους στόχους και τα μέτωπα πάλης.

ΤΟ ΕΘΝΟΣ –ΚΡΑΤΟΣ ΙΣΤΟΡΙΚΑ

Αγορά και έθνος –κράτος δεν είναι δύο αλληλοαποκλειόμενες έννοιες. Αντίθετα, στην ιστορική πορεία συγκρότησης του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής, το έθνος –κράτος αποτέλεσε κρίσιμο θεσμικό –πολιτικό εργαλείο.

Χωρίς τις μεγάλες εθνοκρατικές παρεμβάσεις, χωρίς τη συγκρότηση των εθνών –κρατών, με ό,τι αυτό συνεπαγόνταν (δασμολογική πολιτική, φορολογική και δημοσιονομική πολιτική, νομοθετικό πλαίσιο, διπλωματία, γραφειοκρατία και εθνικός στρατός) δεν μπορούσαν να υπάρξουν εθνικές αγορές, άρα και παγκόσμιες. Η συγκρότηση των εθνών –κρατών αποτέλεσε το πλαίασιο προστασίας και αναφοράς για τις δυνάμεις της αγοράς και η πρωταρχική συσσώρευση κεφαλαίου απόκτησε αντίστοιχη εθνική ιθαγένεια. Η τάση διεθνοποίησης που χαρακτηρίζει τη λειτουργία του κεφαλαίου, οι εξαγωγές κεφαλαίων, η επέκταση του καπιταλισιτκού τρόπου παραγωγής –φαινόμενα που πήραν στην ιμπεριαλιστική φάση του καπιταλισμού πολύ μεγάλη έκταση –δεν αναίρεσαν αυτή τη σχέση.

Αντίθετα, το ιμπεριαλιστικό έθνος –κράτος στάθηκε το πιο αποφασιστικό όργανο προώθησης, περιφρούρησης και επέκτασης των συμφερόντων κάθε ιμπεριαλιστικού κεφαλαίου ξεχωριστά. Ο τερατώδης οικονομικός, πολιτιστικός και προπαντός στρατιωτικός μηχανισμός των ιμπεριαλιστικών εθνών –κρατών (το παράδειγμα του αμερικάνικου στρατιωτικο –βιομηχανικού συμπλέγματος είναι χαρακτηριστικό) επιβεβαιώνει ότι ο ρόλος του έθνους –κράτους σαν κρίσιμου θεσμικού –πολιτικού εργαλείου του καπιταλισμού, αναβαθμίστηκε στην ιμπεριαλιστική του φάση.

Ο ΜΕΤΑ...ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ

Οι απόψεις που κινούνται στον αστερισμό της παγκοσμιοποίησης ουσιαστικά περιγράφουν έναν μετα...ιμπεριαλιστικό κόσμο. Έναν κόσμο όπου οι τεράστιες αντιθέσεις, η ανισομέρεια στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη (;), το συνεχώς διευρυνόμενο χάσμα πλούτου /φτώχειας έχουν εξαφανιστεί. Σ’ αυτό τον ομογενοποιημένο κόσμο που έχουν δημιουργήσει οι «καθαροί» νόμοι της αγοράς και η διεθνοποιημένη δράση των κεφαλαίων, τα έθνη –κράτη έχουν –όπως είπαμε –ξεπεραστεί. Κι όμως, ακόμα και μέσα στα πλαίσια της κυρίαρχης σκέψης μπορεί σήμερα να διακρίνει κανείς αρκετά ρήγματα και φωνές αμφισβήτησης. Πολύ περισσότερο από τις αμφισβητήσεις, τα στοιχεία που προσκομίζει η... πραγματικότητα κάθε άλλο παρά επιβεβαιώνουν το κυρίαρχο μοντέλο σκέψης.

Η εθνο –κρατική (αν μπορούσαμε να τη χαρακτηρίσουμε έτσι) παρέμβαση στην οικονομία και στην κοινωνία γενικότερα, εξακολουθεί να είναι σημαντική. Ο οικονομικός ανταγωνισμός ΗΠΑ /ΕΕ, η σύγκρουση στη ΝΑ Ασία, τα μέτρα για το χάλυβα, η σύγκρουση για τον έλεγχο των ενεργειακών πηγών και αποθεμάτων και πάνω απ’ όλα ο λυσσαλέος διαγκωνισμός για την

Κατανομή και ανακατανομή των παγκόσμιων αγορών, αποτελούν στοιχεία αδιάσειστα.

Ακόμα και στις πιο «καλές μέρες» της φιλολογίας γύρω από την παγκοσμιοποίηση –κυβέρνηση Κλίντον –η «εμπνευσμένη» πολιτική του σκληρού δολαρίου του Ρούπιν έφτασε να γονατίζει το γιεν και την Ιαπωνία. Την ίδια περίοδο η Ομοσπονδιακή παρέμβαση, το ζεστό δημόσιο χρήμα, σώζει τον γνωστό χρηματιστηριακό κολοσσό που κινδύνευε με κατάρρευση. Τα παραδείγματα αφθονούν. Προβλήματα αντιμετωπίζει και το οικονομικό μοντέλο των ολοκληρώσεων.

Στην Αμερική η NAFTA αποτελεί ένα εφαλτήριο για την οικονομική (και όχι μόνο) υποδούλωση όλης της αμρεικανικής ηπείρου στον βορειοαμερικανικό ιμπεριαλισμό. Προβλήματα δεν αντιμετωπίζουν μόνον οι χώρες της «πίσω αυλής» των ΗΠΑ, δηλαδή οι χώρες της Λατινικής Αμερικής, που παραδοσιακά αποτέλεσαν και αποτελούν πεδίο έντονης εκμετάλευσης και καταλήστευσης. Προβλήματα αντιμετωπίζει και ο Καναδάς, καθώς το πλαίσιο λειτουργίας της NAFTA δημιουργεί δεσμεύσεις και στο καναδικό κεφάλαιο.

Όσο για το υπόδειγμα οικονομικής ολοκλήρωσης, την ΟΝΕ και την ΕΕ, κι εκεί τα πράγματα δεν δείχνουν να επιβεβαιώνουν αυτό που προβλήθηκε σαν ιδανικό μοντέλο οικονομικής και –στην πορεία –πολιτικής ολοκλήρωσης.

Το ευρώ, από τη γένησή του ακόμα αντιμετωπίζει προβλήματα, η κοινή αμυντική πολιτική καρκινοβατεί, οι γεωστρατηγικοί άξονες μέσα κι έξω από την ΕΕ θέτουν μπροστά σε συνεχή διλήμματα τις κυρίαρχες ιμπεριαλιστικές χώρες της ΕΕ. Οι ταλαντεύσεις αυτές εκφράζονται τόσο στην ατέρμονη συζήτηση για το μέλλον της Ένωσης, για τη διεύρυνσή της, για το είδος και την ποιότητα της μετατροπής της σε πολιτική ένωση. Κοντά σ’ όλα αυτά η εκδήλωση της παγκόσμιας οικονομικής και χρηματηστιριακής κρίσης αναγκάζει τα οικονομικά επιτελεία των κυρίαρχων ιμπεριαλιστικών χωρών –ιδιαίτερα της Γερμανίας –να προχωρούν στη λεγόμενη χαλάρωση των κριτηρίων του Συμφώνου Σταθερότητας. Οι κινήσεις αυτές αποκαλύπτουν τη σαθρή οικονομική βάση, τα λογιστικά τερτίπια, τη δημιουργική (sic) λογιστική πάνω στην οποία βασίστηκε η απατηλή εικόνα της ΟΝΕ.

Οι δηλώσεις Πρόντι δεν είναι ατομικό ξέσπασμα, αλλά εκφράζουν βαθύτερους προβληματισμούς των οικονομικών και πολιτικών επιτελείων της ΕΕ. Στην πραγματικότητα η οικονομική πολιτική τουλάχιστον των κυρίαρχων ιμπεριαλιστικών χωρών της ΕΕ, ποτέ δεν αποεθνικοποιήθηκε (γιατί σήμερα αρκετοί άρχισαν να εκφράζουν προβληματισμούς για την επανεθνικοποίηση της οικονομικής πολιτικής στην ΕΕ).

Η «ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ» ΤΟΥ ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΥ /ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ

Ανοίγοντας το θέμα των ολοκληρώσεων (που υποτίθεται στα πλαίσιά τους πραγματώνεται το ξεπέρασμα του έθνους –κράτους) δε μπορούμε να μην τοποθετηθούμε γενικότερα γι’ αυτό που παρουσιάζεται σαν ολοκλήρωση του καπιταλιστικού συστήματος.

Αν και δεν είναι αρκετά σαφές τι εννοείται μέσα σ’ αυτό το σχήμα –η ασάφεια αποτελεί ακριβώς μέρος του προβλήματος –πιστεύουμε πως το σχήμα του ολοκληρωτικού γενικευμένου κλπ καπιταλισμού πάσχει. Θεωρητικά, μεθοδολογικά, πρακτικά και προπαντός πολιτικά.

Αν ολοκλήρωση μπορεί να θεωρηθεί η επέκταση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής σε περιοχές του κόσμου που ακόμα δεν τις είχε «επισκεφτεί», πιστεύουμε πως το ζήτημα αυτό έχει απαντηθεί. Κι έχει απαντηθεί ικανοποιητικά από τους κλασικούς του μαρξισμού. Γιατί ακόμα και στις χώρες που υπάρχουν ή κυριαρχούν (όλο και λιγότερες) προκαπιταλιστικές μορφές παραγωγής, έχουν αυτές υποταχθεί στον κυρίαρχο ιμπεριαλιστικό –καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής. Όσον αφορά το καθαρά εκτατικό μέρος του ζητήματος, θα λέγαμε πως από θεωρητική άποψη ο καπιταλισμός έχει ακόμη περιοχές να καταλάβει (π.χ. οι έρημοι της Αυστραλίας, ο Αμαζόνιος, η Αφρική κλπ).

Συνεπώς, ο όρος ολοκλήρωση δε συγχέεται με τον όρο επέκταση και σ’ αυτό το σημείο είμαστε σίγουροι πως –προφανώς –όλοι συμφωνούν.

Αν πάλι με τον όρο ολοκλήρωση εννοούν συγκρότηση οικονομικών και πολιτικών περιοχών σε πλανητική κλίμακα, όπου κυριαρχούν οι υπερ –εθνικές δομές και αναδύεται μια ομογενοποιημένη, κατά το δυνατόν, οικονομική και πολιτική κατάσταση, μάλλον κάτι τέτοιο δεν ισχύει, τουλάχιστον σ’ αυτό το μέρος του... πλανητικού μας συστήματος.

Αντίθετα, τα τελευταία δέκα χρόνια, όπου εξαγγέλονται διάφοροι τύποι ολοκληρώσεων, τα αποτελέσματα –σύμφωνα πάντα με τα στοιχεία του ΟΗΕ –είναι τελείως διαφορετικά, σε σχέση τουλάχιστον μ’ αυτό που φαίνεται ότι επιχειρείται: Μεγαλώνει και διευρύνεται η ανισομέρεια ανάμεσα στις «αναπτυγμένες» και «υπανάπτυκτες» περιοχές –αυτό έχει παρατηρηθεί και μέσα στην «υποδειγματική» ολοκλήρωση της ΕΕ –ανοίγει κι άλλο το χάσμα ανάμεσα στη φτώχεια και τον πλούτο, δημιουργούνται όλο και πιο άγριες και αβυσσαλέες αντιθέσεις ανάμεσα στους ιμπεριαλιστές.

Αν, τέλος, με τον όρο ολοκλήρωση, ολοκληρωτικός και γενικευμένος καπιταλισμός, εννοείται μια ποιοτική και ποσοτική επέκταση του κεφαλαίου σε βάρος της ζωντανής εργασίας, πράγμα που εκφράζεται σ’ ολόκληρο τον κοινωνικό ιστό, εδώ το πράγμα απαιτεί σοβαρές διευκρινίσεις.

Είναι απαραίτητο να διαχωρίσουμε την αδηφάγα διάθεση του κεφαλαίου για ολοκληρωτική κυριαρχία πάνω στην κοινωνία, τη διάθεση, λοιπόν, από τις πραγματικές αντιφάσεις μέσα στις οποίες είναι υποχρεωμένη να κινηθεί, να λειτουργήσει και ν’ αντιμετωπίσει τελικά.

Σε διαφορετική περίπτωση, οδηγούμαστε σε οργουελικά σχήματα (κοινωνία των δύο τρίτων, κοινωνία των υπηρεσιών, το «τέλος» της εργασίας κλπ), που φοβούμαστε πως η απλοϊκή δομή τους δεν μπορεί να εκφράσει ή να ερμηνεύσει την –όντως –σύνθετη πραγματικότητα.

Το φαινόμενο της υπαγωγής ολόκληρης της κοινωνικής λειτουργίας στον κύκλο παραγωγής και αναπαραγωγής του κεφαλαίου έχει αναλυθεί αρκετά από τον Μαρξ στο «Κεφάλαιο» και στη Grundrisse. Γνωρίζουμε πχ ότι ο μισθωτός σκλάβος του σημερινού καπιταλισμού βρίσκεται σε ακόμα πιο δεινή θέση σε πολιτιστικό επίπεδο από τον δουλοπάροικο. Είναι περισσότερο αλλοτριωμένος, αφού δεν μπορεί να παράγει ούτε τα τραγούδια που τραγουδάει.

Γνωρίζουμε πως η πίεση και η ισοπεδωτική μανία των καπιταλιστικών αξιών, ιδιαίτερα μετά τις εξελίξεις στον πρώην ρεβιοζιονιστικό χώρο, έχουν αυξηθεί. Όμως ο καπιταλισμός δε γίνεται παράλληλα με τη βασική κεφαλαιοκρατική σχέση να μην παράγει και ν’ αναπαράγει ταυτόχρονα και το νεκροθάφτη του.

Κιεδώ βρίσκεται το σημαντικό σημείο της δικής μας διαφωνίας.

Ο όρος ολοκλήρωση πάσχει. Οδηγεί σε μια θεώρηση των πραγμάτων που αποκλείει τις αντιφάσεις και τις αντιθέσεις, που δε βλέπει το κεφάλαιο σαν μια σχέση, αλλά σαν μια μονοπολική, γραμμική οντότητα. Μια οντότητα που ενδεχόμενα μπορεί να αυτορυθμιστεί, ν’ αυτοαναπαραχθεί, να «ολοκληρωθεί» και να δημιουργήσει ένα μετα –σύστημα. Είναι σαν το κεφάλαιο να αυτο...υψώνεται από το έδαφος των σοβαρών αντιφάσεων και αντιθέσεων που το απειλούν.

Σα να είναι σε θέση ο καπιταλισμός να ξεπεράσει βασικές αντιφάσεις του, όπως αυτήν ανάμεσα στην αναρχία της παραγωγής και την ανάγκη για προάσπιση του συλλογικού καπιταλιστικού συμφέροντος, στην ανάγκη υπεράσπισης της επικράτειας και την τάση για επέκταση, την αντίθεση ανάμεσα στη διεθνοποιημένη δράση του κεφαλαίου και τους δεσμούς της εθνικής ιθαγένειας, την αντίθεση ανάμεσα στην «ειρηνική» οικονομική επέκταση και την στρατιωτική και στρατηγική υπεράσπιση αυτής της επέκτασης.

Για να επανέλθουμε στο θέμα μας, με δυο λόγια, απαριθμούμε τους λόγους για τους οποίους είναι τελικά απαραίτητο το έθνος –κράτος. Και ιδιαίτερο το ιμπεριαλιστικό έθνος –κράτος, αφού είναι πολύ πιθανό μέσα στον αιμάτινο κύκλο που έχει δυστυχώς ξεκινήσει για τους λαούς, κάποιες χώρες, εθνικές επικράτειες και έθνη –κράτη πραγματικά να συντριβούν και να πολτοποιηθούν. Όχι όμως από τις «αβρές» δυνάμεις της αγοράς, αλλά από πολύ πιο μπαρουτοκαπνισμένες... δυνάμεις.

Μήπως, τέλος, αυτή η ολοκληρωτική τάση επέκτασης και κυριαρχίας του κεφαλαίου στερείται «εθνικού χρώματος»; Κάθε άλλο: Αμερικανικό μοντέλο εργασιακών σχέσεων, αμερικανικός τρόπος ζωής στον πολιτισμό, αμερικανική σφραγίδα στον τρόπο λειτουργίας των χρηματιστηρίων, στα ασφαλιστικά δικαιώματα κλπ.

Έχουμε συνείδηση ακόμη ότι η αποδοχή της λογικής του ολοκληρωτικού, γενικευμένου κλπ καπιταλισμού, είναι επίσης αντανάκλαση της περικύκλωσης και του αποκλεισμού της αριστερής σκέψης, αποτέλεσμα και της απογοήτευσης που γεννά η νίκη του καπιταλισμού και η ήττα του κομμουνιστικού κινήματος.

Βέβαια, υπάρχουν νέα στοιχεία που χρειάζεται να ειδωθούν, όπως οι συνέπειες από την επέκταση του πεδίου του κεφαλαίου, οι ανακατατάξεις που φέρνει ανάμεσα στις διάφορες μερίδες των κεφαλαιοκρατών, οι αλλαγές στον κοινωνικό ιστό κλπ. Όπως όλα αυτά είναι μάλλον «κλασικά» ζητήματα. Πού βρίσκεται το νέο λοιπόν; Και πώς γίνεται η αναζήτησή του;

ΤΑ ΜΕΤΑ ΚΑΙ ΤΑ... ΥΠΕΡ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ

Στη μέχρι τώρα ιστορική πορεία δεν υπήρξε κοινωνικοοικονομικό σύστημα που να δημιούργησε το μετα... σύστημά του. Αυτό αφορά πρωτίστως και τον καπιταλισμό. Ούτε υπήρξε ιστορική περίπτωση όπου ένα κοινωνικοοικονομικό σύστημα να προχωρούσε σε μια... κάθαρση πολιτικού και πολιτισμικού χαρακτήρα, αφήνοντας πίσω δοκιμασμένους θεσμούς και μηχανισμούς. Είμαστε αντίθετοι σε μια μηχανιστική ερμηνεία του μαρξισμού, σύμφωνα με την οποία οι παραγωγικές δυνάμεις και οι όποιες αλλαγές στις παραγωγικές σχέσεις αρκούν από μόνες τους για να ξεπεράσει μια κοινωνία το πολιτικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει. Εξακολουθούμε να θεωρούμε κινητήρια δύναμη της κοινωνίας την ταξική πάλη.

Οι διανοούμενοι όμως δεν έχουν πάψει να ψάχνουν αυτό που στην επιστημονική αναζήτηση ονομάστηκε «Νέο Επιστημονικό Παράδειγμα». Δηλαδή, την τομή, την ασυνέχεια, που θα δικαιολογούσε και θα εξηγούσε και μια νέα θεώρηση της πραγματικότητας. Το λάθος που γίνεται εδώ βρίσκεται στο ότι η θεωρητική εκπόνηση ασυνεχειών και τομών σε συνθήκες εργαστηρίου δεν αρκεί από μόνη της για να δημιουργήσει πραγματικές τομές και ασυνέχειες με το παλιό. Κι όχι μόνον αυτό, αλλά πιστεύοντας κάποιος ότι έχει ανακαλύψει ίσως τη λυδία λίθο αγνοεί τα βασικά στοιχεία της πραγματικότητας που εξακολουθούν να βρίσκονται σε ισχύ. Την ίδια, όμως, στιγμή, χάνει από το οπτικό του πεδίο και τα ουσιαστικά νέα στοιχεία αυτής της πραγματικότητας. Ο λενινισμός πχ με τη θεωρία του για τον ιμπεριαλισμό, το νόμο της ανισόμμετρης ανάπτυξης, τον αδύνατο κρίκο κλπ, αποτέλεσε μια τομή, μια ασυνέχεια με το παλιό (όπως ταυτόχρονα αποτέλεσε και μια συνέχεια). Η τομή όμως που αντιπροσώπευε η λενινιστική προσέγγιση για τον ιμπεριαλισμό δεν δημιουργήθηκε για να δικαιολογήσει κάποιο «Νέο Επιστημονικό Παράδειγμα». Δεν ήταν μια προκάτ θεωρητική κατασκευή, αλλά ανταποκρίνονταν σε πραγματικές ανάγκες που δημιουργούσε τότε η ανάπτυξη του σοσιαλιστικού κινήματος. Ήταν μοιραίο αυτή η θεωρία να συγκρουστεί ιδεολογικά και πολιτικά με την προσέγγιση του Κάουτσκι για τον υπεριμπεριαλισμό. Πιστεύουμε πως υπάρχουν αρκετά κοινά στοιχεία (όπως βέβαια και διαφοροποιήσεις) ανάμεσα στις διάφορες θεωρήσεις που προσπάθησαν να αποδείξουν το ξεπερασμένο της λενινιστικής οπτικής για τον ιμπεριαλισμό. Κοινά στοιχεία που φέρνουν πάνω τους αναγνωρίσιμη τη σφραγίδα μιας «υπεριμπεριαλιστικής» λογικής:

Στις δεκαετίας του ’60 –’70 η θεωρία Κέντρου και Περιφέρειας του Σαμίρ Αμίν αντιμετώπιζε το παγκόσμιο σύστημα πάνω σε μια τέτοια βάση. Θα μπορούσαμε να πούμε ακόμα, πως η θεωρία των «Τριών Κόσμων, η οποία συνδέθηκε με τη δεξιά στροφή της Κίνας, είχε παρόμοια υπερεθνικά χαρακτηριστικά. Επιπρόσθετα, οι απόψεις για τη «νέα υπερεθνική μπουρζουαζία και κοσμοπολίτικη ελίτ», που εκφράζονται περισσότερο από το Monde Diplomatique κατά τη γνώμη μας διακρίνονται απ’ την ίδια απλουστευτική αντίληψη. Αντίληψη, που θέλει να αγνοεί την ανισόμμετρη ανάπτυξη, που βλέπει ελάχιστα έως καθόλου τον ανταγωνισμό στις παγκόσμιες σχέσεις, που αγνοεί το στοιχείο της αταξίας για χάρη της «τάξης».

Όμως, σ’ όλες αυτές τις εκδοχές μιας υπεριμπεριαλιστικής προσέγγισης, ο ιμπεριαλισμός εξακολουθεί να βρίσκει κάποια θέση στις αναλύσεις της παγκόσμιας πραγματικότητας. Ακόμα κι αν είναι πολύ συζητήσιμο τι εννοεί ο καθένας με τον όρο αυτό. Δεν έχει συντελεσθεί η απόλυτη απογείωση από το έδαφος της πραγματικότητας. Κάτι, βέβαια, που συμβαίνει με την «Αυτοκρατορία των Νέγκρι και Χαρτ». Πρόκειται για μια ακόμη θεώρηση που αναγγέλει, μεταξύ των άλλων, το τέλος του έθνους –κράτους. Τα έθνη –κράτη συγχωνεύονται σ’ ένα παγκόσμιο μόρφωμα, μια αυτοκρατορία, όπου το μόνο σαφές είναι η μη ύπαρξη κάποιου κλασικού ιμπεριαλιστικού κέντρου. Αυτή η αυτοκρατορία είναι η πραγμάτωση της αμερικάνικης αντίληψης περί συνταγματικότητας, σύμφωνα πάντα με τους συγγραφείς. Η νίκη της Αμερικής βρίσκεται ακριβώς στην ιδεολογική υπεροχή της. Στο ασαφές και αχανές πλαίσιό της, όλα τα κοινωνικά δεδομένα μετατρέπονται σε εσωτερικά μέρη του κεφαλαίου. Το υποκείμενο που μπορεί ν’ αντισταθεί στα πλαίσια της αυτοκρατορίας, το πλήθος (multitude), δεν είναι καθόλου μια πιο συγκεκριμένη κοινωνική οντότητα. Εδεώ δεν πρόκεται ούτε για τον εργάτη –μάζα ούτε για τον κοινωνικό εργάτη των προηγούμεων δεκαετιών. Τα σχήματα αυτά αμφισβήτησαν ευθέως τη μαρξιστική αντίληψη γαι τον πρωτοποριακό ρόλο της ερργατικής τάξης. Παρόλα αυτά, αντανακλούσαν κάποιες πλευρές της πραγματικότητας. Στην περίπτωση του πλήθους ανακαλείται στην ιστορική δράση ο... 16ος αιώνας, αφού το δάνειο από τον πολιτικό λόγο του Σπινόζα είναι εμφανές. Μόνο που τα υποκείμενα, οι κοινωνικοί φορείς, δεν ανακαλούνται στην ιστορική δράση και δεν δημιουργούνται για να δικαιολογήσουν ασαφή και αφηρημένα σχήματα θεωρητικής ανάλυσης. Υπάρχουν ή δεν υπάρχουν.

Γιατί ακόμα κι αν τα κινήματα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση, οι απεπλισμένες εξεγέρσεις των απόκληρων του κόσμου, τόσο στα μητροπολιτικά κέντρα όσο και στις ζώνες των θυελλών, έχουν χαρακτηριστικά «πλήθους», ακόμα και τότε, όταν το «πλήθος», μέσα στην κίνησή του αναγνωρίζει τον εαυτό του και γίνεται πράγμα καθαυτό, τότε αλλάζουν όλα τα δεδομένα. Τότε βρίσκει απέναντί του, συγκεκριμένους κι όχι ασαφείς διεθνείς και εθνικούς μηχανισμούς καταστολής. Πάνω απ’ όλα, τον τερατώδη ιμπεριαλιστικό μηχανισμό που ηγεμονεύεται σήμερα από τις ΗΠΑ. Ο πόλεμος ενάντια στη δήθεν τρομοκρατία και οι συνέπειες πάνω στα κοινωνικά και δημοκρατικά διακιώματα των λαών του κόσμου αυτό επιβεβαιώνει.

Δε νιώθουε καθόλου ότι αδικούμε την «Αυτοκατορία»των Νέγκρι και Χαρτ. Επιπλέον, πιστεύουμε πως μέσα στην «Αυτοκρατορία» συναντάμε ανεπτυγμένες στην ακρότατη, ίσως, μορφή τους, απόψεις που έχουν κοινή ιδεολογική και κοινωνική μήτρα. Εκεί βρίσκεται η εξήγηση, γιατί ενώ το βιβλίο προκαλεί την κριτική, ταυτόχρονα έλκει το ευρύ φάσμα όλων εκείνων των απόψεων που έχουν ανοιχτούς λογαριασμούς με τον λενινισμό.

Η ΕΞΗΓΗΣΗ ΜΙΑΣ ΕΠΙΜΟΝΗΣ

Σε τελική ανάλυση θα ήταν πιο εύκολο για μας να υποστηρίξουμε, ότι το έθνος –κράτος τέλειωσε. Θα ήταν πιο ανώδυνο να πιστεύουμε πως ένα καθήκον του κινήματος μπόρεσε να το φέρει εις πέρας η ίδια η μετεξέλιξη του κυρίαρχου συστήματος. Όχι βέβαια πως δεν έχουμε ν’ αντιμετωπίσουμε σαν προοδευτικοί άνθρωποι, σαν κινήματα πρωτόγνωρα αντικείμενα. Όχι βέβαια ότι δεν έχουμε να φέρουμε εις πέρας δύσκολα και αρκετά πρωτότυπα καθήκοντα... Σε μια εποχή σαν τη σημερινή αντιμετωπίζουμε μια αληθινά πρωτόγνωρη κατάσταση. Ένα ιμπεριαλιστικό έθνος –κράτος ουσιαστικά και τυπικά απαιτεί την παγκόσμια κυριαρχία. Τέτοιο ζήτημα σε τέτοια κλίμακα δεν είχε τεθεί ούτε καν από τους χιτλερικούς. Είναι πράγματι μια ιστορική πρωτοτυπία.

Ο εκβιασμός αυτός, στον οποίο υπόκειται όλη η υφήλιος, λαοί, χώρες, αντίπαλοι ιμπεριαλισμοί είναι καινούργιο ιστορικό δεδομένο. Τι επιπτώσεις θα έχει στις σχέσεις ανάμεσα στα διάφορα ιμπεριαλιστικά μπλοκ; Τι συμμαχίες και αναδιατάξεις θα επιφέρει; Πώς θα αντιδράσουν οι διάφορες ολοκληρώσεις τύπου ΕΕ και ποια θα είναι η εξέλιξή τους; Πάνω απ’ όλα τι τροπή θα πάρουν τα πράγματα, όταν οι λαοί, αντιμετωπίζοντας –πρακτικά πια -τον αφανισμό και τον εξανδραποδισμό, τον όλεθρο και την καταστροφή, αρχίσουν να αντιδρούν;

Εμείς θα προτιμούσαμε να συζητάμε γι’ αυτά τα ζητήματα.

Θα προτιμούσαμε η σκέψη μας να είναι προσανατολισμένη πάνω σ’ αυτό τον καμβά, όμως γνωρίζουμε ότι πρέπει προηγούμενα να παραμεριστεί η άχλη και ο αποπροσανατολισμός. Είναι το δικό μας πρωτότυπο όσο και κλασικό καθήκον και θέλουμε εδώ να καταθέσουμε την προσπάθειά μας μαζί με κάθε δύναμη, συλλογικότητα, διανοητή και απλό αγωνιστή, που νιώθει αυτή την αναγκαιότητα.