«ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ» ή ΙΜΠΕΡΙΑΛΙΣΜΟΣ

του Παναγιώτη Σαπουνά

Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό "Έναυσμα"

Ο μύθος της παγκοσμιοποίησης

«Παγκοσμιοποίηση» λοιπόν^. να μια λέξη που τα τελευταία ιδιαίτερα χρόνια έχει κατακλύσει τη ζωή μας. Την ακούς συχνά – πυκνά στην τηλεόραση, στις συζητήσεις απλών ανθρώπων στα καφενεία αλλά και πολλές φορές η λέξη αυτή «στολίζει» πρωθυπουργικούς λόγους, συνεντεύξεις πολιτικών, αναλύσεις και άρθρα οικονομολόγων αλλά και «έγκριτων» διεθνολόγων.

Η λέξη αυτή έχει φτιάξει τη δική της «ιστορία» από τότε που πολιτογραφήθηκε ως τέτοια στις αρχές της δεκαετίας του ΄80. Βέβαια, απαιτήθηκε η συστηματική προβολή της από διακεκριμένα «think tank» και οικονομικο – πολιτικά ινστιτούτα – αμερικάνικης κυρίως προέλευσης – για να καθιερωθεί και ν΄ αποκτήσει πράγματι τεράστια εμβέλεια.

Όπως, όμως, συμβαίνει και με πολλούς άλλους «πιασάρικους» όρους που πριμοδοτούνται και προβάλλονται από το σύστημα και τα στηρίγματά του με σκοπό να επηρεάσουν τη σκέψη μας… (βλέπε για παράδειγμα τις λέξεις «εκσυγχρονισμός», «ανάπτυξη», «καταμερισμός εργασίας», «φιλελευθεροποίηση»… ) έτσι και με τον όρο «παγκοσμιοποίηση», η ευρεία χρήση του δεν συνοδεύεται τις πιο πολλές φορές από ένα ξεκάθαρο εννοιολογικό περιεχόμενο. Πράγματι, η αποσαφήνιση της ακριβούς σημασίας της είναι αντιστρόφως ανάλογη της ευρύτατης χρήσης της, γεγονός καθόλου τυχαίο, όπως θα προσπαθήσουμε στη συνέχεια ν΄ αποδείξουμε.

Ένα πέπλο «μαγείας», λοιπόν, την καλύπτει επεκτείνοντας και δυναμώνοντας την έλξη που ασκεί, εντείνοντας παράλληλα τη σύγχυση και τον αποπροσανατολισμό.

Αποφεύγοντας τις λεπτομέρειες και σύμφωνα με βασικούς απολογητές της ως «παγκοσμιοποίηση» μπορεί να οριστεί η ολοένα και μεγαλύτερη ολοκλήρωση σε διεθνικό επίπεδο των εθνικών οικονομιών, η γρήγορη πορεία της ανθρωπότητας προς την παγκόσμια οικονομία και κοινωνία^.  μέσα σ΄ αυτό το πλαίσιο και την κίνηση – σύμφωνα πάντα με τη θεωρία αυτή – βαίνουμε προς κατάργηση των εθνικών κρατών μέσω της οικονομικής όσμωσης και της κυριαρχίας των νόμων της αγοράς.

Το βασικό οπλοστάσιο στήριξης της παραπάνω θεωρίας μπορεί σε γενικές γραμμές να συνοψιστεί στα ακόλουθα επιχειρήματα:

α) Στην τεράστια αύξηση της εξαγωγής κεφαλαίου, που αναμένεται μάλιστα να δυναμώσει τα επόμενα χρόνια.

β) Στην ύπαρξη, δράση και συνεχή ανάπτυξη των λεγόμενων πολυεθνικών επιχειρήσεων (ΠΕΕ) που προβάλλονται ως οι φορείς της «παγκοσμιοποίησης» καθώς λειτουργούν πάνω και έξω από τα έθνη – κράτη… φέρνοντας πιο κοντά την παγκόσμια οικονομία.

γ) Στην ανάπτυξη και διεύρυνση του «ελεύθερου» διεθνούς εμπορίου ως έναν βασικό θεμέλιο λίθο της παγκόσμιας οικονομίας αλλά και της συνακόλουθης παγκόσμιας ευημερίας.

δ) Στην έντονη δραστηριοποίηση διεθνών θεσμών και οργανισμών, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ή η Διεθνής Τράπεζα… που κατά την άποψη των υποστηρικτών αυτής της θεωρίας αποτελούν τρανταχτές αποδείξεις της διεθνοποίησης της οικονομίας.

Μ΄ αυτά, λοιπόν, τα επιχειρήματα γίνεται συντονισμένη προσπάθεια ν΄ αποδειχθεί η ορθότητα της παραπάνω θεωρίας, ως μιας – μάλιστα – αντικειμενικής πραγματικότητας απ΄ την οποία κανείς δεν μπορεί να ξεφύγει. Μάταια, κατά τους υποστηρικτές της, και οι αναχρονιστικές αντιστάσεις σ΄ αυτήν την πραγματικότητα, μοναδική και συνετή επιλογή η προσαρμογή στους κανόνες της…

Κι όμως!! Τίποτε πιο ψεύτικο, πλασματικό, αποπροσανατολιστικό από τη «νεόκοπη» αυτή θεωρία. Η ίδια η πραγματικότητα όχι μόνο των στατιστικών, των αριθμών, των στοιχείων αλλά και των βασικών πολιτικών εξελίξεων αποδεικνύει πως η λεγόμενη παγκοσμιοποίηση είναι ένας μύθος, ένα ιδεολόγημα που προσπαθεί να συγκαλύψει και να ωραιοποιήσει τη γενικευμένη και σε βάθος επίθεση του καπιταλιστικού – ιμπεριαλιστικού συστήματος και των πιο επιθετικών του δυνάμεων απέναντι στην εργατική τάξη, τις εργαζόμενες μάζες και τους λαούς.

Μύθοι και πραγματικότητες

Ας γίνουμε πιο συγκεκριμένοι:

α) Για την εξαγωγή κεφαλαίου: Είναι γεγονός ότι παρατηρείται αύξησή της. Ωστόσο, αυτό σε καμιά περίπτωση δεν αποδεικνύει την «παγκοσμιοποίηση». Από τον «ιμπεριαλισμό» του Λένιν έχει επισημανθεί ότι η εξαγωγή κεφαλαίου είναι σύμφυτη με το «ανώτατο στάδιο του καπιταλισμού», τον ιμπεριαλισμό. Προς τι λοιπόν, οι φωνές και η φασαρία; Πολύ περισσότερο μάλιστα που ο κύριος όγκος των Ξένων Άμεσων  Επενδύσεων αφορά εξαγορές και συγχωνεύσεις σε κλαδικό ή διακλαδικό επίπεδο και όχι ίδρυση νέων οικονομικών μονάδων. Η διαδικασία συγκέντρωσης της παραγωγής και συγκεντροποίησης του κεφαλαίου σ΄ όλο του το μεγαλείο! Ακόμη σ΄ αντίθεση με τους υποστηρικτές της «παγκοσμιοποίησης», δεν υπάρχει διάχυση σ΄ όλο τον πλανήτη αυτών των εξαγωγών αλλά βασικά αφορούν το τρίγωνο Δυτική Ευρώπη, Βόρεια Αμερική, Ιαπωνία. Τα  του κόσμου βρίσκονται έξω από αυτήν την διαδικασία!! Η κατεύθυνση που ακολουθεί η εξαγωγή κεφαλαίου, έξω από το παραπάνω τρίγωνο, αφορά την προσπάθεια διείσδυσης των ιμπεριαλιστών σε νέες αγορές, επέκταση της δράσης τους σε περιοχές και χώρες όπως η Κεντρική Ευρώπη ή η Κίνα. Εξαγωγή κεφαλαίου, λοιπόν, όχι έτσι γενικά και αόριστα αλλά στη βάση των στρατηγικών συμφερόντων των ιμπεριαλιστικών κρατών. Αυτό, όμως δεν λέγεται «παγκοσμιοποίηση» αλλά (πάντα ξύλινα) ιμπεριαλισμός.

β) Για τις «πολυεθνικές» επιχειρήσεις: Στην ουσία δεν πρόκειται για επιχειρήσεις χωρίς χρώμα και εθνικότητα αλλά για μονοπώλια συγκεκριμένων χωρών που με στόχο το κέρδος επεκτείνουν τη δράση τους και σ΄ άλλες χώρες^.  αποτελούν το όχημα της ιμπεριαλιστικής εξόρμησης για τον έλεγχο και το μοίρασμα των αγορών με αφετηρία τις ισχυρές δυνάμεις του πλανήτη. Μια σειρά στοιχεία συνηγορούν σ΄ αυτό: Από την άποψη των πωλήσεων οι επιχειρήσεις αυτές είναι προσανατολισμένες στη χώρα καταγωγής ή το πολύ σε γειτονικές χώρες. Δεν είναι «παγκόσμιες» επιχειρήσεις. Παραπέρα, τα περιουσιακά στοιχεία των πολυεθνικών δείχνουν ότι οι θυγατρικές τους στις υπόλοιπες χώρες εξαρτώνται και ελέγχονται άμεσα από την μητρική εταιρεία και είναι προσανατολισμένες σε γειτονικές περιφέρειες, καταρρίπτοντας έτσι το μύθο της υπέρβασης των εθνικών κρατών. Ακόμη, δεν είναι τυχαίο πως από τις 100 μεγαλύτερες ΠΕΕ μόνο δύο δεν ελέγχονται από τις βασικές ιμπεριαλιστικές δυνάμεις, δείχνοντας τον τρομακτικό βαθμό συγκέντρωσης του κεφαλαίου στην κορυφή της πυραμίδας.

γ) Για το «ελεύθερο διεθνές» εμπόριο: Ένα πρώτο ζήτημα αφορά το αν σε απόλυτους ακόμη αριθμούς παρουσιάζει αύξηση σε σχέση με παλιότερες εποχές^.   είναι ενδεικτικό ότι «σήμερα το ποσοστό των εξαγωγών και εισαγωγών στο αμερικάνικο ΑΕΠ είναι περίπου στο μισό απ΄ αυτό που ήταν το Ηνωμένο Βασίλειο πριν τριάντα χρόνια… ». Ακόμη, όπως και με την εξαγωγή κεφαλαίου, έτσι και με το «διεθνές» εμπόριο, ο κύριος όγκος του αφορά το τρίγωνο που προαναφέρθηκε^.  Δισεκατομμύρια άνθρωποι, ολόκληρα έθνη και λαοί δεν συμμετέχουν στην υποτιθέμενη παγκόσμια εμπορική ανταλλαγή και ευημερία! Αποτελούν απλώς αντικείμενο ληστρικής εκμετάλλευσης των πλουτοπαραγωγικών τους πηγών και της φτηνής εργατικής δύναμης. Σύμφωνα, επίσης, με στατιστικά στοιχεία ένα μεγάλο μέρος του «ελεύθερου διεθνούς» εμπορίου δεν διακινείται μέσω της ανοιχτής αγοράς αλλά μεταξύ των πολυεθνικών μονοπωλίων και των θυγατρικών τους, ένα κλειστό κύκλωμα συναλλαγών απόλυτα ελεγχόμενων από τις ισχυρές δυνάμεις. Τελικά, η υποτιθέμενη ελευθερία το εμπορίου αφορά τους ιμπεριαλιστές και οι κανόνες τους ανίσχυρους. Από τους δεύτερους απαιτείται άνοιγμα των αγορών, κατάργηση φόρων και δασμών ενώ οι πρώτοι προβαίνουν σε κάθε είδους, ανοιχτούς και συγκαλυμμένους προστατευτισμούς. Τέλος, ο οξυμένος εμπορικός πόλεμος ανάμεσα στα βασικά ιμπεριαλιστικά κέντρα αποδεικνύει ανάγλυφα ότι δεν οδεύουμε προς ένα ανοικτό παγκόσμιο εμπόριο και οικονομία, αλλά βρισκόμαστε ήδη στη δίνη ενός λυσσαλέου ανταγωνισμού σ΄ όλα τα επίπεδα.

δ) Σ΄ ό,τι αφορά, τώρα, τους διεθνείς οργανισμούς και θεσμούς, πράγματι χρειάζεται να διαθέτει κανείς τεράστια αποθέματα θράσους και κυνισμού για να ονομάζει «παγκοσμιοποίηση» τις σύγχρονες μορφές δουλοπαροικίας, το εξωτερικό χρέος χωρών, τα δάνεια και την τοκογλυφία, την πολιτική ισχύος και υπαγορεύσεων το ΔΝΤ  και της Διεθνούς Τράπεζας!

Πίσω από το ιδεολόγημα της παγκοσμιοποίησης

Πέρα, όμως, από τα προηγούμενα η ίδια η πολιτική πραγματικότητα δεν συνηγορεί ούτε στο ελάχιστο ότι βαδίζουμε προς τη σύγκλιση, ενοποίηση των οικονομιών^.  ίσα – ίσα το αντίθετο. Για να σταθούμε μόνο σε μερικά βασικά γεγονότα: Ο πόλεμος στον κόλπο στις αρχές της δεκαετίας του ΄90, το βαλκανικό δράμα και ο διαμελισμός της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας, ο οξυνόμενος ανταγωνισμός σε Καύκασο – Κασπία, οι εξελίξεις στη Μέση Ανατολή ακόμη και στην Αφρική…  δεν πιστοποιούν ένα κόσμο που τείνει να ενοποιηθεί οικονομικά, πολιτικά, πολιτισμικά αλλά το αντίθετο: ότι διεξάγεται ένας ανελέητος ανταγωνισμός ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις για τον έλεγχο σφαιρών επιρροής, για το ξαναμοίρασμα του κόσμου. Μια σειρά διαχωρισμοί υψώνονται σε κάθε γωνιά του πλανήτη εντείνοντας τα τεράστια χάσματα ανάμεσα στον πλούτο και τη φτώχεια, τα ανεπτυγμένα και μη κράτη^.  διαχωρισμοί που σε πολλές περιπτώσεις αφορούν και το εσωτερικό ιμπεριαλιστικών χωρών (π.χ. Ιταλία) που από οικονομική άποψη δεν έχει ολοκληρωθεί ούτε σε εθνικό επίπεδο. Αντί της υποτιθέμενης σύγκλισης, η ετερογένεια η ανισόμετρη ανάπτυξη, ο ανταγωνισμός κινεί τις εξελίξεις με φόντο την κρίση του καπιταλιστικού συστήματος.

Με βασικό αποδέκτη – θύμα τους λαούς που αλέθονται στις μυλόπετρες της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης και της βαρβαρότητας του ιμπεριαλισμού και τις χώρες (τις πιο αδύναμες) που αντιμετωπίζονται σαν οικόπεδα…

   Γίνεται φανερό τώρα και ο αποπροσανατολισμός που επιχειρείται με τον όρο «παγκοσμιοποίηση» (γιατί αυτοί που τον πλάσαραν ξέρουν καλά τι (τους) γίνεται): ο όρος αυτός είναι ένα ιδεολόγημα για να καλύψει την ένταση της επίθεσης του καπιταλιστικού – ιμπεριαλιστικού συστήματος. Μια επίθεση που πήρε φρενήρεις ρυθμούς μετά την κατάρρευση της πρώην Σ.Ε. και του ανατολικού μπλόκ. Μια επίθεση που εκφράζει την επικράτηση των καπιταλιστικών σχέσεων σε παγκόσμια κλίμακα και του ιμπεριαλισμού σε βάρος των λαών^.  που αντανακλά την επιβολή της «Δύσης» στην «Ανατολή» και την προσπάθεια επιβολής των κοσμοκρατορικών βλέψεων των ΗΠΑ.

Σ΄ ό,τι αφορά το τελευταίο, είναι αλήθεια ότι μέσα στο πλαίσιο της επίθεσης του κεφαλαίου σε παγκόσμια κλίμακα, ιδιαίτερο ρόλο και οφέλη έχουν οι πιο επιθετικές του δυνάμεις με προεξάρχοντα τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό. Δεν είναι τυχαίο ότι αναγνωρίζεται πια πολλούς (ίσως επειδή μιλούν από τη θέση του «ριγμένου» ή δευτεροκλασσάτου) ότι «παγκοσμιοποίηση» τις πιο πολλές φορές σημαίνει «αμερικανοποίηση».

Οι λαοί και η νεολαία δεν έχουν ν΄ αντιμετωπίσουν ούτε μια νέα αντικειμενική πραγματικότητα ούτε ένα καινούριο στάδιο του καπιταλισμού.

Η κατάργηση των εθνικών συνόρων, των εθνικών κρατών υπερβαίνει τη φύση, τα χαρακτηριστικά και τον ιστορικό ρόλο της αστικής πράξης. Η κατάργησή τους στο μέλλον είναι υπόθεση των λαών με πρωτοπορία την εργατική τάξη.

Και σ΄ αυτή την κατεύθυνση η αντιπαράθεση με τον καπιταλισμό – ιμπεριαλισμό για το γκρέμισμα της αστικής – ιμπεριαλιστικής κυριαρχίας είναι το ιστορικό καθήκον, η αντικειμενική προοπτική που μέλλει να γίνει πράξη από την εργατική τάξη, τις εργαζόμενες μάζες, το λαό και τη νεολαία.

 

Υ.Γ.: Για τη συγγραφή του παραπάνω κειμένου σημαντική υπήρξε η βοήθεια της σειράς άρθρων για την «παγκοσμιοποίηση» που δημοσιεύτηκαν στην «Προλεταριακή Σημαία» από το φύλλο 411 και εξής.